YURTLUK-OCAKLIK VE HÜKÜMET SANCAKLAR ÜZERİNE BAZI TESPİTLER Y rd . D o ç . D r. O rh a n K IL IÇ * GİRİş O sm an lı D ev leti h ak im iy eti tem d e m u tlak b ir m erk eziy etçilik altın a ald ığ ı y erlerd e, y erin e, b ö lg elerin id ari sis- ö zellik lerin e g ö re esn ek v e d eğ işik id are tarzları d a tatb ik etm ey i u y g u n g ö rm ü ştü r. D ev letin k arak teristik la y e t) , s a n c a k ( liv a ) , o lu şm u ştu r. id ari tak sim atı; b e y le r b e y ilik n a h iy e , k ö y (k a ry e ) v e m e z r a 'a ( e y a le t, v i- b irim lerin d en B u id arı b irim lerin zam an için d e d eğ işik lik g ö sterd iğ i l d e m a1 C ım d u r • O sm an lı D ev leti'n in elin d e b u lu n an g ö re fark lı id ari sistem ler u y g u lam asın ın lerb ey ilik lere B u tü r san cak ların ö zellik lerin e b ir n eticesi o larak , b ey - b ağ lı o larak , y u r tlu k - o c a k lık b ir n ev i irsı san cak b ey lik leri b ilin m ek ted ir. b ö lg elerin v e h ü k ü m e t d iy e an ılan d e b u lu n u y o rd u . O sm an lı id ari sistem i içerisin d e b u lu n d u ğ u B azı araştırm acılar çeşitli v esilelerle b u n ların id ari statü lerin i izah etm işlerd ir. A n cak b u çalışm alar d o ğ ru d an d o ğ ru y a * F ırat Ü n iv ersitesi F en -E d eb iy at F ak ü ltesi T arih B ö lü m ü Ö ğ retim Ü y esi E L A - Z IG . ı. ıd arı b irim lerin tarih ı sey ri h ak k ın d a d o lu 'n u n T a r ih i C o ğ r a fy a S lıla G ir iş i . A n k ara, g en iş b ilg i için b k z. T u n cer B ay k ara; A n a 1 9 8 8 , s. 2 i,4 2 . O R H A N K IL IÇ 120 yurtluk-ocaklık v e hükümet sa n c a k la r ü z e rin e y ö n e lik o lm a d ığ ı iç in , k o n u n u n b ü tü n y ö n le riy le n e tlik k a z a n m a d ığ ı d a sö y le n e b ilir O sm a n lı id a ri siste m i iç in d e k i hükümet v e B u in c e le m e m iz d e , yurtluk-ocaklık 2 • sa n c a k la rın k a n u n n a m e le rd e sta tü le ri v e u y g u la m a la rın b u sta tü y le ifa d e e d ile n hukuki n e d e re c e b a ğ d a ştığ ı üze- rin d e d u ru lm u ş v e ç e şitli ö rn e k le rin ışığ ı a ltın d a b a z ı te sp itle rd e b u lu n u lm a y a ç a lışılm ıştır. i. HÜKÜMET VE YURTLUK-OCAKLIK RıN HUKUKİ STATÜLERİ K anuni küm et d e v rin d e h a z ırla n a n K a n u n n a m e -i SANCAKLA- H ü m a y u n 'd a hü- sa n c a k la r şö y le ta rif e d ilm e k te d ir': bunlardan ma 'ada dokuz hükümet vardır ki, hın-i jetihde hıdmet ü ita 'atleri muktıbelesinde ashabına tevfiz ü temllk olunmuşdur. M ülkiyet tarıki üzere tejdk ederler. Hatta memleketleri mefrCtzü'l-kalem ve maktCt'ü'l-kademdir. Ebvab-ı mahsulatı dahil-i defter-i sultanı olmamışdır. içlerinde ümera '-i Osmaniyye'den ve kul taifesinden hiç bir jerd yokdur. Cümle kendülere mahsusdur. Ve bunların 'ahidnameleri mCtcibince azl ü nasb kabul eylemezler. Amma cümlesi mutf'-i jerman-ı Hazret-i Sultandır. Sair 2 . B u k o n u h a k k ın d a B a y ra m K odam an; Üniversitesi Eğitim Fakültesi "X V I. Y ü z y ıld a M ehm et d o la y lı o la ra k b ilg i b u lu n a n "O sm a n lı D e v rin d e Dergisi, S . 1 , S a m su n , P a lu H ü k ü m e ti", A li Ü n a l; "X V i. v e X V II. Y ü z y ılla rd a "X V i. Y ü z y ıld a ı. T a rih p a ra to rlu ğ u n d a X X V III/1 5 2 , d o lu 'n u n D o ğ u v e G ü n e y -D o ğ u Sem pozyum una te b liğ (1 9 7 4 ). s. 6 5 7 -7 0 8 D u ru m u , (A d e m -i ; N e ja t O sm a n lı Im p a ra to rlu ğ u n u n A n k a ra . 1 9 6 3 , s. 2 1 0 -2 2 7 . 3. A hm et A kgündüz, Devri Kwıunnameleri, Y ö n e tim G öyünç; A n k a ra , "X V I. D a ir "O c a k lık D e- ; N e ja t G ö y ü n ç ; Ata/ürk "O sm a n lı G ö z le m 'le r", Im - BellI'ten, G ü n e y -d o ğ u D e v irle ri", 1 9 7 5 , s. 7 i -9 8 ; Ş e ra fe ttin O sm a n lı Kanunnameleri ; T a b i S a n c a k la rın Y ü c e l; Y ü z y ıld a v e II. S e lim Id a ri T a k sim a tı", A li Ü n a l; v e N ü fu s". (F ıra t Ü n iv e rsite si ; Y a~ar M e rk e z iy e t) K a n u n i S ü le y m a n Tarihi Semineri, M e/inlerffartlşmalar, Y ü z y ıld a E y a le tin e 1 9 8 6 ; N e ja t G ö y ü n ç ; su n u lm u ~ tu r) ~ u n la rd ır: te b liğ o la ra k su n u lm u ~ tu r) te b liğ o la ra k su n u lm u ~ tu r) A n a d o lu 'd a o la ra k D e sa n tra liz a sy o n a E k o n o m ik 1 9 8 6 , s. 3 -2 0 ; M e h m e t D iy a rb e k ir S . 4 4 , A ra lık , (X L . T ü rk T a rih K o n g re si'n e b a z ıla rı Id a ri D u rtım u ". Ondokuzmayıs (X L . T ü rk T a rih K o n g re si'n e Id a ri S ta tlil e ri ", Ziya Gökalp Dergisi, y im i H a k k ın d a ", ç a lı~ m a la rd a n D o ğ u A n a d o lu 'n u n A na- Türkiye Iktisat T u ra n , Üniversitesi "X V II. 1961 Yilliğı, ve Hukuki Tahlilleri, 4 . Kitap Kanuni 1. Kısım M erkezi ve Umumi Kanunnômeler.lstanbul, 1 9 9 2 , s. 4 6 3 . i Y U R T L U K -O C A K L IK V E H üK üM ET SANCAKLAR Ü Z E R IN E B A Z I T E S P IT L E R 121 üm era '-i O sm aniyye gibi kangı eyalete tabi'ler ise, beğlerbeğileriyle m a 'an sefer eşerler. K avm ü kabile ve başka asker sahibIeridir. A ynı kanunnam ede y u rtlu k -o c a k lık s a n c a k la r is e ş ö y le ta rif e d ilm e k te d ir" : Ve bir bahşi dahi ocaklık dur ki, hin-i fetihde ba 'zı üm eraya hizm et ve ita 'atleri m ukabelesinde ber-vech-i te 'bid arpalık ve sancak hassı tarikıyla tevcfh olunm uşdur. Erbab-ı divan ve kanun ıstıfahında bu m akulelere yurdluk ve ocaklık derler. Sancak i 'tibar olunur ve sair üm era gibi tabı u 'alem sahibIeridür. Selatln-i selefden ellerinde olan tem essükatlan m ucibince cidden bunlar azı ü nasb kabul eylem ezler. Am m a elviye-i saire gibi kura ve m ezari 'inin m ahsulatı tahrir olunm uşdur .. İçlerinde ze 'am et ve tim ar vardır. Sefer-i hüm ayun vaki' oldukça, zu 'am a ve erbab-ı tim an alay-beğleri ile kendüleri m a 'an sair sancak-beğleri gibi kangı eyalete tabi'iler ise, beğlerbeğileriyle m a 'an konub ve göçüb, sefer hizm etin eda edegelm işlerdir. Ve bunlardan birisi fevt olsa yahud eda-i hizm et eylese, yurdı ve ocağı olm ağla, sancağı ve ocağı, evladına ve akrabasına verilir; haricden kim esneye verilü-gelm em işdir. M eğer ki, evlad ü akrabası m ünkariz ola, ol zam an da sancak tasarruf eylem iş bir um ur-dide kim esneye verilür. Am m a yurdluk ve ocaklık i 'tiban olm az, belki sair elviye gibi tasarruf olunur. K a n u n n a m e -i c a k la r ve yer H ü m a y f i n 'd a , iç in y a p ıla n b u ta rifle r, kanunnam ede a l m ı ş t ı r '. de Bu konu k e re b u k a n u n n a m e 4. Aynı eser, ç e ş itli hüküm et daha so n ra v e s ile le rle h a k k ın d a h ü k ü m le ri ile ri ve te rtip hem en s ü rü le n yurtluk-ocaklık e d ile n hem en b irç o k aynı g ö rü ş le rd e sanris a le ş e k ild e de çoğu e s -a s a lın m ış tır6• s. 4 7 6 -4 7 7 . v e y u rtlu k -o c a k lık s a n c a k la rın id a rf s ta tü le ri h a k k ın d a K anunnlim e-i H üm ayun'da y a p ı l a n t a r i f i n t e k r a r e d i l d i ğ i b a z ı k a n u n n a m e v e r i s a l e l e r ş u n l a r d ı r : A y n ı A l i E f e n d i , K avanin Al-i O sm an D er-H u,lasa-i M ezam in-i D efier-i D ıvan, I s t a n b u l , 1 2 S 0 . s . 5. H üküm et 2 9 ; S o fy a lı ılh a n Ş a h in ; A li Ç a v u ş " T im a r kültesi Tarih D erxisi, K a n u n n a m e s i, S is te m i (H a z ırla y a n H a k k ın d a S a y ı 3 2 , Is ta n b u l, B ir M id h a t R is a le " , 1979, s. 923. S e rto ğ lu ), Istanbul İs ta n b u l, Ü niversitesi 1992. s. 32 ; Edebiyat Fa- O R H A N K IL IÇ 122 K anunnam e v e n s a le Ie rd e hüküm et v e y u rtlu k -o c a k lık san- c a k la r iç in y a p ıla n ta rifle rd e g ö rü le n b e lli b a ş lı ö z e llik le r ş u n la rd ır: I. H ü k ü m e t v e y u rtlu k -o c a k lık s a n c a k la r fe tih s ıra s ın d a h iz - m e ti g ö rü le n m a h a lli b e y le re v e y a ü m e ra y a te v c ih e d ilm iş tir. 2. H üküm et arpalık 3. ve s a n c a k la r sancak H üküm et mülkiyet, y u rtlu k -o c a k lık s a n c a k la r is e h a s s ı y o lu y la te v c ih o lu n m u ş tu r. s a n c a k la rd a ta h rir y a p ılm a m a k ta d ır. İç le rin d e tım a r v e z e 'a m e t y o k tu r. S a n c a k g e lirin in ta m a m ı h a k im le re a ittir. 4. H üküm et s a n c a k la rd a fe rt b u lu n m a m a k ta d ır. ü m e ra d a n v e k u l ta ife s in d e n h iç b ir K e n d i ö z e l a s k e rle ri m e v c u ttu r. 5 . Y u rtlu k -o c a k lık s a n c a k la rd a ta h rir y a p ılm a k ta d ır. İç le rin d e 6 . A z ı v e n a s b k a b u l e y le m e z le r. B e y le r ö ld ü k le rin d e v e y a h iz - tım a r v e z e 'a m e t v a rd ır. m e tte k u s u rla rı g ö rü ld ü ğ ü n d e , s a n c a k la r e v la d v e a k ra b a la rın a ve- rilir, a ile d ış ın d a n k im s e y e te v c ih y a p ılm a z . 7 . S e fe r z a m a n ın d a b a ğ lı b u lu n d u k la rı b e y le rb e y in in e m ri a l. tın d a s e fe r h iz m e tin i e d a e d e rle r. II. OSMANLı DEVLETİ'NDEKİ HÜKÜMET VE YURTLUK-OCAKLIK SANCAKLAR H üküm et s iy a s i v e y u rtlu k -o c a k lık yönden h a re k e tli o la n s a n c a k la r, hudut O s m a n lı b ö lg e le rin d e D e v le ti'n in b u lu n m a k ta y d ı. B u n u n e n ö n e m li s e b e b i, b u b ö lg e le rd e k i y e rli b e y le rin n ü fU z u n d a n fa y d a la n m a k v e m e rk e z i o to rite y i b ir ö lç ü d e b u b e y le r v a s ıta s ıy la k o ru m a k v e te s is e tm e k ti. 6. N e ja t g u la m a la rın , G öyünç te s p it e tm iş le rd ir. n o m ik D u ru m u " , d o lu 'd a Y ö n e tim 7 - ı8 ; M e h m e t c a k la rın ve ris a ıe le le rd e k i M ehm et B k z . N e ja t G ö y ü n ç ; s . 8 3 -8 4 A li Ü n a l, v e k a n u n n a m e le rd e k i "X V I. ; N e ja t G ö y ü n ç ; ç a lış m a la rın d a h ü k ü m le re Y ü z y ıld a "X V I. G ü n e y -D o ğ u Y ü z y ıld a v e N ü fu s " , s . 2 -3 ; M e h m e t A li Ü n a l; X V I. A li Ü n a l; Id a ri S ta tü le ri" , "X V I. s . 3 i -4 0 . v e X V II. Y ü z y ılla rd a bu zam an s a n c a k la rd a k i zam an uy- u y m a d ığ ın ı A n a d o lu 'n u n Eko- D o ğ u v e G ü n e y -D o ğ u A na- Y ü z y ıld a D iy a rb e k ir P a lu H ü k ü m e ti" , E y a le tin e T abi s. San- Y U R T L U K -O C A K L IK V E H Ü K üM ET SANCAKLAR Ü Z E R İN E B A Z I T E S P İT L E R 123 O c a k lık ta r ik iy le t a s a r r u f e d i l e n b u s a n c a k l a r y a p ı i t i b a r i y l e i k i g u ru b a a y rılm a k ta d ıd a r. b irin c is i h ü kü m et s a n c a k la r, d i- B u n la rd a n ğ e r i i s e liv a (s a n c a k ) o l a n a d l a n d ı r ı l a n O s m a n lı k a y n a k la rın d a sancak ta b iri re d ilirk e n y u r tlu k -o c a k lık h ü kü m et s a n c a k la r s a n c a k la r i s e , liv a v e y a s a n c a k t a b i r i k u l l a n ı l m ı ş , rik iy le ta s a rru f husus, o c a k lık g u la m a d a , v u r g u la n ım ş tır 7• e d ild ik le ri te rim in in te v c ih in ş e k lin i z ik - a n c a k o c a k lık t a - B u ra d a d ik k a t çeken g ö s te rm e s id ir. h ü k ü m e t, h e m d e y u r tlu k -o c a k lık hem liv a v e y a z ik re d ilirk e n , Y u r tlu k -o c a k lık k u lla n ılm a m ış tır. s a n c a k la rd ır. s a n c a k la r U ya s lın d a b i r e r o c a k lık l a r d ı r . B u s a n c a k la r Şam , R akka, B osna, ve B ağdad A n a d o lu , D iy a rb e k ir, e y a le tle rin d e V a n , K a rs , Ç ıld ır, g ö rü lm e k te d ir. A ncak o c a k lık s a n c a k s a y ı l a r ı ç e ş i t l i d ö n e m l e r d e e y a le tle rd e k i bu fa rk lılık la r a rz e tm e k te d ir. O s m a n lı h ü k ü m e t v e y u r tlu k -o c a k lık D e v l e t i 'n d e k i b u lu n d u k la rı e y a le tle r le y m a n d e v rin d e ta rih li s a n c a k k a rıd a z ik re ttiğ im iz E v liy a d e f t e r i X , E v liy a S e y a h a tn a m e s i büyük ö lç ü d e K a n u n n a m e -i E v liy a Ç e le b i, s e y a h a tn a m e s in d e S u lta n S ü l e y m a n 'd a n a lın d ığ ın ı 1 6 3 0 -1 6 3 1 v e rilirk e n lık ), H ü k ü m e t-i H a k k ıM lin d e k a y d e d ilm iş le rd ir. H üm ayun, (H . v e ris a le le rd e 1 6 3 1 -1 6 3 2 ve yu- 1 (4 0 ) is tin s a h e d ilm iş le rd ir. K a n u n n a m e -i b e lirtm e s in e ra ğ m e n , a ç ık la m a y a v e y u r tlu k -o c a k lık ta rih li İd a rı hüküm et v e y u rtlu k -o c a k lık (o c a k lık ), L iv a -i M ü k ü s B k z . B A ., K ô m il y e r a la n b ilg ile r, y e r a la n b ilg ile rin y e ri g e ld ik ç e hüküm et B u itib a rla , iç e ris in d e 7 . M e s e la ta Sü- Ç e le b i S e y a h a tn a m e s i H ü m a y u n 'd a n b a z ı d e ğ iş ik le ri b a ğ lı s a n c a k la r s a n c a k la rın K a n u n ı S u lta n ris a le le rd ir. Ç e le b i k a d a r y a p ıla n k a y n a k la r, K a n u n n a m e -i te rtip e d ile n te v c ih o c a k lık v e b u e y a le tle rd e k i m a m ı ile ilg ili d ü z e n li b ilg i b u lu n a n s a n c a k la rın T a k s im a t (o c a k lık ), sancak D e f t e r i 'n d e s a n c a k la r; d ö n e m in e ç a lış m ış tır. V an ... H ü k ü m e t-i L iv li-i Ş ıta k b u lu n a n E y a l e t i 'n e B it/is (o c a k - (o c a k /ık )... şek- K e p e c i (D iv lin -ı H ü m ııy tııı R u u s B ) N o : 2 6 6 , s . 97-102, 8 . B u d e fte r te rin ta m a m ı Y ü z y ıld a A n k a ra . B a ş b a k a n lık Ş e ra fe ttin O s m a n lı T u ra n A rş iv i, Im p a ra to rlu ğ u n u n 1 9 6 3 . s. 2 1 0 -2 2 7 . C evdet ta ra fın d a n T a s n ifi D a h iliy e y a y ın la n m ış tır. İd a ri T a k s im a tı" , B kz. A ta tü r k 6095 n u m a ra d a d ır. Ş e ra fe ttin T u ra n , Ü n iv e r s ite s i D e f"X V II. ft)61 Y ıllı,ifı. ORHAN 124 K IL IÇ e y a le tle r v e b u s a n c a k la rın is im le ri h a k k ın d a 1 6 3 1 - 16 3 2 ta rih li yahatnamesi'nde le d iğ im iz bu Sancak b u lu n a n d ü z e n li b ilg i b u lu n a n Evliya Çelebi Se .. Kanunname-i Sultan Süleyman'dan~ d e rT e v c ih D e fte ri ve ik i a y rı lis te a ş a ğ ıd a b ir ta b lo h a lin d e v e rilm iş tir. k a y n a k la rın sadece ta n z im e d ild ik le ri y ılla r iç in d u ğ u n u ifa d e e tm e k g e re k ir. Y u k a rıd a d a b e lirttiğ im iz s a n c a k la rın s a y ıla rı v e b a ğ lı b u lu n d u k la rı d e ğ iş ik lik le r B osna, A n a d o lu , D iy a rb e k ir, v a rlığ ın ı y a rb e k ir e y a le tle rin d e ve b e b iy le d ir. g e ç e rli o l- g ib i o c a k lık zam an iç in d e d e g ö s te rm iş tir. v e B a ğ d a d 'ta b a ş la y a n e y a le tle r A ncak, uzun V a n , K a rs , Ç ıld ır, Ş a m , R a k k a , g ö rd ü ğ ü m ü z bu s a n c a k la rın , v e D i- b ira z d a h a fa z la s a y ıd a o lm a s ı, 1 5 7 8 y ılın d a s ü re devam eden O s m a n lı-İra n O s m a n lı D e v le ti, b u b ö lg e n in d u ru m u y a ş a m a s ın ı V an s a v a ş la rı g ö z ö n ü n ü d e b u lu n d u ra ra k , b u ra d a k i y e rli b e y - le rin d e v le te d a h a d a s a d a k a tle h iz m e t e tm e le ri iç in , h ü k ü m e t y u rtlu k -o c a k lık te v c ih ve s a n c a k la rı ih d a s e tm iş tir. B u s a n c a k la r v e rilm e m iş tir. se- d e v a m lı s u re tte b ir h a rp sadece D oğu A n a d o lu 'd a k i B o s n a E y a le tiln d e k i Z a ç e s n e e d ild iğ i g ib i, G ü rc ü H a n 'a d a O s m a n lı D e v le ti'n e p re n s Ie rin d e n ita a tle rin d e n e k rM ü m e ra s ın a da s a n c a ğ ı o c a k lık o la ra k D avG d ve A le k s a n d r d o la y ı ü lk e le ri o c a k lık o la ra k v e rilm iş tirlO . Ocaklık duğu s a n c a k la rın b a z e n b ird e n fa z la k iş in in ta s a rru fu n d a g ö rü lm e k te d ir. o c a k lık y o lu y la o l- M e s e la Ç ıld ır E y a le ti'n e b a ğ lı L iv a n e S a n c a ğ ı 1/3 h is s e s i F e rh a d P a ş a 'y a , 2/3 h is s e s i d e S e fe r P a ş a 'n ın o ğ lu n a o lm a k ü z e re ik i k iş iy e te v c ih e d ilm iş tirll. B a z ı a s k e ri z ü m re le ri n m a a ş la rın a k a rş ılık o la ra k , b u z ü ım -e le re ocaklık y o lu y la s a n c a k ta y in e d ild iğ in e d e ra s tla n m a k ta d ır. 9 . Z ik re d e n : L O .B A ., A hm et A kgündüz, Miihimme Osmaıılı Kanuııncüneleri n o : 2 8 5 ; Miihimme 59, s. 66, hüküm 4 . s . 5 2 9 .5 5 3 . 69. s. 391, hüküm D a v u d H a n 'a h iz m e t v e ita a ti ü z e rin e k e n d i ü lk e s in e ila v e te n , Z ü lk a d riy e lık o la ra k te v c ih e d ilm iş tir. Ş e ra fe ttin T u ra n , s .2 2 3 . ıı. " X V II. Y ü z y ıld a O s m a n lı M e s e la , Im p a ra to rlu ğ u n u n no: 577. Sancağı da ocak- Id a ri T a k s im a tı" , Y U R T L U K -O C A K L IK O C A K L IK KANUNi EYALETi V E H Ü K üM ET SANCAKLAR VE BAGLI Ü Z E R IN E B A Z I T E S P IT L E R BULUNDUKLARı EY ALETLER 1 6 3 1 -1 6 3 2 DÖNEM i S A N C A (;IN ADI STATÜSÜ S a ğ ın a n Y .O . K u lb YO M ih ra n i Ç apakçur Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Ç e rm ik Y .O . T e rc il A ta k P e rte k D İY A R B E K İR SANCAKLAR EYALETi "' S A N C A G IN ADI STATÜSÜ H a /.z o HükUınet C iz re H ükU m et E " i] H iik O m c l T e r" i! H üküm et P a lu H üküm et G ene; H üküm et Ç e rm ik Y .O . S a ğ ın a n H azzo H üküm et M ih rfın ı P c rtc g c rc k Y .O . Ç a p a k ,u r Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Y.O. Ç iL D IR L iv a n c Y .O . S i 'i r d Y .O . (A H IS H A ) N ıs i" -l G lirııil YO Sav<ad Y.O. Y.O. A h a k is BAGDAD İm a d iv v e H üküm et M e v v a ra rik in B it]is H üküm et H e m k c n .lc k f m Y.O. Y.O. Y.O. YAN H a k k a ri H üküm et B itlis H lik U n ıe t H üküm et H iz fın H U k iilııc t H üküm et H a k k fıri Hilkiiıncı M ahm O di H lik ü 1 l1 c t Z e d ik i Y.O Y.O. C e z ire (C iz re ) P e rte k H üküm et F';] H üküm et G ene H üküm et K u lb P a lu H üküm et A ta k L iv a n MahmüJj Pünyani~j D İY A R B E K tR M a z • •i r d S ırv İ YAN M üküs YO K q fıb A lb a k YO. Y.O. Y.O K O lU f Y .O . Ş ıta k Z aycsnc YO. YO. Y.O. ANADOLU B o lu Y .O . KARS O ltu S a v 'a d Y.O. YO. L iv a ıe Y .O .iH is s c lil E s o a v rit B a r" iri BOSNA ç ıL D IR M a h " i! (A H IS H A ) A e re -i Ü lv fı A n e -i S ü lla E m ir H ay E C fC ŞAM G azze L acün D e v r-i RAKKA R abhe H f ,b O r C C lııfıS C B eni BAGDAD * Y .O . : Y u r tlu k - o c a k lık sancak R a h i 'a Y.O. Y.O. YO. YO. Y.O. YO. YO. YO. YO. Y.O. Y.O. İm a J iv \lc H üküm eı Ane Y.O 125 ORHAN 126 K a rs E y a le tin e K IL IÇ ocaklık tarikiyle b a ğ lı O ltı S a n c a ğ ı m e v a c ib le rin e b a ğ la n m ış tır]" . III. UYGULAMADA KARŞıLAŞıLAN ÖZELLİKLER O s m a n lı ilg ili D e v l e t i 'n d e k i kanunnam e c e le n d iğ in d e , e ttiğ i le le rin e b ıra k tık la rın ı o la n , d e v le tin u n su ru n id a re s in i s a d a k a tle h iz m e t s ö z - kadimden olagelene riayet m a h a lli b e y le re B u ik i ve d ü ş ü n ü le m e z d i. iş le y iş i n e y i g e rik tiriy o rs a , B u s e b e p le , o c a k lık kanunnam e h ü k ü m le rin e konusunda b a ğ lı k a lın m a d ığ ı D e v le ti a i- ö n e m li s u re tte O s m a n lı v e b u n la rın iç in te v c ih i m u tla k in - b e k a s ı v e is tik ra rlı b ir o rta m ın y a ra tılm a s ıd ır. z a a fa u ğ ra m a sı c a k la rın s ta tü le ri ile b ilg ile r s e rb e s t b ir id a ri s ta tü y e D e v le te s ö y le y e b iliriz . hukuki ris a le le rd e k i O s m a n l ı D e v l e t i 'n i n s a n c a k la rın BAZI FARKLI s a n c a k la rın veya z a n n ı u y a n m a k ta d ır. o ld u ğ u n d a , ve bu o c a k lık h ü k ü m le ri b u n la rın iç iş le rin d e ta m a m e n s a h ip o ld u k la rı konusu O ltı k u lla rın ın v e d e v le tin o ş e k ild e d a v ra n ıld ığ ın ı m e n fa a ti san- v e p re s tiji g ö rm e k te y iz . ı. Teveihleri K a n u n n a m e le rd e , ü m e ra y a h iz m e t lirtilm e k te d ir. bu ve A ncak tü r s a n c a k la rın ita a tle ri bu hükm e fe tih m u k a b e le s in d e uygun s ıra s ın d a bazı v e rild iğ i be- s e fe rle r baş- o lm a y a ra k , la m a d a n ö n c e b a z ı m a h a lli b e y le re , fe tih s ıra s ın d a k i h iz m e t v e ita - a tle rin in ne b o y u tta g e rç e k le ş e c e ğ i s a fla rın d a y e r a lm a la rı k a y d ıy la b ilin m e d e n , ocaklık tarikiyle sadece O s m a n lı s a n c a k te v c ih e d il- d iğ in e s ık ç a ra s tla n m a k ta d ır. M e s e la , o ğ lu Ş a h K u lu Ş e m s e d d in ö n c e , O s m a n lı te v c ih e d ile c e ğ i B e y 'e , ta ra fın a O ğ u lla rı daha O s m a n lı-İra n g e ç m e le ri 12. Ayıu makale, s . 2 2 2 . 1 3 . V a n b e y le rb e y in e g ö n d e rile n ______ ~ ~ ~ Mühimme h a n ı Ş e r e f B e y 'i n h a rp le ri b a ş la m a d a n ocaklık tarikiyle Ş e m s e d d in s a n c a k te v c ih i y a p ıld ık ta n m a n lı s a fla rın d a y e r a lm ış la rd ır B A ., ş a rtıy la ta a h h ü t e d ilm iş , b u n u n ü z e rin e Ş a h K u lu O ğ u lla rı k e n d ile rin e ş e ri/s u re ti: v e e s k i B itlis sancak B ey ve so n ra O s- l1 • 1 8 K a s ım 32, s. 363. hüküm 1 5 7 7 (7 R a m a z a n 9 8 5 ) ta rih li mektCih-[ no: 659. .~ ~ _ ~ .,, __ ü __ .,.- ,,_ Y U R T L U K -O C A K L IK V E H üK üM ET Ş a h K u lu O ğ u lla r ı SANCAKLAR Ü Z E R İN E B A Z I T E S P İT L E R G a z i v e K o ç i'y e 127 b ir e r s a n c a k , k a r d e ş le r in e is e a ğ ır d ir lik le r v e r ilm e s i, s a d e c e O s m a n lı s a f la r ın a k a tılm a la r ı zünden o lm a ım ş , Z eynel b u n la r ın is y a n k a r B e y ile o la n h u s u m e tle r i tu tu m la r ı d o la y ıs ıy la , v e H a k k a ri b a ş la y a c a k yü- h a k im i o la n İ r a n h a r p le r i s ır a s ın d a b ir iç g a ile u n s u r u o lm a m a la r ı d a a m a ç la n m ış tır '4 . Y in e , d a h a O s m a n lı- İ r a n h a r p le r i b a ş la m a d a n ö n c e , b ö lg e d e k i b ü tü n m a h a lli b e y le r e i s t i m a l e t - n a m e l e r g ö n d e r ilm iş ita a t s a d a k a tla e d e re k b a ş la y a c a k m u k a b e le s in d e , o la n h a r p le r d e k e n d ile r in e o c a k lık v e O s m a n lı'y a h iz m e t sancak ta r ik iy le e tm e le r i te v c ih e d i- le c e ğ i b ild ir ilm iş tir is . B u d u ru m b e y le r i S a f e v ile r 'in O s m a n lı la r ın a ç e k e re k S a f e v ile r 'in f a a liy e ti, v e ö z e llik le O s m a n lı D e v le ti'n e Bu y a r b e k ir k a b il e tm e s i sancak o la r a k ; sancak k a rşı y e r li kendi sa f- d e ilg ilid ir . te d b ir v a s ıta s ıy la s a ğ la n m a s ın a sonucu 2 7 o la n e tm e le r iy le D e v le ti'n i V a n b e y le r b e y is i te d b ir le r in A n a d o lu 'd a k i v e b ir k ıs m ın ı te v c ih O s m a n lı ita a tle r in in E y a le ti'n d e s ın d a 4 6 'y a 1 7 , ta h r ik a y n ı s ta tü d e bu s e v k e tm iş ö z e llik le G ü n e y d o ğ u a le y h in e a lm a y a y e r li b e y le r in ç a lış ılm ış tır ır ,. 1 5 6 8 -7 4 s a y ıs ı y ılla r ın d a D i- 1 5 7 8 - 1 5 8 1 y ılla r ı a ra - 1 5 6 7 ta r ih in d e V a n E y a le ti'n d e 1 7 o la n s a n c a k s a y ıs ı d a 1 5 7 5 - 1 5 8 5 y ılla r ı a r a s ın d a 3 2 'y e y ü k s e lm iş tir iX . s a n c a k te v c ih i k o n u s u n d a O c a k lık ta r ik iy le g u la m a ş e k li is e , f e tih 1 4 . Ş a h K u lu O ğ u lla r ın a H a k k a ri h a k im i V an K a le s i'n d e duğu v e İ r a n 'a e c d a d la r ı d ile r in in hu Z eynel ik a m e te B ey v e s e f e r le y a z ıla n d e o s u r e tle h iz m e t h iz m e t b ir d iğ e r f a r k lı u y - o lm a y ıp , sadece sadece v u r u ş m a y la ik is in in n e tic e le n m e m e s i a r a s ın ı G a z i'y i d e d a v e t e d ip h e r b ir in e e d e g e lm iş e tm e le r i m a h a lli 1 5 7 8 ( 3 Ş a b a n 9 8 6 ) ta r ih li m e k t C i / J - ı ş e r i f d e . s o ğ u k lu k la r ın ın e d ilm e le r in in , iltic a e d e n k a r d e ş le r i h ü k ü m e te 5 E k im ile o la n m em ur a la k a lı sünni is te n m iş tir . m e z h e h in d e n d ü z e ltm e k sancak k im s e le r B k z . B A ., M ü h i m m e iç in iç in o l- v e r ile c e ğ i o lm a k la ve ken- 32, s. 360, hüküm no: 656. 1 5 . V a n b e y le r b e y in e ,~ e r ils G r e ti: B A ., M ü h i m m e 16. M ehm et c a k la r ın 1 7 . A y ııı m a k a le , titü s ü T a r ih 1 8 K a s ım 1 5 7 7 (7 R a m a z a n K ılıç ; A n a b ilim 9 8 5 ) ta r ih li m e k tü h -ı E y a le tin e T abi San- no: 659. A li Ü n a l; " X V I . v e X V I I . Y ü z y ılla r d a I d a r i S ta tü le r i" , 1 8 . O rh a n g ö n d e r ile n 32, s. 363, hüküm D iy a r b e k ir s. 3 7 -3 8 . s. 37. V an Sancağı (I 5 4 8 - D a lı B a s ılm a m ış i6 4 8 ) , F ır a t Ü n iv e r s ite s i D o k to r a T e z i) , E la z ığ , S osyal B ilim le r 1 9 9 4 . s. 1 4 3 -1 4 6 . E ns- ORHAN 128 b e y le rin b u lu n d u k la rı m a m a la rı ve is y a n K IL IÇ b ö lg e le rd e ve fe sa d a b ir iç h u z u rs u z lu k y ö n e lm e m e le rin i v e s ile s i o l- s a ğ la m a y a yö- n e lik tir. İm a d iy y e h a k im i K u b a d B e y , k e n d is in e m u h a le fe t e d ip fe s a d a t e v e s s ü l e d e n k a r d e ş i B e h r a m 'a b i r s a n c a k t e v c i h e d i l m e s i i ç i n m e r keze b ir a rz y a z m ış g ö n d e rile n ve bu a rz ın a cevaben D iv a n -ı rc!fta bir sancak münhal olunca tevcih edilmek için t e n m i ş t i r l9 • m iş B unun ancak B e y 'd e n B e y 'i n bu sancağa is y a n k a r o lu rs a re d ilm iş tir K ubad g ö n d e rile n ile , o b ild irm e s i H a k k a ri beyi b ild irilm iş tiı° 1 7 E k im k a rd e şi m a h fü z a n tais - s a n c a ğ ı te v c ih e d ilZ eynel 211 • B e h ra m S ü s K a l e s i 'n i m u h a s a r a B e y /e b ir h ü k ü m le tu tu p 1576 B e l ı r a m 'ı İ s t a n b u l 'a e tm e s i (2 5 R e c e b n e v a s ıta g ö n d e rm e si em - 21 • b u ö rn e k le rd e n o to rite s in i v e is tik ra rlı ta m b ir o rta m b a z ı y e rli b e y le re de d e a n la ş ıla c a ğ ı o la ra k s a ğ la m a k miriye halel ve ü z e re , O s m a n lı s a ğ la y a m a d ığ ı iç in , is y a n a ocaklık tarikiyle g itm iş , a n c a k b u te v c ih le rd e ra ta c a k ü z e rin e e tm e s i sü rd ü rü p h a k im i o ls u n B ü tü n m e rk e z i n a s ih a t tu tu m u n u Korz B e y 'e g itm e m e s i B e y 'e İm a d iy e 9 8 4 ) ta rih in d e ile ü z e rin e B e h ra m B e h ra m ü z e rin e , H ü m a y ü n 'd a n 7 O c a k 1 5 7 6 (1 7 Ş e v v a l 9 8 4 ) ta rih li b ir h ü k ü m te v e s s ü l sancak te v c ih o la ğ a n ü s tü h u z u rlu e d e b ile c e k e tm e d e v le tin id a ri m e k a n iz m a s ın ı g e tire c e k D e v le ti b ö lg e le rd e , ta v iz le r y o lu n a z a a fa u ğ de v e :r- m e m iş tir. Kabul 2. A zı ve N asb H ukuki s ta tü d e , yurtluk-ocaklık s a n c a k la rın ın b a ş k a la rın a g ö rü ls e s a n c a k la rın ın b ile , e d ile b ile c e ğ i konusu E tm e m e le rİ v e rilm e y e c e ğ i ancak b e lirtilm e k te d ir. o ld u ğ u n d a , s a n c a k la rı bazen ta s a rru f e d e n le rin v e h iz m e tle rin d e k u s u rla rı a ile d e n D e v le tin bunun te rs i başka m e n fa a ti b ir k iş iy e te v c ih v e iç h u z u r u y g u la m a la ra söz da ra s t- 984) ta rih li la n m a k ta d ır. 1 9 . S A ., 20. hüküm , Mühimme Z eynel S A ., S e y 'e Mühimme 2 1 . S A ., M ü h im m e 29, s. 55. hüküm g ö n d e rile n no: 130. 1 9 A ğ u s to s 28, s. 23, hüküm 1576 no: 56. 2 8 . s . 1 5 4 , h lik ü m no: 360. (2 4 C e m a z iy e l-e v v e l Y U R T L U K -O C A K L IK VE HÜKÜM ET SANCAKLAR Ü Z E R IN E B A Z I T E S P IT L E R 129 B u h u s u s ta k i b irk a ç ö rn e k ş ö y le d ir: -İra n h a rp le ri s ıra s ın d a m e tle ri k a rş ılığ ın d a O s m a n lı s a fla rın d a Ş a h K u lu O ğ u lla rı Selmas n a h i y e l e r i v e r i l m i ş , kesi o l d u ğ u n u i l e r i s ü r e n 1 0 .0 0 0 a ltın v e r m e k v e rilm e s in i beyi eski Z e y n e l, senede ş a rtıy la , a d ı g e ç e n n a h iy e le rin de göz önünde G a z i v e K o ç i 'y e Selmas Sincar n a h iy e le ri m iriy e te k ra r k e n d is in e ve -M ü k ü s h a k im i b ir Erbil s a n c a k la rı Şah K u lu te v c ih yap- O ğ u lla rı Somay e d ilm iş 1 0 .0 0 0 a ltın ta m ir e tm e k ş a rtıy la g e ri v e rilm iş tir" " . M ir m üddet A hm ed, m e şru h a p s o lu n m u ş ıslah-ı nefs ra k ılm ış k e n , b u lu n d u ru la ra k , d e , Z e y n e l B e y 'e h e r s e n e m i r i y e Toprakkale'yi v e rm e k v e d o la y ı Somay v e yurdu v e ül- G a z i v e K o ç i 'y e a n c a k b u n a h iy e le rin H a k k a ri v e h iz - r i c a e t m i ş t i r . B u n u n ü z e r i n e Z e y n e l B e y 'i n d e v l e t e tığ ı h iz m e tle r ve y e r a lm a la rı e tm e y ip ve o lm a y a n daha y in e h a lk a z u lü m m ış , b u n u n ü z e rin e s a n c a ğ ı b a ş k a s ın a te v c ih s u ç la rın d a n d o la y ı h a p s e d ile re k s u re tin in s ic il h a re k e tle rin d e n so n ra se rb e st ve baskı e d ile re k b ıyap- s a b it o la c a k g ö n d e rilm e s i V an b e y l e r b e y i n e e m r e d i l m i ş t i r " '. -İra n h a rp le ri d a v ra n ış ın d a n s a n c a k la r, s ıra s ın d a O s m a n lı D e v l e t i 'n e ita a t d o la y ı h a v a s s -ı h ü m a y O n d a n k e n d is in e a d a m la rın a is e z e 'a m e t l e r te v c ih eden ve bu v e o ğ u lla rın a o lu n a n Ş in e h a k im i T im u r H a n , b ir m ü d d e t s o n ra is y a n e d ip , k a le le r v e k ö y le ri b a s ılliş , o ğ u l v e k ız la rı e s ir a lıp , m a l v e e ş y a y a ğ m a la y a ra k m iş tir. B u s e b e p le , Ş e h riz a l b e y le rb e y in e (l8 R 9 9 3 ) ta rih li b ir h ü k ü m S ü le y m a n , K ız ılc a k a le O rc a n b e y i T e b e rrü k , ve D u lc u ra n g ö rü şe re k , a d a m la rın a beyi ile , S o h ra n i h a k im i D avudan İsk e n d e r Y u su f, te v c ih o lu n a n ş e y le rin beyi Z eynel B e y 'e 2 3 . V a n b e y le rb e y in e no: g ö n d e rile n re/' B ane 1585 h a k im i sancakbeyi M i h r i v a n 'd a İs m a il, ı5 6 5 te 'dib edilip (9 7 2 ) ta rih li h ü k ü m : Mühimml:' 5 9 , s . 1 4 , h ü k ü m n o : 4 4 . b irle ş ip konuyu k e n d is in e ve e d ilm e s i is te n m iş tir" 4 . 44. s. 154, hüküm ı ı7 8 . 2 4 . B A ., S ü le y m a n , E rb il Il(ıml:'-i hümc?yun y a z ı l m a s ı (I i S a f e r 9 9 1 ) t a r i h l i h ü k ü m : B A . , Mühimme hüküm 1 9 N is a n b e y i U ğ u rlu , S e ru c e k b e y i M e h m e d b e y le rle k a r a r v e r m e s i v e T i m u r H a n 'ı n 2 2 . H a k k a ri h a lk a z a ra r v e r- g ö n d e rile n h a k k ın d a 6 M a rt ı5 8 3 n o :3 0 4 . BA.,Mühil11l11l:' 6 . s . 5 4 4 . ,------ -- O R H A N K IL IÇ 130 _İran H asan h arp leri sırasın d a v e Ş ah K u lu laşm azlığ ın H ak k ari o ğ u llan n d an h ak im i Z ey n el, M ah m u d } G azi v e K o çi arasın d ak i m u h areb e esn asın d a k ab u l ed ilem ey ecek an - b ir d u ru m o l- d u ğ u b elirtilerek , acilen an laşm azlığ ın izalesi için V an b ey lerb ey in e hüküm g ö n d erilm iş ve k en d isin in ten b ih lerin e u y m ay an ların y erlerin in b aşk alan n a b ild irm esi isten m iştir 25 tev cih ed ilm esi için isim lerin i • _1 6 6 3 tarih in d e o cak lık statü ile id are ed ilen M azg ird v e S ağ m an san cak b ey lerin in cak lar k ald ırılm ış v e h alk a zu lm etm eleri seb eb iy le, ad ı g eçen san - mukataa o larak b aşk alan n a tev cih ed ilm iştir 2('. G ö rü ld ü ğ ü ü zere, O sm an lı D ev leti h ü k ü m et tasarru f ed en b ey lerin d isip lin siz d av ran ışlan n ı cezasız b ırak m am ış v e su çları sab it o lan h ak im lerin san cak ların ı v e m aiy etin d ek i k işilerin d irlik lerin i ellerin d en alm ak ta tered d ü t g ö sterm em iştir. Ş in e, M azg ird v e S ağ m an san cak ları ö rn ek lerin d e o ld u ğ u g ib i, azI ed ilen b ey lerin ellerin d en alın an san cak ları, o ğ u llan v ey a ak rab aların d an b irin e d e tek rar tev cih ed ilm em iştir. 3. Hükümet Sancaklarda Tahrİr Yapılmaması R isalelerd e san cak lar ile h ü k ü m et v e k an u n am elerd ek i b ilg ilere g ö re, yurtluk-ocaklık hükümet san cak ları b irb irin d en ay ıran en ö n em li fark , tah rir y ap ılm ay ışıd ır. Hükümet san cak ların san cak lard a ço ğ u n d a b u g elen eğ e u y g u n o larak tah rir y ap ılm am asın a rağ m en , zam an zam an b u tem ay ü lü n d e ih lal ed ild iğ i g ö rü lm ü ştü r. M esela, ed ilm iştir. ı. 1 5 9 3 y ılın d a 2 7 ve ı. A h m ed d ö n em in d e 2 5 . V an b ey lerb ey in e i S N isan g ö n d erilen 1 5 8 3 (2 2 R eb iy ü l-ev v el h ü k ü m : B A ., Mühimme 4 9 , s. 2 0 , h ü k ü m n o : 7 6 . 2 6 . M eh m et A li Ü n al; "X V I. v e X V II. Y ü zy ıllard a cak ların İd ari S tatü leri", s. 4 0 . 2 7 . 8 A ğ u sto s 1 5 9 3 (I O Z ilk ad e d erilen b ir h ü k ü m d en v erilm esin i d elerd en , B itlis tah rir A h m ed zam an ın d a y ap ılan v e 1 6 0 4 -1 6 0 6 y ılların ı ih - i 0 0 i) tarih in d e T eb riz'd e v e M u ~ S an cağ ı'n ın E y aletin e y ıld a B itlis v e M erag a'n ın T ab i S an - o lan C afer P a~ a'y a g ö n - B itlis'd en ay rılıp C an ik san cak b ey i h av i, 9 M art 1 5 9 3 (S C em aziy eI-ah ir zik red ilen D iy arb ek ir 9 9 i) tarih li C afer B ey 'e 1 0 0 ]) tarih li b ir b u y ru ld u k ay d ın d ak i tah rir ed ild iğ i an ıa~ ılm ak tad ır. ifa- B k z. B A .. Mühimme 6 9 , s. 1 2 3 , h ü k ü m n o : 2 5 i ; B A ., Kômil Kepeci (Divôn-ı HümcıyCm Ruus) No: 2 5 3 . s. 6 3 . Y U R T L U K -O C A K L IK V E H üK Ü M ET SANCAKLAR ti v a e d e n ta h r ir d e k i b ilg ile r e g ö r e , s a n c a k g e lir le r in in H an s ü la le s in e b ır a k ılm a y a r a k , z e 'a m e t s a h ip le r in e v e r ilm iş tir . m evcut o lu p , so n ra Ş e r e f H a n 'ın daha h a s la r ın ın v e g e lir le r in in g e lir le r in ta m a m ı ö n c e le r i Ş e re f H a n 'a s iy a s e tin in ta m a m ı Ş e r e f y a k ın ı tım a r p a d iş a h te v c ih B itlis S a n c a ğ ı'n d a n hassı da o lu n m u ş tu r . k a r ş ıla n m a m ış g e r e ğ i o la r a k , y e r li b e y le r e a y n ı y e r d e n b ü y ü k ç a p ta a r a z i ta s a r r u f e tm e y e tk is i v e r m e m iş , le lik le b u b ö lg e le r d e ve v e r ilm iş tir 2H• b ir k ıs ım ı M u ş S a n c a ğ ı'n d a n O s m a n lı D e v le ti k a d im 6 0 'a % B itlis 'd e te k r a r J 31 Ü Z E R IN E B A Z I T E S P İT L E R f e o d a l b ir d ü z e n in y e r le ş m e s in i böy- b ü y ü k ö lç ü d e e n g e lle m iş tir . 4. Hükümet Sancaklarda ifesi'nin Bulunmaması. K a n u n n a m e le r d e , ve kul ta if e s in d e n A ncak bu la ş ılm a k ta d ır . y ılın d a , d e f te r de s a n c a k la r d a f e r d in O s m a n lı b u lu n m a d ığ ı u y g u la m a d a pek y a p ılm a s ın ı e d e re k , m e rk e z e is te d iğ i o lm a d ığ ı 1 5 9 2 -1 5 9 3 ilg ili B u d e f te r d e ; 1 k a r d e ş in e ç a v u ş lu k , te r a k k i, B itlis G ılm a n ı C e m a a ti'n d e k i 1 3 n e fe re 1 o ğ lu n a m ü te fe r r ik a lık Ş e r e f H a n 'ın bu d e la le ttir . m iy y e li A ynı ıo s ip a h iy e 1 /3 o r a n ın d a v a r lığ ın ı z ik r e d ild iğ i te ş k ila tla n m ış A n a b ilim B itlis 1 /3 o r a n ın d a D a lı B a s ılm a m ış 7 3 0 N u m a r a lL D ö n e m i) , Y üksek ( F ır a t b u ra d a C e m a a ti N ite k im , ç a v u ş lu k o ld u ğ u n a iç e r is in d e k i bu B itlis 'd e b u lu n d u ğ u yev- 1 3 n e f e r in kul is im - 1 4 B ö lü k h a lin d e a n la ş ılm a k ta d ır . B u k i- V a n , A d ilc e v c lz , Ü n iv e r s ite s i L is a n s T e z i) , E la z ığ , 29. BA., A .N Ş T N o : J 138, s . 5-7. m evcut tım a r 2Y • tım a r r ic a e tm e s i, b u s a n c a k ta lis te in c e le n d iğ in d e , K ılıç ; (1. A h m a d G z lm a n te y id e tm e k te d ir . b ir k u l ta if e s in in 2 8 . B k z . O rh a n I c m c ıl D e fte r i v e 1 k a r d e ş in e e h l- i ö r f s ın ıf la r ın ın ş e k ild e , 1 3 n e fe re ta if e s in in le r in in ç e ş it b ir 1 o ğ lu n a v e 2 4 n e f e r e d e ib tid a tz m a r te v c ih e d ilm e s in i r ic a e tm e k te d ir is te m e s i, an- ( H .ıo o ı) b a z ı te v c ih le r le g ö n d e r m iş tir . m ü te f e lT ik a lık , 2 o ğ lu n a z e 'a m e t, ü m e r a s ın d a n b e lir tilm e k te d ir . g e ç e r li M e s e la , B itlis h a k im i Ş e r e f H a n s a n c a ğ ın d a te r tip hüküm et h iç b ir h ü k ın ü n Osmanlı Ümerası ve Kul Ta- M uş S osyal ı9 8 9 , v e B itlis L iv a la r ı B ilim le r s. 1 5 5 -2 2 2 . E n s titü s ü T l/n c lr T a r ih ORHAN 132 ş ile r a ra s ın d a V a n G ı l m a n ı 'n d a n d u ğ u k a y d e d ile n B i t l i s 'd e küm den z ıla n m e v C t d b v e T e b r i z M ü t e f e n i k a l a r ı 'n d a n k u l ta ife s in in v a rlığ ın ı 10 O cak d e te s p it e tm e k m ü m k ü n d ü r. V an d e fte rd a rı v e B itlis ta ra fın d a n a n la ş ıld ık ta n 1 5 8 8 ta rih li V a n b e y le rb e y in e h a sIa rı v e h a ra c ı ta h s ilo lu n d u ğ u , D i y a r b e k i r 'd e d e f t e r i n i n o lm a y a n la rı o l- k iş ile r d e m e v c u ttu r. bu hüküm de, y a rb e k ir K IL IÇ m evcud h ita b e n ya- h a s ıla tın ın B i t l i s te tk ik e d ilip , m e v c u d so n ra , b ir h ü - o la n la ra D i- k u l l a r ı n ı n ve m evcud m e v a c ib le rin in v e rild iğ i k a y d e d ilm e k te d ir" ). 1 6 0 4 - 16 0 6 h a s la rın d a n V ila y e ti ç e lik ta rih li başka D e fte r 13 a k ç e lik ic m a l z e 'a m e t , K e th ü d a s ı k ıs m ı, D e rg a h -ı 2 2 .9 7 0 B itlis d e fte rin d e , 89 G a z a n fe r tım a r B ey R ıd v a n A ll Ç a v u ş la rın d a n 1 7 .0 2 0 a k ç e 1 ik k ıs m ın ın B i t l i s 'd e n B u n la rın y a n ıs ıra ü n v a n la rı b e lirtilm e y e n G ö rü ld ü ğ ü ü z e re , hüküm et ak- z e 'a m e t i n i n S in a n z e 'a m e t i n i n z e 'a m e t t a s a n u f V an 1 9 .3 0 8 rü lm e k te d ir. d e y in e B itlis s a n c a ğ ın d a H a n 'ı n b u lu n m a k ta d ır. z e 'a m e t i n i n A l l M ü t e f e r r i k a l a r ı 'n d a n k ıs m ı v e D e rg a h -ı Ş e re f Ç avuş v e rild iğ i 10 z a gö'i m i n e t t i ğ i k a y ı t l ı d ı r 'I . s a n c a k la rd a O s m a n lı ü m e ra sı ve k u l ta ife s i d e b u lu n a b ilm e k te d ir. B u n la rla ilg ili b ü tü n d ü z e n le m e le r (ta y in , s a n c a k la rın d a ta s a rru f a z il v .s ) k la s ik eden O s m a n lı k iş ile rin -h a k im veya o ld u ğ u s a n c a k b e y i- g ib i, s a n c a k a rz ı v e p a d iş a h ın o n a y ı ile g e rç e k le ş m e k te d ir. LV. HÜKÜMET VE YURTLUK-OCAKLIK SANCAKLAR- DA MERKEZİ OTORİTEYİ SAGLAMA TEDBİRLERİ O s m a n lı D e v le ti, k e z ı o to rite n in s a n c a k la rd a h ü k ü m d ik k a tin d e n c e re y a n e t ve y u r t l u k - o c a k l z k v e d e n e tim in d e n e d e n h e r tü rlü g e liş m e y i s a n c a k la rı u z a k tu tm a m ış ve bu b e y le rb e y ile r ve ka- d ıla r a ra c ılığ ı ile z a m a n ın d a ö ğ re n e re k , g e re k li d ü z e n le m e le ri m a y ı v e y a te d b ir g e re k tire n b ir d u ru m v a rs a , g e re k li m a y ı ih m a l e tm e m iş tir. 30. SA., 31. SA .. M ü h i m m e 63, s. 22. hüküm 110: 26. 7 3 0 . s. 126-161. T a p u - T a h r i r N o : m e r- yap- te d b irle ri a l- Y U R T L U K -O C A K L IK D e v le t, ta n s iy e li Şevval zam an ö ğ re n m e 985) is im le rin i m ü fre d a tın ı m e rk e z e 2 8 A ra lık g ö n d e rile n g ö s te rir u la ş tırılm a s ı y u rtla rın ı s a n c a k la rı m u tla k z ik r ta s a rru f b ir h a k im iy e t d a s ö y le n e m e z . y a p ılm ış is te n m iş ve im z a la rın ı eden b e y le rin , po- 1 5 7 7 (1 7 b ir h ü k ü m le , m u n ta z a m ve k u rd u ğ u Z ira k a d ıla rın , hususunda ğ e rle n d irilm e lid ir. m u h a ta p ile ri v e ö z e rk m e rk e z d e n v e y a rg ı y e tk ile ri ta m a m e n s a n c a k la rd a k i dıyı M e s e la b e y le rb e y in e v e ik tis a d i ü lk e le rin i, b ir d e fte rin b u n la rı a rz a ya- k o y m a la rı em - Ş t i r '" . d u k la rı tik le ri a sk e ri y u rt, o c a k v e a ş ire t s a h ip le ri ile b u n la rın zam an Hükümet rin d e V an ı3 3 Ü Z E R İN E B A Z I T E S P İT L E R b u s a n c a k la rd a k i ih tiy a c ı h is s e tm iş tir. v e a y rın tılı h a z ırla n a ra k re d iIm i zam an ta rih in d e V a n d a h ilin d e k i zacağı VE HÜKÜM ET SANCAKLAR s ü rü le n g ö rü ş le r de", sancak h a k im le rin i o l- a ta m a s ı Hükümet b u n la ra b ıra k ılm ış tır. ile b irlik te üze- s a h ip da kadı O s m a n lı D e v le ti y a rg ı h u s u s u n d a a lm ış , s a n c a k la r b ir y a p ıy a b u ra la ra hakimler p ra tik te , bu h a re k e t e t- ih tiy a tla de- ta m a m iy le ka- bu iş in d ış ın d a b ı r a k m ı ş t ı ı - '4 . M e s e la , H a k k a ri d e rip , s a n c a ğ ın ın iç in d e o ld u ğ u n u , h a k im i ik i s a n c a k Z eynel itib a r m e rk e z e o lu n m a s ıy la m e k tu b re a y a s ın ın v e 8 0 n e fe rle donanm a e d ip 1 0 0 n e fe rle y in e s e fe re g itm e k n iy e tin d e o ld u ğ u n u B a h a e d d in te y id ik i k a rd e ş i B ey gön- y o k lu k s e fe rin i ifa b ild irm iş tir. B e y , M a h m u d i H a sa n B e y v e H a k k a ri k a d ı sı b u d u ru m u e tm iş o ld u ğ u n d a n , n a ra k Z eynel ö rn e k hüküm et la h iy e tle rin i B e y 'i n H a k k a ri s a n c a k la rd a k ıs m e n s a n c a ğ ın ın t a s a n 'u f u n d a de k a lm a s ı g ö re v o ls a yapan g ö s te rm e s i b ir s a n c a k itib a r o lu - k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r '; . k a d ıla rın y e tk i b a k ım ın d a n Bu ve d ik k a t seçe- k ic id ir. 3 2 . B A ., Mühimme 3 3 . B k z . B a y ra m 33, hük. no: 376. K odam an; " O s m a n lı D e v rin d e D o ğ u A n a d o l u 'n u n İd a ri D U rtIIllU " . s. 1 6 . 3 4 . M e s e la , dısuJil h ita b e n y e le ri y a ğ ım ı hüküm 22 y a z ıla n e ttiğ i M a rt 1 5 7 9 (2 3 hüküm de, s a b it o lu rs a M u h a rre m B itlis A la y b e y i a rz e tm e le ri 9 8 7 ) 'd e V an o l a n Ş a k i r 'i n is te n m i~ tir. no: 392. 35. BA .. Mühimme 2 5 , s . 6 3 h ü k ü m n o : 6 6 6 . B kz. b e y le rb e y in e ve Bitlis h a lk a z u lm e ttiğ i S A .. Miihimme 3(j. k{/- v e h fts k a rs. 140. ORHAN 134 Hükümet K IL IÇ s a n c a k la r d a tım a r v e z e 'a m e t d a g ö z e tilm iş v e b u ra d a k i h a k im le r in s a h ib i o la n la r ın h a k la r ı s ip a h ile r in to p r a k la r ın a m ü- d a h a le e tm e s i e n g e lle n m iş tir . M e s e la , B itlis g e ç in m e d e le r in d e h a s la r ın a g ö n d e r d iğ i v e r im s iz o lu p V an b e y le r b e y in in geçen y e r le r in m e r- s ip a h ile r in alınmasının caiz o ld u ğ u n d a n 36 . 1 0 0 1 ) ta r ih li b ir h ü k ü m d e , tım a r te v - düşen a y k ır ı o la r a k , Ş e r e f H a n 'ın B itlis s a n c a ğ ın d a yeni ta y in le r y a p tığ ı, bu h a k k ın V an bey- a it o ld u ğ u if a d e o lu n a r a k , Ş e r e f H a n 'ın b u ş e k ild e k i 37 m e n ' e d ilm e s i is te n m iş tir . r e k e tle r d e n 13 adı ş im d i s e f e r d e ve gediklere le r b e y in e hususunda, cevaben, 1 5 9 3 ( Z ilk a d e c ih i g e le n e ğ in e le r b e y in e h a s la r ın ın B itlis h a k im i Ş e r e f H a n 'a b ild ir ilm iş tir A ğ u s to s v e lc e e k le n m e s i a r z ın a o lu p , k e n d ile r i olmayacağı zeamet Ş e r e f H a n 'ın s ık ın tı ç e k tiğ i v e e s k id e n B itlis 'e b a ğ lı o lu p a y r ıla n y e r - keze tım a r ı H a k iın i A ğ u s to s 1554 (1 4 R am azan 961) ta r ih in d e y a z ıla n b ir h ü k ü m le , V a s ta n N a h iy e s i'n d e m u ta s s a r r ıf o ld u ğ u , B e y 'e v e r ile n z e 'a m e tin in H üküm et le r e , ö z e llik le bazı h a k la r ın , m e n f a a ti ancak so n ra d a n o la y la r ın sükün H a k k a ri s a n c a k la r ı yoğun d ö n e m le r in d e d o ğ r u ltu s u n d a o ld u ğ u gözden y e n id e n ta n z im bey- M e h m e d 'in beyi y e n id e n ia d e s in in te m in i is te n m iş tir v e y a y u r tlu k - o c a k lık s iy a s i V an ta s a r r u f g e ç ir ile r e k ev- Z eynel 3R . eden bey- d ö n e m le r d e e d ild iğ in e ha- v e r ile n d e v le tin de r a s t- la n m a k ta d ır . M e s e la , Ş e r e f H a n 'ın R e v a n s e f e r in e k a tılıp m u h a r e b e le r d e T itlis 'e h a z in e s e v k iy a tın d a c a ğ ı 1 5 8 4 ta r ih in d e iy i h iz m e t e tm e s in d e n Ş e r e f H a n 'ın h ü k ü m e ti o la n B itlis 'e b a ğ la n m ış v e ta s a lT u f u o ğ lu A h m e d B e y 'e b ır a k ılm ış tır 3 ~ . İ r a n h a r p le r in in 3 6 . B itlis h a k im i r ih li h ü k ü m : B A ., Ş e r e f H a n 'a g ö n d e r ile n Mühimme 3 7 . B e k ir K ü tü k o ğ lu ; 3 8 . B A ., 3 9 . B A ., "Ş e re fH a n ", 2 9 M a y ıs 85. lsllimAnsiklopedisi, 43, s. 40, hüküm Mühimme 1, s . 8 , h ü k ü m n o : 3 Mühimme 5 3 , s . 8 , h ü k ü m n o : ve d o la y ı, M u ş S a n - 1 5 8 0 ( 1 4 R e b iy ü l- a h ir b it- 9 8 8 ) ta - no: ı. 19. C .I I .ls ta ııb u I . 1979 s. 427. 1 Y U R T L U K -O C A K L IK m esi ve VE HÜKÜM ET 1 5 9 0 y ılın d a SANCAKLAR İs ta n b u l b ir s ü k G n d ö n e m i y a ş a n m ış tır. S a n c a ğ ı 'n ı n h a k im i B itlis d im d e n o la g e ld iğ i ü ze re Z e k im bu 3 0 y ü k ip e k h a ra c ın ı d e rm e si o la n m a s ın d a n le rin e itib a re n le le rin d e n o la n M e s e la , ve (1 3 S a fe r d ı s ın a iş le d ik le ri h a k im i hususunda köyünü d iz d a rla rı b ir h ü k ü m le , a rz e d ilm e s i g e lin m e s i, is te n m iş tir4 2 . Y u rtlu k -o c a k lık y ü k ü m lü lü k le ri, b a ğ lı 1591 z ik re d ile n 1 2 0 k ıy y e M u s ta fa y ıld a k i o lm a k ü z e re ile m e rk e z e göns a k in v a r- m a l v e h a y v a n la rıy la ü lk e s in d e e sk i y e r- o n la rd a n b ir k iş i b i l d i r i l m i ş t i r 4 l. eden b e y le r h iç b ir veya suçun ve b u n la rın m e rk e z h a k im i B eyi e v in i b a s ıp n e z d in d e S ü le y m a n Z o la n a d a m la rın ı Y u s u f 'a ö ld ü rın ü ş B u d u ru m M ih rib a n b ild irilm iş v e 8 K a s ım b e y le rb e y in e k iş ile rin a rz a m u h ta ç b u lu n d u k la rı 40. BA., K ô m il K e p e c i (D iv ô n -ı H ü m ô y u n Ruus) N o : 41. BA.. M ü h im m e 68. s . 61. hüküm no: 117. 42. BA., M ü h im m e 7 1 . s. 154, hüküm no: 308. a i- g ö rü lm e k te d ir. B ane v e h ü k ü m e t sa n c a k la rı sadece b a ş la rı de, e ım in z ik re d ile n o lu rs a , h a k la rın d a n te v c ih v a rıp , m e rk e z e Ş e h riz o l 9 M a rt B e y 'e h e p s in i y a ğ m a la m ış la rd ır. 1 0 0 2 ) ta rih in d e y a z ıla n A ğ u s to s K ız ılc a k a le ta ra fın d a n ka- ü lk e s in e İs m a il i ç i n , Y u s u f 'u n M uş b ir d iğ e r h ü k ü m v e ş id d e tle c e z a la n d ırd ın ld ığ ı K a ra d a ğ ta h rird e , re a y a s ın ın so n ra ta s a rru f k iş ile rin sancak v e 6 0 p a rç a lO g ü n d e n k ıs m ı d o la y ıs ıy la Ş irv a n k a b u l e d ilm e y e c e ğ i h u s G m e tle ri o ld u ğ u z ılc a k a le fe tre tle r ve s a n c a k la rı k a b u l g ö rm e d iğ i B e y 'l e r , o la n 135 a y rıla ra k , C a fe r hüküm de, ve her yükü 1 0 g ü n iç e ris in d e g ö n d e rın e s i O c a k lık y a z ıla n so n ra , o la ra k k a y d e d ilip , sancakbeyi m a h iy e tte d ir. a la s ın d a n K a ra b a ğ k a lırs a , ö z rü n ü n sancak M u a lla ç a v u ş la rın d a n v e v a k tiy le G ence, y a p ıla n h ü k ü m e tin d e n H a n 'a g ö n d e r i l e n Ş e v v a l 9 9 9 ) ta rih in d e h a z ır e d ip D e rg a h -ı H an ile , C a n ik d e s te k le y ic i y a p ıld ık ta n 1 5 9 3 y ılın d a m ü s ta k il h a k im i A le k s a n d r te s b itim iz i (E v a s ıt-ı A n la ş m a s ı Ş e re f 1 5 9 3 ta rih li b ir b u y ru ld u e d ild iğ in i g ö rm e k te y iz 4 0 . Ü Z E R IN E B A Z I T E S P IT L E R v e K ı1593 v e M ih rib a n s u ç la rı ş e r 'a n kas a b it o la n la r v a rs a , o n la rın ta s a 1 T u f e d e n b e y le rb e y in in 253. s. 63. da b e y le rin e m ri a l- ORHAN K IL IÇ 136 tın d a m a iy e tle r i ile s e f e r e k a tılm a k la s ın ır lı d e ğ ild i. B e y le r b e y ile r in g e r e k li k a le g ö rd ü ğ ü h a lle r d e , to p la n ıp ta m ir i s u s u n d a y a r d ım e tm e k d e , y ü k ü m lü lü k le r i veya m e rk e zin o n a y ın ı hu- a r a s ın d a d ır '. H a k im le r h e r h a n g i b ir iş iç in s a n c a k la r ın d a n k a ld ık la r ın d a , y a p ım ı a ld ık ta n a y r ılm a k so n ra z o ru n d a g e n e llik le o ğ u l- la r ın d a n b ir in i y e r le r in e v e k il o la r a k b ır a k ıy o r la r d ı. M e s e la , B ey P a lu h a k im i 1 5 5 6 y ılın d a C e m ş id H acca B e y v e H a y h a k im i B a h a e d d in g itm e k is te d ik le r in d e , m e rk e z d e n ic a z e t 44 a la r a k y e r le r in e v e k il o la r a k o ğ u lla r ın d a n b ir in i b ır a k m ış la r d ır • Sonuç Y u k a r ıd a k i m ü 1 a h a z a la r d a n da a n la ş ıla c a ğ ı o c a k lık v e h ü k ü m e t s a n c a k la r , s a d e c e s e f e r z a m a n ın d a s a r r u f e d e n b e y le r v e b u b e y le r in m a iy e tle r in d e k i b u lu n d u k la r ı b e y le r b e y in in e m r i a ltın d a y u rtlu k - ü z e re , b u r a la r ı s e f e r e ç ık m a k la o la n , b u n u n d ış ın d a h iç b ir y ü k ü m lü lü ğ ü o lm a y a n y ü k ü m lü ve bugünkü n a d a ö z e r k b ir y a p ıy a s a h ip o la n id a r i b ir im le r d e ğ ille r d ir . D e v le ti b u y e r li b e y le r in n ü f U z u n d a n is tif a d e s e ttiğ i v e b a z ı s iy a s ı z a r u r e tle r s o n u c u e tm iş , ancak b u n la r ı m e rk e z ı ta - a s k e r le r i ile b a ğ lı m a- O s m a n lı e tm e ih tiy a c ın ı h is - b u tü r b ir id a r i b ir im i ih d a s o to r ite n in d ik k a tin d e n de uzak tu t- m a m ış tır . i7 43. s a n c a ğ ın d a k i akvam ve te n m i~ tir . ile , a ~ ir e ti B kz H a k H ır i 1578 H a z ir a n küm de. ile Y an a ç ılm a s ı i~ in d e bu ta m ir e s. i92, m u h ta ç su s ü r e y le B A .. M ü h im m e g id ip hüküm no: 1636 ve im e c i ta rik iy le istih d a m 86. s. 26; Y an h a la (ı 5 bu h iz m e te g e lm e m e le r i C e m a z i y e l- e v v e l i( 4 7 ) o rd u -y ı h ü m ô y u ııil g ö n d e r m e s i 44. B A .. M ü h im m e 2. s. ( lO 5. hüküm B e y 'e R e b iy lil- e v v e l 1 (4 6 ) ta m ir i, ır g a d la r ı e d ip b u h u s u s a se rh a d d e Y a n 'd a hüküm o lm a s ı to p la n m a s ı Y an no: 43: s. B A .. g e lm e y e n le r in M ü h im m e 58. hüküm no: kanal Y a n 'a ih r a e e m r e d ilm i~ tir . bazı Y an E ya- e k rü d bey- g ö n d e r ile n 5 E k im is im le r in i X7. hük. no: 397. 537. ge- kadar m ü n a s e b e tiy le is te n m i~ , ve h ü k ü m le r h e n d e ğ in r e a y a s ın ı is - H iz a n ta r ih li e tm e le r i b e y le r b e y in e ile h iz m e te B kz. B itlis . d e ry a y a ve r ia y e t so n ra b u lu n m a s ı e tr a f ın d a k i k ö ~ e s in d e n b ir h ü - e ttik te n m evcut y a n ıs ır a ik i y a z ıla n te m in B unun o ç e v re d e k i m ü n a s e b e tiy le , e m r e d ilm i~ tir . 37; k a le n in K a le s i'n in ta r ih li H asan c e m iy e tte y e r le r in in iç in h ü k k C ım -1 e k /.c ld v e .w ir a sk e rin le ti'n d e k i M ahm ud! y a n ın a o la n g e tir m e k ta h t-I h ü k ü m e tle riııd e k i B kz. 1637 32, 1 2 A ğ u s to s hendeğe LO gün 9 8 6 ) 'd a a d a m la r k o y u p m u h a f a z a s ın ı b e y le r b e y in in y a z ıla n K a le s i'n in ve R e b iy ü l- a h ir m u k te d ir M ü h im m e B A ., e d ip le r in in Y an h a k im le r in e n i~ le tilm e s i i (1 k a le le r e y a z ıp Y U R T L U K -O C A K L lK B u u y g u la m a o ld u ğ u VE HÜKÜM ET SANCAKLAR ile m e rk e z ı o to rite y i ta m o la ra k te s is e tm e n in v e s iy a s ı h a re k e tlilik yaşayan tik ra r v e a s k e ri d ü z e n i s a ğ la m a k b ir g ö re v lis i lış m a la rı o la ra k s o ru m lu s a ğ l a n m ı ş t ı r '. h u z u rs u z lu k ğ u n lu k la u n su ru b ö lg e le rd e k i B ö y le lik le ve d e v le t s a n c a k b e y le ri ö lç ü d e güç re sm ı h iz m e tin d e b u b ö lg e le rd e k i g e n iş 137 a s a y iş , s iy a s ı is - iç in , m a h a lli b e y le r d e v le tin k ılın m ış o lm a la rı d iğ e r k la s ik e tm e le ri Ü Z E R IN E B A Z I T E S P IT L E R a ş ire tle rin ö n le n m iş , g ib i, d e v le te çab ir iç h a tta s a d a k a tle ço- h iz m e t s a ğ la n ım ş tır. H a k k a ri, M ahm udı h u z u rs u z lu k M ahm udı v e B itlis y a ra tm a d a n b e y in in b e y le rin in c a n s ip e ra n e b u m u h a re b e le rd e İra n h a rp le rin d e m ü c a d e le ş e h it o lm a s ı, h iç b ir e tm e le ri b u s a d a k a tin ve en b a riz ö rn e ğ id ir. D e V l 'i n ş a r t l a r ı n a rite s in i re s in in ta m o la ra k başka k u ru lm a s ın ı 4 5 . M e s e la , is te n m iş tir. s a ğ la y a m a d ığ ı b ir ö z e lliğ in in b ir z a a f u n s u ru d a h a g ü ç lü k ılm a k y o lc u lu ğ u s e b e p le rle s ıra s ın d a B A .. 1 5 9 2 (2 9 Z ilh ic c e m ü h im y a rd ım b ir iş iç in e d ilm e s i b ir s a n c a ğ ın id a - te k e lin d e k a l- d e ğ il, b ö y le a k s in e Mülıimme 70. s. 1 ( 0 0 ) ta rih in d e B ağdad v e te h lik e li i7 8 . hüküm o to - b e lli b ir a ile n in g ö rü lm e d iğ i o la ra k m e rk e z ı b ir id a rı b irim in m e rk e z ı iç in a lın m ış b ir te d b ir o la ra k g ö rm e k 6 E k im b ir h ü k ü m le , d e v le tin b ö lg e le rd e , kuru bir mülkiyet hakkıyla, m a s ın d a n g ö n d e rile n g ö re , ç e ş itli ve y e rle rd e no: 348. Im a d iy e Ş e h r i z o l 'a y a n ın a v e C iz re g ö n d e rile n ta k v iy e o to rite y i g e re k ir. h a k im le rin e A l i Ç a v u ş 'a kuvvet v e rm e le ri