Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 1 Tintingan Buku
SETU KLIWON, 5 NOPEMBER 202
23
2
KUBURANE MBAH DIN RENTEN AMBLONG
PANGUPABOGA
Soto Triwindu Solo
Klangenane Jokowi TRADHISI
Festival Bregada Rakyat DIY
2 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Kasambung kaca 51
Rampung wilujengan telung
ndinanan, Marsono wis bali
menyang Yogja. Menyange
Yogja kejaba nggawa ati susah
merga ditinggal seda bapake, uga
nggembol ati cuwa, karo sikepe Sumiati, sing wis disengguh,
ora tresna maneh
marang dheweke. Mulihe
menyang kost-kostan,
kena kinaran nggendhong
ati semplah.
Rasa susahe disokake
kanthi crita utawa curhat
marang Anwar. Sing
dicurhati ora bisa aweh
pitutur utawa panemu
akeh-akeh, awit pancen
isih padhadene enome.
Ya, yen perkara pacar,
utawa cah wadon, miturut
dhekne, aja nganti
nggandhuli pangrasane
banget-banget, jer pancen
isih ana tataran pacaran.
Wancine isih padhadene
sekolah. Sapa ngerti, liya
wektu malah kepethuk
bocah wadon sing luwih
gemati, tinimbang sing
dianggep wis nyidrani
tresna.
Ujarane Anwar, ora kabeh gawe nglengganane
ati, awit tresnane marang Sumiati
mono, kepetung tresna kang
sepisanan. Ujare lelagon ana sing
muwus, menawa tresna sepisanan
kuwi rasane digawa nganti tekan
pati. Apamaneh tresna sepisanan
tresna kang gagal, sok gawe sing
nandhang tresna dadi ceklek
atine. Nanging marsono uga eling
sawenehe ukara, kang muni, donya
iki ambane ora mung sagodhong
kelor.
Kabeh sapolah-tingkahe ujugujug lambene Marsono ngundang
jeneng wanita sing dianggep cidra
tresna. Saparipolahe neng atine
mung tumancep marang jeneng
siji kuwi. Nganti-nganti kanthi ora
sadhar, ilate ngundang jenenge
nalika jagongan karo rewange.
Bokmenawa ana sing tegel muni
Marsono wis kedanan Sumiati.
“Rumangsaku Mas Marsono
wengi iki nggone gladhi keroncong
kok ora konsentrasi ta Mas
Anwar?” alok kang semu takon lan
pambadhene Siti Marpuah, kanthi
semu bisik-bisik, marang Anwar.
“Ya sing sabar lan mangerteni,
awake dhewe minangka kanca
sagrup. Dheweke rak mentas
ditinggal seda bapake! Dadi upama
pikirane sik labil kuwi lumrah,”
panemune sing dibisiki.
“Gek sesuk menawa isih ngene
terus kahanane njur dadi apa musike?” tambong tantinge Siti.
“Rakya wis beda pangrasane yen
suk pentas!” Anwar nggedhekake
atine sing was-was.
“Wengi iki parah lho!” saruwene
Siti maneh.
“Ya coba mengko rampung
gladhen cedhakana lan tuturana
bokmenawa sampeyan bisa
mulihake semangate!” srayane
sing dijak ngrembug solah-bawane
Marsono kang lagi kelangan
semangat.
“Ya, sampeyan kuwi ngono, sing
wis paham aten-atene!” Siti nguncalake kanthi sedya mbalekake
panemune Anwar.
“Aku ya wis aweh panemu, menawa mati kuwi wis dadi pesthi
lan kabeh bakal ngalami,” selake
nalika ngerti karepe Siti mbalekake
akone.
“Yen ngono mengko rampung
gladhen mampir dhisik neng angkringe bulikku ayo, Mas Marsono
dikandhani lan dituturi barengbareng wong loro!” pangajake Siti.
Sing diajak durung kober semaur
merga gladhen arep diwiwiti
maneh mbaleni lagu-lagu sing
durung apik.
Nganti entek wektune gladhen,
malah Siti sing ora pati konsentrasi.
Iki kagawa saka pangrasane
ngenani omongane Anwar
babagan Marsono. Latihan
keroncong wengi kuwi
kepetung ora kompak,
nganti saenteke wektu latihan. Kuwi uga dirasa lan
dikandhakake dening pelatihe.
“Yen sampeyan
sumadya mengko
onthelku sing neng
pondhokan kok gawa
nyang kost-an ya ora apaapa Mas,”
“Hla sampeyan glidhig
sesuk nunggang apa?”
“Ya nunut angkota,
utawa bus kota. Njur sesuk
awan sampeyan menyang
angkringane bulik nggawa onthel,” katrangane
uga panemune.
“Ya wis, yen ngono
krenah sampeyan
nyegat bus kota kari sing
pungkasan iki mengko!”
Sejatine bus kota sing
ditumpaki wong loro
kuwi uga metu laladan wetan
Karangmalang. Ning embuh ana
daya tarik apa, Marsono milih
ngancani Siti mulih dhisik ngalahi
mengko mbalik kanan kanthi
nganggo onthele Siti.
Sasuwene neng njeron tumpakan, Siti kanthi nekad takon, yagene neng latihan mau Marsono ora
duwe semangat lan konsentrasi.
Sing ditakoni mau-maune wegah
kandha, menawa atine kabidhung
karo sikepe kekasihe. Ning,
suwene-suwe, apa sing digawe wadi
Marsono, sida kawetu dikojahake
marang Siti. Embuh apa sing
dirasa Siti nalika iku, kanthi ujugujug tangane ngrangkul pundhake
sing wis walaka. Sing dirangkul
rada njenggirat awit rasane
rangkulan rinasa seje karo
panjamah tangane sadurunge.
Kaya ana rasa seje, mungguhing
Marsono, caturan neng njero
bus kota wengi kuwi. Ora krasa
lambene ujug-ujug nyeluk jenenge
Sumiati.
13
12
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 3
CRITA SAMBUNG ................................ 2
Ijasah
SRUMUWUS ....................................... 4
Banjir
WAWASAN JRONING NEGARA............ 5
Plus-Minus Kendharaan Listrik
TOSAN AJI .......................................... 6
Babagan Pamor Dhuwung
SASTRA & BUDAYA ............................. 7
Bagong
WIRANOM........................................... 8
Hapsari Teta Raharja
Yen Kepengin Kasil Kudu Fokus
PAGELARAN ....................................... 9
Mbabar Cangkir
PRIBADI BINUKA................................. 10
Kurnia Sari, S.Kep,NS
Tenaga Kesehatan Sing Peduli
PAWIYATAN......................................... 12
Siswi SDIT Cendekia Bantul
Sasab Alih Aksara Jawa
LAPORAN DHAERAH ......................... 14
Muludan Ing Desa Sumurarum
Grebeg Gunungan Lentheng Agung
WANITA & KELUWARGA .................16
Cepet Lalen
HERBAL............................................... 17
Ceplukan
JAGADING LELEMBUT ........................ 18
Kuburane Mbah Din Renten Amblong
KEMBANG SETAMAN........................... 19
TINTINGAN BUKU ............................... 20
Nyinau Tembang Jawa Kanggo Bocah
PADHALANGAN................................... 22
Lairipun Sri Arjunasasra
CRITA RAKYAT..................................... 24
Majapait
CERKAK............................................... 26
Puspita
WACAN BOCAH................................... 28
Magang Kerja
AKSARA JAWA ................................... 29
MACAPAT ............................................ 30
Hari Pahlawan
TEMBANG DOLANAN .......................... 30
Senam
GEGURITAN......................................... 31
SEMARANGAN .................................... 32
Kudu Slametan Model Kepiye Jal?
OH LELAKON ...................................... 33
Lelakone Painem
PENGALAMANKU ............................... 34
- Ora Sedhih Nanging Ngelih
- Tukang Nyrempeti
NAPAK TILAS ...................................... 35
Saka Kabanaran, Wiwitane Jumeneng Nata
LIPUTAN.............................................. 36
Ratu Adil
Kanggo Mangayubagya HUT lan Dilantike
Gubernur/Wagub DI Yogyakarta
PANGUPABOGA................................... 38
Soto Triwindu Solo
Dadi Klangenane Jokowi
KRATON .............................................. 40
Sengkalan ing Kraton Ngayogyakarta
TRADHISI............................................ 42
Festival Bregada Rakyat DIY
Bali Kagelar Secara Langsung
LIPUTAN.............................................. 44
Temu Kangen Ing Civita
Ngronce Crita Endah Milangoni
WISATA ............................................... 46
Wisata Puncak Saka Nanggulan
Kulonprogo
PANGGUNG......................................... 49
Dr. Purwadi, S.S., M.Hum
Dhosen Wegig Ngripta Tembang
Uga Dhalang
SATLERAMAN ..................................... 50
Sunarso, S.Sn
Guru Seni Budaya Uga
Pengendhang Kondhang
Majalah Basa Jawa
Ngesthi Budi Rahayu
Ngungak Mekaring Jagad Anyar
Kababar Seminggu Sepisan
Terbit saben dina Sabtu
PENERBIT PT DJAKA LODANG PERS
Anggota SPS No. 66/1971/14/B/2002
SIUPP: SK MENPEN NO. 109/SK/MENPEN/
SIUPP/C1/1986 TGL 22 MARET 1986
Racikan
Pelanggan saha sutresna Djaka Lodang, menawi kintunan DL boten dumugi alamat,
kersaa paring katrangan lumantar sms utawi wa nomer: 0878 38 224 646
PENDhiri: H. Kusfandi [almarhum] &
Drs. H. Abdullah Purwodarsono
PEMIMPIN UMUM/PEMIMPIN REDAKSI:
Kuswinarni
PEMIMPIN PERUSAHAAN:
Tony Urat Sitohang
REDAKSI PELAKSANA:
Drs. Suhindriyo
REDAKSI:
Drs. Suhindriyo
Tatiek Poerwa Kalingga
SEKRETARIS REDAKSI:
Maria Nur Cahyati
ARTISTIK:
Tri Listiyono,
Wahyu Kadarsih,
Lestari Setyani.
KEUANGAN:
Wiji Sukarti
PROMOSI & IKLAN
Bari
SIRKULASI:
Sukarni
Heru
ALAMAT REDAKSI/ADMINISTRASI:
Jl Patehan Tengah, 29 Yogyakarta 55133
TELP./FAX. 372950
Email: djaka_lodang @ yahoo.co.id SMS: 0878 38 224 646
No. Rekening Bank :
Bank Mandhiri KH A. Dahlan
137-00-1034862-7
a.n. PT Djaka Lodang Pers
BRI Cabang Katamso
0245 0100 2268 307
a.n. PT Djaka Lodang • [BUKTI KIRIMAN SUPAYA KAKIRIM,
LUMANTAR WA UTAWA EMAIL]
•
Rega Eceran Rp 13.000,00 [DIY],
Rp 13.500,00 [jaban DIY]
Rega langganan sesasi Rp 50.000,00 [4 x
terbit] • Rega langganan sesasi Rp 62.500
[5 x terbit] • Langganan lumantar pos
ing Pulo Jawa tambah ongkos kirim Rp
10.000,00 lan sajabaning pulo Jawa
tambah ongkos kirim Rp 12.000,00
• iklan Rp 1.500,00/baris
• Rega Iklan Display, Paket
Sponsor Rubrik bisa sesambungan
langsung marang bagian iklan •
Foto dikirim file dhewe format TIF/JPEG 200 dpi.
“Djaka Lodang” nampa sumbangan tulisan lan
gambar saka para maos. Redaksi duwe hak
ngowahi tulisan kang bakal dicetak tanpa ngowahi
isi. Tulisan, foto, gambar lan sapanunggalane
kang kapacak dicaosi sembulih. Kang pidalem
ing Yogyakarta bisa mundhut langsung sembulihe
seminggu sawise karyane kapacak. Tulisan kang
ora kapacak dikondurake yen dikantheni
perangko sacukupe. Tulisan bisa kakirim liwat
email: [email protected].
Akehe tulisan watara 4.500 karakter
(klebu spasi) format RTF (dudu doc).
Peri Pesen Bakso
Kurnia Sari, S.Kep. NS
Samak Djaka Lodang minggu iki direnggani dening Kurnia
Sari, S.Kep. NS, sawenehe tenaga kesehatan sing kebak
prestasi. Kepara nate kasil nglungguhi juwara Dimas Diajeng
Kabupaten Kulonprogo 2017. Uga nate dadi penampil terbaik
Kirab Pawai Budaya Nusantara dalam Jambore Pemuda
Indonesia (JPI)Toboali, Bangka Selatan, Provinsi Bangka
Belitung taun 2018. (Foto. Ist/DL)
4 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Kartun Editorial
Srumuwus
BANJIR
Dening : Ki Pandan Alas
Saiki banjir mèh ana ing endi waé, mèh sa
Indonesia lan uga ana ing sawetara tlatah donya.
Déné menawa digatèkake, banjir iku jalarané
ana telu, yaiku : saka kersané Gusti Allah, amarga
saka alam, lan amarga polahé manungsa. Yèn wis
dadi kersané Gusti Allah, manungsa ora bakal bisa
apa-apa. Manungsa mung bisa pasrah waé. Kaya crita
nyata sing misuwur banget, yaiku prahuné Kanjeng
Nabi Nuh. Sandonya klelep kabéh.
Yèn jalaran saka alam, manungsa isih bisa
nguwasani, ngendalèni lan ngatur banyu, amrih
banyu ora marahi dadi bilai lan musibah. Bangsa
Walanda misuwur lan kondhang amarga pinter banget
ngendhalèni banyu. Akéh tlatah lemah sing ana ing
negara Walanda luwih endhèk, tinimbang lumahing
banyu. Ananging negara Walanda prasasat ora tau
ngalami banjir. Iku amarga nduwéni ilmu manajemen
banyu, lan kesadaran sing dhuwur ngruwat lan
ngurmati alam.
Yèn banjir jalaran saka polahé manungsa, iku
pancèn angèl. Manungsa nganggo lan migunakaké
alam kanthi sembarangan, sakepénaké dhéwé.
Manungsa meksa alam kanggo nyukupi kabutuhané,
ora preduli marahi alam dadi rusak. Panjurunging
hawa nepsu lan kekarepané manungsa kang ora
duwé wates, mbanjur mbeneraké kabéh carané
dhéwé. Amarga saka iku, alam banjur dadi rusak.
Lan pungkasané alam dadi ngamuk, banjur males
marang manungsa. Salah siji wujudé piwales alam
yaiku banjir, sing njalari bilai sing nggegirisi!
Dadi apa sing kudu ditindakaké? Manungsa
kuwi cerdhas, lan mesthi nggawé evaluasi lan bisa
nemokaké solusi kanggo banjir sing nggawé rekasa.
Nanging amarga saka panyurungé hawa nepsu,
uga hedonisme, mula menungsa mbanjur keladuk
sajroné nguja hawa nepsu. Kepéngin énggal éntuk
akéh, ora preduli marahi rugining liyan lan uga bisa
ngrusak alam. Luwih-luwih ketemu wong sing srakah.
Yèn mengkono, bakal angèl golèk solusi, sanajan wis
ngerti carané!
Sawetara cara kanggo nyegah banjir sajané pancén
wis dimangertèni déning manungsa. Nanging amarga
saka tuntutan kabutuhan, mbanjur sawetara cara
ngendaléni banjir iki dadi angèl ditindakaké, kayata:
kali lan kalén dikeruk. Rereged disingkiraké karebén
banyuné mili kanthi lancar. Reboisasi tetuwuhan.
Mliginé jinis tetuwuhan lan wit sing bisa cepet nyesep
banyu. Ora ngedegaké omah ing pinggir kali, amarga
bakal marahi kali dadi sempit lan dadi ngganggu
dalaning banyu. Aja negor wit-witan ing alas kanthi
cara ora patrap, lan uga sing ana ing pinggir kali,
amarga wit lan oyodé bisa kanggo nyimpen banyu lan
bisa menggak banjir. Lan uga nggawé biopori kanggo
nambahi panyerepan banyu lan sapanunggalané.
Sawetara upaya ing ndhuwur mau iku, bisa kanggo
nyegah banjir lan lemah longsor, nanging pancén
kudu ditindakaké kanthi tetep lan ajeg. Pemerintah
uga wis ora kurang usahané kanggo nyegah banjir,
nanging masarakat kudu mélu nyengkuyung kanthi
sadar, murih upaya mekak banjir bisa kasil kanthi
tuntas.
Ana paribasan urip kuwi mili kaya lakuné banyu.
Salah sawijiné wujud Hasta Brata kang diwejangaké
déning Sang Prabu Sri Kresna marang Arjuna, ing
padhang Kurusétra nalika Perang Bharatayudha.
Banyu duwéni sipat lerem lan adhem. Banyu kuwi
nguripi. Banyu tansah mili menyang papan sing
mengisor. Yén banyu meneng lan rata, banyu bisa
dadi kaya kaca pengilon. Yén banyu mili gedhé
banget, bisa duwé kekuwatan lan daya sing ngédabédabi, Banyu bisa ngremukaké apa waé sing ana
ngarepé lan sing ngalangi dalané.
Dadi, kudu pinter ngrawat lan
ngruwat alam, kepriyé carané
murih alam ora nesu. Banjur
males lan nggawé bilai lan
musibah. Priyé carané dadékaké
banyu dadi migunani kanggo
menungsa lan titahé Gusti Allah.
Ora malah mbebayani lan dadi
jalaran tumekaning bilai marang
manungsa.
Pungkasaning atur, sumangga
kita sami ngupadi amrih banyu
bisa dadi berkahing Gusti Allah.
Banyu kang migunani minangka
dadi syarat, kanggo manembah
marang Kang Makarya Jagad.
Banyu sing menéhi mampangat
lan migunani kanggo manungsa,
kanggo titahé Gusti Allah liyané,
uga alam saisiné. Upaya mau bakal
migunani banget kanggo njaga
alam, lan mupangat tumrap ing
manungsa. (KPA:25 Okt 2022)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 5 Wawasan Jroning Negara
Dening Suhindriyo
PLUS-MINUS KENDHARAAN LISTRIK
Kahanan Anyar sing Ora Bisa Ditampik
Gayutan karo pemasarakatan
mobil listrik pemerintah
Indonesia babar Peraturan
Pemerintah (PP) Nomor 55 Tahun
2019 tentang Percepatan Program
Kendaraan Bermotor Listrik Berbasis Baterai (KBLBB) untuk
Transportasi Jalan. Sawise iku sawetara aturan turunan saka sakehe kementerian uga kababar.
Salah sijine aturan yaiku Peraturan
Menteri Energi dan Sumber Daya Mineral (ESDM) Nomor 13 Tahun 2020 tentang Penyediaan Infrastruktur Pengisian Listrik untuk
KBLBB. Turunan aturan (regulasi)
saka peraturan iki antarane kang
ngatur kegiyatan stasiun pengisian
kendaraan listrik umum (SPKLU)
apadene stasiun penukaran baterai kendaraan listrik umum
(SPBKLU).
Lelandhesan cathetan sing diduweni Kementerian ESDM tekan
sasi Juli 2022 wis dibangun SPKLU
cacah 346 lan SPBKLU cacah 369
iji. Lire, kesiapan kanggo mapag mangsa (era) mobil listrik
wis disiapake. Bebarengan iku
Kementerain ESDM uga menehi
insentif tarif pengisian listrik
kanggo kendharaan lsitrik, menehi
pelayanan gampang kanggo
perijinan badan usaha kendharaan
lsitrik sarta badan usaha pengisian
listrik kanggo kendharaan listrik.
Gayutan karo saya grengsenge
upaya kanggo masarakate kendharaan listrik Dirut PLN nganggep wektu iki dadi wektu sing pas
kanggo mlumpat saka kendharaan
bahan bakar fosil tumuju bahan
bakar listrik. Wektu iki konsumsi
lenga Indonesia 1,5 yuta barel saben dinane sing diramal ing taun
2030 bisa nyandhak dadi 2 yuta
barel saben dinane. Bebarengan
iku prodhuksi lenga sajrone negara mung watara 660.00 barel saben dinane sing ateges
isih kudu nekakake lenga saka
mancanagara. Ditandhingake
antarane kendharaan BBM karo
listrik, rata-rata rega bensin
saben liter watara Rp 15.000 /
liter iku sebandhing karo 1,5
kWh listrik sing regane Rp.2.300.
Lelandhesan bandhingan iki
ateges migunakake kendharaan
listrik luwih murah lan luwih resik
hawane.
Era kendharaan listrik kanggo
Indonesia wis teka lan ora bisa
ditolak. Presidhen Joko Widodo
nalika ngendikakake rancangan
konsep pembangunan ibu kota
negara (IKN) Nusantara sing mujudake kota pintar berbasis hutan dan
alam uga mratelakake menawa
ing ibu kota anyar iki kabeh kendharaan kudu migunakake listrik (Selasa, 18 Oktober 2022).
Lire, dina ngarep kendharaan
Indonesia, gelem ora gelem bakal
nyrambah era kendharaan listrik
senajan kabeh program iku mesthi
ana plus lan minuse.*
Sumber wacan / warta / gambar:
https://www.idntimes.com/automotive/car/
seo-intern/kelebihan-dan-kekuranganmobil-listrik
https://video.kompas.com/watch/197980/
jokowi-ikn-nusantara-adalah-kota-pintarberbasis-hutan
Senajan kendharaan
listrik kaya mobil lan sepedha motor
listrik wis dikenal wiwit Abad-19 nanging lagi
populer ing enteke Abad-20 utawa ing wiwitane Abad21. Durung kumbule kendharaan listrik ing Abad 19-20
iki krana ana kanyatan rega bahan bakar motor dianggep isih
murah lan gampang ditemokake ing sembarang papan. Kejaba iku
marga akeh gambaran menawa kendharaan listrik iku sumber daya
kekuwatan (energi) iku ing batere durung bisa diendelake kanggo
lelungan adoh krana keawetan batune lan sumadhiyane papan
pelayanan kanggo ngisi batere. Rega mobil listrik uga tikel lorone
ditandhing rega mobil bahan bakar lenga marga regane batu litium
sing kanggo nggerakake mobil utawa motor rega batune wis
setengah regane kendharaan. Senajan mobil listrik daya
tenagane saka bateri nanging papan kanggo gawe
batere iki uga mesine migunakake bahan bakar
fosil, sing ateges keluke ngregedi hawa
(pencemaran,polusi).
6 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Tosan Aji
Agus Wuryanto S.Sn, A
FPSI*, Hon E HPPW
Penasehat Pusaka
Nusantara, Penasehat
Wonosobo Heritage,
Ketua Paguyuban
Tosan Aji Pakuwojo,
Wonosobo
Babagan Pamor Dhuwung
Pamor dhuwung wujudipun warni-warni kados
ron-ronan, sekar-sekaran,
taneman ugi sato kewan.
Wonten maleh pamor ingkang
awujud gambar rajah, ingkang
maksudipun kangge mujudaken donga katur Allah,
lumantar Pamor ingkang
kadamel ing wilah dhuwung.
Umumipun donga sifatipun
ihktiar, panuwunan punika
saged mawi cara piyambakpiyambak, dene kabul botenipun
sedaya mutlak kersaning Allah
ingkang Maha Agung. Kita jalma manungsa namung
saged nenuwun. Sedaya donga ugi pusaka, mboten
bakal tumama, menawi ingkang dedonga mboten
khusuk, mboten resik manahipun, mboten nyawiji,
sedaya kedah saking kersaning Allah. Ingkang
baken, sedaya punika namung kangge seserepan
pangertosan, utaminipun kangge tambahan
wawasan babagan kabudayan jawi, ing zaman para
luhur rumiyin.
Ing ngandhap punika gambaraning pamor ingkang
kapundhut saking kitab “PAMORDOEWOENG”Pakem
Doewoeng Angka II, babon asli saking Cirebon,
katerbitaken 2e DRUK ing Solo 1935 :
44. Pamor ing ngandhap punika mboten wonten
sebutanipun, anamung kaaturaken gadhah donga lan
kekajengan sinten ingkang nyepeng bakal yuwono,
slamet, menapa ingkang dados kekajenganipun
saged kaleksanan, saha saged gadhah ingah-ingahan
kewan kathah.
45. Pamor ing ngandhap punika mboten wonten
namanipun, anamung nggadhahi donga saha
kekajengan sinten ingkang nyepeng bakal slamet,
tansah cinatur becik, sarta sarwa bener, mboten
purun goroh.
46. PAMOR GILMA
Pamor ing ngandhap punika anami pamor Gilma,
Kaaturaken ngggadhahi donga saged ndadosaken
ngelihing tiyang utawing sato kewan, menawi dados
gegaman landhep boten kenging kaunus, Menawi
wonten tiyang nggadahi niyat jahat dumateng
piyantun ingkang nyepeng pamor punika, kados
ketingal wonten satus rewangipun, ugi menawi pun
beta mlampah ndalu kaceluka namining pamor,
dados menawi gadhah damel saged ngaling-ngalingi
ingkang ngggadhahi pamor.
47. Pamor ing ngandhap mboten wonten
namanipun, anamung kacariosaken menawi
kangge dagang kathah batinipun, saha slamet
sakpiturutipun.
48. Pamor ing ngandhap- punika ugi tanpa nama,
anamung kasebataken nggadahi donga manfaat sae
kangge ngawula, cepet pikantuk palenggahan, saha
kathah ingkang nresnani.
49. PAMOR KERIK
Pamor ing ngandhap punika kawastanan pamor
Kerik, menawi pun beta kesah tebih bakal pikantuk
rewang saha sedherek kathah.
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 7 Sastra & Budaya
Masarakat Jawa wis pana
babagan wayang. Lumrahe
wayang dipentasake
nganggo waton pakem. Tegese
manut aluring lakon wayang kang
wis baku utawa maton. Nanging
nalikane Ki Seno Nugroho taksih
sugeng, panjenengane ngadani
pagelaran wayang kang rada
nyleneh, ora lumrah. Ewa semono,
bab kuwi dadi apik lan kondhange
Ki Dhalang Seno Nugroho. Ing
pakem pedhalangan wayang
kulit paraga punakawan statuse
minangka batur kang ora bakal
dadi paraga tama. Nanging ing
pewayangan Ki Seno Nurgoho
punakawan bisa dadi paragatama.
Tuladhane paraga Bagong
lan Petruk. Iki kang sinebut
transformasi seni pedhalangan.
Sejatine transformasi seni
pedalangan mau wis lumaku
wiwit mbiyen mula. Nalika lakon
carangan dadi sawijining dasar
pedalangan. Tuladhane anane
lakon Petruk Dadi Ratu utawa
Semar Mbangun Kahyangan.
Marga sejatinya kesenian mau
pancen ngalami transformasi
amarga sejatine seni iku ngalami
transformasi. Ora ana seni kang
ajeg terus wiwit biyen nganti tekan
jaman saiki.
Ki Seno Nugroho pancen
dhalang kang menjila, kang pinter
nganggit lakon wayang gaya baru.
Gaya transformasi, nganggo
paraga Bagong, sauga ngaggo
tokoh paraga Petruk. Bagong
dicritakake kanthi gaya baru, sok
uga nganggo tembung-tembung
modhern kanggo gawe sangsaya
moncere tokoh Bagong. Bagong
ditampilake minangka paraga kang
cerdhas, lan duwe kawanen kang
nggegirisi. Mula ora mokal menawa
paraga Bagong dadi tokoh idaman
tumrape penonton. Kepara nalika
Ki Seno Nugroho seda, tokoh
Bagong melu dherekake sang
dhalang tekan alam kubur. Bagong
dadi tokoh idola, klebu idholane
sang Dhalang Ki Seno Nugroho.
ya marga Bagong mau Ki Seno
Nugroho dadi kondang kaloka.
Kondang minangka dhalang
bertalenta.
Ana fenomena kang aneh nalika
Ki Seno Nugrono munculake paraga
Bagong dadi paragatama. Aku
duwe pangira menawa bab kuwi
kanggo mbalik swasana pentas lan
dadi dhasar filosipine. Anggone
ndadekake paraga Bagong dadi
paraga tama utawa tokoh idhola
mau manut pamawasku ki dalang
kepengin ndadekake wong
cilik minangka paraga sentral.
Kepengin ndadekake wong cilik
duwe sumbangan pemikiran
kang menjila tumrap masarakat.
Kepengin ora mung wong luhur wae
kang duwe pemikiran modhern.
Iki mujudake pembalikan logika
pikir saka tokoh sentral marang
paraga pinggiran, Wong mung
atase Bagong kang dhapur batur
utawa punakawan bisa dadi paraga
tama kang menjila utawa moncer.
Kepara iku minangka kritik kang
sinamudana tumraping para luhur
kang ora bisa dadi tepa tuladha
ing masarakat. Mulane Bagong sok
wani adu rembug karo para raja,
para pandhita lan pujangga liyane.
Bagong mesthi bisa menang lan
bener panemune. Iki kritik sosial
kang manpangatake wong cilik.
Yen anganggo wong cilik ora ana
saru sikune. Kabeh dadi ajur ajer.
Dasar wong cilik ora duwe tata
krama kang jangkep. Lan bab iku
malah dadi apike lan moncere
paraga Bagong. Babagan iku
dari kaluwihane Ki Seno Nugroho
anggone gawe eksperimen. Ki
Seno kasil nampilke Bagong nganti
dadi paraga kang kondhang. Meh
saben pentas Bagong lan Petruk
dadi paragatama kang dadi
underaning lakon.
Fenomena transformasi wayang
kulit gaya Ki Seno Nugroho mau
meh padha karo transformasi Serat
Centhini ing novel Centhini: 40
Malang Mengintip Sang Pengantin
anggitane Sunardian Wirodono.
Ing Serat Centhini, paraga Centhini
mujudake batur kaya dene
paraga Bagong. Minangka batur
mestine kudu sendika dhawuh
marang prentahing bendara.
Nanging ing Novel Centhini: 40
Malam Mengintip Sang Pengantin,
Centhini ditampilake minangka
paraga batur kang cerdhas
kang duwe pikiran menjila, kaya
dene paraga Bagong. Mulane
ana benang merah antarane
transformasi wayang Ki Seno
Nugroho karo transformasi Serat
Centhini ing novel Centhini. Ana
ing novel Centhini, paraga Centhini
ora mung dadi paraga kang
sendhika dhawuh, kang manut
miturut sapakone bendaharane.
Nanging Centhini diperanke
dadi paraga kang pinter, kang
wani ngritik marang bendarane.
Centhini ngritik marang Syekh
Amongraga minangka wong
kang jahat amarga ninggalake
Tambangraras sawise ulah asmara.
Malah Centhini nyebut Syekh
Amongraga minangka bajingan
kelas tinggi. Kapindho, Centhini
ngritik masarakat Wanamarta
minangka masarakat kang mamah
biak amarga senengane mangan,
saben-saben kalodhangan
mangan mula diarani mamah
biak kaya kewan memamah biak.
Ora leren anggone mangan.
Ketelune, Centhini ngritik yen
masarakat Wanamarta ora duwe
etika pangibadahan, katone Islami
nanging isih seneng nindakake
bab-bab kang ngemot takayul lan
maksiyat. Kaping papat, Centhini
wani ngritik bendharane (Ki
Jayengraga) minangka wong kang
ora bisa ngampet napsu seke.
Mulane disebut dadi priyayi kang
lekoh utawa saru ateges porno.
Kekarone transformasi wayang lan
Serat Centhini mau kena diarani
minangka kritik sosial tumraping
masarakat.
BAGONG
Transformasi Wayang Kulit Gaya Ki Seno Nugroho
Dening Dr. Pardi Suratno, M.Hum
8 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Wiranom
Kenya kang
kapacak ing kene
asmane Hapsari
Teta Raharja. Putri
kinasih saka pasangan
Broto Raharjo lan
Rini Indarwati kang
lair ing Sleman, 26
Oktober 2006 pantes
diacungi jempol
jalaran dheweke uwis
duweni maneka warna
prestasi. Mangkene
critane.
“Sedaya kalawau
kawiwitan nalika kula
sakit, amargi boten
melebet sekolah kula
rumangsa bosen,
lajeng iseng gambar
sarta marnai gambaran
kula. Tiyang sepuh kula ningali
gambaran menika, piyambake
rumaos bilih menika sae uga narik
kawigaten. Sabibaripun gambaran
kula kalawau dipunkintun ing
koran Kedaulatan Rakyat utawa
KR. Boten dangu gambaran kula
menika dipunpacak wonten koran
menika. Wiwit menika bapak ibu
lajeng madosi informasi-informasi
gayut kalihan even-even lomba
supados kula saged ngasah
bakat sarta potensi wonten dhiri
kula.” Critane kenya manis kang
manggon ing Bedingin wetan,
Sumberadi,Mlati, Sleman.
Wiwit saka kuwi kenya manis
iki banjur duweni tekad, usaha
kanggo ngasah bakat e. Dheweke
uga dibimbing uga disupport
dening tiyang sepuhe. Tiyang
sepuh kenya manis iki mesthi
bakal nyengkuyung apawae
kagiyatan kang dilakoni dening
putrine menawa kagiyatan kuwi
positif. Jalaran tekat lan semangate
dheweke akhire bisa ngasilake
maneka warna juwara. Kayata ing
taun 2013 dheweke nate juwara
lomba fashion show bocah lereng
Merapi tingkat kabupaten, lomba
mewarnai tingkat kecamatan
juara 1 lan maju ing tingkat
kabupaten, lomba mewarnai
dalam kegiyatan gebyar kreativitas
tingkat kabupaten juara 1, taun
2014 lomba menyanyi lagu anak
juara 2 tingkat kabupaten, taun
2017 juara lomba cergam tingkat
kabupaten, taun 2018 lomba
tata upacara bendera tingkat SD
juwara 2 tingkat kabupaten, lomba
cerita rakyat juara 3, 2019 lomba
mewarnai wayang juara harapan 1,
lomba story telling juara 2, lomba
cerdas cermat juara 3, lan taun
2022 lomba kompetisi bahasa
Indonesia juara 3, lomba strory
telling juara harapan 2. “Rasane
seneng lan bungah,” andharane
Teta rikala sepisan menang lan
entuk juwara.
“Bab ingkang gadhah kesan
menika rikala sampun usaha
kanthi saestu kangge latihan lan
ngasilaken juwara wonten ing
kompetisi, uga wonten support
tiyang sepuh ingkang mesthi
dipunsengkuyung nalika kula
ndherek lomba. Inggih kula
manggihaken passion kula nalika
ndherek lomba cergam lan story
telling. Wonten lomba kasebut
kula rumaos bilih public speaking
kula, kapercayan dhiri, imajinasi
sarta daya ingat kula dipunuji.”
PratelaneTeta.
Siswa kelas 9 SMP Pamungkas
Mlati iki duweni pangajab supaya
bisa nggayuh cita-citane lan apa
kang dheweke kepingin bisa
kawujud satemah bisa gawe bungah
tiyang sepuhe
sarta wongwong kang ana
sakiwa tengene.
“Sasampunipun
lulus saking SMP
kula gadhah
pangajab supados
saged mlebet
wonten ing SMK
Penerbangan lan
mendhet jurusan
EA (electrical
avionics). Kula
rumaos bilih
wonten jurusan
menika public
speaking kula
saged piguna
kangge kula
pribadhi lan tiyang
sanes.” Dheweke
uga duweni
pesen kanggo
para pamaos Djaka Lodang yaiku
“lakoni apa wae kang mbok
tresnani, tresnani apa sing mbok
lakoni, tetep fokus ing tujuwanmu,
boten sah mirengaken tiyang sanes
ingkang damel kuciwa” pungkase
Teta.
Tri Asih/DL
HAPSARI TETA RAHARJA
Yen Kapingin Kasil Kudu Fokus
Hapsari ngagem busana Jawi (Ft. Tri Asih)
Hapsari nampa pangaji-aji
(Ft. Tri Asih)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 9 Pagelaran
Teguh Yuwono, S.S., M.M.
Spiritualitas Motivation
Spiritualis Motivator
Pemerhati masalah
spiritual motivasi
MBABAR CANGKIR
“Th o l e ,
k o w e
kuwi aja
dadi lemah sing
ora ana regane,
dadiya cangkir
sing migunani
lan diregani .
Ngonceki kawruh
kabudayan jawi
menika kathah
sanepanipun lan jero maknanipun.
Kayata perkawis kedadeyane
cangkir. Menawi lemah lempung
utawi siti dipun sade paling-paling
reginipun namung 500 sekilonipun.
Mandar mbokmenawi mboten
pajeng amargi sinten tiyang
ingkang betah lemah kanggo
apa. Nanging menawi dipun
onceki lan dibabar sae saestu
kawruhipun, sumangga.
Lemah lempung (tanah liat) ingkang mirah
reginipun diuwel-uwel,
diucel-ucel lajeng digepukgepuk supados lentur lan
saget dipun wangun menapa
kemawon, salah satunggaling
wujud ingkang kawangun
menika cangkir. Lajeng
menawi sampun cangkir
ingkang sae dipun garang
mawi mawa ingkang benter
sanget. Salajengipun menawi
sampun padhet dados
rerupan cangkir dipun plitur
lan dicet bathik lan pernis
supados gilap. Pungkasaning
pakarti dados cangkir bathik
ingkang mulus alus sae dipun
regani awis. Wiwitane lemah
rega 500 yen wis dadi cangkir
diregani 10.000.
Babagan ing nginggil menika
negesaken bilih tiyang gesang
ing ngalam donya menika kedah
miwiti kanthi rekasa, menika
kados lemah ingkang diblethat
blethot lajeng dibakar utawi
digarang kanthi panasing geni.
Menawi lemah menika saget
sanjang, mbokmenawi bengak
bengok kelaranen. Nanging
menawi dilereni sampun mboten
saget dados cangkir sing apik tur
larang regane. Manungsa menawi
ulet tahan banting lan gelem
rekasa obah awake ben prigel
duwe sesurupan lan ketrampilan
saha pengalaman kathah temtu
sumber dayanipun lajeng sae.
Gampil anggenipun pados rejeki
lan panguripan.
Wonten paribasan : “Berakitrakit dahulu, berenang-renang
ke tepian. Bersakit-sakit dahulu,
bersenang-senang kemudian”.
Nanging cuwanipun kathah tiyang
ingkang seneng-seneng rumiyin
lajeng sisah samangkenipun.
Apa ya ana wong sukses kuwi
orang rekayasa dhisik. Paling ora
ngupayani, sinau, nyambut gawe,
sikil dienggo sirah, sirah dienggo
sikil. Banjur yen wis titiwancine
kasuskesan bakal mara gawe
katentremaning ati.
Wangsul dhumateng perkawis
cangkir, ingkang migunani kena
kanggo ngombe, saget ugi dados
sesulih lan pranti nyuguh tamu
kanggo wedangan. Para pewaos,
sajatosipun cangkir menika
gadhah filosofi ingkang jero.
Cangkir tegese Nancang pikir.
Sedaya kedah dipun pikir rumiyin
saderengipun dilakoni. Kabeh
sing dipikir ora kudu dilakoni
nanging kabeh sing dilakoni kudu
dipikir dhisik. Filsuf Yunani Rene
Descartes ngendika : “Cogito Ergo
Sum” ( Aku mikir mula aku ana)
tegesipun menawi tiyang sampun
boten purun nggunaake pikirane
kasebut sanes manungsa. Kadosta
bilih manungsa menika kasusun
jiwa lan raga. Jiwa menika kasusun
akal, rasa lan kekarepan. Pramila
menawi tiyang ingkang mboten
gadhah akal ( pikiran ) lajeng dipun
arani sakit jiwa. Tiyang ingkang
mboten gadhah rasa diarani sakit
jiwa lan tiyang ingang mboten
wonten kekarepan malih kasebut
sakit jiwa.
Sumangga sesarengan ngelmu
punapa kemawon ingkang wonten
kiwa tengen kita, dipun
terasaken maknanipun kanti
jero dados kawruh supados
sedaya menika mboten
muspra. Contonipun : Garwa
= sigaraning nyawa, tuwa =
ngenteni metuning nyawa, lan
sapanunggalanipun.
Lelandhesan ingkang
sampun kaaturaken woten
ing nginggil, kita lajeng
mangertosi bilih kawruh
kabudayan jawi menika
endah saestu. Sedaya
wonten kawruhipun lan saged
ndadosaken paramasastra
ingkang sae saha kanthi
racikan basa sakeca dipun
mirengaken : ireng dha ireng
kaya gagak reraton, putih
dha putih kaya kunthul neba,
sayuk rukun asah asih asuh,
lan sapiturutipun.
Sumangga, tansah
nguri-uri kabudayan kanthi
mbudayake kawruh - kawuh
ingkang saged dipun wucalaken
dhumateng anak putu, satemah
saget dados tuntunan utawi pitedah
ingkang sae lan mrayogani. Lan
pungkasaning seserepan menika
saged dados ilmu dene ilmu
menika kedah dadi laku. Dene laku
sing ndadekake ilmu. “Ngelmu
iku kalakone kanthi laku. Wekase
lawan kas. Tegese kas nyantosani.
Setya budya pangekesing dur
angkara”.
Mekaten atur seratan menika
mugia migunani tumrap kita
sedaya. Maturnuwun.
10 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Wanita sing duwe kulitan ireng
manis iki asmane Kurnia
Sari,S.Kep.Ns, nanging cukup di aturi Kurnia wae. Wanita kelairan 2 Juli 1993 iki wanita sing
klebu kebak prestasi, lan kegiyatane
nalika isih ngangsu ngelmu kabukti,
saabreg kegiyatane, antarane:
- Indonesia, Mental aritmatika,
(Sempoa) 2002 - 2003, Gerakan
Pramuka Gugus Depan, Kulonprogo
Yogyakarta 2008-2009
- Intermedia Computer, intensive
computer Course-web Desain tingkat Dasar, (2009 - 2010) English for
active comunication (2010-2011),
Pusat pengembangan dan pemberdayaan Potensi Daerah (P4D) Workshop medicpreniur, ‘Skin Care in
daily practice & Becoming Business
(2011).
- NIIT Acedemic Council, Advance Diploma, in Engglis Language
training for sucses (2014-2015).
- TIM Bantuan Medis Mahasiswa
PANACEA UGM, Workshop Pertolongan Pertama (2018) lan
Pusbankes AGD 188 DIY, pelatihan
penanggulangan penderita Gawat
Darurat (PPGD)/Basic trauma
and Cardiac Life Suport (TCLS)
(10-14 Oktober 2018),
Kurnia wektu iki mapan ing
tlatah Kutan Pedukuhan I
RT 005 / RW 002 Brosot,
Galur Kulonprogo Yogyakarta.
Wanita lulusan SMPN I Galuh,
SMAN 2 Wates, jurusan IPA lan Kasil ngrampungake sinau ing Stikes
“Aisyiyah“ Yogyakarta, S1 Ilmu keperawatan, jenjang profesi Univesitas ‘Aisyiah Yogyakarta (NISA)
.Ners S2 - S3.
Nalika Djaka Lodang Patemon
karo Kurnia, dheweke ngandharake
menawa profesi dadi perawat kuwi
wis dadi idham -idhamane wiwit
biyen, awit duwe profesi perawat
mono ora mung di uji kesabaran nanging diuji anggone bisa tlaten lan
profesional, Andharane.
Ora mung kuwi Wanita sing
kasil dadi juara Dimas Diajeng Kabupaten Kulonprogo taun 2017 iki
duwe pengaji-pengaji saka Dinas
Pariwisata Kabupaten Kulonprogo
Balai pemuda dan Olah Raga Republik
Indonesia (Kemenpora RI) sing patut
diacungi Jempol, antarane: Pengajiaji wujud piagam awit dheweke
kasil juwarai Karawitan tingkat SMP
Sa -Kabupaten Kulonprogo rikala
taun 2006 saka Dinas pendidikan
Kab. Kulonprogo, Jambore Pemuda
Indonesia (JPI ) tingkat Propinsi DIY
Pribadi Binuka
Kurnia Sari, S.Kep,NS
Tenaga Kesehatan, Sing Peduli Karo Kabudayan Jawa
Kurnia Sari, S. KEP, NS.
(Foto. Bari/DL)
Foto bareng karo Wismarini,S.E,M.
Hum,Kepala Seksi Permuseuman Dinas
Kebudayaan (Kundha Kabudayan) DIY.
(Foto: Bari/DL)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 11
taun 2018, purna prakarya Muda
Indonesia (JPI) Bangka Belitung taun
2018, Duta Museum Daerah Istimewa Yogyakarta - (minangka) Ambassador Museum Memmorial Jendral
Besar HM.Soeharto 2020 - 2022
saka Dinas Kabudayaan (Kundha
Kabudayan) Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta.
Wujud Prestasi liyane sing ora
bisa diremehake yakuwi, Dheweke
Wanita sing nampa beasiswa peningkatan Prestasi Akademik (PPA)
taun 2012-2014.
Pemenang 3.500 Anak Cerdas
Minum Club sing di adani dening
PT. Tirta Bahagia jalan kelas 1-3
Surabaya Indonesia taun 2013, Pemenang sayembara Novel “100 taun
Setelah Aku Mati” karya WN (Wahyu
Naufal) 2017, lan penampil terbaik
kirab pawai Budaya Nusantara dalam
Jambore Pemuda Indonesia (JPI)
Toboali, Bangka Selatan, Bangka
Belitung 2018.
Marang DL Kurnia mratelakake
menawa wektu iki kejaba sibuk
makarya minangka tenaga kesehatan (Nakes) dheweke uga wis mulai
ngasah (sinau) ngolah
suarane sinau tembangan Jawa klebu
nyinau anggone bisa
nyerat aksara jawa,
“Menawa tembangan
jawa wis dharah daging wiwit cilik, Mas,
mula aku mung kari
mbaleni wae,” pratelane karo DL, Wanita manis iki uga
ngandharake menawa
eyange sing duwe
asma Somodiyono,
alhamdulilah tekan
wektu iki isih kaparingan yuswa panjang
najan yuswane wis
ngancik 90 taun, saben dinane eyang
kakunge seneng gawe
syair-syair tembang
jawa, lan Kurnia sing
nembangake .
Kurnia nambahi,
menawa dheweke
prihatin menawa ndelokake sesawangan
para mudha - mudhi
milih nyinau lagu-lagu
K-Pop sing cethacetha kuwi dudu budaya bangsa
kita.
Bab Pentinge nguri-uri kabudayan jawa, wanita kang duwe esem
nengsemake iki nguri-nguri budaya
jawa kuwi minangka tanggung jawab
kita kabeh, kita kudu duwe rasa
handerbeni. Menawa rasa kuwi wis
ilang saka ati, budaya jawa mung
disingkiri klawan para wiranom,
tambahe. nalika
DL pitakon, “Pepinginan apa sing
kepingin diranggeh? Kurnia amung
paring jawaban sing cekak nanging
jero artine. “Jer basuki mawa bea,
duwe angen-angen nglestarekake
Budaya Jawa, liwat tembang-tembang sing daktembangake tembang
jawa kuwi Penting disinau,”
Ing pungkasane patemon, karo
DL Kurnia paring andharan “ menawa
tembang kuwi aja mung di ngerteni
ning ora gelem nyinau ya percuma.
Tembang iki klebu Budaya jawa sing
duwe Filosofi kang adi luhung, mula
perlu di jaga lan di uri-uri, nguri-nguri
tembang kuwi butuh wektu kanggo
nyinau klebu kudu bisa paham isine
tembang kasebut menawa dudu
para mudha sing gelem jaga sapa
meneh. Menawa ora di uri-uri lan di
jaga aku yakin Budaya Jawa bakal
ketileb jaman” prihatine.Menawa
panjenengan arep tetepungan luwih
cedhak karo Kurnia diaturi buka, FB
: Nia Sari Purwis, bisa uga Ana ing IG
: @niasari _kurnia.
[BARI/DL]
Kurnia Sari nalika nampa pangaji-aji Duta
Keistimewaan DIY, dening GKR.Hemas minangka
Manghayubagya Pawiyatan Pamong. (Foto. Bari/DL)
Kurnia Sari Nalika Interview ing ADI TV Yogyakarta. (Foto. Bari/DL)
12 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Pawiyatan
Siswi kelas VI SDIT Cendekia
Bantul iki jenenge Amelia
Faradila Rizki Nugroho, luwih
akrab diundang Amel. Prestasine
ing babagan budaya lan sastra
Jawa taun 2021 yaiku kasil juwara
2 alih aksara Jawa tingkat SD/MI
ing Kompetisi Bahasa dan Sastra
Tahun 2021 kang dianakake dening
Dinas Kebudayaan Kabupaten
Bantul lan bisa ngranggeh harapan
1 tataran Provinsi kang dianakake
dening Dinas Kebudayaan Provinsi
Yogyakarta. Kompetisi alih aksara
Jawa taun 2021 manggon ing
Pendhapa Dinas Kebudayaan
Provinsi DIY tanggal 21 Oktober
2021 kanthi tema Aksara Jawa
Anjayeng Bawana.
Putri mbarep pasangan Kukuh
Nugroho lan Arum Sutarsih iki gawe
mongkog lan bombong bapak
ibu, kluwarga lan sekolahane.
Kejaba alih aksara Jawa, Amel
uga tau menang video tervaforit
Perlombaan Baca Puisi dan
Geguritan Virtual Tingkat Nasional
dalam Rangka Bulan Bahasa dan
Siswi SDIT Cendekia Bantul
Sasab Alih Aksara Jawa
Amel foto bareng Pak Setya Amrih Prasaja, S.S., Kepala Seksi Bahasa dan Sastra Dinas Kebudayaan Yogyakarta lan kanca-kanca 5
besar alih aksara Jawa SD/MI tingkat provinsi DIY nalika nampa piala ing acara Penutupan Kompetisi Bahasa dan Sastra 2022 dan
Penyerahan Hadiah (Ft. Fitri)
Amel lan kluwargane (Ft. Fitri)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 13
Hari Guru Nasional 2021 kang
dianakake dening TBM Kinanthi
Bojonegoro. Saka prestasi kuwi,
nalika acara wisuda KBIT, TKIT lan
kelas VI SDIT Cendekia Taun 2021
Amel didhawuhi dening gurune
supaya maca geguritan kanggo
ngisi acara. Dheweke nalika iku isih
kelas V. “Remen saged tampil ing
ngajeng kakak kelas, bapak-ibu
guru lan para tamu undhangan.
Kula dados mangertos gambaran
acara wisudha siswa ingkang
insyaAllah taun ngajeng kula
dados salah satunggalipun,” ature
Amel nalika ditakoni sawise maca
geguritan.
Ing taun 2022 iki tema kompetisi
yaiku Subasita ing Jagad Anyar.
Bedane kompetisi ing taun 2022
alih aksara Jawa tataran SMP/MTs
lan SMA/SMK/MA kanthi digitalisasi
komputer, ora mung manual kaya
taun sadurunge. Ananging yen
tataran SD/MI isih padha kaya
taun wingi, yaiku manual tulis
tangan. Amel kasil juwara 2 alih
aksara Jawa tingkat SD/MI Dinas
Kebudayaan Kabupaten Bantul ing
Kompetisi Bahasa dan Sastra Taun
2022. Pasarta kang sasap juwara
siji tekan telu banjur maju tingkat
provinsi. Lan nalika dibiwarakake
lumantar ing tasteofjogja_ akun
Dinas Kebudayaan DIY tanggal
12 September 2022, Amel
sasap nomer 3 tataran Provinsi
Daerah Istimewa Yogyakarta.
Ora nyangka, bungah, mongkog
campur dadi siji. Amel seneng
bisa gawe aruming sekolahe. Apa
kang karanggeh mau ora mung
teka ngono wae, ananging kabeh
kagayuh kanthi donga, usaha, ora
gampang nglokro, sabar, tliti lan
panyengkuyung saka wong tuwa,
guru, lan pembimbinge.
Dina Setu tanggal 17 September
2022 Amel lan kanca-kanca cacahe
29 kang menang tataran provinsi
diundhang ing acara Penutupan
Kompetisi Bahasa dan Sastra
2022 dan Penyerahan Hadiah
kang mapan ing Pendhapa Dinas
Kebudayaan (Kundha Kabudayan)
DIY. Dene kompetisi kejaba alih
aksara yaiku ana maca geguritan,
maca cerkak, sesorah, macapat,
pranatacara lan stand up comedy
basa Jawa.
Kanthi prestasi-prestasi kang
karanggeh dening Amel kasebut,
Amel kerep dadi pitakonan kanca- kancane, mligine ing materi aksara
Jawa. Ana kancane kang uga dolan
neng omahe ing Tanjungkarang,
Patalan, Jetis, Bantul kanggo sinau
aksara Jawa bareng. “Ora angel
kok, apa maneh saiki sinau aksara
Jawa bisa kanthi digital, nganggo
laptop utawa handphone,”
kandhane Amel.
Nalika tanggal 1 Oktober 2022
Amel ngangsu kawruh kanthi melu
workshop penulisan geguritan
dan cerkak ing SMK N 2 Sewon
kang diadani dening Paguyuban
Sastrawan Jawa Bantul (PSJB)
Paramarta. Ing workshop kang
duweni ancas nglestarekake
budaya literasi sastra Jawa
lumantar regenerasi panulis lan
sastrawan mudha kasebut, Amel
dadi pasarta kang paling mudha.
Pasarta liyane ana kang SMP, SMA,
guru, lan umum.
Amel percaya apa wae kang
dilakoni kanthi ati seneng mesthi
luwih gampang lan entheng,
nanging yen dilakoni kanthi ati
susah ya dadi abot. Siswi kang
duweni kareman maca, nggambar
lan masak iki duwe gegayuhan
dadi pengusaha. Muga-muga apa
kang dadi pepinginane Amel bisaa
kasembadan. [Fitri N]
Amel nampa bebungah nalika kasil juwara 2 alih aksara Jawa tingkat SD/MI Dinas
Kebudayaan Kabupaten Bantul ing Kompetisi Bahasa dan Sastra Taun 2022, kaapit
pembimbing lan Bapak Tri Jaka Suhartaka, S.S., M.IP. (Ft. Fitri)
Amel nalika maca geguritan ing acara AkhirusSanah & Wisuda KBIT, TKIT, lan SDIT
Cendekia Bantul (Ft. Fitri)
14 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Laporan Dhaerah
Acara tradhisional ‘Grêbêg
Gunungan Lènthèng Agung’
ing dhusun Gunung Bakal
desa Sumurarum Kecamatan
Tempuran Kabupaten Magelang
minangka acara Pengetan Dina
Wiyosane Nabi Muhammad SAW
utawa Muludan. Sajrone rong taun iki
acara kasebut diadani kanthi winates
sing pasartane mung warga dhusun
amarga anane pageblug Covid19. Ing taun iki ‘Grêbêg Gunungan
Lènthèng’ diadani rikala dina Setu
Pahing tanggal 8 Oktober 2022
utawa 12 Rabi’ul Awal 1444 H. Acara
ritual tradhisional iki digelar kanggo
masarakat umum lan ngulemi para
pejabat sing magepokan karo
acara iki saka tataran Provinsi Jawa
Tengah, Kabupaten Magelang lan
Kecamatan Tempuran. Acara tradhisi
iki ayahane difasilitasi dening
Dinas Pendidikan dan Kebudayaan
Kabupaten Magelang. Dene siraman
rohani kaparingake dening KH
Ahmad Muwafiq saka Yogyakarta lan
KH Muhammad Yusuf Chudlori saka
Tegalrejo, Magelang.
Pengetan Muludan iki kawiwitan
kanthi maos donga lan sholawat ing
serambi mesjid dening ulama ing
kene kang sinartan warga dhusun.
Dene ing jero mesjid puluhan malah
atusan wong gilir-gumanti mlebu
metu saperlu ngunjukake dongadonga sinambi mlaku ngubengi
Gunungan Lènthèng kaping telu
kanthi arah mengiwa. Sing padha
teka ing acara iki ora mung warga
desa ing kene, nanging uga
akeh sing teka saka njaban desa
Sumurarum. Gunungan Lènthèng
kapapanake ing tengah ruangan
jero masjid Baiturrochim. Gunungan
iki dhuwure udakara telung meter
kanthi atusan kerupuk lènthèng
sing ditata telung tataran. Saben
kerupuk lènthèng diwenehi gagang
sada aren. Ing perangan dhuwur ana
ingkung pitik lan perangan pucuk
katancepake keris pusaka. Rampung
acara, kerupuk lènthèng didumake
marang para pasarta ‘Grêbêg
Gunungan Lènthèng Agung’.
Achmad Jadin Thoyib, kepala
dusun Gunung Bakal kang isih trah
Muludan ing Desa Sumurarum
‘Grêbêg Gunungan Lènthèng Agung’
Warga maos donga lan sholawat
ing serambi mesjid Baiturrochim.
(Foto: Amat S)
Pasarta acara Grebeg Gunungan
Lentheng. (Foto: Amat S)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 15
keturunan Kyai Raden Sayid Abdullah
leluhur dhusun iki ngandharake,
acara ‘Grêbêg Gunungan Lènthèng
Agung’ iki mujudake acara ritual
tradhisional sing wis diadani wiwit
taun 1700-an. Mula bukane, Kyai
Raden Sayid Abdullah sing asale
saka Kasultanan Mataram rawuh
ing dhusun iki saperlu syi’ar agama
Islam lan panjenengane mbangun
masjid Baiturrochim. Rikala semana
warga dhusun iki isih akeh sing
ngrasuk agama Hindhu lan Buddha.
Satemah saben arep panenan asil
bumi warga dhusun gawe gunungan
minangka ubarampe sesaji sing
kapisungsungake marang dewadewa. Laras karo syi’ar agama Islam
kang katindakake dening Kyai Raden
Sayid Abdullah, gunungan sesaji
mau isine nuli diganti nganggo
jajanan mirunggan dhusun iki yaiku
krupuk lènthèng sing dipepaki wohwohan asil saka desa iki.
Lènthèng awujud kerupuk kang
digawe kanthi bahan beras ketan
asli. Proses panggawene kerupuk
lènthèng telu nganti limang dina
suwene. Beras ketan dikukus,
sawise mateng nuli didheplok
nganti lembut lan wulet. Kanggo
nggiles ketan sing wis lembut mau
nganggo atine (perangan tengah)
wit gedhang supaya ora kraket ing
piranti nggiles. Nate ana sing nyoba
nganggo botol utawa piranti liyane,
nanging asile ora apik merga akeh
ketan lembut sing padha kraket ing
piranti kasebut. Dene alu kanggo
ndheplok digawe saka
kayu wit langsep utawa
kokosan. Kayu wit iki
atos lan kuwat ora kakikis yen kanggo ndheplok ketan bahan kerupuk lènthèng. Maknane lènthèng sing
digawe saka ketan
iki, yen warga dhusun
duwe keyakinan supaya lengket ing ati.
Kejaba kuwi, uga minangka lambang lan
pangajab supaya bisa
luwih rumakete rasa
‘persatuan’ lan ‘persatuan’ warga dhusun
lan warga masarakat
umume.
Gunungan Lènthèng dumadi saka
telung tataran kang maknane,
Iman, Islam lan Iksan. Saben kerupuk lènthèng sing disusun ing gunungan diwenehi gagang saka sada
aren kang kuwat nanging ora kaku.
Maknane, minangka muslim kudu
duwe sipat ora kaku utawa ‘fleksibel’. Tegese, tetep kukuh sajrone
keyakinan nanging kudu luwes lan
toleran. Ing satengahe kerupuk
lènthèng ana woh-wohan lokal, kang
ngemu pralambang karaharjan/
kemakmuran. Ing perangan dhuwur
gunungan lènthèng ana ingkung pitik.
Iki pralambange, saben manungsa
minangka makhluk ciptaane Gusti
Allah SWT sing dilairake kanthi kahanan wuda lan tilar donya uga
wuda. Satemah maknane, kudu
tansah emut marang ana lan urip
ing donya iki kang wajib ngibadah
nyembah marang Kang Murbeng
Dumadi. Ing pucuk gunungan ana
gaman tradhisional keris kang aweh
pralambang ketauhidan marang
Gusti Allah SWT.
Tradhisi iki rikala jaman
penjajahan Jepang nate ora diadani
sasuwene loro utawa telung taun,
amarga warga dhusun ora kuwawa
lan kahanan ekonomi sing angel
rikala semana. Akibate, dhusun iki
katrajang pageblug lan akeh warga
sing lara lan tilar donya. Awit saka
pengalaman pait mau taun sabanjure warga dhusun Gunung Bakal sing rikala semana cacahe 20
kepala somah bali ngadani ‘Grebeg
Gunungan Lènthèng’ tumekane saiki.
Gubernur Jawa Tengah sing
diwakili Kepala Badan Kesatuan
Bangsa dan Politik, Haerudin, SH,
MH mratelakake, acara tradhisional
grebeg gunungan iki ‘unik’, amarga
arupa gunungan kerupuk lènthèng
lan wis diadani wiwit taun 1700an. Kaajab warga ing kene bisa
nguri-uri budaya iki minangka kearifan lokal sing bisa dimekarake
minangka obyek wisata budaya
lan bisa nguripake perekonomian
rakyat. Welinge, warga masarakat
tetep madhep mantep ngibadah lan
makarya sarta nggemblengake tekad kanggo ndhedher bedhamen
lan karaharjan kanthi tumindak kang
becik kanggo masarakat.
Bupati Magelang
kang disulihi Sekretaris
Daerah Drs. Adi Waryanto kagungan pangajab, tradhisi iki
bisa dadi wadhah kanggo ngraketake tali
silaturahmi lan patembayatan sajrone
mawujudake lan njaga kahanan kang
aman lan tentrem.
Kejaba kuwi, acara
tradhisi budaya iki
minangka wujud atur
rasa syukur marang
Nabi Muhammad SAW
kang ngasta piwulang
agama Islam kanggo
nyam p u r n a k a k e
akhlak umat manungsa. [Amat Sukandar]
Achmad Jadin Thoyib.
(Foto: Amat S)
Gunungan Lentheng. (Foto: Amat S)
16 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Wanita lan Keluwarga
Sing jeneng dadi wong lalen,
apa-apa cepet lali utawa
pikun, kabeh wong mesthi ora
gelem yen ditari. Bab iki kedaden,
yen dadi wong pikun iku asring
dadi guyonan liyan. Upamane lagi
ribet nggoleki kacamatane, tiwas
wis takon mrono-mrene marang
kanca, jebul kacamatane wus
dienggo. Uga dadi anyel dhewe,
upamane yen lagi ngeling-eling
jeneng kanca, awake dhewe
yakin gampang banget, nanging
rasane kok angel banget dielingeling. Kabeh kuwi mesthi gawe
mangkele sing lagi nandhang
lalen.
Pancen, kabeh wong tundhone
uga dadi wong tuwa. Ana ing
wektu sing wis tuwa umure iki,
kabeh ngalami owah-owahan,
embuh kuwi owah-owahan awak,
wis ora bisa mlaku cepet, ora bisa
cekat-ceket, klebu uga kendho
anggone mikir. Kahanan sing
kaya mangkono iku sing njalari
bisa dadi wong lalen utawa pikun.
Mula kareben awake dhewe ora
nandhang lalen utawa pikun,
mula kita ngerteni apa wae babbab utawa sing jalari kita cepet
dadi wong lalen utawa wong
pikun, yaiku:
1. Aja seneng ora mikir
Sing jeneng mikir, iku ngajak
nglatih otak manungsa iku kerja
kanthi cara mikir. Mula sanajan wis
tuwa utawa mlebu mangsa tuwa,
sing jeneng otak manungsa kudu
asring diajak mikir kareben otak
tetep terus biyasa nyambut gawe.
Yen ora seneng mikir, ateges otak
leren anggone nyambut gawe, ya
bab iki sing cepet ndadekake wong
dadi lalen utawa pikun. Mikir sing
pancen perlu dipikir, aja nganti
kakehan pikiran.
2. Kurang turu
Yen wis ngrumangsani dadi
wong tuwa utawa wiwit mlebu
wayah tuwa, aja seneng lelungan
utawa kumpul-kumpul nganti lali
wektu. Kabeh mau njalari dadi
kurang turu, apa maneh yen
anggone lelungan utawa kumpulkumpul kanca wayah wengi. Yen
kurang turu, ateges uga ora ana
wektu kanggone awak klebu otak
leren. Embuh kuwi mung ngobrol,
nanging iku tetep wae mbutuhake
pikiran. Yen pikiran ora leren
amarga kurang turu, ndadekake
saraf pikiran rusak. Bab iki sing
njalari gampang cepet lalen utawa
pikun. Mula kurangi anggone
seneng lek-lekan, kareben aja
nganti kurang turu.
3. Aja seneng kakehan
gaweyan lan ngen-ngen
Yen wis ngunduri tuwa, uga
babagan makarya dikurangi,
samadya wae, aja seneng nyambut
gawe utawa ngangsa karana
meksa awak lan pikiran terus
nyambut gawe. Uga aja seneng
bangun pengarep-arep sing aengaeng, ora gampang kawujud. Yen
kakehan gaweyan utawa ngenngen lan pengarep-arep, dadekake
awak lan pikiran iku ngrumangsani
abot, kahanan sing kaya mangkene
iki sing diarani stress, amarga
kakehan pikiran kanggo nyambut
gawe. Kahanan iki dadekake saraf
otak utawa pikiran dadi rusak lan
iki sing njalari wong cepet lalen
utawa pikun.
4. Aja seneng omben-omben
alkohol lan narkoba
Sing jeneng omben-omben
sing ana alkohole lan uga narkoba
iku gawe rusake saraf otak utawa
pikiran lan uga ngrusak awak.
menawa saraf pikiran rusak,
saraf awak rusak, juntrunge
ya bakal gampang lalen utawa
pikun. Nemahi kahanan sing
kaya mangkono iku, mula aja
seneng nglakoni omben-omben
sing ngemu alkohol lan narkoba.
Wong akeh kandha, kabeh mau
njalari awak lan pikiran seger.
Iku sejatine mung rasane wae,
lan awak kepenak lan rumangsa
awak seger ya mung satleraman
wae ateges mung sedhela wae.
5. Aja seneng kakehan
pikiran
Dadi wong tuwa iku aja seneng
dadi wong sing sensitive, kagolan,
gampang sujanan utawa cubriya
sing ora-ora, apa maneh dadi
wong sing angel. Miwiti mlebu
umur tuwa iku nglatih urip iku
sumarah lan sumeleh, kabeh
sing jeneng patrab kagolan, wong
angel, seneng sujanan utawa
cubriya kabeh dilereni. Bab iku
yen diterus-terusake dadi ngebaki
pikiran, yen pikiran kebak, angel
anggone ngaso, dadekake pikiran
uga ora ngaso. Yen kahanan iku
diterus-terusake, dadekake saraf
pikiran rusak, tundhone dadi wong
lalen utawa pikun. Mula senenga
mikir sing pancen perlu dipikirake,
aja seneng mikirake sing ora perluperlu, mengko ndhak marahi
kakehan pikiran.
Mangkono iku bab-bab sing
njalari wong dadi cepet lalen utawa
pikun. Ye kita wis mangerteni babbab sing njalari dadi wong lalen
utawa pikun, mula ya age-age
dilakoni kareben ora getun tiba
buri.
&&&
Maneka sumber bahan
Cepet Lalen
Dening Simon Sudarman
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 17 Herbal
Ceplukan (Latin: Physalis
angulata) uga disebut
cecendhet, ciplukan, kopokkopokan, leletop, nyor-nyoran
klebu tuwuhan uwoh-uwohan
sing isih kurang oleh kawigaten.
Bokmenawa marga uwohe sing
mung cilik, mlenis, lan semu kecut
iki sing kurang dudut ati. Mula
ora aneh menawa tekan wektu iki
akeh tuwuhan ciplukan sing urip
diujarake ana alam bebas tanpa
kerumat. Untunge ciplukan klebu
tuwuhan sing uripan senajan
menawa kekurangan banyu banjur
gampang alum.
Cocog ditandur ing lemah nyabuk lan dhahas (setengah garingsetengah teles). Senajan cocok
urip utawa ditandur ing dhadhah
kang bawera
nanging tetep bisa
urip becik lan
subur ing papan
kang kayoman.
Kepara bisa urip
ing sangisore
uwit gedhe sing
n g r e m b u y u n g
godhonge. Ing
dhadhah subur,
dhuwur uwite bisa
nyandhak sameter
kepara bisa luwih.
Titenan liyane
saka uwit ceplukan
yaiku uwite
nggligir, ros-rosan,
bolong jerone, lan semu nglugut.
Godhonge lemes awangun lonjong
endhog semu dawa nanging pucuke lancip sarta pinggirane rata.
Kembang ceplukan mecungul
saka kelekan gagang sing
jejeg, warnane wungu, pucuke
dhungkluk, godhohan cacahe lima,
kuplukan ngemperi gentha, nekuk.
Gagang sari warnane kuning pucet
lan endhase warna biru enom.
Dene uwoh ceplukan kewungkus
glabat, rapet, awangun lonjong
endhog pucuke lancip, warna ijo
semu kuning. Dene uwohe bunder
cilik semu dawa antarane 1,5 – 2
cm, warna ijo lan mengkilat nalika
enom. Sawise tuwa lan mateng
warnane kuning semu soklat.
Rasa uwoh ceplukan legi semu
kecut lan seger temah disenengi
bocah-bocah.
Ing Pulo Jawa, tuwuhan
ceplukan ana sawetara jinis. Ana
sing uwit lan godhonge sing
rambute dawa, sedheng apadene
gundhul tanpa rambut. Ing Amerika
Kidul, Australia lan Selandia Baru
ana jinis ceplukan badhak utawa
ceplukan sing uwohe gedhe (Latin:
cxxxxx) sing anggone nandur
dikebonake lan kasil uwohe dikirim
menyang mancanagara. Semono
uga ing Meksiko ana jinis ceplukan
gedhe kaya Physalis philadelphica
lan Physalis ixocarpa sing wis
dikebonake wiwit sadurunge
Columbus tekan Amerika Kidul.
Jinis ceplukan Meksiko iki ana sing
dienggo buwah-buwahab, nanging
uga ana sing dimasak dadi sakehe
panganan klebu kanggo gawe
saus
Gayutan karo pigunane kanggo
obat –obatan saka tuwuhan,
ceplukan bisa dimanpangatake
saka oyod – uwit – godhong – lan
uwohe. Oyod – uwit – godhong
bisa dienggo kanthi cara digodhog
nganggo banyu tawa resik sarta
dipipis banjur dijupuk banyu
peresane. Dene uwoh ceplukan
bisa didhahar mentah tanpa
diolah utawa bisa digawe inuman.
Uwoh ceplukan akeh diedol ing
pasar-pasar tradhisonal kanggo
kebutuhan buah-buahan.
Sajrone craken Jawa, ceplukan
manjur kanggo nambani wong
kang kencokan dharah tinggi
(hipertensi). Kandhutan asam
sitrat lan fisalin sajrone uwohe
sarta alkaloid, asam malat,
tanin, kriptoxantin, vitamin C,
sarta gula buah piguna kanggo
nyegah lan ngusadani sawetara
lelara. Miturut sawetara tulisan lan
panaliten, oyod-uwit-godhong-lan
uwoh ceplukan bisa ngusadani
lan nyegah lelara kaya jantung
koroner, stroke, hipertensi, mripat
blabur, koreng, reumatik, ginjel,
diabetes, flu, watuk, asma, adhem
panas, sarta nyegah kanker.
Uwoh ceplukan sing uga ngandhut vitamin A, vitamin C, lan
vitamin K becik
kanggo jaga
kesehatan. Vitamin
A becik kanggo
kasarasane mripat.
Uwoh ciplukan uga
ngandhut zat utein,
beta karoten, lan
karo tenoid sing
kuwawa nyegah
saka degenerasi
makula yaiku kang
nyebabake wong
wuta sawise umur
tuwa. Semono uga
jat karotenoid uga
kuwawa nyegah
gangguan pendelengan. Dene vitamin K bisa
nyegah kropose balung awak,
becikake kulit awak, sarta bisa
njaga tekanan dharah supaya
ora mumbul (hipertensi). Kepara
vitamin K uga kuwawa ngendhani
serangan jantung koroner.*
Sumber wacan:
Dr. C.G.G J. van Steenis, 1987. FLORA,
PT Pradjnya Paramita, Jakarta
Dharma, AP (1987). Indonesian
Medicinal Plants [Tanaman Obat
Indonesia].
https://id.wikipedia.org/wiki/
Ceplukan
https://www.bola.com/ragam/
read/4115105/20-manfaat-buahciplukan-untuk-kesehatanCeplukan
18 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Jagading Lelembut
Crita iki dialami dhewe dening
Pangat tanggaku (sebut
wae jenenge ngono, kabeh
jeneng liyane uga jeneng singlon)
sakancane papat sing saguh dadi
petugas keamanan lingkungan
RW.
Wengine sangsaya nglangut.
Swasana mamring. Udan salah
mangsa sing ceblok wengi iku lagi
wae gelem leren. Bebarengan karo terange udan, rembulan sing
lagi separo mecungul ing tengah
langit merga mendhung putih sing
ngaling- ngalingi rembulan mau,
sumingkir katiyup angin wengi.
Kala-kala keprungu asu jugug saka
kadohan kasela swarane manuk
kolik sing saut-sautan karo manuk
tuhu sing saba ing tengah wengi.
Emoh keri kukuk beluk ya melumelu nrambul mamerake swarane
sing anteb kuwawa nggeterake jagad
raya sing saya nambah tintriming
wengi iku. Gug...gug...gug...culik...
culik...tuu...culik...culik...tuu.
Heer...heer...bluggg! Gangsir uga
padha ngenthir ngeres-eresi ati.
“Hadhuh! Wiwit mau githokku
kok pengkorak-pengkorok ngene,
ta! Kathik swarane manuk-manuk
kae meden-medeni!” sambate
Pangat marang kanca rowange jaga
ing pos kampling wengi iku.
“Kowe keling-kelingen Mbah
Din Renten sing awan mau lagi wae
dikubur ayake?” pitakone kanca
liyane.
“Jujur iya. Kathik saiki malem
Jemuwah Kliwon sisan!” wangsulane
Pangat sinambi ngusapi kringet
sing dleweran ing gulune.
“Lha nek malem Jemuwah
Kliwon ndang arep enek apa?
Nyalimu kok cuilik men, Ngat!” ujare
kanca rondha liyane.
“Jare wong-wong ngana kae
nek malem Jemuwah Kliwon ngene
iki akeh barang alus sing padha
kluyuran!” ujare Pangat wedi.
“Halah jare sapa? Wong nyatane
awake dhewe jaga bareng pendhak
bengi nganti pirang-pirang wulan
kok ya ora tau kepethuk barang
alus.”
Durung tutug anggone padha
omong-omong wis keprungu gemlonthange jam tembok sing dipasang neng pos kampling kono sing
nuduhake yen wancine wis tabuh
rolas tengah wengi. “Wayahe rondha!” Jayus menehi ada-ada marang kanca liyane.
Wong lima menyat ngadeg ora
lali padha nyaut sentolop lan kenthongan bumbung sing wiwit mau
diglethakake neng lungguhan gerdhu. Sinambi kothekan, wong lima
mider mubeng lingkungan RW,
kala-kala nggugahi sing diliwati.
Ora krasa lakune wong lima mau
wis tekan sangarepe regol sareyan
desa. Dene swasana uga sangsaya
krasa kekes. “Ssst...!” dumadakan
Jiran cluluk karo ngendheg lakune
kanca-kancane.
“Ngapa Ran?”
“Rungokna ta!” kandhane
Jiran karo nengklengake kupinge
nggoleki asale swara bengokbengok sing wose njaluk tulung.
Ing sela-selane swara njaluk
tulung mau ana swara liya luwih
saka limang swara. “Modiar ora kowe
saiki...Modiar ora kowe saiki! Iki
piwalesku! Hadhuh...hadhuh kapok
aku...kapok aku! Wis-uwis kapok
aku...” Swara mau keprungu bolabali. Kejaba swara mau keprungu
uga swara pating gedebug kaya watu
sing dibandhem-bandhemake.
Krungu swara-swara mau sakala
githoke wong lima mau mengkorok
mrinding keweden. Nanging durung
ngerti apa sing kudu ditindakake
dening wong lima Pangat sakanca
mau, saka regol sarean weruh
sesawangan sing sasuwene iku
durung tau diweruhi. Senadyan
mung kasunaran cahyaning
rembulan sing lagi separo ing
satengahing langit, nanging
sesawangan iku katon cetha welawela.
Katon ing tengah kuburan sesawangan memper uwong sing kurukuru arai pucet padha mbandhemi
sawijining kubur. Malah rumangsane
Jiran sesawangan memper uwong
mau ana sing memper adhine
Mbah Din Renten. Kejaba iku ana
uga sing rupane memper tangga
sing wis seda dhisiki sedane Mbah
Din Renten sing awan mau lagi wae
dikubur.
Lunga siji ganti liyane, sesawangan rerupan uwong pucet- pu
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 19 Kembang Setaman
Banjir
ora ana tentreme angin semilir sore iki
kaya nalika sliramu ngremusi duren ana pinggir
ndalan
nalika langit bubar kirim udan
dhuwit telung puluh ewu babar kanggo wong telu
duren kulit kuning lan kulit abang
ndadekake pikiran ngrambyang
metani duren kulit abang ana Jawa sebrang
saiki banyu-banyu bedhedheg mandeg
ibere kita krasa mbedhedheg
noleh kana mangling kene, nggrantese padha
wae
napas sedulur pengungsi sing pating klempe
ing televisi gambare katon nggegirisi
dhus-dhus bantuan kesawang dadi rebutan
apa mbok cilikku sing katisen isih keduman?
Budi Wahyono
Pahlawanku
Guru,
Di gugu lan di tiru
Tumindak becikmu,
dadi conto sliraku
Pitutur alusmu,
gawe tentreming ati
Tanpa rasa lesu,
Saben esuk nganti sore
menehi piwulang marang muridmu
Piwulang becik kang dadi sangu
masa depanku
Ikhlas,
mbimbing aku kanthi bisa
Sabar tanpa sambat
ngadepi polahku
Guru,
Mbimbing aku supaya bisa migunani
kanggo wong liya,
bangsa, lan negara
Guru,
Namung rasa maturnuwun
kang bisa tak wenehake marang
panjenengan
Ora nate lali aku marang
jasamu
Piwulangmu tansah tak simpen
ing jero ati
Tiara Ayu Hendrawati
cet mbandhemi kubur sinambi
bengok-bengok modiar kowe...
modiar kowe...kaselan swara
sambat njaluk tulung saka jeron
kubur mau lumaku nganti wanci
jago kluruk kaping pindho mathuk
subuh. Wong lima padha ngoplok,
arep mlayu ora kuwagang sikil abot
kaya dibandhuli watu item sagumuk
gedhene.
Sesawangan mau ilang musna
bebarengan swaraning Adzan Subuh
sing ngumandhang saka langgar RT
sacedhake papan palereman kono
mau.
Kedadean iku ora mung dumadi
ing wengi sing ngepasi malem Jemuwah Kliwon mau, nanging wengi
candhake uga ana wong sing omahe
cedhak sarean mau mrangguli kedadean sing padha karo sing dialami
dening Pangat sakanca.
Kabar bab kedadean ing kuburan
sing diweruhi dening Pangat sakancane lan warga liyane cepet sumebar
ing desane. Desa dadi geger. Pak
Lurah sing waskita enggal nglumpukake sesepuh lingkungan sing
sabanjure Pangat sakancane jaga
uga diajak sanja menyang sarean
lan miturut krenteg atine langsung
njujug kuburane Mbah Saridin.
Saeba kagete para sepuh mau
mrangguli kubure Mbah Saridin,
amblong. Lemah sing maune
mbedhudhug ngurugi kubur nyisih
nyang sakiwa-tengene kubur. Kayu
trisik morat-marit nganti poconge
Mbah Saridin katon. Para sepuh
mau gedheg-gedheg sinambi
ngelus dhadhane dhewe-dhewe.
Ana rasa welas ing manahe.
“Njupuka pacul neng cungkup
kae. Kubur iki urugana maneh!”
pakone Pak Lurah marang Pangat
sakancane sing nuli tumandang.
“Dhuh Gusti paringa
pangapunten dhumateng sedherek
kula Saridin!” pandongane para
sepuh mau.
“Padha elinga ya, goleka pangupa
jiwa sing khalal sing kaberkahan
dening Gusti Allah supaya adoh
saka siksa kubur ngono kuwi,”
welinge Pak Lurah marang warga
sing melu ngurugi sareane Mbah
Din Renten iku.
Lebar iku kabar sing sumebar,
“Kuburane Mbah Din Reten
amblong, mayite Mbah Din Renten
dipilara dening wong-wong sing
matine ngenes merga kejiret utang
marang Mbah Din. Klebu jenate
adhine dhewe. [JMV Sunarjo]
20 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Tintingan Buku
Judul Buku : Nusantara Bernyanyi
jilid 4 Lagu- lagu
Daerah Jawa
Tengah
Penyusun : Karl- Edmund Prier
Penerbit : Pusat Musik Liturgi,
2012
Kandel Buku : 113 halaman
Lagu Jawa satemene akeh
kêpara ora kapetung. Lire
lagu mau mujudake lagu sing
wis nyawiji karo urip padinan wong
Jawa. Mung emane saiki lagu-lagu
kuwi wis arang keprungu merga
kadheseg obahing jaman, sing
dadèkaké saweneh kesenengan uga
dadi beda saben wektune, klebu
kesenengan wong rêngêng-rêngêng
utawa nembang. Saiki wong luwih
cerak karo lagu-lagu anyar, sing
satemene manawa dipetani luwih
jero maknane katon cethèk, amung
ngobrak abrik rasa sing krungu,
ananging tanpa ngemu teges lan
makna.
Kita mesthine isih kemutan
marang manéka warna lagu kang
karipta déning saweneh pengarang
jaman biyen, utamané ngenani
lagu. Isi cakepane racake duwèni
bobot utawa duwé makna jero. Kuwi
sing bedakake lagu jaman kawuri
lan lagu jaman saiki. Pancene kabeh
ora bisa digebyah uyah, ananging
kanyatan mau ora bisa diselaki jer
lagu jaman biyen akeh duwé makna
kêpara luwih nges kanggone sing
mirengake.
Bukaki buku “Nusantara
Bernyanyi” jilid 4 sing kasusun
déning Rm. Karl- Edmund Prier sj
pastor klairan Jerman kang duwèni
rasa peduli lan tresna marang budaya
Jawa, rinasa nemokaké saweneh
barang sing naté ilang ananging
katon ditemokaké maneh. Pindha
emas sing wis burem, bali mengkilap
merga diopèni, digosok lan karumat
samesthine. Kaya manéka tembang/
lagu Jawa sing ana nanging wis
arang kaprangguli lan ditemokake,
diopeni kaimpun dadi siji kêpara
“diwadhahi” aneng buku iki.
Lagu-lagu ing buku iki yen
dipermati kanthi teliti nuduhaké akeh
lan pepake kekayaan kabudayan
Jawa satemene. Kanthi bantuan
notasi musik diatonis, apadene not
balok, lan uga saweneh dikanthèni
balungan gendhing wusana wis
pepak manawa kepengin nyinau.
Kanggone para guru kesenian
buku iki rinasa cocog manawa
diajarake ing sekolah merga bisa
nambah seserepane anak dhidhik
utamane liwat lagu utawa tembangtembange.
Ana pengantare diaturake
dening penyusun manawa lagu/
tembang iki mujudake kumpulan
saka saweneh pangripta/pengarang
lagu kaya karyané: Ki Wasitodipuro,
Ki Nartosabdo, C. Hardjasoebrata,
Ki Hadisukatno, Ki Suratman,
Anjar Ani, Paul Widyawan lan Mus
Mulyadi. Malah ora mung kuwi ing
buku iki kaya wis kasebut ing ngarep
uga dikanthèni saweneh notasi
gendhing kanggo nggampangake
manawa dicoba krana gamelan sing
karipta dening M.Siswanto lan Didik
Supriyantara.
Buku iki kaperang dadi telung
bagéan lagu kang bedakake marang
jinising lagu kang ana ing kabudayan
Jawa mligine, yakuwi lagu/tembang
kanggo bocah-bocah sing isiné
Lindri, Yo dhå dadi wayang, Ilirilir, Buta cakil untu telu, Go jago,
Desaku, Nyeprok buntuté, Gundhulgundhul pacul lan isih akèh liyane
yen kagunggung ana patangpuluh
nem lagu. Ing bab loro, isi lagu
lagu kanggone wong kang wis
ngancik dewasa kaya: Witing klapa,
Mideringrat, Plek emplek ketepu,
Rinumpaka, Numpak prau layar, Yen
ing tawang ana lintang, Aja lamis
lan isih akèh liyane. Gunggunge
kabeh ana sangalikur lagu. Anêng
bab telu, isine tembang macapat
antarané: Mijil, Maskumbang,
Kinanthi, Dhandanggula, Sinom,
Asmaradana, Gambuh, Durma,
Pangkur, Megatruh, lan Pocung,
kabeh kagunggung cacah sewelas
tembang. Satemene seri buku
“Nusantara Bernyanyi” mono ora
mung Jawa wae, ananging ana 9
jilid saka dhaérah liya ing Indonésia
kang kapantha-pantha miturut
wilayahe kaya saka: Sulawesi, NTT,
Flores, Jawa Timur lan Bali, Betawi
Jabar, Kalimantan, Sumatra, lan
Maluku sarta Papua sing kabeh
duwé ciri-ciri mirunggan mligine
liwat lagune. Ing buku seri
papat iki pancene mligi amung
dhudhah lagu/ tembang minangka
kabudayan Jawa Tengah wae.
Nuduhaké Jati Dhirine Wong
Jawa
Buku iki cocog dikoleksi déning
pendhidhik kaya guru kesenian,
wong atuwa sing gadhah putra alit,
pemerhati budaya Jawa, lan sapa waé
kang pengin ngudi utawa ngerteni
lagu Jawa sing naté ngrenggani
lan dadi lagu favorit saweneh
bocah-bocah nalika dhek semana.
Ewadene manéka tembang mau
anêng perkembangané wis wiwit
ditinggalake, kêpara wis ora kepireng
nadyan anêng bangku pendhidhikan
pisan. Kamangka manawa dipetani,
saweneh nilai kaya tata krama,
pendhidhikan, gotong royong,
ngurmati liyan, patembayatan, nilai
estetika, etika lan isih akeh liyane
pranyata kakandhut anêng lagu
sing kaimpun aneng buku iki. Saka
kéné bisa dadi tepa palupi marang
saweneh jati dhirine minangka wong
Jawa. Ora ana eleke manawa bab iki
bisa dicoba kanggone para putra ing
bangku sekolah. Sumangga.
[Danan Mr. SSn.]
Pandhemen budaya Jawa, guru
kursus karawitan ing PML Kotabaru
Yogyakarta.
Nyinau Tembang Jawa Kanggo Bocah
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 21 Nasib Panjenengan
Kanggo mangerteni nasib panjenengan ing minggu iki, kaetung dina
lan pasaran (weton lan kelairane) banjur kagunggung. Asil gunggungan
kasebut kacocogake karo gunggunge neptu dina kaya kang kabeber
ing dhuwur. Dina-dina: [Ahad=5], [Senen=4], [Selasa=3], [Rebo=7],
[Kemis=8], [Jumat=6], [Setu= 9]. Pasaran: [Paing=9], [Pon=7],
[Wage=4], [Kliwon=8], [Legi=5]
Kawiwitan Minggu Legi, 6 November 2022 (11 Bakdamulud 1956 Ehe) ketug Setu Paing, 12 November
2022 (17 Bakdamulud 1956 Ehe). Klebu Wuku WUKIR. Bocah lair minggu iki dewane Bathara MAHAYETI,
watake prihatinan. Manuke: Manyar, wateke ora kena kungkulan. Kayune: Nagasari, wateke suka maringi
pangauban wong kang nandang papa. Banyune ana ngarep, wateke pradhah lan dhemen ngatonake
kadonyane. Lambange: arga wuru, wateke becik saka kadohan nanging yen cedhak balenjani. Ngungkurake
gedhong, wateke sareh nanging ora kena disetyani. Sambekalane: merga panganiaya. Bilahine: kena
sanjabaya (salah sasaran). Panulake bilahi: sedhekah sega wuduk dangdangan beras sapitrah, iwake
pitik putih mulus, janganane werna lima. Slawate: 5 keteng. Dongane: rajukna. Kala wuku: ana kidul wetan.
Dongane: kabul. Kala wuku: kulon. Pranata Mangsa: Mangsa Kanem, suwene Mangsa Kanem 43 dina, wiwit Kamis Kliwon, 10 November 2022 ketug Kemis Paing, 22 Desember 2022. Candrane Mangsa
KANEM: “Rasa Mulya Kasucian”. Werdine: mangsa rendheng, udan deres saben dina. Asring tumiba bun upas sing ngrusak
tanem tuwuh, mula nandur pari ngenteni mecungule Lintang Luku, iwak kali padha mijah.
Neptu 7 Kegedhen empyak kurang cagak pancen bisa gawe jomplange ekonomi, sing ngati-ati. Pangupaboga:
kalodhanganiku tekane mung sepisan mula manpangatna. Rejeki: gemrontol. Asmara: tanggap. Dina
Becik: Jumuwah Legi. Kesarasan: sare aja wengiwengi,ora becik. Memitran: sarujuk .
Neptu 8 Ora ana wong sing sampurna,
mula ora ana wong sing tumindak salah, iku kanyatan. Pangupaboga: nyambut
gawe aja sembrana mundhak uripe sengsara. Rejeki:
cukup Asmara: padha karepe. Dina Becik: Minggu
Legi. Kesarasan: sarapan esuk sing teratur. Memitran: isih kaya biyene.
Neptu 9 Tresnaa marang pepadhamu
kaya nresnani awakmu dhewe,
iku bakal gawe tentrem ati. Pangupaboga: wis
wayahe ngowahe cara biyen sing kurang cocok. Rejeki: akeh. Asmara: anget. Dina Becik: Selasa Pon.
Kesarasan: dhahar sayur lan buwah, ngunjuk anget.
Memitran: sangsaya cerak..
Neptu 10 Pakulinan nundha pakaryan
iku mung gawe repote buri,
prayoga enggal tandangana.. Pangupaboga: usaha
anyar aja setengah-setengah. Rejeki: lumayan.
Asmara: cocog. Dina Becik: Jumuwah Wage. Kesarasan: waspada gangguan padharan, ngurangi
kecut. Memitran: gawe seneng.
Neptu 11 Rancangen dina ngarep kanthi
premati upaya jangkahe urip
luwih manteb tanpa was-was.Pangupaboga: usaha
samben ananging kuwawa jejegake ekonomi.
Rejeki: lumintir. Asmara: sengsem. Dina Becik:
Setu Paing. Kesarasan: ngumbar kanepson bisa
ngancam kesehatan. Memitran: gemati.
Neptu 12 Akeh wektu kanggo menggalihake lakune urip kanggo dina
sesuk, ora perlu tidha-tidha. Pangupaboga: golek
sandhang pangan iku mawa ulat sing padhang. Rejeki: nglumpuk. Asmara: tanggap sasmita. Dina
Becik: Rebo Paing. Kesarasan: sarapan teratur, sare
ora kewengen. Memitran: waspada.
Neptu 13 Lelakon wingi ora perlu digetuni,
sing wis kelakon kareben nggawa critane dhewe. Pangupaboga: mandhiri ekonomi iku ora ateges tanpa ora kerja sama. Rejeki:
lumayan. Asmara: ngemong. Dina Becik: Senen
Kliwon. Kesarasan: aja kemrungsung, sabar sareh.
Memitran: semanak.
Neptu 14 Aja seneng jagakake pitulungane
liyan sing durung karuwan
ketululusane, waspada. Pangupaboga: hobi bisa
nekakake rejeki menawa ditlateni kanthi premati.
Rejeki: sempulur. Asmara: sengsem. Dina Becik:
Setu Paing. Kesarasan: diakehi ngunjuk putih, sayur,
lan buah. Memitran: sabar.
Neptu 15 Adhepana sakehe pepalang
sing ngadhang ing dalan amrih
gegayuhan bisa kasembadan. Pangupaboga: majune usaha ora uwal saka sesambungan becik karo
pelanggan. Rejeki: lumayan. Asmara: kebak asih.
Dina Becik: Senen Paing. Kesarasan: waspada
masuk angin. Memitran: sarujuk.
Neptu 16 Sabarang kalir kang kumethip
ing donya ora bakal langgeng,
mula aja seneng gegetunen. Pangupaboga: majune
usaha butuh tambahan modhal lan tenaga. Rejeki:
nglumpuk. Asmara: grengseng. Dina Becik: Selasa
Pon. Kesarasan: ngaso cukup, olah raga teratur.
Memitran: ora lali.
Neptu 17 Kahanan iku owah gingsir, mula
sing wis mungkur ora perlu digawe sandhungan. Pangupaboga: rejeki iku diudi,
ora mung dienteni. Rejeki: nglumpuk. Asmara: semeleh. Dina Becik: Rebo Wage. Kesarasan: olah
raga, ora telat dhahar. Memitran: aja gawe gela.
Neptu 18 Seneng ngaturake syukur lan
matur nuwun maweh tentreme
ati lan pikiran, iku tindakna. Pangupaboga: kalodhangan iku mung sepisan mula aja nganti keliwatan.
Rejeki: lumayan. Asmara: langsam. Dina Becik:
Setu Paing. Kesarasan: kerep telat dhahar iku ora
becik. Memitran: sapenemu.*
22 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Sang Prabu Sumali paring jawaban dhateng Rekyan Apatih
Lokapala, Banendra, wiyosipun:
Heh, Banendra! Apa mulane dene Si
Wisrawana arep mbedhah Maespati?
Apa arep ngongasake kawidagdan, pamer kasekten?
Patih Banendra: Nuwun, Sang Prabu!
Boten amargi nedya ngongasaken kasektenipun, punika babarpisan boten.
Nanging, amargi kabegta saking kuciwanipun, dene panglamaripun dhateng Maespati dipun tampik Sang Prabu Kartawirya. Kauningana, Sang Prabu! Bilih ingkang wayah Wisrawana,
ngersakaken Dewi Danuwati minangka
prameswari Lokapala.
Prabu Sumali: Lhoooooooo! Yen kaya
ngono kersane putu Prabu Wisrawana,
ateges ora asung pangaji-aji marang
Maespati. Yen kaya mangkono lekase
wayah Prabu Lokapala, jeneng nerak
pager ayu. Melik lan pamrih marang
garwaning liyan. Ah....... eman temen
kang kaya Wisrawana! Wis, Banendra!
Sira mundura! Satemene ingsun
pakewuh sabiyantu karo Wisrawana,
jer Maespati kang dadi duweke Prabu
Kartawijaya kuwi harak maksih tinemu
sedulur! Ingsun kurang sarujuk, ewuh
pakewuh, Banendra! Ya...... kanggo
gawe mareme Kaki Prabu Wisrawana,
ingsun paring bebantu, kanthi ngirimake Ditya Mangliawan.
Ringkesing kandha, Ditya Mangliawan sigra tinimbalan sowan, nampi
dhawuhipun Sang Prabu Sumali, ndikakaken sung bebantu marang Banendra, kangge ngrabasa nagari
Maespati. Kala semana saparipurnaning
panangkilan. Sang Prabu Sumali ngersakaken kundur ngedhaton. Tambuhtambuh kang kelakon dening Ditya
Mangliawan kang ingirid Patih Banendra.
Dereng ngantos Hyang Surya
gumlewang ing bang kulon, wayahe lalu tengange. Sang duta Lokapala, Patih Banendra ngirid Ditya
Mangliawan kundur dhateng Lokapala.
Teka mangkana, lampahe Patih Banendra saha Ditya Mangliawan dumugi tengahing wana, kendel ing
sangandhaping prabatang ron ngrembuyung ngrongkop, dhasar karaos
wonten sumiliring angin nanduki
sariranipun Patih Banendra saha Ditya
Mangliawan.
Kacariyos, samantara areren, kepati
nendra Ditya Mangliawan sinuksman
yitmaning diyu Bathara Kala. Kagyat
Sang Mangliawan, tan wikan lamun
sinuksman yitmane Bathara Kala. Pangudaswaranipun: E....Bojleng bojieng........... Baya sapa kang rumasuk
ing jiwanggaku? Muga dadi wewah kasektenku, kanggo ngadhepi krodhane
wadya Maespati.....!
Ing Lokantara....
Bathara Wisnu saha Bathari Sri sami
nganglang jagad ngupadi panitisan.
Amiling-miling paningale, pan dereng
antuk titahing Bathara ingkang sayogi
kinarya manitis. Teka mangkana panglocitaning driya Bathara Wisnu dhateng ingkang garwa Dewi Sri, wiyosipun:
Wisnu: Yayi Dewi Sri! Apa si adhi wus
pramana marang titah ingkang pantes
kanggo panti panitisan, Dewi?
Dewi Sri: Nuwun inggih kakang! Ri
paduka sampun antuk sujanma ingkang
pantes dadya wahananipun panitisan. Ri
paduka badhe dhateng nagari Magada.
Ing riku ri paduka mangke pinanggih
malih ing Janaloka, kakang!
Bathara Wisnu: Iwang Suksma
mangadi luwih! Kalamun mangkono,
wus wancine si adhi pisah lan pun
kakang, kudu humangkat marang
Janaloka, unggyanira si adhi bakal
manjanma. Kawruhana, ya dhi! Pun
kakang uga wus antuk pilihan kanggo
manjanma ing madyapada. Ing
pangangkah muga besuk pun kakang
kepanggya kalawan si adhi ana ing
Maespati, jer ing kono dadya margane
pun kakang ketemu maneh lan si adhi.
Mula ayo sewang-sewangan lumawat
manggihi titah kang pantes kinarya
manitis. Pun kakang bakal lumawat
menyang Lokapala, dene si adhi apa
wus gumolong atinira bakal tumeka ing
Magada?
Bathari Sri: Ri paduka badhe nganglang dhateng Magada, wus gumolong
anteping tekad, kakang!
Bathara Wisnu: Sokur mangayu
bagya, mugyantuk kayuwanan, nuhoni
jejibahan ingkang sinangkul memayu
hayuning jagad. Wondene pun kakang
bakal manuksma marang Begawan
Wisnungkara ing Lokapala. Pusaka Cakrabaswara bakal ngupadi sujanma
ingkang pantes kinarya manjanma! Wis
ayo yayi Dewi, sowang-sowang ngayahi
sesanggeman timbalaning urip karya
rahayuning bawana. ..............
Wauta! Dewa myang Dewi sami
pepisahan, lumawat dhateng janma
ingkang pantes kinarya manitis.
Gancanging carita gelising kang
munggel kawi, ing tengahing marga
Dewi Sri kepapag lan Ditya Mangliawan.
Sang Dewi nedya pinundhut garwa,
purun pinundhut garwa nanging mundhut bebana, mustakane Prabu Kartawijaya ing Maespati. Ditya Mangliawan nyagahi. Dewi Sri bidhal dhateng Magada, Mangliawan dhateng
Maespati..... Kacariyos, dedamel Kyai
Cakrabaswara, gya murca saking
sarirane Bathara Wisnu hanyanggemi
jejibahan, manjanma dhateng Maespati,
manitis dhateng guwa garbanipun Dewi
Danuwati, prameswari Nata Prabu
Kartawijaya. Bathara Wisnu lumawat
dhateng Lokapala, nedya manjanma
dhateng Begawan Wisnungkara. Sang
Dewi Sri, Cakrabaswara saha Bathara
Wisnu sami manjanma ing titah ingkang pinilih. Sigeg!
Arjunasasra lair.
Ing kenya puri Maespati. Kacariyos,
Sang Prabu Kartawyaya lenggah ing
kenya puri saraya mangku ingkang
garwa, Kusuma Ratu Dewi Danuwati.
Sineba emban cethi parekan ingkang
sami nengga badhe miyosipun putra
Padhalangan
6
04
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 23
nata Maespati.
Teka mangkana, Dewi Danuwati ingkang sampun sinuksman dedamelipun
Bathara Kresna, kadi sinengkakaken
ing Jawata, tan antara dangu, Sang
Dewi kraos sampun wancinipun jabang
bayi putranipun, miyos ing wegdal punika. Noyah nayuh pada baskara titi
mangsa. Kanthi sekeca calon putra
Nata Maespati punika uwat saking
guwa garba, saksana gya mijil jabang
bayi kakung apekik, cenger...... akarya
suka bingahipun rama - ibu lan sadaya
para abdi emban cethi miwah parekan.
Elofang lampah ponang jabang bayi
miyos saking guwa garba, sampun
ngasta sanjata Cakrabaswara, akarya
bombong panggalihipun Sang Prabu.
Ing cipta wus wikan jatining kahanan,
ing benjing Sang putra, ponang
jabang bayi tinitah dadi musthikaning
bawana, ngratoni para Ratu. Jroning
cipta anggung muji sukur mring Bathara. Ponang jabang gya pinaringan
asma: Raden Arjunasasra utawi Raden
Arjunawijaya.
Kocapa! Sajawining beteng puraya Maespati, sampun kinepung wakul
binaya mangap wadya danawa saking
Lokapala, tinindhihan Ditya Mangliawan
ingkang sekti mandraguna. Bambang
Suwandageni gya humatur dhateng
Sang Prabu Kartawijaya, bilih sajawining
kadhaton sampun kinepung wakul
binaya mangap. Kadateng tyas Sang
Prabu Kartawijaya, saraya ngampil
sanjata Cakrabaswara, mijil saking
pura mapag mengsah sajawining
kedhaton;
Wauta, bala Maespati gya gumregah
gumregut ambyur ing palagan, karana
mulat Sang Prabu nyarirani manjing
pabaratan. Greget greguting prang
wadya Maespati, racak sami krodha
yayah bantheng atawan kanin. Singa
lena kaprawasa. Rame denira rok
bandawala arebut pati.
Kocapa, angsahing prang Sang
Kartawijaya, musthi Cakrabaswara,
nrajang Ditya Mangliawan ingkang
sekti mandraguna. Singa katrajang
tumekeng lalis. Samanten ugi Prabu
Wisrawana, hacancut tali wanda nrambul
yuda mengsah Prabu Kartawijaya. Dahat anggegirisi campuhing prang Narendra kalih, silih ungkih genti kalindhih, ngumbar pangabaran, sami dene
ngunggar kasudiran.
Kocapa, Prabu Kartawirya gya ngembat-embat Cakrabaswara, lepas sarana
cipta... Lumaraping Cakra nrabas
janggane Sang Prabu Wisrawana, thel
jangga lir tigas pancing, gumebrug
kuwandha ing bantala, sinurak ger
bala Maespati. Gugur Sang Prabu
Wisrawana. Ditya Mangliawan gya
nggebyur ing palagan, nrajang Sang
Prabu Kartawirya. Datan antara Ditya
Mangliawan ugi pejah, jangga kinarya
langkung sanjata Cakrabaswara. Bubar
mawut wadya buta saking Lokapala.
Kang maksih gesang sami lumaris
salang tunjang ngupadi pandhelikan.
Teka mangkana, mulat Sang putra
tumekeng lena, murina Begawan Wisrawa. Hacancut taliwanda Sang Begawan saraya, mingkis kampung manjing
palagan yun pepulih risaking bala buta.
Bibar mawut wadya bata Maespati katrajang pamuking Resi Wisrawa. Kacariyos, Bambang Suwandageni,
ngampil Cakrabaswara saking Sang
Prabu Kartawijaya, gya tumandang
jurit ing palagan. Mulat mengsah
musthi Cakra, Resi Wisrawa ngoncati
palagan, mundur saking pabaratan,
nganthi ingkang putra, Raden Dhanapati, boyongan dhateng Lokapala.
Sigeg.
Pratapan Jatisarana.
Bambang Suwandageni kundur
saking Maespati, pinethuk garwa Dewi Danuresmi. Datan karaos, bilih
anggenipun nggarbini Sang Dewi
sampun jangkep sangang candra lumampah. Inggih ing wegdal punika
Sang Dewi kraos bilih jabang bayi
sampun wancinipun lair ing jagad karamean, Janaloka. Teka mangkana,
para parekan emban cethi abdining
pratapan Jatisarana, sami tengga
mangantya lairipun jabang bayi. Datan
katalompen, mulat ingkang garwa
kraos badhe ambabar putra, pramila
lajeng cinandhak pinangku sinundhang
kanthi asih tresna.
Bathara paring pepesthening kodrat titahing sujanma, noyah-nayuh
pada, datan antara Sang Dewi ingkang pinangku ingkang raka, gya
ambabar putra, cenger.... karya suka
gambiraning para abdi ingkang lajeng sami tumandang ngupakara ponang jabang. Iba suka gambiraning
panggalih Bambang Suwandagni,
enggar tyase mulat ingkang garwa wus
ambabar putra, mijil kakung apekik.
Sasampunipun ingupakareng wewida,
ponang jabang bayi sinung kekasih
Bambang Sumantri.
Wauta. Ari-arining ponang jabang, sigra ingungkulan sanjata Cakrabaswara, paringipun ngampil
Sang Prabu Kartawijaya inggih Prabu
Kartawirya. Ingungkulan Cakrabaswara,
elokoking lelampah, karsaning Bathara,
ari-ari santun warni dados janma yaksa
bajang, sinung aran Bambang Sukasarana, cinekak Bambang Sukasrana.
Kacarita, Bambang Suwandageni.
Wikan ampuhing Cakrabaswara, tuwuh raos ingkang bebasan melik
nggendhong lali. Ing ngriku, Bambang
Suwandageni, katuwuhan niyat awon,
nedya nyakethem ponang Cakrabaswara, tekadipun boten badhe ngunduraken dhateng Maespati, boten dipun
caosaken ingkang paring ngampil,
inggih Prabu Katawijaya. Derenging
karsa nedya nyangkerem ponang sanjata, kawijil prasetyanipun:
“Aku ora bakal mbalekake sanjata
dibya Cakrabaswara marang wa Prabu
Kartawijaya.” Kapunggel samanten
rumiyin cariyos Rama- Sinta.
[Wonten candhakipun]
Yayi Dewi Sri! Apa si adhi wus pramana marang titah ingkang pantes kanggo panti
panitisan, Dewi?
24 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Crita Rakyat
05
Peperangan dumadi maneh.
Pasukan sing dipimpin
dening Raden Wijaya
jumlahe ora sepira, nanging
kanthi kuwanene padha ngupaya
ngrebut istana iku maneh saka
tangane Jayakatong. Nanging,
kedudukan Jayakatong sangsaya
kuat karana pikantuk dukungan
saka Ardaraja sing pengkianat.
Pasukan Raden Wijaya kepeksa
perang kanthi kekuatan kang
ora seimbang. Pasukan Raden
Wijaya kedheseg lan pungkasane
ora bisa apa-apa.
Sawetara iku, Raden Wijaya
lan sawetara mitrane ngupaya
nrobos kepungan mungsuh.
Padha ngupaya mati-matian.
Raden Wijaya sing rumangsa ora
mampu ngadhepi ewon prajurit
mung kanthi sawetara wong,
banjur mutusake ninggalake
perang. Sawetara iku, dheweke
kasil merjaya sawetara wong.
Raden Wijaya bebarengan karo
sawetara pendhereke age-age
mlayu. Dheweke slamet lan kasil
lolos saka kepungan pasukan
Kediri.
Raden Wijaya bebarengan
Sora, Nambi, Ranggalawe,
Pedang, lan Gajah Pagon terus
mlayu tumuju arah ngetan.
Pungkasane, padha tekan ing Desa
Kudadu. Padha mandheg kanggo
ngaso sinambi ngrencanakake
tindakan sabanjure.
Pengiring-pengiringe katon
sedhih nyumurupi kahanan
Raden Wijaya. Nanging ora ana
sing wani omong.
“Kita kudu nindakake
apa,” kandhane Raden Wijaya
sabanjure. “Saora-orane kita
oleh prau.”
“Prau? Napa ingkang badhe
Raden tindakaken?” pitakone
Sora kanthi perasaan kormat.
“Kita bakal menyang Madura.
Kita nyoba njaluk bantuan
Kakang Arya Wiraraja.”
“Napa Raden mboten emut.
Arya Wiraraja sampun ngirim
saperangan pasukanipun damel
mbantu Jayakatong. Mboten
kanthi mekaten kita marani
macan?” Nambi protes.
“Pancen mangkono. Ning aku
ora percaya yen Kakang Arya
Wiraraja wis ngianati. Takkira
dheweke ngirim bantuan iku
mung politik. Aku ngerti sapa
Banyak Wide.”
Sadurunge Banyak Wide
diangkat dadi Bupati Madura
dening Kertanegara banjur
nduweni gelar Arya Wiraraja.
Raden Wijaya wis kenal apik karo
dheweke. Raden Wijaya dhewe
blajar akeh bab politik saka
dheweke. Mula sakja iku, tindakan
Arya Wiraraja ngirim prajurit
kanggo mbantu Jayakatong
dianggep dening Raden Wijaya
minangka salah siji teori politik
Adipati Madura iku.
Sora, Nambi lan Ranggalawe
banjur marani Lurah Kudadu.
Karana pitulungan Lurah
Kudadu iku Raden Wijaya lan
mitra-mitrane pikantuk prau.
Sabanjure padha nyabrang
menyang Madura kanthi prau cilik
iku. Sabanjure madhep Adipati
Arya Wiraraja, lan ditampa kathi
perasaan kaget.
“Kakang Wiraraja, sliramu
tamtu maklum kahananku wektu
iki. Aku yakin sliramu wis ngiraira tekaku iki,” kandhane Raden
Wijaya. Bupati Madura mesem
sinambi ngaturi tamu-tamune
lungguh kanthi tenang.
“Adhi Wijaya, sliramu uga
tampu wis maca bab tindakanku
kanthi saperangan prajurit
Madura sing tak kirim iku?”
“Iku sing tak sesali. Prajurit
sliramu wis ngecoh kanthi
genderang perang saka elor,
kamangka mungsuh sing
sabenere teka saka kidul.
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 25
Luwih adoh maneh Kakang wis
ngorbanake prajurit bodho iku
kanggo mati ing tanganku.”
“Iku politik, Adhi Wijaya.
Kadangkala politik mbutuhake
korban jiwa saakeh-akehe utawa
ora babar blas.”
“Nanging, khususe aku tetep
ora percaya yen Kakang iku
pengkianat marang Singasari.
Kakang nindakake
politik iku mung
kanggo nggibur
Jayakatong. Kakang
wis weruh nadyan
tanpa bantuan prajurit
Madura, Jayakatong
wis menang saka arah
kidul.”
Arya Wiraraja mesem
sinambi njingglengi
pasuryane Raden
Wijaya. Pandangan
politik Raden Wijaya
pranyata bener.
Tindakan pengiriman
pasukan Madura
sabenere penyamaran
amrih ing mripate
Jayakatong. Bupati
Madura iku katon
nentang Singasari. Apa
maneh sadurunge wis
dadi kembang lambe
yen Banyak Wide sing
sabanjure nduweni
gelar Arya Wiraraja iku
oposisi Kertanegara?
“Adhi Wijaya,
sumurupana yen
keslametan jiwamu
wektu iki ana ing
tangame Jayakatong.
Ing ngendi-endi
prajurit mungsuhmu
sumebar lan siap nerkam kanthi
tombake. Apa maneh sliramu
panggah ngukuhi kesetiaanmu
marang Kertanegara mula ora
mustahil sliramu bakal nemoni
nasib kang padha kaya Prabu
Kertanegara. Kita pancen wongwonge Kertanegara sing setia,
ning kita uga manungsa kang
kudu ngukuhi urip.”
“Banjur apa sing kudu tak
tindake saiki?”
“Balia menyang Tumapel,
njaluka ngapura marang
Jayakatong!”
“Kakang Wiraraja!” Raden
Wijaya kaget sanalika. “Apa
kudu nyembah marang bekas
mungsuh? Yen mung ngono aku
ora perlu adoh-adoh nyabrang
menyang Madura iki!”
“Tenanga Adhi Wijaya,
sikapmu sing tenang sethithik.
Wis tak kandhakake mau yen
pengin sliramu slamet. Coba
sethithik mikir dawa. Endi sing
luwih penting, kesetiaan utawa
urip?”
Raden Wijaya meneng.
Mangkono uga Sora, Nambi,
Ranggalawe lan liya-liyane.
Tulung Adhi Ranggalawe
jawab pitakonku,” pratelane
Adipati Madura sabanjure. “Ing
ngendi ana kesetiaan iku?”
“Ing awake dhewe Kakang.”
“Bener. Ing awake dhewe
sing tamtune isih bisa urip ora?
Sebab ora ana kesetiaan maneh
marang manungsa sing wis mati.
Kepriye kita bisa setia yen kita
ora bisa apa-apa. Cethane yen
sing penting iku urip dhisik lagi
kesetiaan. Kanthi urip iku, kita
bakal ngleksanakake apa wae,
kalebu kesetiaan iku. Iku sebabe
nyangapa tak saranake amrih
Adhi Wijaya njaluk pangapura
marang Jayakatong, maksude
amrih sliramu dijamin urip.
Urip matine manungsa pancen
ing astane Gusti allah, ning
manungsa bisa merjaya
sapadane, kalebu
kita kabeh. Politik
sing taklakoni yaiku
golek urip, kanggo
ing tembe mburine
keturunan sliramu Adhi
Wijaya.” Raden Wijaya
sadhar yen apa sing
dikandhakake Arya
Wiraraja yaiku bener.
Kanggo pikantuk
pangurpan ing wektu
kaya iki pancen kudu
kanthi pengorbanan.
Raden Wijaya kudu
ngorbanake perasaan,
kanthi mara nyembah
menyang ngarepe
Jayakatong sing
dadi panguwasa.
Pungkasane, saransaran saka Arya
Wiraraja iku ditampa
kanthi becik. Sabanjure
menyang Jawa.
Menyang Tumapel
kanggo njaluk sepura
saka Jayakatong.
Tamtu wae sing njamin
keslamatane yaiku
Arya Wiraraja sing wis
pikantuk kapercayaan
saka Jayakatong.
Sawise kahanan
negara wis tenang, Arya Wiraraja
ngupaya nyedhaki Jayakatong
sing ing wektu iku kabener
nggoleki Raden Wijaya lan
mitra-mitrane. Arya Wiraraja
ngupaya amrih Jayakatong
gelem nampa Raden Wijaya lan
mitra-mitrane minangka abdi
negara. Uga dikandhakake yen
Raden Wijaya bakal nyembah lan
njaluk sepura marang dheweke.
Karana usaha Arya Wiraraja
kasedbut pugkasane Jayakatong
ngijini Raden Wijaya dalah mitramitrane mara sowan.
[Ana Candhake]
26 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Crita Cekak
Ora krasa umurku jebul
meh 60 taun. Tanggal 01
Januari taun ngarep aku
pensiun. Pensiun saka guru SMA
ing tangga kabupatenku. Mesthine
menawa wis pensiun gambaran
kahanan uripku beda karo wektu
isih dadi guru. Menawa wektu iki
esuk tangi turu sembahyang, terus
ngliwet nganggo panci listrik,
jalan-jalan, adus, nyandhang
resik, budhal mulang, sawise
pensiun mesthine ora mengkono.
Menawa bubar mulang terus tekan
ngomah ngaso sedhela, ngrumat
uwit uwoh-uwohan neng latar
lan tegalan, ngrumat angrek, lan
kekembangan sarta tanduran
pasren, adus, nulis nganti jam
22.30 banjur turu, mesthine
sawise pensiun wektu ana ngomah
luwih akeh, gambaran urip mesthi
beda.
Lamuannku buyar nalika
krungu hp kedher, ana WA
mlebu, daktiliki nomor HPne durung dakwanuhi. Bareng
dakbukak saka Puspita sing isine
dheweke ketua panitia Bulan
Kitab Suci (BKS) paroki grejaku,
dheweke jaluk kesaguhanku
dadi juri lomba maca kitab suci
sing sasarane kawula mudha.
Aku nyaguhi. Terima kasih bapak
atas kesediannya mengorbankan
waktu untuk menjadi juri, ngono
wangsulan WA-ne Puspita. Maca
WA-ne aku banjur nggambarnggambarake menawa WA iku
saka bocah wadon gek ayu pisan,
awake lencir kuning, lambene
tipis dhamis, rambute sepundhak,
mripate blalak-blalak.
“Kula Puspita, ingkang WA
Bapak minggu kepengker,”
kandhane bocah wadon sing
nyeraki aku. Edan, gambaranku
ora mleset, cocok persis, mung
sadurunge aku nggambarake
bluse warna soklat peteng
nganggo bolero, kanyatan bluse
werna kuning kunir, bolerone
soklat enom.
“Bapak mangga katuran
tindak ruang meeting rumiyin
kangge pepanggihan kalihan
juri sanesipun,” aku gragapan,
nanging banjur nginthil Puspita
sing dhuwur awake ngluwihi aku.
Tugas yuri dina iku lancar, nanging
sing ngowah-owahi angenku,
rasane aku pengin terus nyawang
Puspita. Saparipolahe ketua panitia
iku tansah dadi kawigatenku.
Anggone mlaku sing trengginas
nanging wirama, cara omong ana
ngarep sing melu sayembara, lan
carane ngaturi tamu sing rawuh
dudut atiku. Basane enak dirungu,
santun, lan sabar, aweh gambaran
cetha wanita Jaman Noiw sing
isih cekelen budaya Jawa. Mula
nalika rampung ayahanku lan aku
pamit bali banjur Puspita menehi
kenang-kenangan marang juri
lan ngeterake tekan papan parkir
motor aku nglegakake takon,
“Mbak Puspita lenggahipun
pundi?”
“Celak kok Pak, nate miyos
Peken Cublak, kula celakipun,
dhusun kula Jatingarang,”
“Inggih, taksih sekolah,
menapa?”
“Taksih sekolah, Bapak?”
“Wonten …..”
“Yogya, Bapak,” aku banjur
pamitan, dheweke ngulungake
tangan ngejak salaman, motor
dakstarter karo isih kober
nganthuki Puspita sing mesem
renyah.
Rasaku ora pantes, ing atase
umur meh 60 taun isih kayungyun
karo bocah wadon sing sajake
umur kur-kuran. Ananging aku
banjur kelingan lagu-lagu sing
diripta Pance Pondaag lan Ebiet
G Ade sing jarene, biar kucumbui
bayangmu, ngono kae. Mula sing
ngerti menawa aku lagi kesengsem
karo bocah wadon umur kur-kuran
taun mesthine mung aku dhewe.
Saking rasa sengsemku marang
Puspita aku banjur nyimbingnyimbing liwat kanca sing ngerti
dheweke. Banjur aku dadi ngerti
jenenge lengkap, sekolahe,
keluargane. Puspita umure kirakira 22 taun, mahasiswa psikologi
UGM, anak barep duwe adhi siji
wadon, bapake kerja kantoran,
ibune guru, omahe ing enteke
dhusun iiring elor. Banjur aku
nyoba liwat dalan ngarep omahe
sing lagi ngepasi sepi, jebul omahe
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 27
gedhe latare jembar, ngarepan
omah kebak uwit uwoh-uwohan
lan kekembangan.
Kari seminggu aku dadi guru,
merga tanggal siji wulan ngarep wis
pensiun. Mesthine, sawise pensiun
aku dadi luwih pethel dherek mis
padinan esuk jam 6, merga wektu
esukku luwih longgar. Menawa
akire arep dherek misa padinan
ora bisa, paling ora bisa dherek
misa minggon nanging ajeg, ora
bolong-bolong kaya wektu iki. Lagi
enak-enake ngalamun karo mlaku
saka plataran greja menyang
papan parkir kathik miripatku
nyandhung blegere Puspita ing
kadohan mlaku dhewekan. Persis
kaya lagune Ebiet: ”Mengapa
jiwaku mesti bergetar/ …….
Mungkin karena kulihat lagi
lentik bulu matamu, bibirmu/ dan
rambutmu yang kau biarkan jatuh
bergerai di keningmu…. He, he
tenan kuwi. Banjur aku uga mupus
kaya lagune Ebiet ….. “Tapi kau
tercipta bukan untukku/ itu pasti
….. biar kucumbui bayangmu,
dan kusandarkan harapanku.”
Banjur ana perang batin sajrone
atiku, nyedhaki apa ora, pantes
apa ora, senajan blegerku isih
katon ngenomi, he,he.
“Halo, Pak Guru,” aku
noleh, Bambang putrane ketua
lingkunganku nyedhaki aku.
“Ana apa Mbang?”
“Benjang malem Jumat BKS
lingkungan jadwal pemandhunipun
penjenengan lho Pak.”
“Wow, iya ta,” aku mangsuli
karo lingak-linguk nggoleki
pernahe Puspita sing ilang saka
pendelenganku. Sialan, garagara Bambamg aku kelangan
moment. Hih. Ananging iya ora
apa, bokmenawa kesempatan
esuk methuki Puspita pancen
kudu ilang. Mula aku nyengkut
jangkahku menyang Pasturan
kanggo jupuk buku panduan
sarasehan. Bablas menyang
parkiran mung kari ana motor loro,
siji duwekku. Motor dakcengklak.
“Bapak. Nembe kondur?” Hah,
Puspita marani motor sing diparkir
sandhingku.
“Inggih. Inggih, sampeyan ugi
nembe wangsul.”
“Inggih, Bapak, pinanggih
rencang lami, lajeng wicantenan
kangen,” arep omong akeh-akeh
tutukku rasane angel ngetokake
suwara mula tibane mung amem,
nganti Puspita mungkur saka
sandhingku. Ninggal wewayangan
endah sing ngregridhu angenku.
Dinane isih esuk nalika aku
wis nata daganganku ing bak
buri mobil sing dakparkir ing
pojok Pasar Selokaton. Limang
taun kepungkur, aku wis miwiti
nyoba nangkarake bibit anggrek
botolan ing pot-pot komuni sing
dakpapanake ing greenhouse
saburi omah. Hobi dadi profesi
kuwi pancen kabukten. Kanyatan
sajrone wektu limang taun bibit
anggrek sing dakdhedher mekar
lan ngrembaka. Sebageyan ana
sing wis kembang, ana sing isih
rumaja, nanging uga akeh sing
isih bibit cilik. Total jendral sing
wis kembang kliwat sewu uwit sing
nyakup sakehe jenis anggrek, dene
sing isih rumaja lan bibit luwih
akeh maneh cacahe. Mula nalika
wektuku akeh krana wis pensiun,
tanduran iku banjur dakenggo
bebakulan anggrek secara
manual lan online. Secara manual
daktawakake ing sacedhak Pasar
Selokaton saben dina Minggu,
dene secara online dakpasang ing
internet.
Rasane kaya ora percaya nalika
saka kadohan weruh Puspita
nyeraki dagangan anggrekku. Aku
sing isih wedangan ing angkringan
sacedhak pasar sengaja ora
cepet meraki. Kareben dheweke
milihi anggrek sing disenengi.
Ananging nalika dheweke lingaklinguk nggoleki sing bakulam, aku
nyeraki.
“Mangga.” Puspita sajak kaget
ngerti tekaku.
“Ooo, bapak njih ingkang
kagungan?” aku manthukmanthuk. Puspita banjur milihi
anggrek bulan watara telung pot.
Anggrek bulan Taiwan lan lokal
sing warna kembange ping lan
kuning kunir karo jambon sulak
abang.
“Tindak panggenan kula
kemawon menawi ngersakaken
kathah pilihanipun?”
“Inggih, Bapak, benjang kula
sowan.” Puspita milih telung pot.
Terus daktata ana bagasi mobile.
Anggrek bulan trotol kuning ireng
sing mesthine sijine rega kliwat
satus ewu mung dakregani seket
ewu. Rasaku, pengin dakwenehake
wae tanpa perlu dituku, nanging
rasaku iku kurang prayoga. Malah
bisa semata-mata menawa aku
simpati dheweke. Iya menawa
dheweke nanggapi, utawa isih
legan. Menawa kosokbaline,
malah lara atiku.
Kagiyatan pelaku usaha cilik lan
menengah sajrone Gebyar Usaha
Menengah Kecil dan mikrokecil
(UMKM) sing digelar ing plataran
Greja Pituruh mlebu dina keloro
nalika Puspita nyeraki papan
anggonku nggelar dagangan. Kari
milihi anggrek Dendrobium sing
arep dituku dheweke takon cara
budidaya anggrek saka botolan
tekan dadi kembang. Sawise aku
nyritakake cara anggonku budidaya
anggrek dheweke nawani aku
kanggo nglatih warga ing papane
anggone kuliyah kerja nyata (KKN)
sing papane ing liya dhaerah.
Kanggoku iku kalodhangan
kanggo cerak karo dheweke, mula
daksaguhi. Apa maneh papane ing
wilayah pegunungan rumpil sing
papane rada mencil.
Jangkah kanggo nyedhaki
luwih cerak marang Puspita dadi
mangu-mangu nalika aku ketemu
Andini, wanita sing nate gawe
gonjing miring atiku nanging
akire digondhol priya liya. Andini
saiki randha anak 2 sing dadi lurah
ing Selagribig papane Puspita KKN
lan papan aku menehi pelatihan
nandur anggrek. Liwat WA Andini
ngajak ngrajut maneh tresna lawas
sing nate kabuncang angin.
Dina pungkasan KKN
karo enteke wektu pelatihan
dibarengake. Nalika pamit ing
acara pepisahan aku dicandhet
dening Andini kanggo sawetara
wektu mampir omahe. Dene
Puspita sakancane langsung
tumuju kendharaan sing wis
ngranti ing enteke udan plaharan.
Ana perang batin jroning
atiku, nuruti panjaluke Andini
utawa negakake Puspita melu
kendharaan rombongan KKN,
senajan seminggu kepungkur
dheweke wis saguh dakajak
bareng bali nganggo mobilku.
Aku isih dijagongi Andini nalika
aku meruhi Puspita sakancane
tumuju kendharaan rombongan
KKN. Nanging, sakala bumi
kaya horeg nalika gumuk sakiwa
kantor kalurahan jugrug nggawa
lemah lendhut. Aku agahan mlayu,
barengi playune lemah sing
campur lendhut cuwer. Mlayu, aku
terus mlayu.....
Yogyakarta 23 Oktober 2022
28 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Wacan Bocah
SD Inpres Randu Alas, ora
suwe maneh sekolahe bakal
prei dawa. Pak Guru Dalimin,
guru kelas V, menehi tugas marang
para muride. Tugase rada aneh,
yaiku murid-muride sasuwene ngisi
preinan, diwenehi tugas magang
kerja.
“Ha, magang kerja? Walah, Pak
Dalimin iki kok ya aneh-aneh wae, ta.
Lha, coba bayangke, bocah-bocah
kelas V SD kaya aku iki, ditugasi
magang nyambut gawe. Tugas sing
aneh banget, ta?” batine Mulyadi,
bocah sing kondhang ngeyel kuwi
karo nggresula.
“Iki dudu tugas sing aneh,
bocah-bocah. Kanthi magang kerja,
kowe kabeh bisa sinau mandhiri,”
ujare Pak Dalimin kaya ngerti batine
Mulyadi.
Mulyadi babar blas ora seneng
diwenehi tugas kaya mangkono. Sok
ngonoa, tekan ngomah dheweke
crita marang bapak lan ibune.
“Wah, apik banget kuwi, Mul.
Terus, arep magang nyambut gawe
apa lan ana ngendi kowe?” pitakone
bapakne Mulyadi temenanan.
“Dereng ngertos, Pak. Lha, Pak
Dalimin niku maringi tugas kok sing
ora disenengi. Kula nggih taksih
bingung, je, Pak,” sumaur Mulyadi.
“Mul, mbok jajal kowe magang
nyambut gawe ana warunge Pak
Joned,” usule ibune Mulyadi. Pak
Joned kuwi tanggane Mulyadi sing
bukak warung dhaharan. Brengose
kandel, lan dodolane pepak banget.
Ing antarane yaiku sega kanthi
maneka lawuh kayata sop, osengoseng, brongkos, gudheg, lodheh
kluwih, lan tumis kangkung. Kejaba
tangga kiwa tengen, pelanggan
warunge Pak Joned iki biasane para
tukang becak lan buruh pabrik.
Ora ana pilihan liya, Mulyadi
wusanane mung manthuk wae
nalika bapakne ya nyarujuki usule
bojone.
Esuke, Mulyadi diterke ibune teka
ana warunge Pak Joned.
“Pak Joned, arepa iki mung
ajar nyambut gawe, ananging yen
Mulyadi anggone kerja keset, klelet,
ora sigrak, aras-arasen, Pak Joned
oleh nyeneni Mulyadi. Kuwi mau
ben kanggo pelajaran Mulyadi, Pak,”
pesene ibune Mulyadi. Pak Joned
manggut-manggut mangerteni.
Mulyadi ditinggal, lan ibune
kondur. Pak Joned ngandhani Mulyadi apa wae gawean sing kudu
ditandangi. Gaweane Mulyadi ing
warung kuwi mung siji, yaiku asahasah piring lan gelas sing reged.
“Sontoloyo, gaweyan sing paling
daksengiti,” batine Mulyadi. Arep
protes, Mulyadi ora wani. Mula, kanthi ati nggondhuk, Mulyadi mung
meneng wae.
Dina kuwi, Pak Joned kanthi
sareh ngajari Mulyadi asah-asah
piring lan gelas. Ora oleh kesusu,
supaya piring lan gelase ora pecah. Pisanane Mulyadi pancen rada
semangat anggone nglakoni. Ananging sangsaya suwe, aras-arasene
kumat.
Pak Joned isih kelingan dhawuhe
ibune Mulyadi. Nalika meruhi Mulyadi
mung thenguk-thenguk, Pak Joned
nyeluk Mulyadi.
“Mulyadiiiii. . . ., ngasahi piring!”
“Mangke mawon, Pak,” sumaure
Mulyadi protes.
“Ech, Mulyadi, kae deloken,
piring-piring lan gelas reged wis
numpuk akeh ing pawon.”
Mulyadi ora bisa piye-piye. Mulyadi
mung manut, sebabe dheweke wedi
yen dilapurake marang ibune. Kanthi aras-arasen, Mulyadi mlaku neng
pawon. Mulyadi ngasahi piring lan
gelas nganggo awu lan sabun. Ngasahi baka siji, alon-alon, karo raine
njlekhetut mrengut elik.
Dina-dina sabanjure, nganti dina
pungkasan Mulyadi magang kerja,
bengokan “Mulyadiiii. . . , ngasahi
piring!” bola-bali mlebu metu kuping
Mulyadi. Mulyadi nganti apal.
Dina magang nyambut gawe wusanane rampung. Sore-sore, Mulyadi
dipethuk ibune. Sadurunge mulih,
Pak Joned menehi amplop marang
Mulyadi.
“Mul, wong nyambut gawe kuwi
biasane entuk bayar. Kowe uga wis
nyambut gawe, kowe uga entuk bayar. Kuwi bayarmu,” ujare Pak Joned.
“Amplop punika dipunparingake
kula, Pak?” pitakone Mulyadi ora
percaya. Pak Joned manthuk karo
mesem.
“Matur nuwun, Pak,” ujare Mulyadi
seneng banget. Ibune Mulyadi mesem karo ngrangkul Mulyadi.
Ora let suwe, Mulyadi karo ibune
pamit mulih. Tekan ngomah, Mulyadi
rasane lega banget. Magang kerja
wis rampung. Mulyadi wis bebas saka
gawean ngasahi piring lan gelas sing
paling disengiti kuwi.
Lha, pokale Mulyadi wusanane
bali kaya wingi uni maneh. Keset, ora
gelem tumandang gawe. Bengi-bengi sabubare dhahar bareng bapak
lan ibune, Mulyadi kanthi sante
delehake piring reged ana meja.
Mulyadi banjur mlayu ana kamar tamu, ndelok Tivi kasenengane. Bapak
lan ibune Mulyadi mung pandengpandengan meruhi pokale anake
sing keset kuwi.
Ananging ora let suwe, bapak
lan ibune Mulyadi mbengok sora
sakayange.
“Mulyadiiiii..., ngasahi piring!!!”
***
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 29 Aksara Jawa
Raden Panji Inu Kertapati Saha
Raden Panji Semirang
Tanpa nilar ing
kawaspadan, Sang
Pangeran Pati Jenggala gya
lumaris ing pakuwonira
Raden Panji Semirang tut
wuri prajurit utusan.
Pranyata sisip
panggrahitanira Sang
Pangeran Jenggala, awit
sawusnya pinanggya
sapejagong kalayan Raden
Panji Semirang, gya tinampi
kanthi tanggap gita.
Raden Panji Inu Kertapati
sanget anggennya
angungun ing galih, dene
benceng kabar kang
sumebar kalayan ing
kanyatan.
Gya paring pangandikan
mring Raden Panji
Semirang:
“Kisanak Raden Panji
Semirang, kok jebul beda
kabar kang dak rungu,
lamun Nagara Asmarantaka
iku papan cumondhoke
para durjana kang dhemen
gawe rerusuh.
Harya Widada Bs.
30 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Macapat
Tembang Dolanan
Senam
Tembang/Cakepan: Sastraliwung, 1=C 2/4 Wirama Greget
Kabeh warga angawuningani
Wulan November tanggal sadasa
Dinten pahlawan pangete
Tansah emut satuhu
Ngemutaken sedaya yekti
Prastawa dumados prang
Ing antaranipun
Arek Surabaya Yuda
Nyebrataken janda kang bononceng Inggris
Ngejeki pulo Jawa
Nggigah semangat warga sayekti
Rek arek miwah bangsa sadaya
Ing nusantara lumrahe
Ngantos salajengipun
Kapireng saindhenging bumi
Samya apa mrayoga
Wan keamanan tut
Cawe-cawe ing punika
Awit saking berkahing Kang Maha Suci
Kuncara Surabaya
Awit sedaya wau dumadi
Den pandhegani dening Bung Tama
Mbrastha kabeh penjajahe
Tekad awujudipun
Negari mandhireng pribadi
Pra pahlawan sedaya
Kathah samya gugur
Kurban bandha jiwa raga
Amung kangge Indonesia sayekti
Mardika salaminya
Tumraping para mudha sayekti
Sasageda tansah anuladha
Pangurbanan pahlawane
Prayoga aneniru
Mrih negari tansah lestari
Ayeni tentrem raharja
Tebih kang dahuru
Guyup rukun para warga
Adil makmur kang warata sanagari
Nagari nuswantara
Sleman, 2 Nopember 2020
Hari Pahlawan
Dening Drs. Supadi
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 31 Geguritan
Edy Pranoto
Ora Usah Sedhih
Ora usah sedhih nok
Panglipurku
Gaweyan iku pancen kaya wahyu
Katon cahyane
Ning yen disaut sok luput
Kajaba sing nyaut iku bangsane dewa
Isih ana kalodhangan kanggo nggayuh nok
Sabar
Luwih kenceng anggonmu ibadah
Sholat wajib lan tahajut aja nganti luput
Yen ndonga ya sing runtut
Mesthi bakal diparingi gawean sing yahut
Tri Wahyono
Tresnaku Ambyar
Ora ngira ora ngimpi
Tresnaku ambyar sewalang-walang
Oh, Gusti kang murbeng jagat
Tresna kula ajur mumur
Nalika ibune bocah dipundhut
Wangsul ing ngarsane Gusti
Tresnaku ambyar
Tresnaku buyar
Mawut salang tunjang
Oh, Gusti paringana kuwat
Ngrumat bocah ditinggal ibune
Oh, Gusti paringana ganti
Kanggo mecaki donya iki
Amrih bocah-bocahe
Padha duwe panjangka
Mulyake bapa-ibune
Tresnaku kang ambyar
Bisa bali kempel kaya biyen
Sedurunge ibune tilar donya
Amien...
Bambang Nugroho
Sandhangan
Gela kuciwa
Kepenak rekasa
Bombong mongkog
Kang rinasa
Wis dadi sandhangan
Uripe manungsa
Kari saderma kupiya
Lila legawa nampa
Marang kang kelakon
Mula kudu bisa
Kudu kuwawa
Aja nduwa
Kareben kelakone sedya
Nganggo sandhangane
Urip Mulya
Kebak rasa syokur narima
BantuI, 7 September 2019
Em Ha Ye
Ora Bakal Bali
Jantrane mangsa kala
Lumampah angarah arah
Tansah manther
Amecaki bebondhotan jaman
Ora perduli marang samubarang
Mlesat kadya kilat
Kabeh wus ginaris
Kabeh wus kinodrat
Kabeh wus dadi pepesthi
Prastawa gilir gumanti
Sungkawa bagya mulya
Minangka pratandha
Laksitaning cakra manggilingan
Kang tansah
Angrenggani panguripan
Aja nganti kuciwa
Aja nganti kelangan budi
Aja nganti nyecenggring ati
Mring tumindak kang nerak pakarti
Merga kang wus kelakon
Ora bakal bali
32 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Semarangan
I
wak ning kolam ngarep omahku padha
mlumpat, pas dak uncali pakan printhilan
pur. Karo ngalamun, nyawang selayang
ngrasakake kumricike banyu ngarep omahku.
Pas isih kepenak ngalamun, ibu nimbali aku
kanthi rada duka.
“Rif!!! Kok ya mbulet iwakmu wae, iki lho ibu
direwangi ngisah-isah ning mburi!” ibu radha
seru nimbaline aku. Bathinku, “sih penak-penak
ngalamun, malah ditimbali ibu, jan… jan….”
banjur aku njawab “Nggih bu… kadospundi?
Wonten dhawuh?” ibu ora mangsuli, mung
nunjuk piring
kotor sing biasane
dikerjakake Mbak
Niti rewangku.
“Lho, lha Mbak
Niti pundi bu bisane
mbak Niti ingkang
ngisah-isah? Mbok
ampun Arif ta Buk
sing ngisah-isah,
cah lanang kok
kon nandangi
kerjani cah wedok”
s a m b u n g k u
sunguten. Karo
males aku mulai
nyandhaki piring
kotor mau. “Bu…
kok piring kotore
kathah sanget,
ndak wonten
slametan?” aku nyoba ngejak ngobrol ibu.
“Winginane bapak nembe munggah pangkat
Rif, banjur bapak duwe karep gawe slametan,
ya gen tangga teparo ya ngrasakke senenge
dhewe…” wangsulane ibu.
“Tapi ta bu, terose ustad-ustad Youtube niku
slametan niku mboten pareng lho… jarene
kok bid’ah haram kaya paring sesembahan
kanggo sak liyane Gusti” tekonku heran.
“Ngene Rif, awak dhewe iki ora urip dhewe, ya
karo tanggane barang ta? Saiki yen tanggamu
entuk sukses wong jeneng menungsa kuwi
irinan mesti dadi paido, karepe slametan kuwi
ya kanggo mbagi kesenengane awak dhewe
merga entuk rejeki luwih akeh tinimbang
liyane, lha yen wong iri terus arep nyilakani
dhewe? Kan ora sida merga wes diparingi
slametan… Kanjeng Nabi ngendika sing kudu
diparingi kuwi sing cedhak-cedhak dhisik”. Ibu
mangsuli kanthi sabar.
Bareng dakdeloki, jebul ana kembang lan
bekas menyan ning pucuk omah, “Lha niki
kok wonten menyan, kembang-kembangan,
terose musrik ngoten-ngoten niku jal bu?”.
Ngene nang Arif, bebrayane menungsa kuwi
ora mung karo makhluk kang ketok belaka,
ya ana makhluk sing ora ketok, menyan kuwi
kanggo nyugati tamu-tamu sing ora ketok, aja
ngomongke syirik wae… yen Arif makani iwak
mau syirik pora? Kenapa kok makani makhluk
ora ketok dadi syirik? Malah sing bahaya kuwi,
yen makhluk kuwi
krasa kaya Gusti
sing ora butuh
diopeni”. Jelase
ibu, maklum ibuku
piyantun Jawa tapi
duwe pendhidhikan
formal sing dhuwur,
dadi mirsani kaya
ngono kui dadi
simbol budhaya
blaka.
“ K a p i n g
pindhone Rif dhewe
iki wong Jawa,
kudu ora ilang
Jawane, tegese
bab kabudayan
luhur ngene iki
kudu digemateni
temenanan, yen
dudu awake dhewe iki apa ya wong liya negara
bakal melu ngrewangi? Ya wektu saiki pancen
akeh wong-wong sing ilang Jawane merga
mikire bab kabudayan ngene mesti diarani
mistis, wes ora susah mikir kanthi semana,
mikir wae yen omah diparingi dupa lan
kembang ben wangi, virus-virus padha mati”
tambahe ibuku.
“Lha nggih buk, yen mboten pareng
slametan ngeten njur parenge pripun nggih
nggo ambagi senenge dhewe niki?” karo
ngentasi piring sing uwes resik. “Yon gene iki,
yen Arif durung isa mbagi senenge, yo ngewangi
liyane sing susah, kae kumbahane sisan bariki
di entasi ya nang…” ibu karo mesem ngacungi
kumbahan ning mburi omah. “Aku meneh….”
Batinku.
Muhammad Rahman Athian S.Pd., M.Sn
Kudu Slametan Model Kepiye Jal?
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 33
Oh Lelakon
Painem (jeneng singlon)
bocah wedok ireng manis
lan duwe pawakan semok
nangis sesenggukan. Dheweke
nembe wae disidhang karo
wong tuwane jalaran konangan
anggone mbobot (meteng)
tanpa ana bocah lanang
tanggungjawab.
Bapakne muring ora karukaruwan meruhi anak wadon
mbarepe meteng telung sasi
nanging ora ana pawongan
bocah lanang sing ngakoni
metengi anake.
Ibune Painem amung
ngelus dhadha karo
nyebut sabar lan ditata
atine bapakne Painem
ngadhepi kahanan sing
ora disangka-sangka. Anak
wadon sing digadhanggadhang gawe kuciwane
wong tuwane.
Ditlesih lan ditakoni
karo bapak ibune Painem
ngaku ora ngerti sapa sing
ngrudapeksa dheweke
nganti meteng telung
sasi kuwi. Dheweke ngaku
menawa kedadean kuwi
nalika dheweke ketemu
kanca-kanca ing caffe
kang asring kanggo
kumpul-kumpul bocahbocah enom.
Ing papan kuwi lanang
wedok pada ngombe
omben-omben kang
njalari nganti mabuk ora
sadhar. Ing kahanan ora sadhar
amarga mabuk-mabukan
Painem diglandhang karo bocahbocah lanang digawa mlebu
mobil tumuju papan plesiran
ing dhaerah Kaliurang.
Ing kono grombolan bocahbocah kang mabuk kuwi wis
nyiapake penginapan kanggo
ngrudapeksa Painem. Painem
ora duwe daya kanggo nulak
napsu bejate bocah-bocah
lanang kuwi. Kena diarani kaya
wong pada pesta seks ing papan
kuwi.
Sawise pada ngumbar
napsune bocah lanang-lanang
mau pada minggat ninggalake
Painem ing papan penginapan
kuwi. Painem nganti semaput
amarga ngladeni napsu bejate
bocah kang pada mabuk mau.
Dheweke sadhar terus nangis
sesenggukan amarga bubar
dirudapeksa ditinggal minggat
lan nganti saiki bocah-bocah
lanang mau ora ana kang
ngetok.
Apa maneh bocah-bocah
mau amung kenal amarga
asring ketemu ana ing caffe
kono kuwi. Ora ngerti omahe
lan alamate.
Krungu critane anake
bapakne Painem nuli golek cara
supaya bisa nutupi wadi kang
wis gawe wirang kulawargane.
Aja nganti tangga teparo pada
mangerteni wadi kuwi.
Bapakne Painem terus lunga
metu saka ngomah numpak pit
montore. Bapakne Painem klebu
wong sugih ing desa kono. Mula
piye carane supaya wewadi iki
bisa ditutupi. Bapakne Painem
golek bocah lanang sing gelem
ngrabeni anake supaya bayi
sing ana ing njero weteng anake
mbesuk ana sing tanggungjawab
lan ora gawe wirang.
Bocah lanang sing gelem
ngrabi anake arep diwenehi pit
montor weton anyar kari milih
ing toko. Tenanan, ora nganggo
suwe bapakne Painem nemu
bocah lanang sing gelem ngrabi
ethok-ethok kuwi.
Painem nuli dirabekake
bapakne karo bocah lanang
kuwi tanpa pesta resepsi kaya
umume wong duwe gawe.
Tangga teparo pada diundang
nyekseni ijap kabule
Painem lan calone. Cukup
syukuran kanggo nutupi
wadi kuwi nanging ora
ngurangi adat sabene
wong duwe gawe. Tamu
dicepaki dhahar unjukan
kang prasaja.
Esuk sawise pesta
syukuran kahanan omahe
Painem biasa-biasa wae.
Bocah lanang sing gelem
dadi bojone Painem
uga wis ditukokake pit
montor anyar. Tangga
teparo ana sing mbatin
kok bojone Painem
ora tau ketok sawise
dirabekake. Bapakne
Painem ngomong
menawa bojone nyambut
gawe ing njaban kutha.
Basan jabang bayine
Painem lair bojone
Painem mulih lan netepi
janjine ngurus suratsurat akte lair lan liya-liyane.
Sawise rampungan ngurus
surat-surat kuwi Bojone Painem
pamit lunga tekan saiki ora
ana kabare. Bapakne Painem
ora masalahake amarga wis
netepi janjine. Ora nganti sasen
Painem ngurus surat pegat ing
pengadilan agama. Painem
saiki urip karo anake sing ora
ana bapakne kuwi. Bapak ibune
Painem ngrumat putune kaya
bocah-bocah cilik umume. Piyepiye kuwi putune. Oh lelakonmu
Painem...Painem.
(Tetty-Sleman)
Lelakone Painem
34 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Pengalamanku
Ora Sedhih Nanging Ngelih
Durung ana sewulan iki tangga sisih kiwa
omahku jenenge Mbah Marwi (78 taun) seda.
Sing sangertiku Mbah Marwi kuwi tresna banget
karo putune, sing omahe Jakarta arane Kartika ( 6)
taun isih sekolah ana TK nol besar. Amarga covid l9
wis rong taun ora rampung-rampung, njalari Mbah
Marwi ora ketemu Kartika nganti tekan sedane. Awit
kuwi nalika Mas Darmono (bapake Tika) sakeluwarga
teka desa, ya dadi geger. Kejaba padha tangis
tangisan, suwe ora ketemu, sawise ketemu kok wis
dadi mayit. Apa maneh Kartika malah semaput lan
kudu diglethakake ana kamar. ”Ka aja sedhih ya
ndhuk, ikhlasna simbah Marwi wis ditimbali Gusti
Allah, kowe aja lemes ngene, mengko malah lara
lho,” bujukku lirih karo mborei lenga kayu putih ing
awake Tika. Tika banjur melek.
“Wis ya ndhuk aja sedhih terus, Mbah Marwi wis
sepuh banget lan gerah-gerah terus, iki ditimbali
gusti Allah kanthi tenang, di ikhlaske wae,” welingku.
Kocapa wangsulane Tika malah ngguyokake. “Budhe
aku kuwi ora sedhih, wis tak ikhlasake wiwit isih ana
Jakarta wingi, aku kuwi ngelih (luwe), bapak anggone
nyetir ngebut terus kawit mau bengi metune dalan tol
terus, dadi ora sempat mampir warung,“ wangsulane
Tika. “Dadi kowe semaput amarga ngelih dudu
sedhih,” pitakonku.
“Iya budhe,” wangsulane lugu. Kocapa sawise dakcawisi sega lan lawuhan iwak pitik ya dheweke sigrak
lan bagas waras. [Tri Rakanti Budiningrum]
Tukang Nyrempeti
Tangi turu isih riyip-riyip mripatku, ujug-ujug ana
tangga mertamu. Tembunge kebak pengarep.
“Nuwun sewu Pak, Panjenengan menapa ngasta
kunci pager griya ngajengan?”
Aku rada kaget, mesthi ana perlune. Biasane njilih
garasi kanggo parkir. Aku jengkel, kok kaya ora ngerti
yen sewayah-wayah sing duwe omah teka lan perlu
parkir uga. Mula aku gage-gage nebak, “Kangge
parkir Mas?”
“Inggih Pak, priyayi ingkang kagungan dalem lak
boten nate tilik griya ta Pak?” pitakone nggiring kareb. Aku, kosok baline wis dikethik karo sing duwe
omah yen parkirane dipanggoni bola-bali kudu nylerekake pager wesi. Iki tegese gawe swara sing ora
enak. Apa maneh yen mbukake esuk banget lan bengi wayah mulih saka jaba kutha. Durung tanduran
kelor sing daktata saben dina, aja-aja malah dadi
korban diidak-idak. Bacute aku mangsuli kaya sing
dikethikake Mbak Burjo, sing kagungan omah.
Mas Bejo sing lagi wae nembung markirake mobile sajake pancen khawatir tenanan. Mau bengi
ana jagongan sisih gardhu, kewetu yen Pak Ngawur
sing omahe nunut anake ana omah paling pojok,
kedumuk kerep nyrempeti mobil liyane sing parkir
ana ngarepan omah. Wis ana korban gunggunge
loro lan kudu ngenthengake kanthi ragat sa-yuta
setengah lan setengah yuta. Nanging kabeh padha
meneng-meneng merga njaga kerukunane tangga.
Mula, nalika Pak Ngawur sing umure sewidak eneman
taun ngetokake mobil, sing duwe mobil lagi parkir
padha gedandapan ngawasi. Wegah yen ketanggor
kesrempet maneh.
“Wonten menapa ta Pak?” ngerti para tangga
padha metu ana ngarep pager, Mbak Larni minangka
mantune Pak Ngawur kaget.
“Namung berdoa Bu, supados aman kemawon,”
semaure Pak Bedor sakecap nanging gawe kaget.
“Berdoa kangge tetangga Bu,” semaure liyane.
Ora mung pisan-pindho saben Pak Ngawur metu
padha gedandapan. Pitakon bacute, apa urip kudu
ngawasi polahe Pak Ngawur? Mula bener yen Mas Bejo
banjur disaranake nembung garasi omah liyane.
“Iya Mas kuwi sing duwe apikan. Yen ora entuk
ya kebangeten, semaurku nyengkuyung. Mula wayah
awane Mas Bejo banjur nembung karo sing duwe
omah liyane. Mbuh lila mbuh ora, sajake diparengake.
Mobile Pak Bejo saiki wis langganan parkir ana garasi
omah mau. Dalan kampung sing ambane nem meteran katon lega. Yen ngene, apa kudu matur nuwun
karo Mbah Ngawur? “Aku malah khawatir yen Mbah
Ngawur mengko genti nyrempeti mobil sing parkir
ana ndalan,” celathune Bedor gawe kuping panas.
[Budi Wahyono]
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 35 Napak Tilas
I
ng Kabanaran, Sukawati sisih wetan, Pangeran Mangkubumi matengake rencana strategi perang
gedhe lumawan Walanda, sing wis
karancang nalika ing Rancang Kencana lan Jekawal. Sawise mateng
rencanane, kanthi semangat sing
wis ora bisa diendhakake, banjur
ngleksanani perang gedhe. Perlawanan ing dhaerah Sukawati wiwit
saka Wirasari mangidul kapimpin dening Pangeran Mangkubumi piyambak. Dhaerah Grobogan mangidul
nganti Boyolali lor kapimpin dening
Raden Mas Said lan Tumenggung
Martapura. Sasuwene ing paprangan
iku, Pangeran Mangkubumi isih tetep
didheseg dening para abdi dalem,
kawula, punggawa lan sentana supaya enggal kersa dijumenengake
nata, ananging panjenengane isih
tetep nampik, amarga tansah ngurmati Sunan Paku Buwono II sing isih
jumeneng nata.
Sawijining dina, Pangeran Mangkubumi nampa palapuran menawa
Sunan Paku Buwono II gerah banget. Ing satengahing nandhang
gerah kuwi, Sunan Paku Buwono
II dipeksa Walanda, supaya nekeni
prajanjen karo Walanda sing diwakili
dening Gubernur V. Hohendorff.
Rampung nekeni prajanjen, Sunan
Paku Buwono II dipeksa uga dening
Walanda supaya lereh keprabon.
Saploke lereh keprabon, dhampar
keprabon dadi kosong. Ora ana raja
ing Mataram Tanah Jawa.
Sawise Pangeran Mangkubumi
midhanget palaporan kasebut lan
mirengake usulane Raden Mas Said
lan para abdi dalem, panjenengane
banjur kersa dijumenengake nata.
Ing dina Jemuah Legi 1 Sura, Alip
1675 Jawa (11 Desember 1749)
Pangeran Mangkubumi kawisudha
raja kanthi gelar ‘Sampeyan Dalem
Ingkang Sinuwun Kangjeng Susuhunan Senapati Ing Ngalaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah Ing Mataram’. Wisudhane
mapan ing Kabanaran. Prastawa
iki keprungu dening Walanda. Walanda ora dadi karepe. Mula Walanda banjur nobatake putra Mahkota
Sunan Paku Buwono II dadi Sunan
Paku Buwono III ing Surakarta,
tanggal 15 Desember 1749 Masehi.
Sunan Pabuwono II sing maune
nandhang gerah banget, pungkasane kapundhut dening Gusti Ingkang Maha Kuwasa ing tanggal 20
Desember 1749 lan kasarekake ing
Pasareyan Dalem Kyai Ageng Henis,
Laweyan, Surakarta.
Sabanjure Walanda cepak-cepak
arep gempur Kabanaran ing papan
lenggahe Pangeran Mangkubumi.
Ananging, rencanane Walanda sing
arep gempur kuwi kapireng dening
Pangeran Mangkubumi lumantar
telik sandhi, satemah panjenengane
sakulawarga enggal boyongan saka
Kabanaran menyang erenge Gunung Sindoro. Sawise kuwi banjur ndhisiki nyerang Walanda ing
Ambarawa, kapimpin dening Pangeran Wijil II, Pangeran Krapyak
lan Tumenggung Rangga Prawira
Sentika, penyerangan ing Kedu sisih
lor kapimpin dening GPH Hadiwijaya,
uga penyerangan benteng gedhe
Ungaran sing kapimpin dening Pangeran Mangkubumi piyambak.
Kanthi semangat gumregut, benteng gedhe Ungaran kasil dijebol
dening Sunan Kabanaran (Pangeran
Mangkubumi).
Ing paprangan kang edap-edapi
iki, Gubernur Jenderal Baron Van
Imhoff ketiban apes, yaiku tiba
kanthi luka parah, banjur gage
diplayokake menyang Semarang
dening serdhadhu Walanda. Ing Semarang, Gubernur Jenderal kasebut
wis ora bisa ketulungan (tewas).
[Lis HS]
Saka Kabanaran, Wiwitane Jumeneng Nata
Papan tilase
Pangeran
Mangkubumi
Kawisuda ing
Kabanaran.
(Foto: Herry)
Pasareyane Sunan Paku Buwono II ing Pasareyan Dalem Kyai Ageng Henis,
Laweyan, Surakarta. (Foto: Herry)
36 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Liputan
Kanggo Mengeti lan melu pengetan HUT kaping 266 taun
Kota Yogyakarta lan kanggo
Mangayubagya di lantike Gubernur
lan Wakil Gubernur DIY, Sri
Sultan HB X - KGPAA Pakualam
kaping X, seniman sing duwe
multi talent, priya kelairan
Yogyakarta 4 Agustus 1957,
penulis Novel lan komik,
Petrus Agus Herjaka utawa
luwih akrab di aturi Herjaka.
HS ngadani pameran Lukisan kang diwenehi tema
“Ratu Adil“ di adani ing Galery Kantor Tribun Jogja, Jl.
Jend.Sudirman Yogyakarta wiwit Tanggal 7 Oktober 2022 kepungkur lan Pameran Lukis karya
Herjaka HS purnane tanggal 16 Oktober 2022.
Rikala dheweke paring sambutan
Herjaka.HS nembangake,
“Rayung-rayung Tangise
wong wedi mati,
gendhongana,
kuncenana wong mati
mangsa wurunga”
Tembang sing ngandhut filosofi
kang jero. Ana suwara tangis kang
miris, saka jalma kang wedi ketekan
pati, nadyan jiwane (nyawa) wis dilebokake ana ing gedhong (di bungkus kain kafan) lan wis kakunci, sok
sapaa wae wis ora bisa nolak menawa
wis teka ing titi mangsa kapundhut,
kabeh mau mung nunggu wektu
saben jalma ing alam donya bakal
bali ing alam kalanggengan.
Herjaka HS ana ing ature
ngandharake menawa sok sapaa wae bisa dadi ratu adil,
kanggone lingkupe keluwarga
lan kanggo dheweke (diri
sendiri), nalika kita bisa
nggawa “perubahan” lan bisa
manfaat kanggone sapadhapadha, nalika peteng bisa
gawe pandhanging kahanan
ana ing “sekitar” satemah
bisa bangun semangat lan
“berkarya“ kanthi leganing manah,
andharane Herjaka HS, bab pesen
kasebut wis ana ing saben goresan
karya-karyane.
Herjaka HS ana ing pameran
lukise taun iki nampilake liwat tokoh-tokoh wayang nyoba maca
konteking jaman kanthi milah visual wayang kasebut, Herjaka HS
pancen seniman lukis sing patut di
banggakake awit anggone ngolaholah visual liwat goresan karya-karya
lukise lan hasil saka pemikirane kang
ora gampang kuwi bisa nuwuhake
karya-karya sing duweni “demensi”
kang anyar, klebu bentuk tradhisi
saka figur wayang kulit diolah kanthi
bumbu gaya realis dadi siji, bab iki
dadi cirikhase karya-karya seniman
lukis Herjaka HS.
Rawuh ana ing pameran Lukis
Herjaka HS, para seniman kondhang
lan budayawan, Susilo Nugroho, seniman panggung Den Baguse Ngarso lan Romo Sindhunata.
Den Baguse Ngarso mratelakake
“Aku klebu sing seneng karo karyakaryane Herjaka.HS, mula aku
nang omah duwe koleksi lukisane
Herjaka ana 6 lukisan, iki mengko
“Ratu Adil”
Kanggo Mangayubagya HUT lan Dilantike Gubernur/WaGub DI Yogyakarta
Karya Herjaka.
(Foto:.Bari/DL)
Petrus Agus Herjaka.
(Foto. Bari/DL)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 37
aku kepengin tambah siji meneh.”
Pratelane.
Banjur Den Baguse Ngarso nambahi ature, “Koleksi sing aku duwe
salah sijine lukisan Pendhawa lima
lagi lagi mainake musik keroncong,
Werkudara main instrumen biola,
para punakawan dadi penonton,”
imbuhe.
Lukisan Pendhawa Lima main
musik iki, ngandhut arti yakuwi Pemimpin kuwi ya kudu bisa paring
panglipur kanggo rakyat (masarakat)
ora mung mligi menehi arupa bantuan, pemerintah adil kuwi ya kudu,
nanging ya kudu bisa gawe panglipur,
supaya rakyat bisa tentrem ayomayem, tandhese.
Kepala Dinas Kebudayaan Kabupaten Bantul Yogyakarta, Nugroho
Eko Setyanto (makili Bupati Kab.
Bantul) paring keterangan menawa
Herjaka HS salah sijine seniman
kang duwe potensi sing ana ing
Kabupaten Bantul Yogyakarta, Nugroho Eko Setyanto ngaku nalika
nggatekake hasil karya-karyane
Herjaka HS rasane mrinding (katon
wingit) kaya ana roh kang urip,
pratelane.
“Nanging saben seniman ki
pancen duweni keluwihane dhewedhewe, klebu Herjaka.HS kang
nglukisake sawernane bab, mligine
tokoh-tokoh wayang.“ Imbuhe.
Nugroho Eko Setyanto duwe pangajab bisaa pesen sing di pesenake
Herjaka HS liwat goresan lukis bab
Ratu Adil iki bisa kawujud, ora ketang
tuwuh ana ing manahe
dhewe-dhewe, pangajabe.
Herjaka.HS ing pameran
nampilake 12 karya lukis
kanvas, 16 karya kanthi
medhia kertas lan 14 tokoh
wayang kulit, kang diparingi
judhul “Wayang Bangun
Desa”.
Tema “Ratu Adil“ iki jumbuh karo kahanan wektu iki,
andharane budayawan Romo Sindhunata. sabanjure
piyambake mratelakake
Ratu Adil iki pancen cocog,
awit wektu iki para masarakat lagi
padha ngantu-ngantu anane Ratu
Kang Bisa Adil (pimpinan/penguasa
kang mlaku adil) kang bisa ngayomi
masarakat, paring kesejahteraan kanggo rakyat, pangajabe Romo Sindhunata liwat pameran iki bisaa
nuwuhake “inspirasi imajinatif” Ratu
Adil iki ngandut filosofi kang luhur,
pratelane. [BARI/DL]
Karya-karyane Herjaka (Foto. Bari/DL)
Herjaka HS nuduhake karya media kertas (Foto. Bari/DL)
38 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Pangupaboga
Ngandhakake kuliner soto
utawa saoto, racake saben
kutha ing Nuswantara iki ana
sing dodolan. Soto utawa saoto,
menawa dirunut sejarahe wis ana
atusan taun kepungkur. Ing jaman
biyen, soto dadi kulinere rakyat
jelata. Larah-larahe, krana dhuwite
cekak, wong cilik kepeksa ngopeni
jeroan sapi, kang ora ana ajine lan
ora apik kanggo kasarasan.
Ora kentekan akal, kepingin
mangan enak, dening rakyat
jelata jeroan sapi kayata babat,
wusanane dadi ubarampe kanggo
olah soto. Kanthi bumbu kang
sarwa prasaja, wong cilik tetep
bisa mangan enak.
Saiki soto wis munggah
pangkate, dadi klangenane masarakat saka
maneka golongan.
Malah ing Pulo Jawa
dhewe, awak dhewe
bisa ngrahabi soto
ing maneka laladan.
Sebut wae kita bisa
ngicipi mirasane
soto Betawi, soto
Bandung, soto Kudus,
soto Semarang, soto
(tauto) Pekalongan, soto
Lamongan, soto Banjar, soto
Madura, (rujak) soto Banyuwangi,
soto Yogja, utawa soto Solo.
Wiwit Jaman Kolonial
Sebageyan warung soto ing
dhuwur, umure ana sing wis
setengah abad luwih. Krana iku,
warung-warung soto kasebut bisa
sinebut ‘legend’. Salah sijine yaiku
Warung Soto Triwindu ing Kutha
Solo, Jawa Tengah.
Soto Triwindu, wis ana wiwit
jaman Kolonial Walanda. Cikal
bakal Soto Triwindu dirintis dening
suwargi Mbah Karyoreja, persise
yaiku watara taun 1939. Ing taun
semono, Mbah Karyoreja wis
dodolan soto nganggo pikulan.
Dheweke mlaku mikul kuali isi
soto blusukan kampung ing sakiwa
tengen Keraton Mangkunegaran
Solo.
Soto gaweane Mbah Karyorejo
iki rasane gurih mirasa. Wektu kuwi
prasasat ora ana sing nandhingi.
Krana kepranan soto gaweane
Mbah Karyoreja, wusanane dening
Sinuhun Mangkunegara VII, Mbah
Karyoreja disilihi panggonan
kanggo dodolan soto.
Papan kanggo dodolan soto
Mbah Karyoreja, yaiku lemah cilik
nyempil ing cedhak parkiran jaran
duweke Keraton Mangkunegaran.
Papan kasebut ora adoh saka
Pasar Windujenar. Kanthi bukak
warung soto ing cedhak parkiran
jaran, Mbah Karyoreja wis ora
ider dodolan maneh, gentenen
pelanggane sing padha mara
andhok jajan.
Ing sawijining kalodhangan,
Wati, salah sijining ahli waris Soto
Triwindu nyritakake, jaman biyen
pancen Mbah Karyoreja anggone
dodolan mung mlaku. Wusanane
banjur diwenehi panggonan
kanggo dodol dening Sinuhun
Mangkunegara VII. Sauntara
wektu Mbah Karyoreja magrok
dodolan ing cedhak parkiran jaran
kasebut.
Nanging nalika Pasar Triwindu
dibangun, miturut Wati, soto lan
pikulane uga melu pindhah ing
pasar. Wektu kuwi, usaha soto wis
diwarisake marang anake wedok
Mbah Karyoreja, yaiku Hj Yoso
Sumarto.
Nalika pindhah ing
Pasar Triwindu iki,
warung sotone sansaya
laris. Pelanggane
tambah akeh. Nalika
ditakoni kena apa
kok warung soto iki
dijenengi Triwindu,
Wati njlentrehake,
satemene biyen
jenenge yaiku warung
Soto Pringgodani.
“ M u n g w a e ,
pelanggane akeh sing
ngarani ‘Sotone cedhak
Pasar Triwindu’. Lha, jeneng
Pringgodani kesilep karo jeneng
Triwindu. Nganti saiki sing
digunakake ya jeneng Triwindu,”
Soto Triwindu Solo
Kaldhu Sapine Gurih Dadi Klangenane Jokowi
Wati, salah sijining ahli waris Soto Triwndu (Foto istimewa)
Soto Triwindu duduhe bening, rasa
kaldhune mantep (Foto istimewa)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 39
ujare Wati nyritakake.
Warung soto iki pancen
makaping-kaping pindhah
anggone dodolan. Bejane, papan
dodolane isih tetep ing sakiwa
tengen Pasar Triwindu. Krana wis
kadhung kondhang kanthi jeneng
Soto Triwindu, jeneng kuwi tetep
dienggo nganti tekan saiki. Ya,
senajan Pasar Triwindu satemene
saiki wis ganti jeneng dadi Pasar
Ngarsopura.
Klangenane Jokowi
Kejaba ora pati wiyar,
wewangunan warung Soto Triwindu
iki prasaja banget. Nanging aja
kleru tampa, senajan panggonane
mung prasaja, pelanggan Soto
Triwindu iki akeh, ora mung
saka Solo wae, nanging uga saka
Ngayogyakarta, Jakarta, Surabaya,
Malaysia lan papan liyane.
Malah, para politisi lan artis,
uga dadi pelanggan Soto Triwindu
Solo. Sebut wae, suwargi Presiden
KH Abdurrahman Wahid alias
Gus Dur, Jenderal Purnawirawan
Wiranto, Harmoko, Yusuf Mansur,
penyanyi Kaka Slank, lan uga
Presiden Jokowi lan kulawarga.
Kabeh mau nuduhake yen warung
Soto Triwindu pancen istimewa
tenan.
Salah sijining ciri klasik kang
isih diuri-uri ing warung iki yaiku
meja dhahar sing unik. Pelanggan
kang lagi dhahar soto, bakal
disedhiyani meja sing cedhake
ana etalasene. Etalase iki gunane
kanggo nyimpen maneka werna
lawuh. Kepingin tambah lawuh
apa, pelanggan mung kari milih.
Sing mbedani Soto Triwindu
lan soto liyane yaiku ing kaldhu
sapine sing gurih mirasa. Kanthi
kaldhu sing gurih, ndadekake rasa
Soto Triwindu istimewa. Kejaba iki,
daging sapi uga isih seger, dijupuk
langsung saka tukang jagal.
Sing ora bisa dilalekake ing soto
Triwindu iki, duduhe soto bening
seger. Senajan warnane bening,
nanging rasa kaldhu lan daging
sapine mantep banget.
“Sebab, duduh soto kuwi uga
digunakake kanggo nggodhok
langsung daging sapine,” ujare
Wati.
Saliyane irisan daging sapi sing
gedhi-gedhi, ing mangkok Soto
Triwindu iki uga bakal ditemoni
sega, thokolan seger, lan kaldhu
sapi bening. Kanggo ngancani sak
mangkok soto, pelanggan bisa
milih maneka lawuh ing etalase,
kayata urang, kikil, mendhoan,
bakwan, kerupuk, paru goreng,
peyek, lan uga lenthuk. Dene
unjukane, kejaba teh lan jeruk,
warung soto Triwindu uga
nyedhiani beras kencur lan gula
asem.
Sing ndudut ati ing warung
Soto Triwindu, anggone masak
isih nggunakake kuali. Kejaba iku,
anggone masak uga isih nganggo
areng, dudu kompor gas. Miturut
Wati, kabeh mau kanggo jaga
rasane soto, supaya kaya sing
diwarisake dening leluhure biyen.
Senajan warung Soto Triwindu
jenenge wis moncer tekan ngendiendi, ahli waris durung kepikiran
bakal bukak cabang warung soto
ing papan liya. Miturut Wati, kanthi
bukak cabang ing liya papan,
dinuga rasa sotone dadi ora padha.
Yen rasa soto ing cabang mau
beda, apa maneh kurang enak,
bisa jalari jeneng Soto Triwindu
pamore mbleret. Mula, tekan saiki
durung kepikiran bakal bukak
cabang ing papan liya.
Menawa sutresna DL kepingin
leledhang lan andhok jajan ing
warung Soto Triwindu Solo, warung
iki anggone bukak saka jam 6
esuk nganti jam 3 sore. Papane
yaiku ing Jalan Teuku Umar No
43, Surakarta. Babagan rega, aja
kuwatir, regane murwat lan ora
jalari dhompete pelanggan jebol.
*** (Agha)
Jokowi lan kulawarga, andhok jajan ing warung Soto Triwindu (Foto istimewa)
Anggone masak soto ing kuali (Foto istimewa)
40 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Kraton
I
stilah sengkalan asale saka tembung ‘Saka-Kala’ (taun Saka). Ana
tambahan ambjad keri ‘an’ dadi
sengkalan. Sing dimaksud sengkalan
yaiku angka taun sing dilambangake
nganggo; ukara, gambar utawa
ornamen. Sengkalan sing awujud
ukara (kalimat) dijenengake
‘sengkalan lamba’ lan sing awujud
gambar utawa ornamen dijenengake
‘sengkalan memet’. Angka sajroning
sengkalan nyakup taun Saka, taun
Masehi, taun Hijriyah lan taun Jawa. Taun Saka lan taun Masehi dijenengake ‘surya sangkala’, amarga
itungan (perhitungan) taun kasebut
lelandhesan ubenge bumi ngubengi
srengenge. Kanggo Hijriyah lan taun
Jawa dijenengake ‘candra sangkala’,
amarga itungan lelandhesan ubenge
bulan (rembulan) ngubengi bumi.
Kanggo mangerteni bagian paling
wigati ing babagan sengkalan yaiku
watak wilangan utawa perangan
ukara (setiap kata) kang ngandhut
nilai wilangan mirunggan, tegese
apa bilangan mirunggan kasebut
ing sajroning sengkalan duweni
nilai 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, lan 0. Mula
ukara (kata-kata) sing digunakake
sajroning sengkalan kudu ukara sing
ngandhut utawa ‘watak wilangan’.
Ringkese ukara sing ngandhut utawa duweni watak wilangan bisa
dijelasake;
1. Watak siji; samubarang barang
(benda) sing cacahe mung siji,
samubarang wewangunane
bunder, insan (manusia).
2. Watak loro; samubarang sing
cacahe loro.
3. Watak telu; geni (api) utawa
samubarang sing ngandhut
geni.
4. Watak papat; banyu (air)
lan ukara-ukara (kata-kata)
sing ngandhut teges ‘gawe’
(membuat).
5. Watak lima; raseksa (raksasa),
panah lan angin.
6. Watak enem; rasa (perasaan),
ukara-ukara sing ngandhut
teges obah (bergerak), kayu lan
kewan asikil enem (insect).
7. Watak pitu; pendhita, gunung,
jaran (kuda) lan titihan.
8. Watak wolu; brahmana, gajah
lan kewan melata (reptil).
9. Watak sanga; dewa lan
sambubarang-samubarang
(benda-benda) sing berlubang.
10. Watak nol; ukara-ukara sing
ngandhut teges ‘ora ana (tidak
ada)’, langit/angkasa, lan ukaraukara sing ngandhut teges
‘dhuwur (tinggi)’.
Pedoman cacah wolu milih
tembung kanggo nyusun
sengkalan;
1. Guru Dasanama (persamaan
arti kata). Kata-kata sing duweni
teges padha, kayata; gunung,
prawata, haldaka, giri lan liyane.
2. Guru Sastra (persamaan kata).
Kata-kata sing duweni tulisan
sing padha dianggep duweni
watak wilangan padha, kayata;
esthi ateges gajah.
3. Guru Warga (persamaan
golongan). Kata-kata sing
duweni persamaan golongan
dianggep duweni watak wilangan
sing padha, kayata; matahari,
rembulan (bulan), bumi duweni
watak wilangan 1.
4. Guru Wanda (persamaan suku
Sengkalan ing Kraton Ngayogyakarta
Sengkalan memet ing Bangsal Manis. (Foto: Herry)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 41
kata). Kata-kata sing duweni
suku kata utawa unine (bunyi)
sing padha dianggep duweni
watak wilangan sing padha,
kayata; kata dadi lan waudadi
duweni watak wilangan padha
yaiku 4.
5. Guru Sarana (persamaan
fungsi). Sarana utawa alat, watak
wilangane dianggep padha karo
fungsine, kayata; lidah (ilat) karo
rasa.
6. Guru Karya (persamaan sifat
kerjanya). Barang/benda
lan kerjane, watak wilangan
dianggep padha, kayata; mata
karo mandeng.
7. Guru Darwa (persamaan sifat).
Sifat suatu barang/benda
dianggep duweni watak wilangan
padha, karo barang/benda iku
(sendiri), kayata; api karo panas.
8. Guru Jarwa (persamaan arti/
makna). Tembung-tembung
sing duweni persamaan arti/
makna dianggep duweni watak
wilangan sing padha, kayata;
retu, obah lan horeg.
Cara maca sengkalan;
Kanggo maca sengkalan, ukara
diwaca saka ngarep nganti buri,
nanging angka sing kakandhut
sajroning ukara sengkalan kasebut
diwaca saka buri mangarep.
Sengkalan lamba, tegese angka
taun sing nuduhake prastawa
mirunggan diwujudake kanthi ukara,
yaiku sing katatah ing wewangunan
utawa sing ora katulis (katulis ing
buku, tembang lan liyane), Contone
sengkalan lamba sing katulis ing
sangarepe Museum Sultan HB
IX ‘Kaheksi Nagaraja Manjing
Kedhaton’ tegese taun 1992 Masehi
(surya sengkala) lan ‘Panca Sembah
Dewa Nata’ tegese taun 1925 Jawa
(candra sengkala).
Sengkalan memet yaiku sengkalan (penunjukan angka taun) arupa gambar, lukisan, ornamen utawa
ukiran. Ing kraton Ngayogyakarta
akeh sengkalan memet sing terukir
ing saperangan bagian bangunan
kraton. Meh kabeh sengkalan memet ing Kraton Ngayogyakarta ora
dieloni (diikuti) sengkalan lamba
sing bisa jelasake arti angka taun
sing ana ing sengkalan memet,
satemah kadhangkala kangelan
anggone nafsirake watak wilangan
sing ana ing ukiran gambar, ukiran
utawa gambar saka sengkalan
memet kasebut,
contone;
1. ‘Dwi Naga Rasa Tunggal’,
tegese taun 1682 Jawa (candra
sengkala), wujude naga cacah
loro buntute ubet-ubetan (saling
melilit), mapane ing Baturana
sisih lor Regol Kamagangan lan
uga mapan ing Baturana Regol
Gadhung Mlathi, Kamandhungan
2. ‘Jagad Asta Wiwara Narpati’,
tegese taun 1921 Masehi (surya
sengkala), mapane ing pucuke
Regol Danapratapa, wujude
tangan nyekel bunderan lan
bola dunia kanthi simbol Kraton
Ngayogyakarta lan candra
sengkala ‘Kaluwihane Yaksa
Slira Aji’ tegese taun 1851 Jawa,
wujude; Godhong Kluwih, Yaksa,
Slira (kewan biawak), Aji diwakili
dening ‘Cihnaning Pribadi’
(gambar Haba VIII). Kuwi
kabeh kanggo mengeti taun
Jumenenge Nata Sultan HB VIII.
3. ‘Werdu Yaksa Naga Raja’
tegese taun 1853 Jawa
(candra sengkala), mapane
ing pagere Bangsal Manis,
kanggo pengetan pemugarane
Bangsal Manis, wujude Naga
cacah loro ngagem mahkota
lan kemamang ing rambute ana
lintah cacah siji.
4. ‘Panca Gana Slira Tunggal’
tegese taun 1865 Jawa
(candra sengkala), mapane
ing Pagelaran sisih lor, wujude
‘Kumbang cacah lima, biawak
cacah siji’ kanggo pengetan
pemugarane lan ‘Catur Trisula
Kembang Lata’ taun 1934
Masehi (surya sengkala), wujude
panah cacah papat bermata
trisula, kembang lan godhong
(lata).
(Herry SG).
Sumber: Seratan Sengkalan, Ir KRT H Widya
Sengkalan lamba sangarepe Museum Sultan HB X. (Foto: Herry)
Sengkalan memet ing regol Danapratapa. (Foto: Herry)
42 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Tradhisi
Festival Bregada Rakyat DIY
Bali Kagelar Secara Langsung
Awan kuwi dalan Malioboro
ora kaya biasane, masarakat
Yogyakarta, enom tuwa, bocah cilik wis padha ngebaki ana
ing pinggiran dalan Malioboro
Yogyakarta, para masarakat kota Yogyakarta padha ngebaki
pinggiran dalan malioboro ora liya
duwe tujuan kang padha ya kuwi
kepingin nyekseke arak-arakan
para seniman keprajuritan rakyat
sing cacahe 1000 prajurit sing
teka saka 4 kabupaten lan kota
DI.Yogyakarta, sing padha melu
dadi pasarta Festival Bregada
Rakyat DIY kaping 10, para prajurit
rakyat DIY kuwi padha baris tan
kaya tentara langkahe kang teges,
rapi manut suara iringan irama
musik khas Mataraman saka wilayahe dhewe-dhewe.
Nalika ketua panitia festival
bregada rakyat DIY kaping 10
piyambake kelebu ketua Sekber
Keistimewaan DIY Widihasto Wasana Putra patemon karo awak media
pratelekake menawa pagelaran
kang padha lan rutin diadani wiwit
taun 2012 kepungkur duwe tujuan
kanggo nggedhekake semangat
kelompok Bregada Rakyat sing
ana ing tlatah DI.Yogyakarta. Kirab para seniman wektu iki dadi
“sajian” kanggo ngrengsengake
pariwisata kabudayan sing
ana wilayah Yogyakarta lan
sakiwa-tengene mligine budaya
Pasarta Festival. (Foto: Bari/DL)
Bregada perjurit Ngestiharjo Kabupaten Bantul.
(Foto: Bari/DL)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 43
keprejuritan Kraton Mataraman
Ngayogyakarta , kabukti bab iki
bisa dadekake “sajian” atraksi kang
bisa ngresengake pariwisata “awak
dhewe bisa nyawang seka benteng
Vredeburg tekan pojoking Dalan
Malioboro di kebaki ora mung saka
masarakat Yogyakarta nanging
saka para wisatawan manca lan
lokal,” ature Widihasto.
Widihasto nambahi keterangan
menawa festival Bregada Rakyat
DIY iki uga duwe tujuan yaiku
rasa sukur para warga masarakat
Ngayogyokarto Hadiningrat, mligine para seniman sing teka saka 4 wilayah (Sleman, Bantul,
Kulon Progo, Gunung Kidul) lan
Kota Yogyakarta, rasa sukur awit
pelantikan Gubernur lan Wakil
Gubernur DIY, Sri Sultan HB X lan
KGPAA Paku alam kaping X (masa
jabatan 2022 - 2027) sawetara
kuwi kinurmatan saka ajang festival bregada iki ana telu ya kuwi,
dadekake tali simpule dadi luwih
kuat ana ing babagan budaya,
menehi kesempatan kahanan lan
nggendhekake semangat kanggo
para pelaku seni keprajuritan.
Widihasto wasana Putra duwe
pangajab bisaa bab kuwi bisa
nambahi semangat kanggo para
seniman sing isih gelem nguringuri kabudayan kaprajuritan
Kraton Mataraman, pangajabpe.
Nalika pandhemi lagi nedhengnedhenge Festival Bregada Rakyat
DIY tetep di adani najan anggone
ngadani kanti cara virtual
“Lega rasane taun iki Festival
Bregada Rakyat DIY bisa diadani
kanti cara Luring, awit wis anane
kelonggaran saka pemerintah”,
tambahe. Kanthi kelonggaran
kasebut para seniman kaprajuritan
saka 4 Wilayah lan Kota sasat kaya
duwe semangat kang anyar para
seniman saka 4 Wilayah lan Kota
padha melu nyengkuyung Festival
Bregada Rakyat DIY iki.
Nalika DL nemoni salah sijine
pasarta Festival bregada saka
tlatah Kulon Progo dheweke ngandharake, “Remen sanget saged
tumut festival menika Mas, bab
saget juara Alhamdulilah mboten
juara mboten masalah kanggene
bregada Kulon Progo, ingkang
baku saget partisipasi lan saget
tumut manghayubagya awit dipun
lantikipun Sri Sultan HB X lan
Wakil Gubernur KGPAA Paku Alam
X kanti lancar mboten wonten
rubeda satunggil menapa, saestu
raosipun sampun mongkog” A
Taun iki Widihasto ngaturi 20
kelompok lan 2 kelompok ekbisi
saka kelompok bregada Panji
Parentah lan Paguyuban Onthel
Yogyakarta, ing saben taune
pasartone beda-beda, kareben
kabeh bisa ngrasakake kepiye
nalika Kirab kasebut di seksekake
karo masarakat klebu karo
para wisatawan sing lagi wisata
ing kota Yogyakarta lan tlatah
DI.Yogyakarta.
Kirab para bregada prejurit
rakyat DIY iki kabiji nalika mlebu
ing benteng Vredeburg Yogyakarta
para juri ana 5, ya kuwi Kanjeng
Raden Tumenggung Wiraningrat
(saka Kraton Ngayogyakarta),
BPH Kusuma Bimantara Saka
Kadipaten Pakualaman, Letkol Inf.
Helmi saka Danyon 403 / Wirasada
Pratista, Tazbir Abdullah saka
pemerhati pariwisata lan Rudolf
Iten saka pemerhati seni budaya
(Saka Negara Swis).
Para pasarta Festival Bregada
Rakyat DIY kasebut padha “unjuk
keprigelane dhewe-dhewe kanggo
ngranggeh juwara, pengaji-aji para
pasarta festival kasebut arupa piala,
piagam lan dhuwit pembinaan sing
totale 50 Juta Rupiah.
Pambiji (penilaian) ana ing
Festival Bregada Rakyat DIY taun
2022 iki, ya kuwi, tata lampah,
tata busana klebu serasine lampah
karo suwara wirama musikke.
[BARI/DL]
Bregada Perjurit Kraton. (Foto: Bari/DL)
Widihasta wasana putra.
(Foto: Bari/DL)
44 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe Liputan
Senajan dadi wahana
ngangen-angen wektu
kepungkur lan nyritakake
lara lapa saka sebagean laku jantra
panguripane, ananging temu
kangen ing Civita Youth Camp sing
mapan ing Jl. Cimandiri 50, RT 04/
RW 05, Cipayung, Ciputat 15401,
Tangerang Selatan, Banten aweh
daya surung kanggo tetep mapag
kahanan panguripan sing kebak
suka gambira. Jalaran, miturut
panata adicara Mas Stefanus S
Surya Atmaja pawongan kang
kagungan yuswa sawise 60
taun bakal tetep sehat sauger
penggalih lan pikiran ora akeh
kebandholan sanggan (beban).
Ing patemon dina sepisan sing
lumaku Jumuwah, 14 Oktober
2022 antarane jam 21.00 -23.30
iki Mas Surya mratelakake tresna
iku ngalahake sakabehe klebu
lelara kang ngamcam. Jalaran,
pawongan kang akeh susah lan
ngrasa abot ngadhepi kahanan
urip iku gampang kaserang lelara
klebu kanker sing racake banjur
nyerang bagean awak sing paling
ringkih kaya payudara, dhadha,
lan padharan. Tresna sing banjur
nglairake rasa sumarah, rila, ora
nyimpen kuciwa, lan pangigit- igit bakal mikuwati santosane
salira temah kuwawa ngendhani
ancaman lelara luwih-luwih menawi
dikantheni cak-cakan panguripan
saras (pola hidup sehat).
Dudutan sing diaturake Mas
Surya gepokan karo adicara
udhar rasa (sharing) sing diwiwiti
saka Sri Murtini mantana guru
sing wis dadi randha nalika
umur isih enom banget. Sebutan
randha pranyata dadi sanggan ing
tengahe masarakat sing patriarkat,
wong lanang sing kuwasa sajrone
keluwarga. Disusul Sri Hartatik
saka Bali sing nyritakake anggone
kena kanker payudara lan bisa
mari pulih kaya wingi uni sawise
butuhake perjuwangan sing
suwe. Pratelan saka Lidwina sing
lenggahe saiki ana Kemayoran
nyritakake beban berat nalika
TEMU KANGEN ING CIVITA
Ngronce Crita Endah Milangoni
Para alumnus SMPK Klepu lulusan
1969 saka temu alumni ing Civita
mampir ing Greja Weleri, papan
makaryane Rama Karta Sudarma Pr
(Foto: Ist)
Tukar pengalaman antarane alumnus SMPK Klepu lulusan 1969 ing Civita
(Foto: Ist)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 45
putrane sing ketua OSIS ing SMA
Kanisius Jakarta diwetokake saka
sekolahan amarga konangan bantu
menehi jawaban marang kancane
nalika ulangan harian (2003)
Beda maneh pengalaman Br
Pay wis nate tugas ing sakehe
negara Eropa lan Amerika Latin.
Nalika dadi kepala sekolah ing
sawijine SMP ana muride kejepit
lawang. Mula age-age bocah
digawa menyang rumah sakit
merga jenthike kiwir-kiwir. Bubar
iku banjur dieterake bali menyang
omahe. Liya wektu nalika niliki
bocah sing nemu kacilakan
iku ibune bocah mau ngajak
tumindak sing ora samesthine.
Bokmenawa wanita iku kasepen
krana wis ditinggal garwane
menyang mancanagara. Mesthi
wae nolak pangajak sing nerak
kasusilan iki. Nalika pamit arep
bali pranyata lawange dikunci
dening wanita iku karo
tetep ngrimuk Bruder
diajak sesambungan
kaya dene wong
kaluwarga. Kanthi
tlaten mula banjur
aweh pangerten
m e n a w a
t u m i n d a k
m a n g k o n o
kejaba nglanggar
angger agama
lan nagara uga
duweni buntut ora
prayoga mengkone
(1998). Sawise iku Retno
Rahayuning Triwulan sing
mantan bidan uga mratelakake
menawa sawetara lelara ngencoki
dheweke. Saka . kanker payudara
(1994), operasi ambeien (1998),
tekan operasi saraf kejepit
(2010)..
Temu kangen alumni SMP
Kanisius Klepu, Minggir, Sleman,
DI Yogyakarta sing mapan ing
Civita Youth Camp, sawenehe
layanan pastoral sing arupa
omah retret sing madeg taun
1974 sarta ditangani dening
Sarekat JesusProvinsi Indonesia
bebarengan karo Tarekat Carolus
Boromeus iki uga dadi ajang
padha dene mikuwati ing babagan
kapribaden lan solidaritas. Tekan
wektu iki isih watara ana 60
alumni sing manunggal sajrone
Komunitas Amemayu Insan
Lentera (KAIL) sing lulusan
taun 1969 lan alumnine para
biarawan (rama, bruder, suster)
nate ngayahi jejibahan sumebar
menyang sakehe papan klebu
ing mancanagara kaya Thailand,
Filipina, Chili, Myanmar, AS,
Australia, PNG, lan negara-negaras
Eropa. Senajan adoh-adoh
papane ananging ing kala
mangsa temu kangen
sebagean padha bisa
rawuh. Kanggo
nglanggengake
paguyuban saben
rong wulan
sepisan ana
patemon sing
mapan ing dalem
salah sijine alumni
secara gilir lan
setaun sepisan temu
kangen bebarengan.
Diajab kekancan sing
manjing sumadulur iki
aweh gambaran cetha menawa
kanggo guyub, rukun, lan perdulen
iku perlu sesambungan terus
senajan liwat HP utawa langsung
temu dharat.*
Suhindriyo / DL
Sanajan yuswane wis purnakarya
nanging isih gaul (Foto: Ist)
Foto bebarengan ing sangarepe
reca Pieta ing sapinggire tlaga ing
lingkungan Civita Youth Camp
(Foto: Ist)
Foto bareng ing sapinggire tlaga sajroning Civita Youth Camp (Foto: Ist)
46 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Wisata
Para sutresna pamaos Djaka
Lodang, bokbilih saking
sedaya pamaos kathah
ingkang remen nglodhangaken
wekdal tindak sesarengan
keluwarga utawa rencang saperlu
wisata mirsani suwasana papan
ingkang damel remening manah.
Kados ingkang pun lampahi
penulis menika. Ing wekdal
kepengker penulis sareng-sareng
keluwarga saha rencang murugi
papan wisata ingkang wonten ing
tlatah Kulon Progo. Papan wisata
menika naminipun: PUNCAK
SAKA utawi NEGRI Dl ATAS AWAN.
Dene papanipun wonten ing
Dhusun Klajuran, Tanjung Harjo,
Nanggulan, Kulon Progo, Daerah
Istimewa Yogyakarta.
Papan wisata menika papanipun
wonten ing pucuking Gumuk lan
Wisata Puncak Saka
Nanggulan Kulonprogo
Dalan kanggo mlebu menyang wisata Puncak Saka (Foto: Jumilah)
Grup band kanggo paring panglipur marang wisatawan (Foto: Jumilah)
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 47
radosanipun wanci nanjak ugi
boten saget sliringan kalihan
kendharaan rodha sekawan
sanes. Nanging para kadang
boten sisah kuwatir awit
redi nuju Puncak Saka
menika sampun dipunjagi
kalihan para wiranom
ing dhusun kasebat
ingkang kapitados
ngatur lancaripun
lampah para kadang
ingkang melancong
wonten ing Puncak
Saka menika.
Mbokbilih menawi
dereng nate dumugi
Puncak Saka para
kadang tasih kathah
pitakenan, kados
menapa Puncak Saka
menika? Nanging menawi
sampun dumugi para
kadang temtu badhe mbatos;
“Wooouw kanyata ingkang
ngrawuhi kathah“ he..he...
he.., kados penulis ingkang pun
raosaken, ing batos ugi mungun
dene kendharaan rodha sekawan
sampun kathah ingkang parkir
lan kathah para kadang ingkang
sampun rawuh rumiyin ingkang
sama tindak-tindak menikmati
suwasana alam Puncak Saka. Wonten
ingkang sama lenggahan ing papan
pilihanipun piyambak-piyambak
sinambi menikmati para musisi
ngidungaken tembang kenangan.
Ugi wonten ingkang sami dhahar
kembul sareng keluwarga
miturut pesenanipun. Lan
ingkang kalihan putra alit,
larene saget renang wonten
papan ingkang sampun
cumawis. Ingkang
nindakaken sholat ugi
sampun cumawis papan
kangge ibadah sholat.
Puncak Saka
menika wanci endah
lan nengsemaken.
Swasana alam menawi
nembe padhang, langit
biru rinenggan mega
putih kang kadya kapas.
Larikan sawah kanthi
tetanduran sing katon
ijo royo-royo dayakake
rasa ayem neng ati nadjan
ora duweni. Renteping
pomahan ing desa-desa
saka kadohan disawang
wis katon madani lumrahe
kutha. Apamaneh yen wektu
wis nyedhaki angslupe srengenge,
lampu-lampu ing Puncak Saka
sing wiwit madhangi alam Puncak
Saka, lan saka kadohan sing ora
kalah yaiku padhange lampulampu desa sing pating krelip, estu
swasana menika sangsaya nambah
rasa neng ati tansah eling marang
kuwasaning Gusti. *** [Jumilah]
Saka Puncak Saka nyawang sesawangan ing sakiwa tengene (Foto: Ist)
Punjere papan wisata Puncak Saka
(Foto: Jumilah)
48 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 49
Panggung
Priya kang duwe profesi
minangka dhosen ing
Universitas Negeri Yogyakarta
iki klebu priyayi pametri budaya
kang asmane kawentar ing
kalangan akademisi apadene
sastrawan lan budayawan. Priya
lairan Nganjuk, 16 September
1971 iki asmane DR. Purwadi,
S.S.,M.Hum, nanging kondhang
kanthi sebutan Pak Pur.
Dr. Purwadi, S.S., M.Hum,
kang ahli ing babagan Sastra lan
Budaya Jawa iki minangka dhosen
ing Fakultas Bahasa lan Seni
Universitas Negeri Yogyakarta,
Jurusan Pendidikan Bahasa
Dhaerah. “Wonten donyaning
pendhidhikan kula gadhah
pengalaman mucal mata kuliah
Seni Karawitan I, Folklor Jawa,
Ekspresi Lisan Lanjut, Sejarah
Sastra, Sejarah Sastra Jawa,
Pranata Sosial Jawa, Puisi Jawa
Modern, Seni Karawitan II, Sejarah
Kebudayaan Jawa, Seni Tembang
II, Ekspresi Lisan III, Nyekar
Macapat, Nyekar Dolanan, Sekar
Gendhing, Filsafat Jawa, Kajian
Sastra Jawa, Penulisan Karya
Ilmiah, kejawi menika ugi pengajiaji sarta piagam penghargaan
minangka narasumber kadosdene
‘Satya Lencana X taun, Certificat
as speaker in International
Seminar of Oral Traditions VII,
Piagam Penghargaan Gebyar
Kreasi Perempuan Paguyuban
Mustoko Putri Yogyakarta 2012,
Piagam Penghargaan Narasumber
saking Serdang Bedagai, Sertifikat
Seminar Hasil Implementasi
Lesson Study FBS UNY, Sertifikat
Seminar Nasional UNY, taksih
kathah malih penggaji-aji
sanesipun,” ngendikane Pak Pur
nerangake bab pengalaman lan
pengaji-aji kang disandhang.
Kejaba iku Pak Pur uga priyayi
kang kondhang ing lingkungan
mahasiswa utawa mahasiswi
(S1) apadene (S2) kang ora pelit
marang ilmune. Kepara sapa wae
kang kepengin nggegulang seni
budaya mligine nyekar utawa
nggamel dicawisake papan uga
gamelan kanggo gladhen. Papan
gladhen ing daleme yaiku Perum
Minomartani, Jl. Kakap Raya
No. 36 Minomartani, Sleman,
Yogyakarta.
“Kula remen sanget menawi
kathah wiranem ingkang tresna
budaya, kejawi gladhen gratis
wonten griya kula mangga kula
siapaken unjukan ugi klethikan.
Saestu kula gadhah pangajab
supados warisan leluhur ingkang
adiluhun menika tetep lestantun,
ngrembaka saindhenging donya
saha boten kaseser kalihan
kabudayan sanes,” ngendikane
Pak Dhosen kang uga dhalang
kawentar kanthi semangat.
Dr. Purwadi, S.S.,M.Hum
pancen pametri budaya kang
akeh labuh labete ing jagad
seni budaya, piyambake uga
akeh ngripta tembang dolanan,
tembang macapat sarta
tembang-tembang Jawa liyane.
Kepara Pak Pur uga akeh pentas
nggelar wayang kulit ora mligi ana
wilayah Jawa Tengah lan DIY wae
nanging uga tekan jaban kutha
kayadene Malang, Surabaya,
Nganjuk, Madiun, kepara tekan
Sumatera Utara (Serdang Bedagai)
lan dhaerah liyane.
Pak Pur uga tansah disengkuyung dening garwane Sari Indah
Setiani, sarta para putra kang
kabeh wasis nabuh gamelan yaiku
Adityo Jatmiko, Aryo Bimo Setianto
lan Anindito Wisnu Prasetyo.
Tatiek Kalingga/DL
Dr. Purwadi, S.S., M.Hum
Dhosen Wegig Ngripta Tembang Uga Dhalang
Kanthi busana padinan
(FT : Ist/Kalingga/DL)
Dr. Purwadi, S.S., M.Hum sadurunge ana
panggung (FT : Ist/Kalingga/DL)
50 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
GUYON FX. Subroto
Satleraman
Priya kang duwe profesi minangka tenaga
dhidhik utawa guru ing maneka sekolahan
kang ana Jakarta iki, pancen bisa ndudut
kawigaten para penikmat seni tradhisional
mligine seni gamelan. Priya
kang asmane Sunarso, S.Sn
nanging luwih akrab diaturi Pak
Narso. Pengalaman ing donyane
pendhidhikan pancen wis komplit
kaya kang diaturake, “Kula nate
ngajar wonten SMP Katolik Damai
Hati Kudus Jakarta Barat, ingkang
damel mongkog siswa ingkang
kula bimbing nate pikantuk
juwara nasional wonten Lomba
Melukis. Saestu pengalaman
ingkang dados kenangan endah
ningali siswa dhidhik nyandhang
juwara Nasional.”
Kejaba iku Sunarso, S.Sn
kang lair ing Sragen, 01 April
1965 pancen wis ‘malang
melintang’ ing profesi guru kang
ditekuni. Akeh siswane kang
bisa nyandhang juwara nalika
melu sayembara seni budaya,
Pak Narso kang nate ngajar ing
SMA Katolik Sang Timur Karmel
Kebon Jeruk, Jakarta Barat iki
uga rumangsa marem menawa
anak dhidhike bisa menang
lomba.
“Kula ugi ngajar karawitan wonten Kompas TV,
Mahasiswa Umum, para karyawan, asring kangge
Bintang Tamu grup Karawitan Bentara Budaya
Kompas Gramedia Jakarta. Kejawi menika ugi
ngajar karawitan Grup Duta Bandara Jl. Prancis
Tangerang. Saestu tumrap kula pribadi nggegulang
seni budaya sampun nyawiji wonten manah, sinaosa
kula mapan wonten Jakarta nanging kangge
ndherek nguri-uri sarta ngrembakaken seni budaya
kula tindakaken dumugi samenika,” ngendikane
Pak Narso bab kegiyatan kang
ditindakake ing donyane seni.
Sunarso, S.Sn klebu
‘pengendhang’ kang pilih
tandhing ing Grup Seni
Budaya “Sekar Melati’ Jakarta
pimpinan Drs. Sumiyarsono,
MM. Apamaneh Pak Narso
uga asring dadi Bintang Tamu
Pengendhang, keahlian mainake
alat musik tradhisional Kendhang
pancen kawentar tekan wilayah
liyane.
Tekan wektu iki Sunarso,
S.Sn isih aktif ngajar Seni Budaya
klebu Karawitan ing SMP lan SMA
Cengkareng 1, Cengkareng,
Jakarta Barat, sarta ngasta ekstra
kurilkuler ing SMP Penabur 2
Jakarta Pusat.
Pak Narso uga kagungan
pangajab, seni budaya kang
dadi warisan leluhur iki bisa
tetep lestari lan ngrembaka ora
mligi ing Nusantara nanging bisa
ditresnani ing manca negara.
“Mugi-mugi kawula mudha ugi
saged nresnani kabudayanipun
piyambak, kepara saged ngrembakaken kanthi
cara teknologi ingkang sarwa majeng dhateng para
mudha ingkang papanipun tebih. Kanthi mekaten
seni budaya badhe tetep ngrembaka boten badhe
kagiles lampahipun jaman,” Pak Narso mungkasi
pangandikane. Tatiek Kalingga/DL
Sunarso, S.Sn
Guru Seni Budaya Uga Pengendhang Kondhang
Sunarso, S.Sn diampingi garwa
FT : Ist/Kalingga/DL
Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe 51
“Mas, aku Siti Marpuah dudu
Sumiati!” sing disaruwe kaget lan
semu kisinan.
Siti Marpuah, kaya melu ngrasakake panandhange mitrane kuwi.
Wiwit wengi kuwi, Siti Marpuah
tansah taberi nglipur atine Marsono
saben ana cedhake. Kaya nalika
musike sida main neng ngarepe
rombongan touris Jerman, kang
luwih saka wong sepuluh, merga
panjurunge Siti, penampilane
kepetung sukses. Sing kinaran
sukses ora mung perkara pentas wengi kuwi wae nanging
neng pentas kuwi Marsono nyoba
nggawa asil lukisane sing awujud
pemandhangan gisike segara lan
potrete cewek Jerman sing dilukis
dhekemben uga payu dituku sing
dilukis. Nggawa lukisan telu cacahe
sing didudohake marang touris
payu loro. Kejaba kuwi neng dina
sateruse bregada kronconge saya
akeh sing nyeluk neng sadhengah
acara.
Ana uga pihak liya kang
kasengsem karo kronconge.
Sasi candhake, bregadane nate
diundang tamu wisata saka Jepang.
Manggone ora mung sadrema
neng penginepan cilik kaya sing
uwis. Malem Kamis pungkasan
sasi kuwi diundang pihak hotel
kang kapetung gedhe. Arane:
Hotel Mutiara, sing mapane ana
kiwa-tengene Malioboro. Grupe
main kompak lan apik kanthi vocal
pasangan utawa dhuwet kang
ditandangi dening Marsono lan
Siti Marpuah. Malah nate ana pihak
hotel sing kepengin ngontrak
grupe nanging Marsono sabalane
gemang merga rumangsa ora
mardika.
Gancange crita, suwe-suwe pawongan loro kuwi dadi pasangan
mudha-mudhi sing tansah reruntungan menyang ngendi lan lagi
apa wae. Kejaba yen wancine
Marsono ngeloni pamulangan.
Nanging yen Marsono lagi nggarap
lukisan neng sajabane jam lan
lokasi sekolah, Parang Tritis
upamane, Siti Marpuah tansah
sumandhing lan sumandhing.
Pancen sasuwene iki meh ana
patang wulan lelorone durung
nate muwus prajanjen kaprasetyan
nanging lakune sesrawungan wis
kaya kutut kepulut kang saya
lulut.
“Nggone sampeyan ngancani
aku nglukis iki kira-kira sing keri
dhewe lho Dhik,” semantane
Marsono, nalika dikancani nglukis
neng jero Kebon Kewan Gembira
Loka.
“Kok ngono?” saut takone.
“Aku neng Yogja rak kari telung wulanan. Sedhela maneh sapurnane tugas akhirku pameran
neng Magelang, aku ujian akhir.
Rampung ujian, lulus rakya terus
mulih, nggawa ijasah!” kojahe,
karo ngaso, saka anggone coratcoret, durung rampung.
“Hla apa ora kuliyah neng IKIP
utawa ASRI Yogja? (saiki jenenge
ISI Yogyakarta)” sing dikandhani,
nyelathu sajak kurang eklas.
“Dhik, aku kudu bali menyang
lemah klairanku. Aku kudu
ngancani lan rerewang ibu,
ngopeni adhikku sing isih SD
lan SMP. Ibuku saiki wis randha,”
pratelane karo nyawang teges sing
dijak omongan.
“Jan-jane aku…” guneme ora
tutug, merga ana luh sing ora
karancang metu saka pojok mripate.
“Aku ngerti kok sampeyan
gemati marang aku! Maturnuwun
kawigaten sampeyan marang aku
sasuwene iki. Aku ora bisa ninggali
apa-apa minangka piwales,” tutuge
caturan.
“Mas..!” mung kuwi sambunge,
karo sirahe disendhekake ana
pundhake Marsono.
“Aku bisa micara basa manca,
bisa duwe pengalaman ngroncong,
ya lumantar tepung lan srawungku
karo sampeyan,” suwara guneme
ora banter nanging keprungu
tekan telenge ati.
“Kuwi mung kapinujon wae Mas.
Sing bisa micara minangka guide
lan nabuh cukulele rak ora mung
aku?” tembunge ngledhehake ati.
“Nanging tumrap aku, ya
sampeyan sing nggulawenthah aku,
duwe akeh kaweruh sasuwene ana
Yogja,” srekale gawe bombonge
atine sing ditanduki ukarane.
“Uga merga sampeyan ta aku
duwe kenalan seniman. Gayeng
lho caturan lan srawung karo
seniman kuwi Mas!” timbangane
pangalembana.
“Aku durung kena diarani seniman Dhik!” selake.
“Njur diarani apa?” Tambuhe.
“Senewen, merga dicidrani tresna!” karepe ngrasani Sumiati. Wong
loro cekikikan kabacutake…
“Aku, ora bakal cidra Mas, aku
tresna Sampeyan!” guneme mbarengi ngaras pipine Marsono. Sing
diaras njondhil sanalika.
[ana candhake]
Ijasah
Sambunge kaca 2
Sing dirangkul rada njenggirat awit rasane rangkulan rinasa seje
52 Djaka Lodang No. 23v 05/11/2022
Setu Kliwon, 10 Bakda Mulud 1956 Ehe
Alumni SMP Kanisius Klepu, Sendangmulyo Minggir, Sleman, DI Yogyakarta
lulusan taun 1969 nalika padha Temu
Kangen ing Civita Youth Camp sing mapan ing Jl. Cimandiri 50, RT 04/RW 05,
Cipayung, Ciputat 15401, Tangerang
Selatan, Banten, tanggal 14-15 Oktober 2022 kepungkur. Saka kiwa ngisor
manengen Lidwina, Suwartono, Suparman, Sudarwati, Bruder Petrus, Kiryani,
Suryanti, Painem, Suryo Atmojo, Sri
Murtini, Purniwati, Sri Mulatsih, Retno
Rahayuning Triwulan, Suhartati.