Buku Teks Sains T3 PDF

Scanned by CamScanner
‘.;?! nu“
I 11-_I“
§ |<IH|n ml!
, Nlhlhl
lI1<lSd
Ar,ar;_: ianan pr,-cut dalarn pertandingan sukan antarabangsa

',r;pr;rt| Sukan Ohrnpik menggunakan alat pembesar suara dan
aim pengukur masa sepern yang dilunjukkan dalam gambar
tom rn atasv Ala! pengukur masa lni mengukur sela masa
antura bum/| danpada pembesar suara dengan tindakan daya
l’
f\
*-\
ru
.qr'(’:/f
tolakan pertarna yang dikenakan oleh kaki pelari terhadap aiat
iru. Sela masa milah dikenali sebagai masa gerak balas.
Dalam acara lanan pecut 100 m di Sukan Olimpik 2016,
masa gerak balas bagi pemenang pingat emas, Usain Boit,
ialah 0.155 s. Sekiranya masa gerak balas seorang peIan' yang
d|ukur adalah kurang daripada 0.1 s, pelari itu akan dibatalkan
*1 kelayakan untuk bertanding. Mengapa?
i
\
W
Kata Kane!
%
9 Rangsangan O Tmdakan
O Gerak balas O Tlndakan luar
Q Saraf tunjang O Fotoreseptor
Q Saraf penfen O Tunas
Q Afektor
O Efektor
Bah 1: |{:||1gsn||gm| dun tivrak l!.|l.|\s
._.x
fi'3.7i';
‘ ..9-1 ‘ r rh ;_ ,.,.,.,
"L .- ~'»-,~
o ‘cl "'13 >~ ..'\., -.
\ \ ;”-' "2
‘. )' ‘- ~
‘ 1.0 :1--. - 1
' I
_/.. w
* ,5"?
.l_. ‘ ,
1--’w.1 .
. |'(»"y _- .\_'-.' - "
.\‘
\ .- \J ;~' 4,-V A-<2‘-..Jr‘ 1.
> - . .
-P.-H"?*;___T-e‘A.\"_ '1'
.
4 f.
. x,/
._{ '_ > ‘I r. .
T.‘.,\‘,. _ >
‘u. 4 .,,;.r_ 4| ‘l _,‘_!,~_
.
;,I;1
.;_ V<‘l>"‘V 4‘‘
-.(. __x»,,,.\,'1U‘r.. U1,
-' .w.3s"--\1
»4. .,‘"_" v -.'-‘i“;" .',| _.-" ‘yr.’ ‘K
., I _ .\‘_'_| .. '-4‘ ‘ _'1 .\

. . -‘,_¢§j- _;-‘ ‘;."_ 4_ -- .- Q \
' A 1/: * :"~ *. . ‘ ~_.
'5 ‘ .
my , ~ ‘I - 1 1 ’
.,- '_". 4 ‘
.. 1.", K "VJ. _ _
’.§.~e'..;'.": ’>-M‘1'5101 r- . ‘ “ ‘ '

"'17,; _
un- - -' "(fr
1'. ->'l|., _v' :';:(1
;';- > >1 ‘
. ~
‘>" ,‘._~ 4w ' I, ,
',*1 / , . I.-. ’
~;
-" 1 6,~,4-' ‘
r/1.».-‘v,-.4-¢'. ,\* .
, -. , ., _,r».",‘
- ‘:5’
\ ~ ‘ .~
‘ I 191:’ .‘
q ~. , V \' __
', *' .
If.-.“ ,.'1n." . . "6 ‘
.-5/_‘ \» —'\ _"\\ :- _
J.
. 1 - 1 -2
,... .
<‘¢.-
,¢._ ., .
2 1.‘
_ \ \v_\\./4
\ .
'1: _ .
._r -'~ .
.. ‘ »|.
. _ * 1_“’b,'>
. A _ ~.. H“
_ _ 4“. _ _- (M. ,
\,.‘ J ,_7>_l_‘.
f.’- A 1
.\. .1.‘ '. . ' --3"‘
‘_ _~/.~_, v_w ,, _ ,_._\.\ .. _ 1
4 ‘I 1;," ‘ -x .v ‘ \
AI‘ w‘ ~ »~ ‘ '\ :
‘ .'.¢~v.
'5‘ _
, 4 1*?‘
‘~My
.
.
V _,
~ ; 1 _ ' 7-‘‘ -r._
A ‘-» 1 . Q 9* ‘_~\_
" '. 1‘ _- v 4'. 1 ~\
\ -.-'. \
5' ‘ 1 ‘ *7 ‘
- , ‘.. ‘T \
». -‘A , -’ , .
, V ,
- B
Tindakan Terkawal dan Tindakan Luar Kawal
an kepada tindakan tel-kawal
Gfifflk balas badan manusia terhadap rangsangan boleh dibahagik _ dim .
dan tindakan luar kawal. Perhatikan contoh gerak balas badan manusna yang fljllkkan
,__;_, _~-__ .-_.. ‘.- -bi-Q
_.;__.- __.,_ _-__'- -.<
(a) Membaca buku (b) Menarik tangan daripada

(c) Penstalsls d1
' pan as
Ob]€](
gerak
Q Bqdasarkan Rajah 1.2, gerak balas yang manakah merupakan tmdakan ifil-‘kflwfil
~ ’luar kawal?
,-I ~, Tmdakan Terkawal

’ Tindakan terkawal ialah tindakan yang disedari dan dilakukan mengiktit
Semua tindakan terkawal dikawal oleh otak. Contoh tindakan
menulis bercakap, makan, minum, berjalan, berlari dan bersenam.
' tindaka;1 ditunjukkan dalam Rajah 1.3.
:'_| .1
Bunvi.
'te|Bf0n'
Tindakan Luar Kawal
INFO SHINS
. Tindakan luar kawal ialah tindakan yang berlakg secalizlu )1 If” /
serta-merta tanpa disedari atau difikirkan lerleblh da ' \ Q"-\
“ \\
\\_
lla\?.,\
\
¢._“L_.h;-._
' Tindakan luar kawal terbahagi kepada dun l<UmP“]a"' ‘_

1
;
I I;
\
\_
I ,-/(\
1
Tindakanluar kawal ' " _,/7';;;,l

Medula
I 1 oblongala
Melibatkan medula Melibatkan saraf tunjang 4
oblongata fl§§i_€
~ Denyutan jantung - Menarik tangafl Wablla 1
terscnluh benda p anas

I
- Pernafasan .
_ Perlstalsls
. . . - -1 "ak benda
- M€fl3flk kakl apabl a lerP'J
lfljflm
d I m hidung 1
- Rembesan air liur - Bersin ap abila habuk masuk R6 *1 3
Afektor (reseptor)
-
Q
-_~
~o -"
4‘.
,~ -__.,.
T ’4*
1 "\
-' _‘~.¢. _,' \',
-\.;\, ,._
\'Ifi \
~-I
.
*‘ ul-
§\!
1
-1 __- .-_ _‘_

,
-\‘. ¢-~___
Efektor
impuls
-) Arah ahran umpuls dan
___1r"
(reseptor) ke efektor
,2 7 7-.1
Rajah 1.5 Urutan aliran impuls dalam tmdakan Iuar kawal (tmdakan rqfleks)
Mari ldta kaji dengan lebih lanjut tentang tindakan luar kawal dalam Aktiviti 1.3 di
Membuat persembahan kreatnf tentang.

I" bahagian yang terlibat semasa pergerakan
. lie _
-impuls dalam tindalgajn
—* - \.
*1 -» ‘I.--‘*,‘~'- Q
‘:\,'-..
_ Y v '1'! I" V“; lf,_“' '
.< ‘ .'~?'='1'.s'-"
Y‘-’_/_.F:‘>“l;~.k;~_\',\-:\\--I ‘:1
‘ ,iQ“_‘K."v7,4
zi “¢g‘- E,
-‘i 1-".
A
A
~
9. i. A . l‘.
“K*+' If/‘E’LU. 4'
-
Ll“
ll,
"“"_- 'l,‘-_.__'
‘Y 3__
2"‘aw
s.-F
u“.
9',
4
i"'?"t'3'\w§'r‘
_"
\! " \_
(;:&\~
‘F5.
l I.‘
'4." _/Tia "'3.,’
I9 .'~3';'s
0-?
1
"2
P’; “Y1-2'
‘ \ Aktivlti *1"
037>"
,_
*"*l-7-"*'-5' - ll‘ 0
xé ‘ >~.,:¢"__ "“.*8_
‘r, 2;?‘ 4*<4?
-:17l'?:"€&L"~*=‘.f
- 3"s~f
.-
Mengesan perubahan saiz pupil pada mata terhadap keamatan cahaya (tindakan luar kawal) mm; ln.Wl'Z>l
1? 3%
. ‘_
<1
Tujuan: Memerhatikan perubahan saiz pupil pada mata terhadap keamatan cahaya
C%f~7W%* .~.¢isY,,.‘i_-9!’
;, 00~ yang berbeza
\ .
' r-l\¢v, _'Q
, 4;.“
Radas
v -"*7
‘£314 Cermin muka dan lampu *0;p. ‘¥
1‘? > \~
_ ~*('!\J . . ~(._.
r 'f~- :0
Arahan G‘
Ix“ ;,& .
‘l. Kenal pasti pupil pada mata seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1.6.
1 ml’ »_
i »’
~ ._(_ r
-')‘ . IJDY 2»
Q.ml -6“
I ‘ 1|-R
.' ,l'
\. *\
If 2
' \
\'\~
V
' ‘.8’. -V
_ -Q n
Pupil
.Q_ _l
-
'3 Rajah 1.6 »
|
‘ $7.’ 2_ Perhatikan pupil pada mata anda dengan menggunakan cermin muka dalam
4-" “‘
keadaan cahaya terang.
Lakarkan saiz pupil pada mata yang diperhatikan.
3. Perhatikan pupil pada mata anda dengan menggunakan cermin muka dalam
keadaan cahaya malap.
Lakarkan saiz pupil pada mata yang diperhatikan. l
4. Banding dan bezakan saiz pupil pada mata anda dalam keadaan cahaya terang
~;
,rl
I,1
'0¢"
- '.Q‘
dan cahaya malap. -'
Soalan
1. Dalam aktiviti ini, nyatakan rangsangan dan gerak balasnya Adakah gerak ba\"las.l'l'\i.+}i-
6600oo5‘
“" 9 " “
[~-.-;*
5;-Y. ».-V-
i,*
».~";:.<p +* .<~<=
54'.‘-».'=_ ",~.'‘'r_"-)u\_‘.~ .
2. Apakah hubung kait antara saiz pupil pada mata dengan
.
merupakan tindakan terkawal atau tindakan luar kawal? Terangkan.
keamatan
flux
A3’
"T
"
It
a,'_ 3_ Apakah kepentingan gerak balas tersebut?
‘I .
Kesimpulan
0'03 Buat kesimpulan yang sesuai tentang perubahan saiz pupil pada mata
keamatan cahaya.
‘RC
INFQ SFIINS
Pupil pada mata manusia adalah berbentuk bulatan. Adakah pupil pada
“F3
0o’ berbentuk bulatan?
(a) Kambing:
Sesiempat
_
>fl__
_4%'
MQ
4“Pg __ I‘ \_L7V
_i
II‘
l
1F_‘
_
IIJ‘‘
'_;I _g__g
__’1“I“ _J
Q_ M~‘I
‘
_ W
N
g_g‘__‘_H__qv‘EM
q__ __
_‘_
mm‘t
/g1-'_‘T
V;ug
‘ I_‘__
vF_n_" H‘vjqy
1 lIl'\~|mr"‘uNlI!,"“J|‘¥.V)'_1“
‘vi
‘n
fly
0,\v_
x __
HIVAV?
f_\
_ _
g
6
_
H‘: N‘I
_ U’_ v_‘>‘
'1 am
/I/
__I A
\
1
\
g__
RH‘
___ __
_
NH___
>/_ f _M
Uh
_
UV 1y
‘Ii
_ _hT
;mHHH_U’’ _! ___J /_
‘__
_|__
3 E T”
-_._
._._!____, ,__,_,_ Q _
lml ‘HQ J ‘, ‘ '
p -_biL_.u_-.'@s._ll 5
-i
UL‘
J’ ‘*1
“I_ ‘Tm “"i"i"""
-c».
,¢--— -~-- —-—_~ *r~

J l’r<LltFaY-. pl’ )ll|z)_‘|\
1 l _ _A vm '
_l""_ < yr‘-\*l‘l I
Y1“
l'|_|
_
l..'
~ A
_A\’H:{__,7)V_‘[\,I‘/J
k \V \_I_‘
W‘‘ \ \
_ 1‘
l _ H_ 1__
_4~‘
%—"'
Apakah Warna Objek yang Dilihat? l
Retina mengandungi dua jenis fotoreseptor, iaitu sel rod dan sel kon seperti yang \-:
\-
dalam Rajah 1.9. I
Sel rod peka kepada keamatan cahaya yang berbeza termasuklah cahaya
tidak peka kepada warna cahaya.
Sel kon peka kepada warna cahaya dalam keadaan yang cerah. Terdapat tigaj
iaitu sel kon yang peka kepada cahaya merah, hijau dan biru. 4 »
Sel rodi
Sel -
.' j ' in-5

Sklera Retina '
Koroid " " '1"
. _ l -1-4 I:§
Rajah 1.9 Fotoreseptor - sel rod dan sel kon
Telinga
Apakah bahagian telinga dan fungsinya? Perhatikan Rajah 1.10 dan Iadual
Telinga luar Telinga tengah '1-‘élinga dalam
'2’
' I ' "f 'f'4"'— |O'\l_|U
F; -..,» ,. - !H- > _ \
1/,. I/’/ ‘n/!‘..'_’V'. _ h
, T»\1!:v:lL~_Il ‘.lL;ll,_-9:1!-j
‘ it, '.“,_\ .. ,. , - ‘ V
“ll,-_ :=.1'. ,Y-&JJ:;{Z\_--,4Q-\,_n_¢v;:,§1[l3 l;.1-_ l__>| _i'j_.-@i‘=_».,;jl_ 5 ;;,<§,q.;, 3 ,
fl »'l"-,2l'i~l ‘Y-I ’:=*"»;.4,
i i » -i~ n=" ,"11’: ‘iiil *=‘*'5,1:'Fl:.<;»;i ll,_';ii)1*';‘.ll»-'1f£m;~ *r<j?;l1 m;;,; i l a
,. , .>'., V ,
~.._'1 ‘.‘\_,; _ j . _, Z_ 1 :7 F;-_ 51-‘1%
‘<_._,.__4_-_' ;],"i'l.',r;' ~ T; ,';
_ ;_\:~;l_!; -.:;j§,,=l l
‘/'_'l_1_fiF:-, Ky‘ |{i_.l..~>jv\£i,‘/l‘;¢;'y, j\(jr:¢'_l]Yr:_){L~u Ill l|_',f
l'.r (f, fwfj‘ in-{ | y
._‘j, _ l _ l’ <4 _ _
cy4)F“;_h,
-' A
|_ns.iK_i> .(: ‘?y.u,i“
_:_ 7l.,,
"{.1 _l,|_j
A--» ii ,4; g
C‘.-“¥‘"4‘j“"\ ,,,
‘l.~,:_,k ‘ ,‘ L ,,‘
— ~- >Vfil" ., __ .
l f \ i; w »/ . .,_ l .
l _‘ '1_9'll'>:>--'17! '_l{~'.'lu_~;.rll llillllll 1:‘ \_l,l.l',l,, i, i;,( -Why-H.» 3,», \ _ ~ , ,
‘ ll>‘l‘r4l},l|h‘l|I\ '~“J,v“{/IT\‘ “(I|—"Hnl . ' .'~‘

u-'l,.|'.: »»,';.\\;-‘vl»'\;1'1 1» l_'|_l}_ '_: \ ll
~15 _'_l)i.i,- Li1l:.‘ i7l.i:, y l -
if "hf": 'l>:ti=i.
"'4;
,_ , _: Ly K /
"1-"l‘~'1H l'.i?"‘7 l:&’Iv,"ll‘]4 lI.1i~.-L»-I:L\;" l‘ E‘ ,».L(''1 |'\" ll ll
J
Ir
M
g1/___‘/_ _g’
t {_I _7 A_g_
___1_‘Z} ___“_ ‘V_Xi\>
v_(>//
K _F __‘ "V_wk
__
I_\I
gHV/
A
j\‘ I ‘//‘V
7_
@1
| Bab 1:Rangs.1ngan d;1n(ier.1k H;|l.1~
Mekanisme Pendengaran
Bagaimanakah kita mendengar? Perhatikan Rajah 1.14.
Osikel
\
“~ .1’
-I
Otak
Sarafauditori
Koklea
‘K )
Cupingltelinga Salurtelinga Gegendang lendela _’ Arahahran bunyi ‘ R . _

telinga bujur -
. . . ,' 1- -:-..
3.1;",_‘
_ bunyi bunyi getaran

Sumber Cuping Salur Gegendang Tulang
bunyi telinga telinga telinga "' osikel
Cuping talinga Salur telinga menyalurkan

menerima dan gelombang bunyi ke
mengumpulkan gegendang talinga dan
gelombang bunyi. menyebabkan gegendang
telinga bergetar.
impuls impuls
Bunyi Otak saraf Saraf saraf
ditafsirkan avdilofi Koklea
Impuls-saraf kemudian dihantar melalui saraf

auditori kaotakuntuk R
Rajah 1.14 Mekanisme pendengaran manusia
?".<‘§ A ,
Mengkaji mekamsme pendengaran dengan

Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. ‘
2. Setiap kumpulan perllu membent-angkan
dengan menggunakan model
3. Bina satu carta al-ir Yang
. .> ‘L
. » v_ M
— <.r|
-‘_41"_
. CH‘
. 4_
“ 1 . 5-'4
\‘l ll JV
aw‘ may
-\-l>lu'~;l~jl_l
5!’
,, _ ,_ _ . H, /
. _, », , -'—’__4¢r1"=-.z~=~
,..- -=1» |_ . I
H l if X / N\\“;
)1
Qfi
8! ~\
L-_..
/Li“
\ ‘ w
/I
/
I“
$:‘§“<'¢.-§\-,€ ‘$5 i 1/ -I \ ll ' < l

">‘-F_{L§_-,_._ -_._'_;'/ l ' * .
~ >‘ t:;.— ’ i ‘ _ I
- J,“ i-.l-";jg1l\'lf‘ '

‘ .
F-‘A lam;
" ll I "I"l-‘lVlV.',:‘llll>"
»-= 1 I7‘ ir ¢;;_~_i;;(;ly};_r Elk;
l
_j -,: lI’€_/I":/L}
rflrfll in
|_m*.!fVJ{_r/_/1
an ~‘.!:'+.~i '
‘_‘ i ‘-' I
I II
Eur‘
_§- I.
L". r; ~ zfi-Ti'Tii _ |_ I.
up ii,
R
\ l
lg
:.'<",
Alxlll ii l,'75j"._ ]QI'_i;lii@jllllllll.5:lll? ‘$1 {EFLlaigjratn
li;,w'i'>"-2 ».,l§:-.l
‘ y "‘ ~-‘-l-w~:~,,1~->
l _.~_\ ,.
ll‘/I:
l / a ml : <1‘ml:~@ml§1ull§lh.1l
. - . a - ll -wl
4 R
‘/"I l ‘ V ‘;i,:‘ ii,-. 'Hllll>/“"|'li1-:3l',lll@ll
Y _/_‘Y’§_-'‘ ,l?‘l '<‘l‘;»;\<:‘lr\ll'l
,, .,_ ,,,_I‘., .<"»,.| -_, A -_i
-i ll <' l}i.1m‘.‘,:lll'?4~;j- rm 0 -,C
-“'/fijlllllul 1A ;~."Qlll’:l-(.’\'-;ll_lll (T
;/ » ~1
.i ~i <l:.~ w'£:l = ‘i,~‘;‘_l,ll~'lll Y; r-gm ll2lll‘!~’=1*?ll Hril<_§.‘l ~<1.\l~'*il,l>"
[ ILII» I: l(.|||;gs.|m;.m <l.m (51-ml: H.uI.|~-
Kepekaan Kulit pada Bahagian Badan yang Berlainan

terhadap Rangsangan
Gilmbilf (om 1.8 mcnunjukkan lwlwnxupn cuntnlm uklivili lmrian manusia yang menggunakan
kepekaan kulit pada lwalmgian badan yang lwrlninun lcrhadap rang.sangan yang berbeza.
J: _3_
w
Gambarfoto 1.8 Kepekaan kulit pada bahagian badan yang berlainan
Apakah sebabnya aktiviti harian dalam Gambar foto 1.8 dijalankan pada bahagian kulit . _
yang berbeza? Mari kita kaji hal ini dalam Aktiviti 1.6.
mm
Mengkaji kepekaan kulit pada bahagian badan yang berlainan terhadap
Bahan
Pnta selofan
Radas
Pembans (30 cm), pencungknl g|g| dan sapu tangan (atau kann
Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.
2. Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah
Pencungkil gigi 2
Pembaris
Pita selofan
Pencungkil gigifl
Pencungkil gigi 1
Rqjah“ l_.1~§ _ p_. L
Densan men.ggu_na_kan pm selo

Q _~ _pencungvIV<il gigiyang
0 V '9, pen_cungkiI’g,i.gui<ya;qg
Yang. .P@’r‘falTia
‘ ‘ ~' P!@'A1;i¢3311§!5-fl
‘ - ~ ~- - . ~.~ ~-.-».- was‘ _ - _ __-‘_ _»,_=‘
. ‘ P‘ | . /1 5 _
‘ _ _ , “,3-\,~;;[~ ' ‘;.'m.l';_\'\'\F1_‘,':‘"“' ' - Q I xv’,
‘ \ . 1. :~ 1l‘.'f~:*.-1 ‘ ‘ ~
9 1 , ‘W: 1, W 5;» ;‘"{,_€m\_§»_|
-I‘
.
Que“
;.cs- ' \
/
,‘ » » _ _., ~_ -—'
‘C‘r'/_AI-Lfi ' ‘~ 7'?
'.,‘
V 1 ' .' - ‘ [w.~‘ M 1". _)\.. _-A-'~ ~
‘ \ .1,Y.-\'- , Z» - -- —‘~ ~
_.. _,. .. ,- 5--/1‘ Yaw‘ > M \ ‘

\ .- \;. ~,;»='._i;;,~.»>rm;;1;\Fy;;;§§gAfl!r%{l;_wi\“>2”Jlif-'1::1/21:1'.i&;£&iF"I"B',:§»5fi I *-
\
‘
‘
‘__________.,__,.__.| _
— ‘pr.',‘L»~;1|;-r,>;,1f'I‘ M ‘nr-\..\~ra‘L+.1 ,~\:_ ;:>»;1;;<v
,k‘
\
> v q.,?
w . in. _ | \"?L".I1r|‘ "\F~~' ;»';"?JT‘{3;'1!’“\"“
‘I .@:"i~"1 T '
._ _ V_ ‘ _W ll j_1'_’_*f' >2-3"-J1!‘
I ,1. Y \. .' , _»f"',‘ "2-I" -
‘ K) ;< L-.\ ;>‘,_;;:@§-‘.';1>_v»,q1‘1 m _’-f_:_1(¢_‘|'Zi\f'\3:/?;;Hf;€j‘l;~(H'; ~
\ ~ \
‘P!
_ 1
'\’\,1F
1
Bub 1: Ra|1gs;u1;;.||| d.|n (21-mk B ml |\
Kepekaan Lidah terhadap Rangsangan Rasa yang Berbeza

Lidah bolch mengesan lima jenis rasa, iaitu manis, masam, masin, pahit dan umami. Setiap
rasa dikesan oleh reseptor yang berbeza. Mari kita kaji kawasan lidah yang mengesan rasa yang
berbeza dalam Aktiviti 1.7.
IVltl 7
‘Q
. Menunjukkan kepekaan lidah terhadap ran 9 san 9 an

rasa dengan bilangan reseptor
6000
Bahan
Larutan gula {manis), larutan garam (masin), jus Jangan
iirnau (masam), air kopi pekat tanpa gula (pahit), sup kimiadi
cendawan segera (umami) dan air suling KBUBRQIHT
Radas
Penyedut minuman, sapu tangan (atau kain penutup mata)
dan enam biji cawan
Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan. Guru akan
membekalkan setiap pasangan murid dengan lima
larutan yang berlainan rasa, iaitu manis, masin, masam,
pahit dan umami di dalam cawan yang berbeza.
2. Tutup mata pasangan anda dengan sapu tangan.
3. Minta pasangan anda berkumur dengan air suling.
4. Dengan menggunakan penyedut minuman, titiskan satu ‘I81
titik larutan gula di kawasan A pada lidah seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 1.18.
S. Mirrta pasangan anda mengenal pasti rasa larutan itu
tanpa menarik masuk Iidahnya ke dalam mulut.
6. Tandakan ’/‘ jika pasangan anda dapat mengenal pasti
rasa larutan dengan betul dan 'X' jika salah atau gagal
mengenal pasti rasa larutan dalam jadual seperti di bawah.
7. Ulang Iangkah 3 hingga 6 di kawasan B, C, D dan E.
8. Ulang langkah 3 hingga 7 dengan menggunakan empat
larutan lain yang dibekalkan.
. .. ___|,,_‘l~_ __'..r_, .. . . _.
._—4*— \f4—_\P‘- ~"“-»
Soalan
1. Mengapakah pasangan anda pedu berkumur setiap kali hendak
yang lain?
2. Kawasan lidah yang manakah dapat mengenal pasfi
3. Kawasan lidah yang manakah paling peka terhadap
4. Kawasan lidah yang manakah paling kurang peka V
pemerhatian anda. Y '*
5. Apakah kesimpulan yang dapat anda buat
m_ _
4. Benkan cawan yang bans: rrnnurnsm lmrclaal
perisa anggur kepada paaangan anda dan minus
dia mengenal pasti dan rnrmyatal/an ymrma
minuman kordial di dalam cawan yang dibmi.
5. Tandakan ’/' jika pasangan anda dap-at
menjawab dengan betul dan '/' jilra ragu ragu
atau gagal rnenjawab dalam jadual sepr.-r1i di
bawah ini.
?'?¥'. ' 6. Ulang Iangkah .3 hingga 5 dry.-ngan rninurnan
kordial berperisa lain.
:;‘7(~r.;
4 ‘ "Y 7. Ulang Iangkah 2 hinggn 6 dr.-rugan tanpa
F n
.-‘
4
mernicit hidung. I 1
v
5
._., O Gambarfoto L11
¥§¥0 “again g Parisa minuman kordlal
ql -
hid‘-‘"9 Anggur Oren Mangga Straw-1;r1
Dipicit 7 1
Tanpa _-F Paotkan
dmmt V M Hqrd mm
mnuman
Soalan 7” I
1.D alam keadaan yang rnanakah pasangan anda lebih mudah mengenal
minuman kordial, dengan hidung dipicit atau tidak dipicit?
2. Nyatakan satu inferens berdasarkan jawapan anda I
,ll I.
3. Mengapakah mata pasangan anda periu ditutup dalam aktiviti ini?
4. Mengapakah makanan yang panas lazimnya berasa lebih enak?
. ~_. - \—l _=Q.,..
LII. , ' /_. _ .'.< ,- .

. . . - . _ 1 ..
|¢is
oooo I 5 - . ' - 5 ,r 1 .
Y. . -'11‘->1 a 1'.’ --_ __
_ I - _,- .__
‘.-.r ._- . .- _
I
D
|
1. Para pengadil dalam suatu pertandingan masakan
'1'
seperti yang ditunjukkan dalam Gambar foto 1.12
1
menggunakan beberapa jenis deria.
(M Nyatakan jenis deria yang digunakan oleh para
pengadil itu, untukmenjalankan tugasan atau
penilaian mereka.
. (bl -1Apakah jenis deria yang dihubun 9kaitkan 4
- denganderia rasa? . .- _ Q
- __- ...‘... _-|.;_ _ __..,_._._
nary <a--~a -
ernahkah;g;fl.melakukan. awymhanan
1 *.¢a:=a*"ggg
__\_
T‘__ ___
‘
_(‘1x4w‘
__
MM
_W _ _r____
_/{IN‘_I_]I
V)C'VIr_K“V‘ _‘I
K ‘_ ‘ ‘
W
j
_g
_-___
_|
_ __"___/ _ ‘I_YI7'_4P_v__>h_
‘J“_V _VIfY1g
(_
.
62-ab 5 1u.¢.'5.1+r.-<.~;»;',.-:1:'~>.~.~: M-.:.-.1 '1; .»"‘.;.
‘ 'I'lll|< Hula lllinllk Hula)

1 lmlnu. l(I_7H|l);|l| liinhlr inn» '/any, rlirlizqnivlrzr. /i;=f;=.':; Pajai. 1.2 '5; %;.a§a:?:2.', E2. Li€!ig.a.;‘/ai<.2.‘: irnqi
y;my,;;1ml| pmln |,mnl< hm/. llllnlt /i:=;»:n /“ll?/4??
Vim l;w.n|my;i l|rl."1l< wzrlar alum l'r:lm.'i1r'/.1. '.',ir.?-.'l( ;',-J2. rfzlzrr. .'.';2;'3. 1_4r!g:;_a, Ibkk
'/may, <.;nm» l|rl;:l1 mun;/,l(m ynuh ;r/.112 l/!:(li:;:'/luvs L-,.r.'.1 7'»-32.. :.'.z.'2. -*.-mara v:r‘:r..*.a}'- ,l2.l..E~..‘J.'(.2I.‘
alniviti rin;/,1/:i=. ynny, lwrllrul emlnlr rr»1rrl;;Ir;.;: nmriir ?.'.'*2..
@“ ’( _wv
1" ,
Rajah I.22 ./‘/fenflmyi bintik bum
Arahan
I. Pegang buku ini dengan tangan lranan dan Iuruakan tanpa anda
2. Tulupkan mata kiri dan llhaz kucing dalam Rajah 1.22 dengan mata lranan anda. .
3. Gcrakkan buku ini secara perlahan-lahan kc arah mata anda. Adakah burung im
daripada penglihatan anda pada suatu kcdudukan yang lcrtentn? Mengpa?
(iarnbar fntn l.l4 rncnunjukkan cuntoh pa-lbagai alaz yang digunakan unmk mengatasillad
deria pcnglihatan. Narnakan alat terscbut. Lari makl
4 umat tentang penggunaan alzl ini yang
bolch dipcrolch daripada Internet, majalah, buku, surat lchabar
dan sumbcr lain. Bincangkan malrlurnat yang telah
dikumpulkan. lficntangkan hasil perbincangan dengan J
rakan lain di dalam kclas mclalui persembahan . ‘
multimedia secara kolabnratif.
Bmokular U-» ”
Mikrmkop cahaya
Mikroslwp imbasan elclctron Main ultrflbmlyi
Gambarfato 1.14 Contoh aim‘ mm
'\.‘ ..
"\
__¢'?_._\- -
Kacaeatanfllflfllllll
'
~_—~-~ , ~ i — ,-
»
-
_
. . ‘-
i — ¢'
<1
.
.
H .-,
. -‘| - V-
.~
.
...:<=.~ v.-
Mflgnntluna
(a)MahnaH0bahaghn0bpokl0bi\plasdlrIp|¢h 1.} Q‘-I
flW“.IflI\i.§* r_ ‘._ '
°lh89*3"Yi"9W"
lbiHal\md:soouounolahpornuuanIor\¢unp\ I
kornoaauuknnuyanqfldakuluu. __._,_
1
/‘.
A_.i‘_ _' ._\
\-
ll ‘.2 l #17-‘J
1n_ \.. 1.1_=9 .3
*<z\\.~£*',w .¢""”
-Oil’
9‘. "L_—. ‘id_:a3
F
1 J‘
O .5 Kalaildu
x‘-.
1v_
3 -.~**"'
>
}
\ ._.\
7 6 5
Rujahl.2J
Cubau|1manmdndlnglnmlI\dFIfl|1.a
Adahharidadnpalnblnhnlnrrlmprhln
dengansarr\ajolas?JlkahdI:.ar\dnm||\¢&jp
,1’
Had Deria Pendengaran

Had deria pendengaran ialah had kcupayaan lclmg: untuk
mendcngar bunyi. Kim hanya dapal mendcnpr bunyi yang
berlrckucnsi anlara julal 20 Hz hingga 20 000 H1. Tding
kita ndak dapal mengcsan bunyi yang bcrfrckuaui di hm
daripada julal frckucnsi ini. lull! frekuznci ptndcngarm
scorang individu adalah berbeza. Apnbila um mcormg
semakin mcninglun, julat frckuensi pcndengnnnnya mcnjadi
scrnaldn lmcilkerana gcgendangtclinganya menjadi mmkin
lmmngkenyal.Antaraahtylnglelahdicipudmdignmhn
untuk mengami had pcudmpnu adalah seperti yug
-'Z- _ .1
Kecacatar1 Penden g aran dan Cara Membetulkannyfi t 1I dak gs .
- n seseoran berf““_ ‘den *2:__4.. ~.@-|.\'
Kecacatan P endengaran berlaku apabila deria gendengaraoleh kerosaian tehnga aklbat Janggalgtan
sempumai
'
mikroorgamsma,Kecacatan
' Pendengaran
kecederaan. proseslazlmnyandalsfiallaarz;
P enuaa
_ kuat Yang
h lazimnya mudahberlarutzllé
.
d1b€l an. M-IS3 l nya,
Kerosakan pa da telinga luar dan tellnga tengfl tel.“ _ Gegendang telmga yang
- - 1 1 1 8“ menggunakan ubliat lzzltaupun
P€I11b€!‘Sll'l&fl bendasmg yang ltersumbag:1;}<j‘:i?l;:t:,l1:;; dengan
ahd k akan d skelpula _
l1;:11bed:nha11erl.(ierosakF:11:a(:i:l telinga dalam pula lCl)ll'1 sukar untuk d1l_'>¢tL11k3" ° Ea Yang
rosak dapat <libetu1kan dengan menggunakan imPla“ k°klea' Saraf audlton yang rosa maslh
- - b t t upun pembedahan. _ _
o .
adalggzflrardlb:otL?lY2n1I(l:n‘§1:l?uln<l<eaIl1ggzgzlzgnta _ teknologi
:10‘?/gsi dan . dlapllkaslkan untuk
mencipta alat bantuan pendengaran yang semakin cangglh dan kw]'
-> -'> -
Gambarfoto 1.16 Kemajuan alat bantuan pendengaran
Mensyukuri Anugerah Pancaindera

Anugerah pancaindera ialah satu kurmaan Tuhan
yang patut disyukuri. Gaya hidup yang tidak sihat dan
kenaya l)€1'lS1k0 tmggi boleh l’Il6n]C]8Sk&11 kepekaan
organ dena luta
Berdasarkan Gambar foto 1.17 dan 1.18,
' - nyatakan organ deria yang kepekaannya akan terjejas
_ dalamsetiap situasi
- huraikan bagaimana setiap situasi tersebut boleh f
menjejaskan kepekaan organ deria Gamb“
' - apakahalat atau langkah 7“"3
beriaaadasa vans
. menjaga
kesihatan
setiap
17> 2*:Fl‘ =_-1c <4"- :1
‘i
\ ""“l‘“y-'1}.
.\ 1
.,- 1]~ .=x1|1-_l;iI.'\<1ln";glr-w@~'.~iy~ ‘K1111-';",<»'-"9'1i‘v.-,1 §{Z~1';_;_.’fv"§:1_1iri;.*' 1..

, r‘
a~~ . ~~ /_ .1 - a ..
,- -’/ '=‘f.;»:;— 1; l 1
~4‘|~.,¢n/~.H ;, lk. 1» 111 1. .. 1,.-.
, ' , | ...1‘ .. _ _
2.. .:..‘1:,= .. -,. ‘V _ I,-, —

-~ ]~>_;.b_.x‘_.$;~r,=_: .711-_._1':rIm1v4li.1\'-.‘::'a|{:~=3 JJ . -,, _
.-f_;l:“.'.-.1112; '._;'....q1!ul.1qy<;/;§_i;vl; nzl,'_=4;- 1 ,~ 3 i 1
1".’ .' ,.1‘._ » in-.[W
" 5‘ ‘ll'".»;:= <.9.1,;'§.€l§~ '!:i'~.u=“
-’
r' T".l.n,;\’<>
>l'.— 7 .. .;.-. ~ i -
1,.ii--~16;]_/;;:</.1‘/;.;.~.z ,;_.»;.i. '5;. .11~_. W ' "
‘.» 1-, .-V-»~--Aw-2__,_..,_
‘=,1"‘>*i‘]'.' t‘:'..";§'I~.l'.'
r'..{'; i>1»~1=.:@
' 1
"1ilr.r.». M
1} |»- . 79 , 1_-,_-7 ,_\ y ‘-5:111‘/-(1":_,[21ni>_‘
, ,_., .
ll ‘ 3i .6: :\\|_.!2* _-_v.-_ fi->;|L[;.4. _'1_.'(gl:;:/
. 3/4‘/1"l.Ul"@ (vi Iii-/> ri-1‘ ~'>;g|~.=.:n;~.' .-./r;»m'..'»|’;m<1_>;1,-mi
» 7 /. ' ,9‘ Z ~ 1
_, \. ll1'11;
~__, "m<"11i<ui
. ; " 7-';‘
<-~ ~_1n..’5,/;_;_»;€/~,V l,'l~l(‘_.l!\\1_i"l , . ‘
_ ._= 1..
/1 W3]Z.-_—~"11 IF"‘1"""'”lll1"1 ’ 1‘ Fl |\§~"_}5{ llwl-.1 7"“ * ‘ .
- 4’: 1\i~'l Li; ;i1;*;',u!l 9 r~ 1 *1 .1-jjran.-_-.j1 aY .7.'.~!1;f./.
'1
->.’1;<¢ =J‘.&l-
' 1‘."~\' _ §'»"';,.~";.¢\ m - Ci
"1 1. ,. , ,
.;;X;,l,fl1-1,. -~ .;»_;'l"Ll_§-.L'ZVl'\_1,i:4'_:;13lr - 1». ‘
I
-ir*|___
r" F - ‘ a a.
-_ !_ J; _I_ g‘ _‘
> _F \-
_a;_.’~-;'*'-_~' ' a —~—~——~~ -*—-- .

F!‘
.
-.'\---
»~-v » ,- -~‘.~.
,\_. _'»-- , ~.~.-.
‘—F‘ .'
.. ... ;~@..';-.4 ; L./L‘
. _,_g_‘_-__
‘n .H _;
. y
|
1
. | 1
_. .u:-ii
‘JI-
'1
1 1 ,
1 | » i 1 ~~ 1
1 ~
___’ Wu‘ J__v__,
_’A
_V
4; ‘I___IN:
_>_;;_ uI I __
_F ‘v__
_,__
_'
_ K_ _
_ ‘_
_
l _ l
/ ___v/V
_
__
_M
_V_ Q
_V___
__'___
_g
;U_
__
‘I1II___ "R1
__WW-
‘ , ____“_4M_I ‘K __‘J__ g‘_I_)\‘"___
_‘LanH‘ _ M_ m_ w
___ \1g_‘
IH_ \ \_;
__ I
I||_4_H‘
g_ lN
_ gY
__
_I
I‘1‘"X34.1'nf3|l‘_-1‘?:“l‘!1~L\“n_Vl‘!i|4"_\1“’|:'/li_‘ J)‘.
_‘\ .7_ _ __
“il‘1 \
Il‘ l__‘
‘
WM? rv_
_r
\ Ty
\__
.~. ~-< <._
-~.._ \.____,, _.. D .1... .
_ ...<-1 -|l-1
. _> \. __ .__._._..fl» - .__
‘a-A '7‘/'.,\»\fl "\l:‘~“

\..
; ,-
7" -/\. \/.-
./In
\. .5
"4;
J‘:11... _.t /;~__a- r:_-*'
.‘_t':i3el'j A“: my
11.11» l. l1.1|ig.;\.n1;;.u1 ¢l.m U1‘! .11. ll.:1.|~
I
4 Kapas lcmbap __ 1
Q
~ , §
IIQ-OIU'OI’OQ‘llOl-'OIl‘lcl‘
D1 ll Anak bcnih bcrakar lums -._ I ,
LI'IIII‘l'lO;II’l'n'l0a‘¢ Q u - -4‘-
I Kasa dawai
D 11.1. _ Air
.~;_§g_-r.:E.7.I._‘-,i_:,,l‘_T' 1 .- , _ .,
T14
.-_._"'4'11 l airman Kalsium ldorida iii?‘‘:9:0- '{ara-.1‘
_ _ _ ‘ 7It
Q
~
I.
X kontang
33;-
-<
Rajah 1.27
Kesimpulan
Adakah hipotesis diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan
1. Apakah rangsangan yang digunakan dalam eksperimen ini?
2. Nyatakan bahagian tumbuhan yang bergerak balas terhadap rangsangan.
3. Apakah fungsi kalsium klorida kontang di dalam bikar Y? 1
4. Adakah bahagian tumbuhan di soalan 2 menunjukkan hidrotropisme positif atau
| negatif? Jelaskan jawapan anda. J
1
l
'I\1mbul1an perlu peka terhadap rangsangan seperti cahaya, graviti dan air supaya dapat l
bergerak balas dengan sewajarnya dalam menjamin kelestarian dan kemandirian tumbnhan.
Mengapakah lumbuhan memerlukan cahaya dan air? Nyatakan satu rangsangan yang dapat
dikesan oleh tumbuhan tetapi tidak dikaji dalam Eksperimen 1.1.
Fototropisme r 'q
Fototropisme ialah gerak balas tumbuhan
terhadap cahaya. Pucuk tumbuhan ’|
menunjukkan fototropisme positif, iaitu
tumbuh ke arah cahaya (Gambar foto 1.19).
Oleh sebab tumbuhan memerlukan cahaya
untuk fotosintesis, maka fototropisme
positif memastikan pucuk dan daun
tumbuhan memperoleh cahaya matahari
Y”-"8 m°n¢“kuPi unmk membuat makanan Gambar fvto 1.19 Pucuk dan daun
melalui fotosintesis. tumbuhan menunjukkanjbtotropismcp0$i1'§fl' -
Hidrotro_uisme
Hidrotropisme ialah gerak balas
tumbulmn terhadap air. Aka: tumbnhan
menunjulckan hidrotropismc positif, iaitu
tumhuh kc arah sumber air (Rajah 1.28).
Hidrotropisme positifini membolehkan
aka: tumbuhan mendapatkan air untuk A
dani .
! '
1 . !
7
'. ‘ ,
. vv
.»- ->
I/.-7 ..'~=1L.;]
|“'i_ 59;‘ 1".
- Q AI u_ _- I. . .. _ y A |_ _ :".l||lL;-
Lg. 1.’! H‘ A‘ 4’. _ fl , vi .

-.r.. ~- 4. u..-_. ;.- - ~ ._
_ H _ - -,___. __.. T..."-,0--q;-1.-\ --nmw‘-—u
(
~.__;~.
3-' Bab 1: Rzmgsangnn dan Gerak Balm;

".i’_-_ 4... ‘\.. ,. Ii '
Gambarfoto 1.21 Gerak balas nastik pada daun pokok semalu

, A 1 . » 1 ,‘ , , - ‘ »
I
2‘. --J‘-‘J‘ Y. -
,L ,_,. y..
F
4 '|.@-' ~}.
' .‘ ->5‘Z.n~.~
1'.‘- :_’. ,.
’ v ‘ I O IQ‘. 3} "2,
< - 3
s. \.-‘Q
5‘, " 4".1
\I
-, ‘ ' ;' ‘ ,‘
'.- .-.-J§‘»;.}“"f‘."'~‘2\Q -~. >1 :' ‘w
E?‘
a--
oi. L‘ O
Menyelesankan
'
masalah tentang gerak balas tumbuhan dalam situasi
b b 0 KBMM
yang er eza - Aktiviti inku
Gerak balas tumbuhan terhadap graviti bumi J__ ( "'-"-
dan tempoh disinari oleh cahaya matahari dalam
av‘ * sehan' mempengaruh|' pertumbuhan pucuk dan
I r‘v
.,-
1,“;- I 2 akar tumbuhan yang menjamln ke|estar|an dan
» _ ..
.A kemandman tumbuhan tersebut _
‘w
»
-/'
‘-
Q DI Stesen
'
Angkasa Antarabangsa ISS
.»= ‘- ¢
1- 35;,
2
.
(Internat/onal Space Station) pula, ahli sains mengkap
..
pertumbuhan tumbuhan dalam keadaan:
f,_'.',:;0 (a) tidak ada graviti
T_f-'_‘;» 0 M(b) tempoh
_ _ masa7_ terdedah
_ _ _( _(kepada
( N cahaya matahariM _..___\ Gambarfoto 1.22 Seorang ahl
it - 1‘ _ ' *
1:}, Arahan sai_r?s yar?g sedang menjalankan
2'3“. 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. kajmn dz dalam ISS

"4551: 2. Kumpulkan maklumat tentang hasil kajian ahli sains di Stesen Angkasa Antarabangs
ISS tentang corak pertumbuhan pucuk dan akar tumbuhan terhadap rangsangan
' ' ‘. (graviti dan cahaya rnatahari).
3. Bentangkan hasil perbincangan setiap kumpulan melalui persembahan multimedia.
1.3 I ’ .4 ff 7;‘ .
1. (a) Apakah tropisme? .
(b) Nyatakan jenis tropisme terhadap rangsangan yang berikut: V
(i) Sentuhan
(ii) Graviti _‘ ‘ W
I (iii) Cahaya K‘ -$1-‘H’
-}v Q
';-. 2. ( a Bah ag’1an tumbuh an y ang man akah menunjukkan:

i (i) fototropisme positit?
(ii) geotropisme positif?
. (iii) tigmotropisme positifi’ ’ _ I , ‘V
, (b AP akah kcPentinBan hidrotro I P‘isme _ keP ada tumbuhgni’,
_J§§ya;takansatu pejrsainaéfiidan ‘satu p¢rb<-";zaan;v
Huh I: I(,|||;j'..||»;;,||| rlnn tn-mlr H.|I.r.
Iadual 1.3 Perbezaan antam penglihatan stereoskopik dengan monokular
Pengllhatan stemoskoplk PanqllhIlln.m0n9K§l|,lfd "

-_~ 7 —- ——#+*_ a — ~*—1'__ :1
Kedua-dua mata terletak di hadapan kepala. Kedua-dua mata lerletak di alsl kepala.
Keluasan medan penglihatan kecll. Keluasan medan penglihatan bout. _ " ~'
Medan penglihatan yang bertindih banyak. Medan Medan penglihatan yang tidak bertindih atau
penglihatan bertindih memberikan penglihatan bertindih sedlklt sahaja.
dalam bentuk liga dimensi.
lmel tlga dlmensl yang terbentuk di dalam d Ime] dua dlmensl yang terbentuk dl dalam )3,
medan penglihalan yang bertindih membolehkan medan penglihatan yang tidak bertindih
jarak, saiz dan kedalaman objek dianggar dengan menyebabkan jarak, saiz dan kedalaman
lebih tepat. tidak dapat dianggar dengan tepat.
_ 7 ~_,__, _ V __ _, _ ______,_ _ ‘__v.,__ ____ .__...___.,_...a__._ _.. _‘ _._..-_...._.
Keupayaan menganggar jarak yang baik Medan penglihatan yang Iuas membolehkan
membantu haiwan memburu. haiwan mengesan musuh yang mungkin datang
dari mana-mana arah.
Manusia dan kebanyakan haiwan pemangaa Kebanyakan haiwan mangaa mempunyal
mempunyai penglihatan stereoskopik. penglihatan monokular.
Pendengaran Stereofonik
Apakah kepentingan manusia
Sumbcr bunyi
» dan haiwan lain yang mempunyai
-
sepasang telinga? Pendengaran
stereofonik ialah pendengaran dengan
menggunakan kedua-dua belah
telinga. Pendengaran stereofonik
M)
membolehkan kita menentukan arah
i bunyi dengan tepat. -=:_
Perhatikan Rajah l_31_ Rajah 1.31 Pendengaran stereofonik .‘_ |~> .r—|4
1|:-|'||:|": ';_"J‘|
I. Kepentingan pendengaran
F‘ stereofonik bagi manusia adalah
F1
untuk menentukan lokasi sumber
bunyi. Pendengaran stereofonik /-it
membantu haiwan pemangsa untuk

menentukan lokasi mangsanya.
Sebaliknya, pendengaran stereofonik
juga membantu haiwan mangsa
untuk menentukan lokasi pemburu
dan melarikan diri daripadanya.
CABARAN
M I N DA
Bagaimanakah telinga berfungsl‘
‘_pengllhatan' bag!
_ w ! ‘K ‘_
. " . -' T.,__\=q
- . -I
r ' , ' ' .
. ,1 ‘D-
. I -' P . ’ >1‘
._'".-- _'-. _ . '-. ._: 4 _ __ _ -_-A-;';‘_-:1-\'T»4;‘z'z
_v
__U_‘H
___’v- m_‘__
_ _‘'__
Am
‘F-O?
__ is
:1\
_w_‘L
_HV_ WE
__~a‘_pf
ON‘ “E WGJAW
TL‘y__‘ $1 I_F
’
\J; __VQ
__
3 {CA
HIi-‘ ‘_F____vV_
I;_“_
..,,i,_h
_.r .. I. .~-
“'1! _"- _~ _
""
air ' 1. '|- , 1- 1»_§»»‘f-_~-__ -_ > __ ___ __
} »
|"". -' =: " r

a 4- Y.
., * "Ni";
\.‘~|.l;i..'llIsl!-i_nn!l»~‘;..¢¢\"M1|-n,‘Ma{S!U;;‘;@; \\.
/
*~"/1 .I|1| n-3 fin M
‘
.:4,. ‘\ h~‘w\v m~»¢r.,,,1l\,
_ 1‘.\;:,-‘nu!’-/. W >_, Er \.~
\ W H M!‘ -~.1\.' “ lg‘ v1‘1‘}b‘ \| {|),",').‘5M,'3. <‘ ‘

V \ ‘- ‘; “ "~ vr‘ "|l'1- my, ‘.
‘ ‘ a \ M Y-‘ ‘FM “LvV‘[\ “H "\ >“| -,; u-J y 1 H ' V. ‘I _.
- »‘ \‘ Wt‘ " 1,|~q\..\,- M‘ J y ' ~ ‘

‘\ IF \ ~i\:'.
'
\, ow 1
,‘ ‘
LilTi§;1j~§-§§§l7§_i‘7 '
M‘ ?
i‘;
45;"'5 4 _/' ,;Vy_|-_
*2a<;1»..
~<
‘r"1!‘
' =y/ ~
_ ~~~i‘-f
, . .
i
.
y ._
‘Q
Cl TI 1l9 ‘:11
:.\
I2
.‘f'L
|-—
_£
I ]'r_|. tr-*_ \.-hi-7n=;3_*IT* ;;fJ

z!._‘_-_-. ,'“|'_,__ ,__—, __ M
f~\fi<\ti1vfi\i;n
'
H.
H11‘ ‘£14 <7 Efwi ||"\fl‘_vL|.;,_ ,-.g‘:}_[,‘, lqk M‘!_H:_i L, U
r.
—'
I:1 \-w,l.<|\‘
-—, I
- -»~:\ » - . ‘H ,-
‘U.,,‘,\ O |__
. J \ ‘
\\ \ 1
- \ H“ ' - -xv I am-‘:"!p‘x=“>g>\,~|'H
. _._ .L
“‘5"“'§ ‘ W “- 14"‘“P'4Ti‘T;1|-'1nr|v‘vi‘*‘HM nl|“1'h;~-‘>1 -
\ .
* ~\ nnvi-~» I‘ w! I A1-M M1.» .. ‘--~ \'l\ (<,--M \
L. .,n.
*1“ '~ ’- ~ * -'4' y- * 1\»a;,\-_.r‘;*».:;».<@ :*\.~\;m
l A i H‘ ‘C “ " '7.‘-\“-‘1~‘~‘I\ H ~"|'1"‘-1l"\:|-1 Ak 4 ‘
‘~ \ M‘/1}_ \‘..,‘
A ,\_,_r4u
n
F) — 1: .1 o 4,15: -v ¢
Reziefiasm £<":~.:<.=m:§;z:;
- 'v‘
r“1._,.__f;_,~. C» _, ~,*f_j;_ _ _ . v.~,, 1' 7 - ,_.

_ ¢\,.<__'-_;¢-. . , ,v
K \
) l¥.|l> I Nu 1;_s|1agn| dun ( u
5 Rajah 3 menunyukkan slruklur kullt manusia.
E-1
‘E-
5 ' ' 11' I1‘ “"
-' >' -, ' ‘ V. (0
, qu, -0 ~' , =- gquw ‘,""‘-I“ Qyvh:
‘o . .2“ Q; W‘
~..-;__a' ' <.._l b =v 4,5‘:

\"’.\ '\‘
l,"';~_5"
‘$5-.1:- ~ /-s
Q‘
‘1_7} 2<-‘-<x_
§_
'_;l9_.
b '1<
f; ;8,@_=,,y'_§;€§;.;9,g>, ._-,>Q"‘FQ-“‘.90 ..-1
' \ ' .> '-‘Ta-€:%
L; -
. .,'».=:¢.-:~.-<.-¢a:¢',"YP‘
r-,€-f:°5»:¢:.* -
In O0:
Q0‘.909
E0,
“"‘'.
I O.I\.
j.:\§
'‘-.
Rajah 3 if IL-_
Label X dan Y pada Rayah 3

(b) Jelaskan mengapa hujung Jan dan bukan tapak tangan digunakan
slmbol BI'3lll€
Mazlan mengelas an hdah sebagai kulit yang mempunyai reseptor rasa.
Adakah anda S€tU]Ll dengan pengelasan lidah sebagai kulit? Jelaskan
Apakah kepentmgan dena bau kepada kita apabila berada ch dalam

Berlkan satu contoh
(b) Mengapakah anpng dalam unlt polis dapat dilatih untuk mengesan
yang terslmpan d1 dalam beg?
Nyatakan dua gerak balas tumbuhan yang membantu fotosintesl

(b) Bagalmanakah kedua dua gerak balas tmnbuhan di soalan 7(a)
(a) Nyatakan Jems pengllhatan bagl seekor helan

Y g. .
(b) Apakah kepentmgan Jems penghhatan di soalan 8(a) kepada
0 s!(?A
Pak Dollah yang mempunym masalah rabun dekat
terlupa membawa cermm matanya semasa sarapan
d1 sebuah warung Anda dlkehendakn Lmtuk
mereka benmk satu kanta bagl membolehkan
Pak Dollah membaca surat khabar Reka bentuk
tersebut hendaklah menggunakan bahan dalam
\. _V‘ '.:|~_
;r" :-
.. ,
, ." __
H ‘z-_.
___".-' ~_ ‘Li
G Mm e _mS m
I AS
VA _4_“7 L \
Man
gg‘< >_LA
_I1I
_v_|“N:if
_’_ '
_ HI
‘/
I
v‘Viu‘lqu
__A, \!‘Z/
_U
L‘:
¢_\ Ay/
_ >_ ‘ ___‘__
NJ _r‘_-"__I_
.
__M__H__H
I_ D _,4,“_V,‘_
__ _‘ 5_
__'
v_\‘kw
I‘ _‘:_‘
K‘‘‘_U; _|_,vI
I_‘I‘
AMg ____k_‘%?_
_\I‘,'qr_>’§ I I_\
MK
_‘‘M__‘
l_\_\~_v_
K\
/
I __‘
v_'b
_ E_ )
“Ky"
‘_ _“__.‘W
.\.\_~
WVI_
‘_‘ '
\__\__[_’ \L__
_\
‘’ um
W..‘
0‘
“_'_>__
__
.
‘H \/
\
\
\
\\ \
. \\ I, W,
{n , ___
|./ "J
y -6} k‘ (‘yaxg / F -
7
= (" ,»*_,-~. V,‘

~ @§F~_J' @l1i‘»"'"_£‘iTL§l,-., . _, ,
1‘=.k<~11i r:"5~*. -
,-L‘L:
_ v“\‘ -» _( ,
,3} My \ ‘ ' \ y V ‘
. I, l?1'_PTI.=§’
‘ r\i)i11’=jL'@l.t[4=j.1fi|q€‘__t<:1'’__)
I
..> - \|‘1
'_=-.‘ :
4;-” _._
__ A_'_l.'' _,- ; 7 /'/ Larinks - I Y: JV
11
JJ ' €¢:1".@ -
fl.<L5;fll
K _‘/‘Q
/;:"f_;,'1:’.:.‘H _ 5-’ Q y‘ ri _
___ //' \
>.‘q
u ' Otot
L //J b /V’ interkostal
-% ro '0
. TI T _ ‘ '_— J ‘ T 3'1-=-._~§;f~-;y_ y xv. .;\'y ;_‘ W
T
ML ,\
-i.
-_"'\~
\\-‘_:_r\>.; k \ . __‘ _ .
_- .|»-
~ . __f-‘.
“* ,. ._ ‘-
f‘ './‘- ,’/ ‘ \§':"‘l‘_ '._-(1 _-3;)?-' F '7 7 i
1-; _ *-.<---4_|-F- by ~ -_»,\\>»»-=‘-‘*'iIm_.
plfi ‘ A dh‘-if); ‘ '1 ‘ Er \ _'
I 4%?» ‘Q; * ~
*l‘@§-111*‘ Y - _B;§ . . -. . by
‘J ‘uulrn , “ 'y,| ' | ) I/I‘ ' \
—~ -_‘i Chg,‘ x ‘ ')

/
L41‘;
.% 4’
‘,\
_
/. \.
. .,_\
,», 1..g_,__ ,. :_\
'_(.<,.-f}_u_q;§;ar|_T_)_ | I
1 1’
~_- ._A.b_______/ A ‘ ‘La% , \
i‘;(::1rf:)'._:>'r§]I) ‘1 N
**.;.(=. 1
KBMM
'" I Aktiviti
stmktur ssstem resplrasl Peflqqllflflflfl
mulumedaa daripada hasil kajian anda. t°|<"9|°9i
|_
Mekanisme Pernafasan
Cuba anda menarik dan menghembus nafas. Dapatkah anda merasakan udara masuk dan keluar
melalui hidung? Letakkan pula tangan anda di atas dada. Sedarkah anda bahawa dada anda naik
5 dan turun semasa bernafas?
Laluan udara dari hidung ke peparu adalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.2.
E
i
s Lubang hidung ' Rongga hidung Farinks _'
L
Rajah 2.2 Laluan udara dalam mekanisme pernafasan
INFO SHINE KA F_
Kebanyakan orang x I
rnemandang remeh ‘la 2_Q(8 ___‘ ‘,__._A _,
terhadap aspek = “‘ 'nmJéx":nb"— w: Penarikan nafas dan
pemafasan sehingga '
kurang Sada! bahawa penghembusan nafas
mereka sebenarnya “As
Adakah anda sedang' I

if L_,!_.1, \
_'; x
bernafas? Dalam dunla z
kewrgasan, konsep j>_ : ' */
Y
‘ dan teknik pernafasan
V809 betul rnemainkan
\
Deranan yang penting (
i untuk menjamin
i~~K8si\atan fizikal dan mental manusia. Cara bernafas yang betul
I prestasi anda dalam senaman atau acara
acara angkat berat. J
L~'%;%
>;m‘
‘-
0 otot interkostal mengecut dan menarik sangkar rusuk bergerak ke atas dan ke luar seperti
yang ditunjukkan dalam Rajah 2.3 (a).
0 otot diafragma mengecut dan menarik diafragma bergerak ke bawah dan meleper.
- pergerakan sangkar rusuk dan diafragma menjadikan rongga toraks lebih besar dan 1
menyebabkan tekanan udara di dalam rongga toraks berkurang. 1
~ tekanan udara yang lebih tinggi di luar memaksa udara masuk ke dalam peparu seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 2.3 (b).
INFO SFIINS
=._- _.-_
menelan bolus dan bernafas
Semasa menelan bolus Semasa bernafas
M _-_.__i__._ai_._. y __‘4.—I_
Epigloti (B
'_I
ke atas Ep1glot1s
‘J 4,
wt
‘~= .2 Bpiglotis
1P ' f'ke‘b;awah Trakea ). Trakea
terbuka terbuka
Tgakea tertutup
Ep|glot|s na|k ke
§gmaaa.bolus ditelan masuk ke atas menyebabkan
-,; _- - ._ ._ -
trakeaterbuka
\ \ " \ |
' ‘W I ‘I05:
h = _ . _
-M~5{1:;- Y qu;.- :::":*""~
"l,\c*”..‘~~::-1 1)""TT\*-T
" II;
:3
my
4» Sangkarrusuk
bexgerakkebawah)
.4l"~
dankedalam
> \
\
W.
-
5\j~ ‘i
1,
, lsipadurongga
‘.
»'I tomks berkurang
- 2* 1' ~ »_. ‘R Sangkarrusuk 141--_.__>
X
. 6=1"»3
_ .-,2-é.—: "$ yo 11
1' W 1
4
D'afra
Diafiagma mengendur
dan mclengkung kc alas
I‘ ‘ '1“ "|T\->' H1 H
'5; ‘r 7
g !. _ g y ,__. J‘J. _-\_ ~.

' ' I '_' . ' '1" :
W
3 A kt i S. El
PAK
, __ _;._, _.‘ _
_ r _
' @,"7|:~.-1z.;~,\T'~1;-,4.
M _'\ ) _ v 7_"\_-75;)’ §; 1 L}! t3}~‘T |_|4‘,
,\,.~-~ 1' :‘;..“' i‘ .
, \ -j ‘,w|‘v.__7rf<'.'-->*.'))‘
_ ‘ I
v r 51'j " ~51?)
, - \1'."" F-‘»',_;}":}>_'(;F?3,iR >1-211"r§1i~<‘s4%=:a‘*§:nn? V

,1, W,
r\ 1_ .~
- .> ,5 _' ‘ 3
=" ~ ’i";<_-
)»-'T1 >:;_i“‘“T__!,
' \-; J
I
y _ (‘J-I A... >> _
g . (_ -5 Z»; ;j_a @123‘ Igglmag @511; ~
K Ia ~"~anJ ,/imp‘;
<—\
<¢/ a
.
1
I
_,<~m, X
1: .;:-_;-r;]j:;<1frgé5{11?;|
. » \ _
"xx 'w N \ _*V 1‘ ‘
» ‘-5‘ /.-1'1 -» =:» ;,—'

~»ay;=m~if‘@‘|MJ3iw13w\H6flF=LEWWTQY\bHi“s'**“-~)11@“i1F~“4?i“~Hm
A #3,, ‘ _ ._ . *;._.._., :=/Y5’, *4; /2§;'»- L ~,_._~ '
._,[2___,. __-_/ _, '1. ‘ .-_'-...‘,__ '- :".~v»_ ._ -,~\ _,.._. '.__--.\ I‘ , »

\ ,\_;,‘,.___, <;L-_;;~,;\- rv_.,,~I . i
»iraa<$’1fi»@|f@$Y:a’i6‘1ifi. <5Filflfim ME 1~3§f!11fifl~m Cfliiw *1*\'€ 1

'*¢r£~<T1*‘
a i-rm ~> -~:7 . 1*! ~11 »w*'c: I

@~1\m<r<vk:-K9 v{1'_*~ 1*"
\@;.¢-|§L' "I; J" "-
\1nn\ £9_KL.'\i\L@ ">"~ ' 1"" ~~ ;‘\
:3(:\>}\!Y~LGi4f-1 ‘\';‘\T7,.'l"J ‘-1w~ ;:~
I-I N ’ ' \
1
~ ~ i‘»:x=\'~‘ié-xuiknnn ¢=ic'L%J1.‘xowl
r iEi§i11=fi\Binmiéw
T‘ _). k §ii‘~:l'1T;}:>;@_1 ii * <
\"\ \ _ ‘ M
~"\ /-\
_>:; '_ _
.>-
__‘_,::? F: E Ium-
~. //
I A _ ,'_/
‘_\ U‘
. \\ 4
/.‘I-~ - .~__~ . < ; ;\ —_-4...: _= =_-.1-_»_<\
/,—>;.—:—.»_l ;~‘.:__~i\._,__ /\fi..‘_ /§;=_;-;<;-25; gig-jg
L_ 2-' s':i»':I:' ‘.\' H V ~"---E |:_i‘.§-':§l?A\
/ _._ ‘ 1' ' - . _ '5' .t 1 - 1-:7! ;_lr~I_:._"3'
»._/-'_<_-_‘_.Y_, _ ,
L > , ;-;_ ;.
I-f __;'i1'
1: 1';-'
l_'_<'-_j;T)!f_r‘ (§;‘:°_-;>.~€E:—1~-Ii-_'?-;;,a‘\
5"} ‘i 1 *~__="_="=‘\="/
L
,5ll.~_Cr
I
\
v
- ~(\_;;~m 5;i1l?i~‘€l @169
4. H17; ;;k;; |=x;1‘§(,fl§)p_g5@m
x
» »:L n_w i ?*£i~;-_1?JQ!1I7' - s'jL'@{j'.a;i\,;m1l
3
i
w-' -.; -
L £51 ,
\__
i-"A“."fi
Ill HIS E lTd;||'u scdulan Udara l1c|nbu.s;m

=.
MI! 1. -
,,_______;%;.;_,__
,___,_w,___ ._. ,_, _._,___-..._A--1_é
\-1.¢iEn“1i a*.~'=;z@1a~_:¢‘H‘@w -— .;- -L-4=-1'L~Y-JW3/ii\‘a'a‘1,1§x;1m*1 _-
Ef5ig1o,tis‘idlah struktur yang membuka atau menutup trakea.
Pertukaran gas di dalam sel badan berlaku pada bronkiol.
(c) Diafragma bergerak ke bawah dan meleper semasa menghembus nafas.
(d) Peratus karbon dioksida dalam udara hembusan berkurang.
pengudaraan yang baik di dalam kelas yang ramai

sebuah model ringkas yang digunakan untuk
pernafasan.
_ Tiub kaca berbentuk Y '4

Balang kaca
.-— 7*
‘~£_“,. 3‘ ‘Tl j Belon
vi-L
_ Kepingan getah nipis
Rajah 1
bahagian sistem respirasi manusia yang diwakili oleh bahagizm yang berikujgi
Balang kaca ""4 '
_._. 4', . V >__.
Kepmgan getah nipis -A
‘kaca berbentuk Y .‘ , .\ fa;
getah mp1s dan bukan getah tebal digunakan dalalfi
yang dltunjukkan oleh tmdakan tg-:rhad_a‘p
;,?>-~
3;?‘ _. _ _ 7
‘ 5.4.1, .-
,-,..::;~/ :_qr - ».1
H .. V -
» I4
F5711I}>";Z"=:]‘;7=':
1-v _ 1, -1.
4 : ' , '1 ~41 -1'1. -35*-11$
'4.“
|— _1A >~
» —— : 1. A -,.-¢-_"---1.‘-I-L-‘.-..".’='
ke ‘k_aw‘a§an yang V
1? ' Perhatikan pergerakan dan pertukaran oksigen dan __
dioksida di dalam alveolus dan kapilari darah seperti yang
Udara
Yang
\ Udara
Alveolus hembusan
F — Dinding
kapilari darah
Kapilari darah
/ Sel darah merah

Okslge" Karbon
“arah 0 dioksida Y.
PETUNJUK:
mengandungi
—> Oksigen (O2)
kapekatan
----> Karbon dioksida
eksigen yang
%t[nggi dan (C01)
kepekatan
dioksida
*,y_§fqg rendah. Kapilari
Se] darah
merah
Rajah 2.9 Pertukaran okszgen dan karbon dzoksrda dz dalam badan manusza _ _
manusia
A - .
Aktiviti
monghasfllcm
im secara berkumpulan. inovasi
perlu rnembuat satu persembahan kreatif untuk
-rggnunjukkan yang berikut:
Pertukaran oksigen dan karbon dioksida mengikut perbezaan kepekatan di dalam
alveolus dan kapilari darah.
v Proses resapan oksigen dari alveolus ke dalam kapilari darah.
Q Pembentukan sebatian tidak stabil, iaitu oksihemoglobin.
Pembebasan oksigen ke sel badan yang memerlukannya.
Q Proses pengoksidaan makanan, iaitu respirasi sel berlaku untuk menghasilkan tenaga.
Pada masa yang sama, proses resapan karbon dioksida dari sel badan ke dalam
kapilari darah dan seterusnya ke alveolus.
F
. q"
, ..________‘ , __ . . - .--__._..._ »
Udara yang disedut ke dalam 1 9 Di dalam sel darah merah terdapat sebatian
alveolus mempunyai kepekatan A benivama merah gelap yang dikenali sebagai
y oksigen yang lebih tinggi daripada ‘ hemoglobin. Hemoglobin akan berpadu dengan
4l_ kepekatan oksigen dalam darah. oksigen untuk membentuk oksihemoglobin yang
-.- _ Oleh sebab itu, oksigen akan merupakan sebatian tidak stabil dan berwama
L-r meresap masuk melalui dinding merah cerah.
-_ |_ _ alveolus ke dinding kapilari darah
y. _, dan ke dalam darah Hemoglobin + oksigen ,2: oksihemoglobin g
‘_;
l 1'
I.
-v-.-~n_-_.._,.- . _
_.._.,_
Apabila darah sampai ke kawasan sel badan yang 9 Darah yang mengandungi-1
mempunyai kepekatan oksigen yang rendah, oksihemoglobin ini diangkut
oksihemoglobin yang merupakan sebatian yang tidak dari peparu ke jantung dan
stabil akan terurai untuk membebaskan molekul oksigen dipam ke bahagian lain
semula dan kembali menjadi hemoglobin. dalam badan.
Oksihemoglobin -> hemoglobin + oksigen
._..-.‘ “-
._-l .
__,___ ,_,__,.,._-...o.i . - .1 ll”1‘.-;
Pym
I
=4
Di dalam sel badan, oksigen yang meresap i Karbon dioksida yang L-. 'F
ta \
I4 I
molekul glukosa kepada karbon dioksida, l dibebaskan oleh sel meresap

proses rqgpirasi sel seperti yang masuk ke dalam kapilari darah Y f
dalam persamaan kimia yang benkut: dan diangkut ke alveolus untuk
n d‘oks‘da+a"+ tenwa w. H Eii disingkirkan semasa udara _
>0 dlhembus loeluar.
l —.n¢
» -1 1 IL i,, l.
¢ _,ae .- ~_.;».
KP
Aclaplzisi
struklm A
*, I alveolus ‘H*-—
~ - - -
_ l
i \ \ I ~ /T£l.l~».'=Tr?>“ilv.k'>; y;.i=iW;@'l ~51? ll Emil ii flfii

l
-'?l‘,~i ’~i!*‘~"T~ ll l
' 1r;s,=3:g§; lfifiéjiill i.:,~'»;@e;.;»i<
6 "'7. ~: /;" ’:VA;y“
. 117-" l~’;-]_f!;_\ r;_l .\"»;,9,. M5 K;7"l':<. >1;-‘1
,1‘ l,~<'l;~y~;<w
l‘ 1;‘ »,i - 1 l .
‘jg Pfaktls FO matlf

El
i_ , ;.\;.» "irjiv-I.".éf.l EU
, lg l 1 L 51 gxji t_~;>.hj1
.1‘!
1‘ »-= J: rkloli lilbEl’
, ' '2_s€ii’§~j@»ia§z;§;§j:@?ll>fl@
‘o';#’é.<‘ifi13=:i!£F.ll *i £~;E@
’ ‘L
l~—~»~'~ —v:
<?,'<:1__l.'2l _1_i_i i.';l‘£?§.[;
.\. ,. ,,__L\_ ~ _ _, _\,

‘ L §Ei1}'“T'?\‘Kh-1l4r1.i1l=~Lil
_ . __:....\.. . llaet-. e1';~.;=.»:i.~
__.,.>.v,_ _{_»___ Ve;,;~,-1-.1‘-;l;£:
_..:_ , l r»
1
_I I
: -_.'|--i "
" §|AF,f}'f§‘,’1' INFO SFIINS
Mengapakah hutan Tar rokok dan tar yang
lazimnya digelar di g unakan u nt u k membuat
Tar Rokok sebagai ‘peparu hijau”? jalan raya adalah bahan yang
7 benainan. Tar rokok lazimnya
Tar rokok ialah satu daripada bahan toksik yang terdapat dilandakan Sebagai 'T8F' Yang
dalam asap rokok. Tar rokok dalam udara sedutan melekat Tinjpakan ‘jkrongn tfagi
dan membunuh sel di_dalan.1 laluan pernafasan s_eperti bZr;aakZ?:?urrTfi:h Lgsayzggosol.
toraks, fannks, eplglotls, larmks, bronkus, bronluol dan
alveolus. Tar rokok juga menambahkan pengeluaran mukus
dan penghasilan kahak di dalam peparu. Mengapakah perokok kerap batuk atau se l esema ?
Berpandukan data pesakit kanser peparu, kebanyakan mereka ialah perokok Tar rokok
adalah satu contoh bahan dalam asap rokok yan g boleh menyeb a bk an kanser peparu.
% . 1 , , ‘
E1
E
B dm llllll Steank Toluena Nikotln
—l
H1 t . Ammoma
E E5 en alkali Lilin Pelarut industri Racun seran - =‘," Pencuci lantai
Aseton
Metana Arsenik , Smmda i

Asap Racun Racun Metanol.
kumbahan LQ tikus berbisa Bah-an
#»..:; i i l
. A 1_ j y . _
-*""¢».§§:1’$l2‘“-~
V |_" _.__. 1 |_’|
_|;.-‘-,_- . . . -I ». -__<—-
~ ‘__.
. | ,_ "E.¢-
:" .
,’_. ------P-Ii
,A .,;, -5 u . hll
I1,‘
JJi.1:.a.A-;.';".'.. _, __ ,f.'.;:Q_ "ll . L"ii.\G5- V‘-.~;Fr_l"‘¢“-a-. *'*'- ‘ *
pengurangan oksihemoglobin dalam darah yang menganglqug
kekurangan ini, sel badan tidak dapat menghasilkan jumlah tenaga
iznelalui respirasi sel. Bolehkah sel badan hidup tanpa tenaga?
T’ _
"-“Sulfur dioksida yang dibebaskan ke udara lazimnya fl @A5ARAN

clihasilkan oleh pembakaran arang batu dari stesen jana M I N DA
_ kuasa seperti yang ditunjukkan dalam Gambar foto 2.1. Mengapakah kita hams
Sulfur dioksida ialah 8as tanpa warna dengan bau yang kempen -1-AK NAK MERQKOK--q
wenyesakkan. Gas ini merengsa laluan pernafasan,
- menyebabkan batuk, sukar bernafas, bronkitis dan
kanser peparu. _ ,
‘e . - Nombor 220 yang dipamerkan

_ _ pada label makanan ini ialah
"‘ bahan, iaitu sulfur dioksida
digunakan untuk
makanan.
APRH(OT
é
)~ __ ‘
Bahan
Aprikot,Sulfurdioks
foto 2.1 Asap yang dilepaskan dari sebuah stesen Jana kuasa
ngfim
Bamk; 'Nlifb
Muan Johor
bacaan ke 746 pada 7
yang jauh melebihi julat
tahap berbahaya, laitu
Hal ini menyebabkan kerajaan
mengisytiharkan darurat di Muar
Ledang (yang kemudiannya
balik pada pagi 25 Jun 2013).
Gambarfoto 2.2 Peningkaran bilangan kendcraan ala/sink“

bermotor di Malaysia p
Bahagian Pendidikan Kesihatan
Kementerian Kesihatan Malaysia
Jerebu, Debu dan Debunga htrp:///inks. and! 1 7. com/BT_Sains
_59
Ierebu, debu dan debunga
merupakan zarah pepejal yang El El
sangat halus, ringan dan terampai ;-_‘;_;;:-
dalam udara. Asap daripada ekzos ' - Q;
kenderaan, pembakaran terbuka E '
dan kebakaran hutan menghasilkan _ .. _
~»-.
jerebu dan debu (Gambar foto 2.3).
Debunga yang dibebaskan oleh unlcr
kc dalam udara boleh clibawa oleh
angin ke sualu jarak yang jauh dan
bergerak pada semua arah. Jerebu, I
debu dan debunga merengsa sistem
respirasi dan menycbabkan penyakit
plféspiratori seperti asma.
" * Gambarfoto 2.3 Keadaan persekitaran semasa jerebu I
Li.\ h ‘-
g‘?'7'L
?5' i 7.~.'..5*T"i:L5§5i'
batuk. "
radang bronkus yang disebabkan oleh tar

perengsa dalam asap rokok. Simptom bronkitis
batuk yang berterusan, tercungap-cungap dan
’ ltidak dapat tidur.
\
H
Adakah penyakit ini selesema,

'
bronkitis atau radang peparu?
Emfisema ialah keadaan http //I/nks and/1 7 com/BT_
alveolus di dalam peparu S 60 2
yang dirosakkan oleh bahan
yang berbahaya dalam
udara seperti perengsa
dalam asap rokok. Simptom
emfisema termasuklah 1»
sesak nafas, sakit ketika
bernafas dan rasa letih
biarpun hanya melakukan
kerja ringan. Pesakit
ha — 2 fill
~'
Emfisema simptom dan cara
/mp ///In/(S andl17 com/BT_

a/ns_60_3
emfisema tidak dapat Gambarfoto 2.4 Pesakit
dirawat tetapi simptom emfisema memerlukan bekalan
penyakit ini boleh dikawal oksigen walaupun semasa
(Gambar foto 2.4). berehat
(a) Alveolus sihat (b) Alveolus yang rosak

akibat emfisema
‘in r ’ ‘- Rajah 2.12 Perbezaanantara-alveolus yang sihag

dengan alveolus yang rosak ,
* 3 i: '1
‘> :6» A
’" » "
peparu 1
http //links andI17
‘;
.- .-;-' ;.'T .
I'€-19.;-*:-:1
- ._-figs“ I .
__l
,~,
|'
_ I4-
\
E I’ ‘
._. n ~4 -_._.~.;@@@
(a) Peparu normal ) Peparu yang
diserang kanser
Gambarfoto 2.5 Perbezaan antara peparu normal
dengan peparu pesakit kanser
--‘*6
Z1 '1-.1
__:‘__g .-_ HA-_,;.: Y» _ 0 "-_'
1_\‘,.__!'...-I; "' -.g
F FF . ._;»~;"=;,§g.*i-. "Q
- -
v|t| . :. "*5 F :. ' .§"”_iii- ..*#/i..»¥‘l».'~“.~.:..s:...l'-i
f '‘f1
_ .4
Mengumpul dan menganalisis data tentang penyakit respiratori

' KMK
Afahafl - Aktiviti
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. perbincangan
2. Kumpul dan analisis maklumat dengan berpandukan data daripada
Kementerian Kesihatan Malaysia atau daripada negara lain tentang penyakit
respiratori seperti asma, bronkitis, emfisema dan kanser peparu.
http //links andI 1 7 E E http //links andI 1 7 E

com./BT_Sa'ins_61_.2 ,| _:_ ‘ com./BT_Sains 615 ' 59$
H: sf
y_ El» "~ El
@ .
maklumat yang telah dianalisis.
hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas dalam bentuk
multimedia. ‘ 1 r . TJ .1 '1;
¢.- - '.
l
l }l'ii;‘l_v-ll ‘ml
l ‘¢__
.‘ 4.1,. ;..
,|;_,t1,\,!llI|il\-'-IF‘ _ ,
‘bf-\y‘|i!lJl[ll_:Ifl[nn(;|{/,:“:7];J>|f;iq_ I .,.- ,._
_’¢~_1,,,|.;,;-l_,;;. .
l
W!-.=.iri »i .=1=:r=i@I :» @'<<<>l.‘i~<:>1t< .2'/‘ii. . . .,,.;_.
|'a:=;§»:1._i l 13.l?§T'1'§.»
'. ' 1 VY -._ —_
.;i_ _‘ _ _ _
i Ii v~-2+“2’»~-:ii.t<:.@;>t¢
a
..i‘im=i1i.2l?El?'ii.il
>
'..¢5)'?.ll‘}_lE> léi@“@I<;f.f
la-'} . ... I ~J_ .. '7.
0..
...~,,>,__,_..‘
7'-‘F-}!'r‘ liarli-_'.§l K.-All’ ;l;'liE/M - '
"-r1*l.» 1'>.=:~~r_\.=IfllileY2lil@jGl_ril3}f/ai ll_?Ilu‘i ~,'/EiT~1g; ;?;r_'i_<}:i_l;$15‘/;_‘&i j{;_;[‘»..~1 age‘;
\|hl_
-H ' - iifwfli '1
' _~..:.:"1:;.a Fawmatlf
-¢'\
' ~ 1 I
~-
,. ¢,__
..»ii:;» .;~,;r|i\'l|;i ]§.»;cQ-ll l xnillzluul luYE'l:\I'Li I“'l§l? {rt“}31'}'\'sxE;¢:Y_*ii -. A K
L . ‘y-; 5"» -._;:i-* ;5l2ll;q.._n. yli I, _.)._.Vrl' _'[:fl?!;>l_[]’l'\il]_VnVi_-l.£i!_';fVii'( ;~.\
1 . g r ~ ._.~,1\.,;,11 ,;;;.:;,;-",:<J' A \
i . r
~7_|r7 L l
~. . _ . ‘R~ / ‘l ‘ , it
9" ‘»']l_l('lJIlk"l'lE\‘f ill’ ‘ “lJF"l/"1
.'..\_‘Q‘-,_L -‘_":l,'. 22>.‘ \‘3\ y _"
. l l i _. ,f . :1.“ _<1_".*1.
" " " ‘ ‘\ '0?-.7[1'l'">z fl 1'} [1 l'.x ‘\‘(~l_:'\.‘_l_’\':Yl._lLl£ " ' ' '
‘ ' ' '1 />:,H:‘3].' if J‘ >.‘*".W Y ’»;.f.~./V l Y
""‘ . W Ni
~ y ,
i?=i'1il"7',
; i .v/=.<¢~'_i>',l.~'11i~.<;*
- .1
~:. a
l'( \i l
w ' _ I 1lli?ii;";. l‘;;'il'5)'lll»':u,ji.'
____,.-,...._ T5. I1: i:r..~:;'D'. 1 '
. ‘ |_ .
.‘ -l._ ;.>¢,»_t_l>- :‘_".}‘_.*vlJ_> §j,__-ll.
9',
Kulit Luar Lembap
Kuht luar
lembap
Peparu
/ Q‘
W51"-fP-.1. i ~~
H
Rongga
‘M Q '2 '7 mulut X.
-!:lg:::,f‘»‘\_l
4'1 ‘*5
,- C,»
__dn.a bans. filalnen yanfg halus A
banyak unjuran nipis dan pipih yang‘
lalnetli seperti yang ditunjukkan dalam
amen dan 1 ame1 a menghasilkan
' luas “(an dan kum
f* , Yang besar untuk memudahkan P ertukaran 8as - . , _ __
. ~ “Qkh “bah ikan hidup dalam air, insang dikelilingi oleh air iamflbiar ' ‘
T
1 dan-hal ini memudahkan gas respirasi melarut dan meresap -
- 1-I ~
Iaringan
kapilari darah
Salur darah -_ .. sir-
\\ 2-.:_
\\»
t Lamela
= Q Filamen Q l o
Darah darah
beroksigen
Rajah 2.15 Strukturinsangikan ‘§§
-'lV _ Trakea l
Sistem res irasi seran a ialah Trakeol ~. ‘l
sistem tralcea Yang teggiri Kamung udara \ l \\._ Oksigm
daripada tiub udara yang \ Tmk“ ‘-5 1 (
. > . ' f;~~ . irakel
dikenali sebagai trakea sepertl \I (:'**-Y
~ -§_,%j‘ 2 l ‘P j
yang ditunjukkan dalam \;3 iv‘://ml-I" “iv I ~‘ ‘ /
‘___ -1-,-‘J.’-.-1-J) _ K31'b01’1 1
Ralah 2.16. Udara masuk atau /~’ —_“_“"'V >":;= 410131 ’,
keluar dari trakea melalui liang L V S _ ak L.-___ Om 1 ;_V.§r'-.~-
pernafasan yang dikenali sebagai \ P" e x‘ _ ..
5Pi1'ak¢l- Pembukaan dan Rajah 2.16 Sistem trakea belalang
penutupan spirakel dikawal oleh
injap yang membenarkan udara keluar dan masuk ke dalam badan.
Trakea terbahagi kepada cabang-cabang halus yang dikenali sebagai trakeol. Trakeol
mempunyai dinding yang nipis dan lembap untuk meningkatkan kecekapan pertukaran gas.
Bilangan trakegl yang banyak juga menghasilkan luas permukaan yang besar untuk memudahkan
pertukaran gas melalui resapan terus ke sel. Sesetengah serangga seperti belalang mempunyai
kantung udara dalam sistem trakeanya. Kantung ini diisi dengan udara untuk rneningkatkan
kadar pertukaran gas respirasi antara tisu dengan persekitaran dalam aktiviti cergas.
'12
a Jc
.2.
tentang adaptasi dan keupayaan sistem respirasi
' KBMM
.. I
pembacaan aktif tentang ( _ K
adaptasldan keupayaan Strateg _\ Ad . d Info 1
sistem respirasi dalam pemba_caan akflf aptaS' at‘ - .1
konteks Yang berikut: http://"”ks' keugayéan mstem E ' . I
(a) Altitud yang berbeza andI1?'c°m/ resplrasl semasa l
(di dasar lautan dan di BT-Sams—66—5 bersenfam
http://linl<s.and/17. Q5“ " | "
kawasan pergunungan). . . K
Imbas kembali: Rujuk \COm/BT"Sam5-663
Galeri Sains di halaman 45 |q_,'3-- . / Info 2 \
(b) Aktiviti sukan dan gaya Penyakit anemia y
hidup (atlet dan \i____i se| Sabit E _'-'- "4;._-‘L
perenang). Rujuk Info 1. htfp:///in/<s.and/17. I-f:_‘;_.:-r
(c) Penyakit anemia sel sabit. com/BT_Sains_66_4 +' -"H "I -4
Rujuk Info 2. El 1'?.Ir',"'7'
§- ..
\ Jl
#79‘ " \' g
' 11 i b_'I.
~ ~= ~
_“r'1_'\
-vi w - ’ _
»~ ' "f*..¢.-
- ~- .
.1?!
matlf 24 l
struktur respiratori dalam haiwan yang berikut: 2 _
' (b) Serangga (c) Amfibia I
adaptasi kulit luar katak yang membantu pertukaran gas yang cepat dan
antara kulit luar katak dengan persekitaran.
serangga tidak terlibat dalam mekanisme
dalam mengekalkan sistem respirasi yang sihat?

pentmg untuk respirasi Namakan dua contoh
.1," ";i‘~
7|-*3 -1 ~
\"“""|\' U” \ V
Mekanisme Pertukaran Gas §§CABARAN

dalam Tumbuhan M|NDA
Kebanyakan tumbuhan menjalankan I lungs:
Nyatakan
akarsatu
udaraA
proses pertukaran gas dengan tumbuhan bakau
persekitaran melalui daun, batang seperli yang
dan akar. Ketiga-tiga bahagian ini dilunlUkl<3ll dalam
membekalkan luas permukaan yang gamiali lg‘)
besar untuk P ertukaran 8 as. Berbeza '88 ea '
daripada haiwan, pertukaran gas
dalam tumbuhan adalah seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 2.17. -
Penyingki ran
oksigen dan
karbon dioksida
Rajah 2.17 Pertukaran gas dalam tumbuhan
‘
£2
67
-: -1.
\r.1~;.-». l ~
E
/pK“p ‘f
kn
/1%
___-
O>\u‘.
_
I
’‘-k3'3
W -_"‘_‘
‘>”\‘j)_
_I W__H
Q
'‘.'-'_‘fly___p"‘
fiww
WW“
mJ__6
/ T
6"
Mn
w_.Z
U(_.__"
__
vb’_
_'_
A“H&__
_/_‘M\‘ M
1+
g__“,5 _fl___fl§J
E)__d W
>_K__
_
_d_4:1:_
¢_£H_mr__
\I
A
___1V_Au;__
g_d (klQ; Np;
may‘mI y_p€_w_
J“\___
d
__€
_
\_ff___p
K“
g
h.3_)w__
_ HVAw“ \
'-_“--'
M
_
AM
d_
€__'
_A____\
pI:
1 Kg
v_v‘~>_J
__\“__ gJ_ FL ‘H‘S_Q __O___Sc m ‘A S an "W H {U} 93'“

gT _”‘‘_Y_ I
_A
_\__C _ ‘_‘_ __'1:
‘TL 7”nvimi T‘
w_ pfi"
\
TVg WW_ y_\ _HFMkw”_ Wm
_J"_J
_
Hm
W“_ F
Q
pug
VIZ
_HVhmn__u E_
my_
HIM_' m_fi “U___ mm
P‘ J E Q __U
4_
4
__ _
A4| I
_~. a.-4 1“.
H wr ‘#_il -— A - -— ~
(Q) §_l_'_@1r:§.a ling,
lll l
, 1
~:~v~ O. lllO‘~»l~i l\/l¢~mp0ng.nuh| Lldfi Stoma ii-—1 ,
l \* ' uillnii ry I-g__ll,_i_.liAa_

ll -< |.l\\"<Y¥l -Tim ¢'4\l'( ~
./ V ’_ _1.
'F4 ,(g- J-
- T ~
ll“-l
—
I 2 1 -4~ m_ ;:_,__*l' i,/\._,.
“l- _\‘,i: U1]?-U 1 .-_l ,1 1, LL11‘ ‘-i"-Z

.i_.Zl,.1\ ._.-a.~_-
~:LL! »<
\
_. _’ _ _
*_- CL_
I‘
j1r
H3“!
..,,".~‘,
-. 7 L’! ,.~ ll
‘ __.. __.\‘ _ _, , _ ,‘
\ '=-'['* ' mx-'!~“b1'~*' 1'-will 1 ' \, ,
\ * 1ir' |b‘rj‘('i5(§§f{‘;‘;y';'f :_’<g-;i>[u,:1.v.- =j@_‘!—g{:»;] ;§;-;L.(l _y;;:;;1j;§¢>;»\»,<¢;_‘=\_. ~ ‘

?
7. L "J ,\,.v< 1‘ I1"
‘.,~\_.r._i
aalw1,h. '_—;_:“.)/>@:,k4.(\p—-kl mm;-;
H. 1m;mf=?~f~.y >.,. _=..@<..:=,,,
A\ <i".~». f
'1 4 -' , ry"
\ ‘ LL»-w
V‘ V! W \_ U‘ 1:
__ \ r
_ _ -4 A ‘~"“."*T'-'“‘f'-\
\“>:»v>. :§_)’__\'.;.‘_1 — __ ——~
__ __._ tiiim .-/~
( ~ “‘ ~ »- ,,- (omafertu
if!
i
AB<1cWnt|
P
f ‘~:‘>’»kf:(\T~\ >1*qiwyp_|l‘:<iY'r-F13»
‘ vi5: f~:1]?.*1.1=1
' KL 'LL@%E<\u_dL<@|h1_
llimiir
.' 0 F'%iJ5b
~4
iv
7_, _ _
Q
»
Kesan Jerebu, Debu dan Habuk terhadap Kemandirian Tumbuhan
"1515s?
li_1‘T;.‘k':€7"YY '!1i ~i'=r=t@ 1§%i"m';,'<“
‘H 13>: U
. , ‘ <_ ‘ ‘.\,_-,
;=.:r.\».‘1-\ f;;.‘ur.‘~ fi_-»;,';1n;\=_':;§r,>'.1'L{.;'\v!a\<}‘5)
\ (1, ‘ 1 ; ~ . ;= 1 A :~ ;;i:ra1~a"» 3; (51: ?fi»'.‘~f:i. Ezxi m1-;j;m_,<

*-.* '5.--~"._=-1
» Gambarfoto 2.8 Artikel blag
Kesan Gas Berasid dalam Udara terhadap Kemandirian Tumbuhan

Gas bahan poncemar udara yang berasid seperti sulfur dioksida dan nitrogen dioksida melarut
dalam air hu)an untuk menghasilkan hujan asid. I-Iujan asid membunuh sel tumbuhan dan
menyebabkan tanah berasid serta kurang subur. Tumbuhan tidak dapat hidup dalam tanah yang
berasid. Hal ini akan mengurangkan hasil pengeluaran pertanian dan menyebabkan masalah
kekurangan sumber makanan.
Antara langkah pencegahan pencemaran terhadap tumbuhan dalam konteks tempatan dan
global termasuklah yang berikut:
- Mengharamkan pembakaran terbuka di Indonesia CA5ARAN
dan Malaysia V3‘ MINDA
- Mengehadkan bilangan kenderaan bermotor yang Mengapakah usaha mencegah
bergerak dalam bandar Beijing, China pencemaran udara memerlukan
- Menggalakkan penggunaan tenaga alternatif seperti kerjasama masyarakat g|Qba|'_>
tenaga suria C
Contoh kajian dan maklumat yang dikumpulkan oleh ahli sains tentang kesan hujan asid
dan langkah pencegahan pencemaran udara cli rantau ini adalah seperti yang berikut:
.
'_ _yarilaman sesawang rasmi ini untuk ASEAN - Langkah pencegahan jerebu. i
7;» ernahami maklumat tentang kesan hujan http://Iinks.andl17.com/BT_Sains_71_2 "" ¢1¢=!=.i'l§=;'=-i;
-r-'.-‘l
1.
ljsiddi rantau Asia yang dikaji dan ' |..

G
‘i
,' umpulkan oleh sekumpulan ahli sains

.1
:3 tarabangsa. - '1 n
A 11>://links.andll17.c0m/BT_Sains_71_3 E -
Er El
.___ _ ® mxzucnou onunn
IE r “Vi NONE ABOJT - KIIWW ~ REKIURZES - DIENIS QLFNDAR NEVIS M
‘.vl_\;-::i 4 ~\g _,1“»",’- "‘-"
KP
Langkah dalam ' Aklivltl
. .‘.la‘l'a'r—1kan aktiviti ini secara berkumpulan.

‘Kumpul dan analisiskan maklumat lanjutan tentang perkara yang berikut.
' Kesan pencemaran terhadap tumbuhan
0 Langkah pencegahan dalam konteks tempatan atau global
3 Bincangkan maklumat yang telah Cl|8H8llSlS.
k ulan anda di dalam kelas dalam bentuk
4. Bentangkan hasil perbincangan ump
persembahan multimedia.
Praktls Fbffiiaflf 25 l
. .". -aiflh
1. Rajah 1 menunjukkan tumbuhan bakau.
1 . -a
1
‘$1:/. I _
_
I
*
‘ 4_, v 1
¢
2 z¢."~'»" _ 44.i
r A ,, _ Ii '\ W
’ _ '1~f _'. ,_.
__ I‘ , j . 1
5/;,"_7
1
~ ._,,-§vj .~ ' as ‘
\4§§;
._ ‘Ii
2!‘ 1 _
/ ~'
. v‘
"\
_-
s
-.
” I _i_.. -x - ,
q-'_
~_-\t.~v_
'.‘*Ii"?‘:='=»~' -
_ =... '_. I _
- . --.
. -.- - —-1;.
4
\
9i‘>?~;.;_
.' -- _ - :_;_~ _ ,7}
I
rp l~=-o- 6 7
S
‘*3 I
in
I
""',
fa,J .,_ _ .f',"

r ‘
i
_ .
1»;
-
, _ :.»- _ -
-*g,;"'_
. -=r=..a~
__,
._.—
4*
”-"";'*‘*"-\fl-is
._ 7,
.. _ ,
‘->._,r
__-'
' .
4 :-
.. fa-_’_;_:
“"’*_‘f'."--
~_,‘_
.1
a-. .35» ....."':~¢~v=::.!f"'~===-..,

...
Rajah I l
3S.
han bakau ang melakukan pertukaran g mi
Namakan tiga bahagian dalam tumbu y
2. Rajah 2 me nun'ukkan
J struktur stoma.
P:
..v¢':&'-.:=o,J‘|_.q$\_
Rajah 2
M Label bahagian P dan Q.

(a) Adakah liang stoma terbuka atau tertutup pada waktu siang? Terangkan.
3 " ' lb) j Adakah
:.-w-:- l . liangA stomastoma
terbuka atau tertutup
tertutup pada haripada waktu
2 malam? l Terangkan.
panas. _
. ~¢.~. ’
~,~» =,1- . -
3-",~’ “1;":'~‘T~"‘,T'?‘1 =,’f'P;*‘?‘-Y-='~ 23:1"
._
-'1:»terc.emar. teihadap fllmbesmn dan kemdkim
-1""-' if‘.-2*-*».a _ ,._‘ “2~‘~£*;..*_:~¢,.'
-Y -~¢ » .
.i.--_ 4. -
72
'-3
Q .- _<
<£'.,,1r_ __ -
".;."‘E ;'
*r4';,--..-~- ‘ .3‘ ;‘;_ ._ Y7 5, »1~"-.1’ ~:- .,=~.Is“ ‘ "
-.=-.*.»LL=-s.- -;;E‘-,»--11-__,,,'; _ i __ ».', _ . __.
ium___
mmixgk
_
_ A __“
gmqgcUsymoWUm _§ 3! _g _ M__ém_
g_
_u§_%<
_ EggM_AbfMW+$U&_Eg'_n
a|p__I_‘__
4
A
:
_V
___Q
@_W1‘j_Y+_‘Agyy_w_wwwkl" h
>_|'g‘_,F
_‘I_‘_“_ -
Fj
H
“__
|__
V‘H?'_
I‘_*I'__I“__‘__”
E_|11“
_{"7
FlA_AML“______<
__’_“_
‘ _‘\__
_‘v___
__,
___ h___J
ad ‘g_'__A_If‘_
‘_g__V___‘ [_J___V
‘_____
_ g_ n_E_F GEQW
m_a_'_ avg
g_ _ep_' Mug
Q_,_ _EQ EEME
Dgfig xmg
3:506" keg:
:_ Em_EwE Tm%_M£§r7+__ _‘_g guy____H
g3|“ q\v_Ra":
_ gW_ _
9%
DEG; :m _ _ E3mV_ c_w_ m§ow_wQ
mtg GNU cg
é
NHgg
_ _ _ 4I _g_1_’:_/
/
gsCS=Sg3E_s __w____V_Ov_O_ Coeg_mU_9_ O_U

45%
CQDOEC
_GU_9_O_ U deg_g_v_CO5
L
_$___]_ w9_ _E_3 _ _CgmC__Q_9w_ _ a_ _ _&E_

EQQQW
C33 Hag_gCB% cgngggs Emvgm
§m_é8 Egma__8_L_ wv_
CSN_ _ _WQv_ 5:3__5Q_ Q_ C@n_NDC_ ®_®V_
_®D_wv_ OCOE _g_5gEm_ _a_g®6V_
_ _ _ _
v_Ov_O_
mcCGQEQOQX
ecjmgg
_' r _'|‘_-‘“_| '“l _8___%2
N_E22“g_ g_ cC8cmxgogg
m_9_ F_mQ EWDCUE
gagEgg
gm___“y_‘r_ _
_§_ _g_m_6E %_NQQCE
maaggmm CGU
@COe_O_NUV_
gag
qaaum
NCO€9_
gggm
_u_9_ O_U
_m_mC022
Cogwxo: cg T_U :U_£9_m:8
9U__:tmm_v"__omacem: n Ccwm_gmwmmH90wv_o_ Ew9_ mE_ C%_C_wmgwEv®_nO m__m___i
__2
_Qw
.EU
_EGEU
CGUMD
=nO_._ __g_@_O
2_a__%v
WCGU
_ _ O®>_G_COn_G_m_m_Pn_w_ %_ _“_V gmug
_O@>_fl
9_
EM_m5_O®_>w_Uw _ _DO___mmsflfigmi
OC_ g_9 O
Emx_
acmnem
I_ cgau
_6__Qg_ iwgb
MU___3_9_
9_O_U
_ _Egmw __9______a
_ _m_§m_% _ _V_ _ “_m_§_ _0_n_ _$
2
CQUMQ _ gig
wag
_ _%A_ 9_O_u
__I
_ wo_=v_c_°_§n
_w=_%§
_mEmgm_U .955
__
ting“
___£_.__b
i
fi' _l t
,t
_ _ _ _.._, , ._\ C I *" -1 [I ,.,1 r _j~<,A

ILIJ . .- mu ' ~ JJ~i"r7 _ _£5;,5)"'-:<J~w H7f.., P1‘ -. .~. a >1 £n._ 31.2 a_ l
I“ _ * )_ _ Hbjna __.___ l * — l—
I Lil , — "' T1\f@.Ki _,1'L _\_-._ - EB?1_lg=,~vfl §EFT"3s
_ ..,.,_ n‘ ".',- :
_— -
__ 1 __ 5 j mm » ;Y1}<>;5_t;| l ?12j§I‘Q_']n___u“FA
9 3 . 1 ’_
l.'_i1
m"~*iab‘i"anfi1'iivrraiLi§i;:aj\i “mi
Ell
:L__.
__,J iii J13)
3'
‘=
+.!1éE_1
v .l,
.~_?I-‘
» ‘.15;/,_.»
M4
, M 1r~'~m=11" 1~"»*r1n.@@:1?~l*@1 Ii) fl?

:\
~¢-
-\[l1>a'\ g "P '
_<70
-‘ -_ ‘*"a,1='*
~""~<1i’1H%* ll‘i"'7t)h\li_-‘l(<Ji‘l i l U1-';':;.,l'-¢ur'»,
,' ta: -ii =1; 1;; g . <
; : \_\\_'u] _'<‘-‘ j .5;,};*. i Rf-.

SJ V
_ _.»\ ,_ /-
11 .
‘X ' ~ i_nj.'1-f£?=7;;T;~,_a
:;)»—,i- 7 5 Q‘
.~.\.QV,'/'.'_1: 1’
Y . l Y? 1;r:i;.1;~=.w;:wg.,;=‘F;K; [_’f:t_1‘-7 1 j i .~ :,.

**“'f"""’§'7€"*""f1;f7”-iwg 11 . .s (‘sat
- i—\3v1@€<1"Ir~,l:»;.~=;i1 ;;aa'@Pa1Lw ::§'§i¢1L@>1EJ.G;t@$§“gw1f_l ;
_v_~;-a.-;~ ' ~—* F“ »_ ’ __~_:_-J
~ ~_»
l
j, . -Q. -_*'.,.
>r 1 ~ ~':'-1T~\.!-J<1l‘u -(vb lilfZ.l.lll',\'{'Lll9l$_\1°li'1_'llll.
r
_7 I /1-:Ll<.\
» 7 ._ \ 1 ""‘\f"TLl:‘5'"i
in
' ' _ *3, j.*.]_.'l‘; L_
1'F61?=ji?j(;l.l'l;I€h?€1 S;_. ,__o ‘K1.

$9‘;‘iJ?-$ “($5,
.
;;_\__:
_* |‘>.* _- _“1‘_ _7~ _ -
j j_\__s,_q 3 J“ s
» ~ §z>1-r;'~a;g§zm@_Fa;'- @§,I t@a@" 6-:i';‘;6-in ataai-am
=1
*. _"_.,-.~-Y»-"7T'T
H.,I_: ~'- ~ \-
"»"’fY<*<j?<ZI T-‘ ‘
a "Li Y ;(=:Ml<9-b'é<7:lir1~ '3 ‘*3"D 1:) , .- -_
K’-ll‘/ilk:
.‘..w,i-...
lxllllvm‘/‘Y l ‘
v ll ‘ll ,"/_‘ :1‘ ll“. \‘

\\.1n,l ;AI‘1.,\. ,\,._,‘,,_.'; ii‘ 1
‘1
' Urj mull’. »' ,
.,# ‘ll!
.,/ _ ’ ,
r - 1./ )1j ., ,
. , . , _
j I 41' ,\f»:’ila. \l1lf.l/I‘/‘7'i.ir"l|‘1iilfi>‘ '1‘ ',,i5I,='¢ji1'i;~'iqT,,'I.,’;=‘G;i\7:/'-Wm!
=_ . j g) -Y ya-_u if .kw
1\
/ _
< Yj
’ J |
I
u1r;Ll;§»»1»34fil_‘1@’»li.i.@.~.Y* Tl 12! F.i'.i.'i.‘ j_°/.:1_§)ij 7".-J iy’:P.\T~.' ";fl2.{_;j 4_».:a"-_l. :.- 0.1-.
- - 1,‘ >,.. _ . .-/'-";J»<'>'r-*—
' at -j
' ji
i .v1r,l >-
\
, 11;ij@_lLi i;5 l<@i<@m@i1l_a»u;1=s~am._ :5 as a

/ q',;,. K ‘Y
, ..-‘ 1;“-jg {N-.,_-, ll‘;-{if L; E 7"‘.-, L
v.
- “""\""‘ ’ 7 ' I i " __- I_r ' .; , ,.'j,_ ,1 j- /,,.1='.,

* l i, ';~ ~ ail‘ 1r1'.‘£il§l :1is"§e;2m»:.-Tz1f¥@.@51F.!».~.=@7-"II-='
;'aj5j*,;‘»;1i-ii.) ‘l"'j/'
1‘:- '"'"'"
I//rm
. ~*_->, ‘ ~ " '
V,/‘,5
‘
,
j mu v;‘l* j""“:l»-Fiji X51 ('~.'¥‘=é‘~ W‘ 1'i'~Qfi""

3 :>;. .
,1.‘”"l'*<:"’ll '1\?\ F:
i_-
,
, ,. i . . .7.
‘I _;t»-, -j 4» *.-ht“;
, ; '\,",'r""'
‘_, ”» ’-‘ii "l
‘_.'
, "»,,';.- »-mw!;i|.;f-ii-1331;‘ ’ ,.,._J-_{\ “ _“* K1 _
llll
...‘-v--=4-~»,_ _
“¥~. _
,‘t_|i_.’_.,.T__....: ..L 1.,.._v,..‘.._ _?,..| . _., _ ._ , ,;_,-.‘.“¢;. i . ,_ ,_ _
Bab Hi:
I
' .-
J
—L *
j
"
\ -“ I
H g |.»|.-
' ‘ -l U j
* ‘*
)'~
Apakah sistem pengangkutan J 4'11‘ _
dalam organisma? V --‘_ J
Apakah komponen, Muéungan _, *1-"‘ ‘ “' M W
dan kumpulan da"'r'ah manusia?
Apakab/1‘aktor yang ‘
mempengaruhi kadar
transpirasi dalam
\_/
a.,../"'\
Manlah
‘‘xv,
’E#___
IE;J _\___iiqr_‘‘\;.‘-
‘ gd‘‘k
_ _hfimw '_\
jg_““‘“N___'/
' \__>7 IM.‘
I‘g
.
AvN n_
____\\_
V ‘J g‘
I __‘lg‘AfI>_gdfi“
6? ‘I
K‘ _ _IVL
'_
tum‘ t_\Y __1MrHA‘,
_N_ bM_|N_WM_‘
‘IV_‘‘_
_‘gg‘ ’_"V
_v_/__V
_J‘_
'‘U'
_ /\
\L
::.('/
/Ki
§
§ GmEH S 8 _m S V <
_
‘
‘
____
uI __‘Jgp‘____
_x_‘rY_//__’W|%_‘___ ___WMM
g___g_\
// £_\g/W
A‘‘
_\)‘AA7g‘__"1/_,V_h~j:__“‘\%j_\
V_\__
_21‘_’,A _
I
l‘\Q
2'
\\/I
_ Em
___ ;
_ J“
g_'_gv_|__
_‘
_ gg__
resapan
bahan
WW.
.-.'-gptfi 1 J,’
seperti organisma unisel (Gambar foto 3.2)

pengangkutan yang khusus. Bahan
_kc__perl.uan siél seperti oksigen dan nutrien masuk terus ke dalam Amoeba
sel secara resapan melalui membran sel. Bahanjkumuh seperti
karbon dioksida juga disingkir keluar dari sel‘ ke persekitaran
luar secara resapan melalui membran seL- ' Euglena sp;
Sistem Pengangkutan dalam Organ|sma

' Kompleks
Orgamsma kompleks seperti manusia, haiwan vertebrata dan P“'“"‘“l”’" sP'
tumbuhan multisel
_ mempunyai
_ sistem pengangkutan yang (; am 5arfoto 3.2 Contoh R
khusus seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.1. organisma unisel
fly _ aw Xilem
lamung
‘iv
ilk);
Salur
~ Y ~/
~ . \‘
1’.-~m~'-as-@@-<—'=
.
- Vi
.. . , . - _..- »~. Y - -:\
__a \ darah . --1 ‘I.-.5; V-1*’ T

u) xv‘-'1' l i F *' "'~ iy: F .. ii‘-5 ‘Y1-['7'-“t"€~' ll’ ."~:al':"‘>iI ' __
,_...R_..,_‘
\ ]/
A L “'?
lais l
, “ l l
_i R jg-A..o\1112_ x
l ‘
,),
.
‘ l I Floem Xilem
Q:4-4.
-/s Stoma Floem
a» éga.
_ _ -1. _ _
j '
a,
" _ _‘ : W ¢-¢nv_-- ‘--L_-A»
l
l - L: Floem
-~@,_. j§"'P:;" _y A _. '

(a) Manusia ‘ (bl Tumbuhan
Rajah 3.1 Contoh organisma kompleks dengan sistem pengangkutan yang khusus
Proses pertukaran bahan keperluan sel clan bahan kumuh antara organisma kompleks
dengan persekitaran luar (secara resapan) berlaku secara perlahan dan tidak menyeluruh
kerana isi padu organisma kompleks adalah besar. Oleh sebab itu, organisma kompleks perlu
mempunyai sistem pengangkutan yang khusus. Melalui sistem pengangkutan yang khusus ini,
oksigen dan nutrien dapat diangkut kc semua sel badan dalam organisma kompleks serta dapat
menyingkirkan bahan kumuh dari semua sel badan ke persekitaran luar.
.. 7 . . V "' ~ " <
1055:‘-
‘ __. . ., _ ‘ .»»’.j'_~§"
. . . ., ‘f_, (‘LVN 1-. M
' ‘ ‘ ,]:‘~ - F‘ .‘\- ,":F\7»."“ f/'-1% ; 1" '" '
V. _;,;g,;;m,|qV -YI‘.\~l‘|\<~‘F'.»_—,:
—~ 4 M"--.’1 '-U
"I_.»)‘,
, ~ 1-I' '*f 1 J-1
w ,~v. ‘
» \ ,7 '-
.'1 . .. ._~-‘ ,.._3:-W’
‘m\r'I1”1l"W|r'H‘,T:»r:(;v[_:\}~1 “_‘|:1i':_\1. m;{;,]»‘|~\g;-1\nl_g1l_m 13;,"3];I;:v::?r:nr:_. 1- >
I
> ‘ 1 _. - ‘F L. ," - \ I »-,
,\
";\ . 4 I k
\ Aktiv gl
\
\ P A K
__ |
~‘\v
*‘- I
VP.‘ I _ 4“N
"""‘ A
l"‘\ I
rfi . F- \
1; L‘, '
"~ H‘
|"\( '
>1’ i
;.~.,‘ l
n._-._ -_._.
1 * 13*‘ fiiraktls Formatlf

11",’W
r.
1
1 ,} ,3 Pg; '.‘__;1_L@:1
d
5: '@mIE>.’=.€@".\
__| _ ._;'|
‘ .‘ ~,|
ia-
'1!) (I.
c\
. ‘ g _
TK _V _ ___..._... n-|.wu1i.tlii sepern mamalia, reptilia, amfibia, burung dan ikan‘ ,=.\‘;'"“"' ~
/___ \ _ _ __ (organisma kompleks) mempunyax slstem pengangkutan yang khusus, iaitu sistem peredaran '
V darah. Dalam sistem peredaran darah bagi semua haiwan vertebrata, darah sentiasa mengalir
1 di dalam salur darah yang berterusan kc seluruh bahaglan - badan dalam satu kitaran lengkap
' melalui jantung- Namufl, terdapat perbezaan yang ketara antara sistem peredaran darah bagi
mamalia, reptilia, amfibia, b urung dan ikan. Berapa kalikah darah mengalir melalui jantung
i mamalia, reptilia. amfibia, burung dan ikan dalam satu kitaran lengkap ke seluruh bahagian
,_ b a d an.? B erapakah pula bilangan atrium dan ventrikel di dalam jantung mamalia, reptilia,
- amfibia, burung dan ikan? Ialankan Aktiviti 3.2 untuk mengetahui perbezaannya.
Ly‘-4.12"; -_- \ l ~
Atrium
Ventrikcl
Iantung 1811111118
Kapilan badan i|>

Kapilari badan
(cl) Mamalia dan burung
(c) Reptilia
Rajah 3.4
!‘-1 Leng k ap k an c arta y ang menunjukkan perbandingan sistem peredaran darah bagi
haiwan vertebrata seperti mamalia, reptilia, amfibia, burung dan ikan.
Sistem _pered§f§n
bagi haiwan
,1 ( (Mn
;fBe‘n$ama§n Pe rbezaan 1
E " 1
— '——T4____ ~-...<_ ___,z,__ _
Terdiri daripada
satu sistem yang rs
Fin
_
1> Q)
..
Repnha
Mamalia
dan burung
membolehkan darah _ __ ____<1 1___ 1 _ 1 .

sentiasa mengalir di . '
dalam salur darah I
secara berterusan 1' '
melalui jantung
fiyang mengepam
darah ke seluruh .
_;'.<_.£
0-
'1-
,
i
haidan dan kembali
'>-
5|
|$€ll§@§1iUng. '
\VQI L H
“HI‘ \ Vb/H
\HVI =7,I _\_1 _\“I
__
\_\_
H
, \l_ ra __
K/l _ X I _/‘___/
_@
H‘W
K_
“\
‘V i
‘ ‘ ‘ , 4ll_r Y{
A
’
/-_ _L r
___‘
___/J_l1\M
,_
@\ ‘ 1/’,
M‘.i)If?
\\___
I‘ ‘ /__
“__L‘
_\
'__2‘_
‘_\]__NmRM_mfi
_J_Viv_v
\Z
\_.
_I/_ \_\_
,1
I_F
K
' _’_ »,
‘Am
/
/
/ /V v\_
/1" \_
\j_
by/‘il rl
M3
am
‘F;
__‘\_>_‘\h|
1,J,”
t’W‘VJLI X5|.
,
/ W
*\
mo
\
‘ u:__
,'__ TITM
Q‘J
‘ /(/
I 3;I‘_ll
I)’,
*_ _’\_
WwqfiAva‘
Q
i
_°%@‘_
u
\
7%!‘WV//(_I|“_||_\_)
AI t C I :1
‘I\“%v4A;M‘”I/(
_/lwr,‘ H(/{M
:_°_
__V
WM
—_V_______‘my
‘‘IM;)"‘l:‘ ‘_‘
_
\%
___‘ _Mfit_ _‘V &____
_
V_ .I T’
_
2
Vfi
,
___
/
_fiPJ__
1D‘
‘/
__
Aorta
Arten pulmonan
|_‘._.' ,,1 ‘
_j\_1.: a _ I Vena
Q); - _ _ _
J' H _ \_l 4 Vena kava supex-1orZ pulmomu-i _
-.._ \,-_
_,..,~ Atrium kiri r
Injap sabit
Atrium kanan IX \ lnjap bikuspid
Injap trikuspid Z lnjap sabit
fix Vcntrikel kiri
Vena kava mfenor -/" R
PETUNIUK: '
Ventrikel kanan
"—"> Darah beroksigen §c tum
I 1 I -P Darah terdeoksigen ‘ P
Rajah 3.6 Struktur keratan membujurjantung manusia

|,*|5,_;. 1<-- T'-ivn.’- ‘ii
1
Atrium kanan mempunyai dinding berotot yang nipis.

Fungsi
¢ Darah terdeoksigen dari seluruh badan kecuali peparu memasuki atrium kanan
melalui vena kava superior dan vena kava inferior.
' Apabila atrium kanan mengecut. darah terdeoksigen dipaksa mengalir masuk
ke dalam ruang di bawahnya, iaitu ventrikel kanan.
lnjap trlkuspid
Fungsi:
membenarkan pengaliran darah satu hala dari atrium kanan ke ventrikel
\I.g_ntr_I_kel kanan mempunyau d|nd|ng berotot yang tebal.

kanan mengecut, darah terdeoksigen
untuk dibawa ke
1-1 111. 1- 1.1 ‘F
‘1... ~ I‘1 ~1.‘1 | ‘> 1 '- *‘
1
111‘ 11‘ 11.1 .11..'\. 1 ," 1 '1 ~_ -1‘!
‘ ‘ " ‘- 2. * -.1‘ _‘-"_1'1_1|‘~,1‘[O I ,1.;.11_*) ,»1'1\ 111, .1
,;_1~\,;* 1[:'n1iUI;1'o1 1:11}
11iw’f:p1;E1"'i.‘i11111. ' A
f=l'if1~l* 1'_ .151 Li'§i_d~7!‘11I_,§1.'=_,'_.~
Ia11?l?‘}1,°i5}'£"‘1I1u
-~f-_-... I (JP 1“\ l
_,.1IL,.1_ '. -f; -
1211-21111 1_'_~'§>‘_f1’11f.'_'.11';‘l"r,V: * A |\ 1‘11_,._ _, '
7";1:_\1“1;_’-1[;lY<l-
.74: 1;.‘ _,_;):1 ’1fi*u[T;{f91uL215“f:11-M
11111111151"? 111,‘
I», ___-_ _ -'4
1. __
.
CL, : § v_' 55
-_
“m,-5 1 1%:
,a
' 61“fig r-4
‘hf{'_-IA"
'1 1
1
“11.'\@i'-1 OW
in-51-11<‘1
.
_
.»L.\.
1-‘ 1 @,*i1.1-mm‘:
1- .. .._, 1 . 1
n':TL=.1 51.111 191.111 1 i 1
s". v"
1 .;1"
/
1”:
’.> '.';",|:r _. H
‘L-u_‘='< _<fi @1- .15- , | 4.
1-
,n.Q| lnyap sabntl
_ ,4 _-_
’Q_“""7?
_,4\
,1
1' ;1+
'1"-
K‘
1
.“
:17?_ .21 1‘ I. 1
\-\ 1 L
7 \. \ 1
/1 .1 \ \, ~. \
~ \- \ 1 __/
\ / . \ U ‘ 1
. / \ ¢ \ \ \ 1
/1
1* 1/;\i@”
‘ 15-’ 7;'
‘;*1
7
” ' V. 'KE . I‘
~/.
/ L\,y
" /‘ \
,-t>.¢¢{;z
, "3 —"}
._" ‘
I I 1__r "-‘L-I4
?~\ /‘ .
Jq g 1 '1 ‘ . ‘1 1:" I-
1 “ * 1
1 11%
\q,/ 1E“»"_’,§ |'.-'1 1:-r
f____ A
.ZJ
1V
1, __ ,.,.,.,.v,1 1 1',~",»1,-,1, ,
1" J_ ., 3.1H1 1 "Ii‘1<1"’*_1/_1‘
,-_'_‘., A/ff). L':1.!.€LM;'1 1::/11:/1b
K ifliflflflfl
- 1 1511111 .5-111.475
. 1
__|. fifff.'?h'/"liésfi,
__'-é, K. fur , i
‘ 7' ."~ '9." ‘1
~[,__.fl.
»~q.»1
..-:?_]
15,43
1_IJ F‘:
,-.,4 »,_; L
L.\4»|,/\-Li} |
*1 "1->1 11.1 .3
NE'
"“%q@m
~ 1 11 gi "f1$ 1f_‘f§f_1
‘ —_-1'
15111“ 1"
Y1'_fl‘.'?'_“I§1’.'1<'l'fi 'J_.£.;. _ _- _ q _ 1: * , :1. 1§1:~i:1111i “
1 11 1T=7iT_f;C111CfI1 1'?;1IfnCu3
' 116 1j;n.m1;1q~§11'1:1=;:i111’ -$211,-£11» -1
V 1‘I<i1:.‘1-‘1;1.1";1§1.?iE11f;‘z@‘1;1%i1ia- ; Z? '1.§‘.13¥T1T11lZ@;E11.§1.1%1€i?T511"
, "7F¢,¢1'.+ @511 1'a,»'-;@’1w:.\
~-F ,- -. 1 ‘=§‘~"/iawi» 1?;1J1'111i:=.>11;a1a11
_____.,.\ .,1,\
'm@mjfl¢mmQhw lp1'1.1'-_a5;\1'»'cJ:<U11
,.._-._._”,__._.. ,.-~ -»~»

, ;_,,. .;'_,-'- ,-__. \ \-'1, .71: ‘r 1--~ 1
qq 1|;;;1P1in{:1:.._1n1\“,1;_1a1<11 1 v=
11'1" l11(1|\1‘hl'
_
4 \
‘\ w I .
\‘¢ '»_~ ,\
\|
\ \ ->;\‘.i,V
\ ‘ ~ n x__~A:1‘_.»1]x\J_4 J-_ _
\x . \
\.
~.< ‘
. ~ . J\
\ ) 4 F A -
y I 4 \
1 .
\\
._ \ \’\ ‘L.-'
r I L
.,.._~.' _ -..
V, ’
-
/w
.
M‘
I
'r'\
.
,‘v
rcw
.2 _,
\.
\
\-....
51,,4.$#:,.
' _- J»V’. - I _“ - - {\/']‘l‘H|./I M,-"Iv Y
J
. ..i '4 . -~
1:
I‘
II
/‘V
\
"
. r.-
p ' I '47
_ -'
-~I‘i~;~a;'~!.!‘?i_~w‘11v=§‘~1§':"»-’C "
."'
'
__ _| -?Ee¢'- FE1}1,,_=;.; ,
‘-:1"-5»
..=._ '-r'.-,4_. -
Al-(‘UV '31 0 J‘ M
0,
,_ . ‘-.I Y
PAK % '1,
IQ
1,“
k
.\
"-1-
Gs
9
-;\___
1
v\
_\*
\
. /' \_.”'i%f3‘=@- *¢.‘R» .\~.‘:-
\\__ i./’/
1 In n~,__;
.
\I\DEO
/)__,.._1
vf
..u -
' , '1:-_.[Z
-.
%:@"a?3@‘ I>
I 9 ‘film |
|
.¢
//
‘\
//'/
I
/v_/
/'/ _¢
I 1
' Ll
/3;.)__. _ -'31" "\'-Y
‘ *= J .‘:fif’T"\
F, ‘ .~ K T : ':_'17"'_?;':‘._i‘I‘(\_?_‘.>.‘_ 1wj<@i»:1,,“
“cij 3* >4; -
' \ \'_‘(_\.r\ll;‘.T .;?l‘l:‘_r‘{‘;>"\-:i,:¢|\
<<¢—»~.
‘__(‘._'§ .. ,1] J‘ ‘
:11» ‘,_‘I‘.-~-.~~
, , Y=}§5Y'l*?'=T‘?‘"fT?
~~
'.>‘.‘:~‘~,
~ ~"n:\11qjq;j"',;_»a1ay ). _
, -¢ '}'\
<
"—“"—" ~—~——*‘ - -- ~ ‘,,v..¢_\. -..._..i§:.:§|——
-
-. w
,,-'.1;1' .HI
Y" JD ~. » '7" ' '- ’ ‘.»-,
.v»$»_\_/1‘_j;"_‘ E4» (’ T’IT~€:”Ki*-W
' 1 4 \n’. '_.¥__-J"';' 14'“; 3-
W
1 ' *‘ _ . » --~
, v#- fll
=-_L_ L! \A.
.-‘t“ \ "- lr _l"." "f ‘-
dihasilkan
darah semasa diasfol
sistol berlaku; Oleh sebab 510;
penggunaan
untuk mengambil bacaan Y
tekanan diastolik dan sistolik
lazimnya dilakukan oleh doktor
yang berpengalaman.
\
Gambarfoto 3.4 Mengukur tekanan darah
Bacaan tekanan sistolik bagi seorang pemuda lazimnya ' CABARAN

ialah 120 mm Hg dan bacaan tekanan diastoliknya ialah N‘ IN DA
75 mm Hg. Maka, bacaan tekanan darah ini biasanya Mengapakah bacaan tekanafi
ditulis sebagai 120/75 mm Hg. Ukur dan baca tekanan Sistofik lebih “n99i_da'iPada
darah (sistolik dan diastolik) anda dengan menggunakan . bacaan tekanan dlastohk?
alat sfigmomanometer.
Kadar Denyutan Nadi

Gambar foto 3.5 menunjukkan satu daripada
aktiviti pemeriksaan perubatan yang lazimnya A y _
dijalankan oleh seorang doktor terhadap " “ ‘ ‘
pesakit. Apakah kuantiti yang diukur QC 14! '
seperti yang ditunjukkan dalam "' 1
gambar foto tersebut?
1 ‘
. Q,I " -0
\‘
Denyutan nadi dihasilkan Q9 . _».ai.e..;.
oleh pengecutan dan pengenduran Q
dinding arteri yang berotot. Adakah "'
kadar denyutan nadi anda tetap atau
berubah-ubah? Berikan dua contoh
keadaan dalam kehidupan harian
anda yang meningkatkan kadar
denyutan nadi. Mari kita jalankan
Eksperimen 3.1 untuk mengkaji
fflktor yang mempengaruhi kadar
denyutan nadi.
’ ' “ Gambarfoto 3.5 Mengesan denyutan nadi
%PM
~\ \\ -;-
y \ . \ \__
;r-.
g M I ,1 / . __W,.1~‘ q‘-.\
y V ‘
\ \<. \\\=;\, [,1 _ // \ \ g
. \ ¢_
\ .,_/1,,' i i Z
\ \~“ ‘;.- <3"-"I ?_=‘\~t?,‘,‘1 \. 4.1%‘-?_"/‘I _ i _‘_'-_

‘/ . r “Mg.'.:\,- :~»
_k_n_q .-.;,
ya.’ ~V \\ \‘‘.‘_ //‘ /< ,
' . ‘_ ; » ~ -> -,<~-y \ iv / »,\ ,/
, \ e - ~<;fl"\ >*.+'~*»§.n?.1 /' \ \
‘ _ _\fl Hm. ‘1_:__,\\L 4.-_ ._-\§‘_¢.;*; \ ‘I __,-' '\ / (’> 3' 7
1‘ - 1 “\*'~\‘l‘<\\,(-;!~‘¥],Qn1 ;1:n,."fIr1,n,n_~T ; | !_/ ~ ._A__-_}_
4' ‘ _ _. _ _
"' P'}7,"r."i"= <7 I Ti
._._>_{_,
y _
y Y k y ‘ Y
y .n -V m "§.1>:$>~m‘l.~i\.!??r?»».fi\ 1
y j _-j3¢1',."'w';v'y;
.-y \ M
denyutan per minit
nadi bagi perempuan
78 hingga 82 denyutan
Perbezaan kadar denyutan nadi anma
dengan perempuan ini adalah disebabkan
I Perbezaan sail antungIantung perempuan Gambarfoto 3.6 Alat pengilkur‘
Y°nSlazimnYa1¢bih l<€Cil saiznya mengepam tekanan darah dan kadar denyutan
kurang dam-h bagi 5etiaP denwtan dan Perl“ nadi yang moden
berdenyut pada kadar yang lebih tinggi
berbanding dengan jantung lelaki.
Umur
Perhatikan Iadual 3.2. Semakin meningkat umur seseorang, semakin rendah kadar
denyutan nadinya.
Iadual 3.2 Kadar purata denyutan nadi maksimum mengikut umur
'~ji"_ Ulnur (tahun) Kadar purata denyutan nadl maksimum (denyutan per minit)
V 20 200
~ , 25 195
30 190
'€..\
35 185
V 4Q 180
P ~45 "5
5Q 170
I . 55 165
.1-., ‘
60 160
v._‘_!§§;: _ 155 _
(Sumber: https://healthyforgood.heart.org/m0ve-more/articles/target-heartrates)
badan
nadi seorang individu yang kurang sihat lazimnya lebih tinggl atau lebih -
normal I<#da# denwtm
9 KMK, KIAK,
KBMM
_ _‘ I , ~ Aktiviti V
; .,=T'- vi A ' g ' ‘ j " menjalankan
;».. - _ ' projek
antaratabiat pemakanan dan gaya hldup - -
jantung dalam kalangan penduduk setempat -
bercetak dan Internet l
Arahan
1 Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan Iima hingga enam orang.
2. Kaji pernyataan masalah yang berikut:
3;;_‘
|<1éka'| rnenjadi penyebab utama kematian dalam kalangan rakyatj
n ~*‘ *.§gj;a11k§I<ab£un~n20.05.Masalah
'' ' ‘ ini berkait rapat dengan cara pemakanan j I
»-T
"‘,#_“i.igvp_~ l:3‘k=y8t Malaysia. '
' ,7 ~ -.‘-;,.~..l..‘._. - _ »._ ___,,_._.=\,__.._=“,'
3 Kumpulkan maklumat tentang perkara yang berkaitan dengan pernyataan masalah
yang diberikan seperti yang berikut:
(a) Apakah jenis penyakit jantung?
(b) Apakah penyebab penyakit jantung?
(c) Cara mengelakkan penyakitjantung.
(d) Cara mencegah penyakitjantung.
(e) Dan Iain-Iain.
4. Bincangkan maklumat yang diperlukan dan lengkapkan Borang Strate i D t KW-L
sebagaipanduan untuk menyed|akan satu borang soal se|id'k. g a a -
I
5. Borang Strategi D ata K-W-L disediakan dalam kertas sebak untuk sesi 'Ga|eri
Susur Minda’.
6. Sediakan satu borang soal selidik yang berkaitan dengan ta'uk k "
7. Laksanakan kajlan (sekurang-kurangnya 30 responden) dan janalisis apan.
dapatan kajian
selama seminggu.
_8f. Bentangkan analis is setiap item dalam instrumen kajian den a
$ebak atau perisian MS PowerPoint. g n menggunakan
I9; B__Iefntangkan analis is kajian di dalam kelas dalam bentuk graf den a
I ’ 1; .
MS POWEFPOIHI‘. 9 “
-»1'--v~1"- " w "-- ' "‘K"’~"' E4‘
- -=—- -' ~*1_ ' 1. .41,
Catatan: ‘
Apakah Borang Strategi Data K-W.[_?
Borang _Strategi Data K-W-L merupakan strategi pembacaan aktif.

Menyedlakan m‘urid untuk meramal apa yang dibaca dan berupaya
mellbatkan mund Iain dalam kandungan topik yang dibincangkan.
H _ gv Borang Strategi Data K-W-L ‘H

K ‘ Apa Yang kami W — Apa yang kami L - Apa yang kami
tahu ingin tahu pelajari
Ma/a)/szaku
Pada Julai, 2017, pakarjantung di lnstitut Jantung Negara (LJN) telah berjaya .
menggantikan aorta seorang pesakit jantung yang rosak dengan aorta buatan manusia.
Dapatkan maklumat lanjut mengenainya melalui laman sesawang yang berikut: >
http://links. and! 1 7. com/BT_Sains_95_ 1 _
w Praktis Farmatif 3.2 ' Lg

~ '1. Apakah maksud slstem peredaran darah bagl ha1wan?
fungsi antara arteri, kapilari dan vena.
empat faktor yang mempengaruhi kadar denyutan nadi. M .1 '- V
_ .¢.
_ I J
l menjaga kesihatan jantung?
L121 i
lmengkaii
berkartan dengan
manusna. ‘
.j -7- _ Darah merupakan sejenis campuran E.”
:' -' ' kerana darah dapat diasingkan kepada

'L - ‘E,-dua kgmponen, iaitu cecair kuning yang
7, ,_- vterapung di atas cecair merah seperti yang A"
_ ditunjukkan dalam Gambar foto 3.7. Cecair kuning .-_

' I“ Komponen darah lazimnya diasingkan
_. _ dengan menggunakan kaedah emparan.
Cecair me »
\_ I Campuran darah diputarkan dengan
|
cepat dalam alat emparan seperti yang \
I ditunjukkan dalam Gambar foto 3.8. Gambarfoto 3.7 Dua komponen darah -_
i
\
,___..€
; .
‘ .. I
—_
Keadaan darah Keadaan darah}

sebelum emparan. selepas‘
_"-"-1-
sel ‘
<11“ plasma darah erti ..(_ss%).
dfllzlm Rajah 3.12. up "
7‘ -1, ‘ . '1“ 'fi da1'iPada ki -kn 90% ' 7 Sel darah putih
bahan terlarut mengalir kc ::lur1?l1 bahaagan dan platlet (<1%)__ '
Bahan terlarut tersebut termasuklah nutrien, gas
'di°k5id_a» ¢I1Zim, hormon dan bahan kumuh. Sel darah
merah (45%)
Rajah 3.12 Komponen darah manusia

-.aIb4_.l.-_-_.
I.’
-all. .
/, §\,
. "I,-g;.iTi '5 _ 0Ina Darah

\_\
a.
‘.||JM1-,|,I4 u
' V V »'&’:»-;&,\;1-':;&\f[€iE)'~'6[I>
.4.” ._, 4 .”.~,....
L7";:F1':' _. TY; I 1??-Jr? i

>"“"fiT.%Ql»rV 1 -. ’ " “M M
,.,.__.~£.filY ,__,,__ _.__..,~,L_.,‘:_,:,_.I_§___-* ,5 g __ _' ,.___,
_ _ k _ 1
'- -pl-'\.|r .- --
-"1.;! ~.___;
.A ,<~ = _ : ,".*.,*.*_‘k5
' '\\\' . .'*/‘ '
vr " 3'-~q'a"|!£~;,l, u
|=.
,;5.~?1 $5 E), f=!'_1I*'\b,_-,1_!1"1/'
_. ¢ \
A <1 . _,
- ~,,- ’.~ 5;“! M; ./__
4y,~ ‘.._'.:.."_/-.,,.1;-'
_.‘, '_\"-»,¢-|‘- /-.|._.>_/. -A '
_ _ g V/4, .g_ ‘ \ 1 U
seseorang menerima darah bergantung X
kehadlran antibodi dalam plasma darahn CABARAN '-
Ya. MUN ‘ I7‘ " J
Mengagakah Individu L ( V I -
mempunyai darah jenis O dikenajll .
sebagai pendema universal? -
E ~,- Sebelum pemindahan
_ darah , ki ta perlu mengetahui bahawa kumpulan darah penderma dan
, penerima mest1lah serasi seperti yang ditunjukkan dalam I d al 3
_ menggumpal. Situasi ini boleh membunuh penerima. a u .4. Iika tidak, darah akan
I
Iadual 3.4 Padanan kumpulan darah penderma dan penerima
' ‘y
-u|=- a. A a
-f‘. .— ‘ »_‘ “' "" ‘
?‘“"?-”."'."‘ "P""‘ H a ‘~ *3‘ =1
\
V . _~_.___»
\ __._.__‘_
' -:
| -Z"
a€_
1 .
§
‘,1.' I -'
_, £ -1;
1.. '_‘E4L\‘_- B 12.‘!-» L;___,:>_>__,,
A J X / x
B >< / / x H
--Pp.."\. AB X X J )<
19-’ |
r—- O \/ J / /.
Nota: Padanan darah untuk pemindahan (/: serasi; X: tidak serasi)
Menderma Darah , .~-- -.

yang ditunjukkan dalam . Setiap héri darah
q diperlukan un'fUk--
I menyelamatkan '
anda bersetuju tentang usaha nyawa. D_a.cal:u-“W
_a
menderma av‘ mmkffi‘
harian? ' u untuk
projek
Q ’ n 7 ’
¢ Aktnviti
pro|ek
_untuk mengkaji pernyataan —
m4eny._e.l_a_ma4tkan nyawa. Darah -mu_ngl§in§

rnangsa kemalangan atau merawat ypé'sakit "
iba-“an-ax.-Meiji
2 Sedlakan satu pf0j9k melalun pendekatan STEM untuk mencari kaedah penyelesaian
yang kreatif dan inovatif bagi isu yang berikut:
Kepentingan menderma darah
0 Kriteria yang melayakkan seseorang menderma darah
lsu berkaitan dengan menderma darah
' Kaedah pengurusan darah yang diderma daripada segi penyimpanan dan penstora
3 Kumpul dan analisiskan maklumat atau cara penyelesaian yang sedia ada daripada n
a g ensi kerajaan
' '
atau swasta yang relevan dan boleh d|percaya|' seperti yang berikut:
Pusat . Kementerian . Bulan Sabit _ __

Darah .g'!'7-
E Kesihatan E Merah --
I’ ‘_
Negara Malaysia Malaysia
nttp:// E _:_'.:§n3' http:///inks. http:///inks.
Imks. ' andl77. ' and/17. ' '~ ‘
andI17.com/BT_ com/BT_Sains_7 OO_2 com/BT_Sains_ 7 OO_3
Sains_100_1
4. Bincangkan kaedah penyelesaian yang kreatif dan inovatif yang diperQ|eh_

Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.
INFQ SHINE
Seorang individu yang sihat . jisim melebihi 4 5 kg ‘
dan berumur antara 18 tahun hingga 60 tahun,
boleh menderma darah. Seorang penderma
boleh menderma sehingga 0.5 liter darah pada
satu-satu masa seperti yang ditunjukkan dalam
Gambar foto 3.9.
Apabila seorang individu menderma darah,
jumlah sel darah merah di dalam badannya
berkurang. Hal ini memaksa sumsum tulang untuk
menghasilkan sel baharu. Badan individu tersebut
akan menjadi lebih bertenaga dan dapat berfungsi
dengan lebih baik.
Gambarfoto 3.9 Kempen menderma darah
_..
‘ 1 \ ‘ '
_ , _ /r_
’, M-r'" » -
< "’ ‘F>»1~1; ~j_-151 @'_*>_;.t@; 1. ,¢;<;~.;; ,~J=2->

Q» * “ ="'r1‘"w_u’§_r‘_‘v{1{:5q‘:1;f:,ofi~_‘;T_T1;T{rdi'J"?T#"-‘1? .1r=~.ivir ~ ~~~
\ ‘* \ ' *1 I£1j=1“»;3‘.g§r"i;='i§\ »?~j.‘_?=".~\Tf7‘*="Z":'E>Z"-T9‘ ~
» \’-7; - :\
9‘
L,‘
‘
I: Q \
-V‘, /:1:-».§7 1 \:
1 V!‘ i " [1-.‘/:'v,~""‘-'\\>=

z - I < ' W‘-‘
,-1 . /1 , V
~a.»_r~: ,
I, _
1' ,‘
Q1,“
(b) Law
(d) Normal (c) D1s1ram
Rajah 3.15 Keadaan tumbuhan yang berbeza
Transpirasi Kehilangan arr

secara penyejatan
Transpirasi ialah suatu proses
dari permukaan
air dalam bentuk daun melalm
wap air dari permukaan daun transpirasi
kc udara secara penyejatan.
Rerhatilmn Rajah 3.16 untuk
memahami proses ini.
Daun merupakan bahagian Laluan air
tlumbuhan yang menjadi naik kc atas L-
tgrnpat berlakunya kehilangan tumbuhan
yang banyak melalui
proscs transpirasi.
Penyerapan air
— secara osmosis
ke dalam tumbuhflll
melalui akar
L£[:i4'.~'.
{Y
Rajah 3.16 Transpirasi dan penyerapan air dalam tumbuhan
‘tpidennis Sel mesofil
bawah §epertl berspan
dalam Rajah 3.17.
merembeskan kutikel
menyaluti permukaan EPid¢Imi$
untuk mengurangkan bawah Stoma
air semasa transpirasi.
Rajah 3 17 Keratan rentas daun
" Fungsi Stoma dalam Transpirasi S I engawa]

eP
Kebanyakan air yang hilang semasa
transpirasi dalam tumbuhan berlaku
melalui liang stoma yang terdapat
pada epidermis daun seperti yang
ditunjukkan dalam Gambar foto 3.10.
Semasa fotosintesis berlaku pada
waktu siang, stoma lazimnya terbuka Liane \
seperti yang ditunjukkan dalam s‘°"“‘
Gambar foto 3.10 (a). Apakah yang
memasuki sel pengawal yang menyebabkan
liang stoma terbuka?
Bukaan stoma juga menyebabkan ’’
tumbuhan kehilan an air secara transpirasi (3) Liang stoma (b) hang stoma
Gambar foto 3 10 %b) menunjukkan liang . terbuka tertutup
stoma yang tertutup untuk mengurangkan G‘""b‘"f°'° 3 10 1—'“"8 510"" terbuka
kehilangan air secara transpirasi. d”” t"”"'“-D
Pelembakan (Gutasi)
Selain kehilangan air daripada tumbuhan melalui transpirasi, INFOS
air juga hilang daripada tumbuhan melalui pelembakan atau Gutasn ndak sama dengan tmsan
gutasi. Pelembakan atau gutasi merupakan kehilangan air embun Tmsan embun terbentuk
daripada tumbuhan dalam bentuk cecair melalui hidatod danpada proses kondensasl wap
Yang sentiasa terbuka pada pinggir daun. Gutasi lazimnya a|r dn atmosfera kepada a|r
berlaku pada waktu malam atau ketika kelembapan udara
—aspa;-. vu- n. yang tinggi. Apakah nama titisan air yang dikeluarkan j
pada daun seperti yang ditunjukkan dalam Gambar .
foto 3.11? Ialankan Aktiviti 3.7 untuk mengkaji
lebih lanjut tentang transpirasi dan
‘§2¢1embal<an (gutasi).
Gambarfoto 3.11
Pdambakan atau gutasi
_E!
. * ‘f
‘ 2 g M ~ ‘u)~_~H 1»i‘sij1'I —~ 1 ‘ \ L *- -— u_
\
~ ‘-
'i Xx *3f>=-Zijm __ g _./ * ~~_,
-xv’ ,
. A gi=;m1;@i_a (slam: ; y
~1*s:::s@,;|\fiL'~.r»T= =.is
/ 1*’
‘ ‘P £i'f
Fr’
<1,
14 r |L‘1|n1 Faktor ‘
.1 xx,‘H r i $1
' mempengaruhi 'i ‘L; \
transpirasi
’-> _,,
‘,;- -V -T1 is
5 V1 I Lu! 1;l-G,
w:'\~_, ‘
1r"_~_."
§..:e~;; >11@<a? LVT u1r*=;,».- \

F
\
\
C2‘;G ’4':, .,yI,
X m'.:‘" /‘Y,
- ->gi;"r'ifi‘il
*_I.
\
J
,_\_J
YL‘1"Y=1‘,. w * .
/£1 '
F‘ \;»fr-grp. _______J
CLW
_ \
. \\ . . _ -v-\
W <‘ _.“L,.~, I 13..
r
_ .._\\*_n.;‘
w‘\,—
in
.4[ . 4‘
-1 4|. I M.:.:~'"'.
vv‘\_'|‘\\ ~~ \ y~
7 .1‘ .1/.I\f\ :>’,,'i}¥\fT\~ I q¢~Py1*;~."u3} ~_ ._.

.,»_, .
»‘/"M;-' ‘.\9'V r~"&:'f.'~' 2
A- _
_, r ‘
1 ,
r .";L;.‘§‘,\ \>'>‘\\1 \\f_7{i,~»;:,_{$";
~,,w~=~. ~ ; ~ >1.
= ~¢.:_'\
. ‘.4,-
1» A;]\-_1
h P’V21 i.\‘.1="0
.0-_ :1 ;‘\ ‘7
'~> ‘:4 '\:'<~ c‘/' / ~ -
15:.“ "r ‘- (6Uumwammawuwwkgh
.-~.J.
H-i@@@@
\d\_} ~1Y~>@‘@~'u@WWfl@y@f@"~~.
V
3/
Jr! ,
' \ #~@Qmrw@b@
i M ~ ‘Li céafrfi yiii ;<@(<1_1f@;;_\ gmfiflkfi g‘@@@$¥%EWj@hw;aM
4::
* -‘ i;<;rg‘iy;iiL.
- k _
! 4 %I?‘
L
\ \ '
!i \
\ ‘ a
r
CK?!
>
/
_,‘ g T _ g 1 V, ___'_ _l ) gr >

' -RY ‘ ?,-Uvi'*\'~1l»‘f
' ' ' '~-'-
7-:rf.i\'1L".‘\
'»—’»-
1'1/.,
~~ )/\;.
‘-f3".~>\"-‘<1
;‘~ L;/\"_:‘_\
\ ' » \ u
>'1é~~‘1\:1}
qm _i§
. i~J1@F~3r‘4){1T.:€i1I1)[fi.;
L
|.-_@ §<V éI4 I _, [v7J‘i §fi,;_MH_
1%
gJL71.'ri]i P
/ 1;@>@mn<§sP‘" 7
5; *' ma "mafia ’6l5*|*
a *§l?1'-r Ki <> %LLk%’:i‘T::‘{\
,L;
.~aL l}‘#ifii!Tiix6‘
_ ' '3'} "1' L *
1 | . -
Ls .. 5" .’.Li’
\
ii '- ~| ',
v’r"‘l_’?""7-£(:-57 I. J
// . g’ \_
1/ ‘ J‘;
1|4‘ ___,*__ ,7 /
1 ~. \ q,._\ \_
s H .,
"*‘"‘E5<;<”:Ts1_fl.%.@r»;ii i-»*
v~\
A\
_
/
'. ,,
/7/~"V'
'—-Q X
\
H. :—
rag.
\\
-
>
_.\._,
\|
,____ _
~ ., /J4-‘: - !.\¢\|B.~W "1
K r, 1; g, 1/
\’ |
'1 I [;<;>) ir-
,, 1 ..
\ ' ‘iygj
>‘ H1
[14
Y‘_ /__ W__V /_
yXQ ‘Q_]_yQ;,4L_‘_>_[1\‘‘_HM.N_N\_5\h|_l“ lVW‘;\H,‘P‘
_M“
HE
\__[M
75g1_“/_‘1 0:_ M__
}__V>____
‘M
Y
I M‘
_H_
W
7k‘ _51__p_/HL_ K_M
M1“_E\\‘\:_,{!W_n_u_HMvV "9 _g_ HmMy
Pu
*4“;__\_>_,‘*3
Mk
_'_‘fl;>_v __a__1 __‘kg“H1‘W
_‘ _V_‘H_A EH
H‘Q finIfV \\_/I
‘“H_HM
___n
‘__HIA _IA
__9 1_1‘A\____jw
K_fig‘ L“
I‘H‘ ’___,
1\‘<1,
__v <_V4‘__>
L6’:kgk5/ ‘J_F
Q
I_
SC CWV W‘
____ M”
\_ ‘ ’ ‘ ’
,~ *~~~ \ n -/I
v T‘:
“..|_-.w_
U
_ - ~ ‘ - H/_\»f.f Li‘ *T‘.~—"" '\

|'r \.. -' '_-_','\\_‘:»,'7.'l»§" " \'l\\ ;:' ’ *
‘
1:. . _ .»~
s lg‘ _ s,~._
1 r: ‘UM.
-' 1~ \_‘|\1>'
’ _~_-~*-
-rpvr »,-\ 1
vu-;,_. _- =--’~~|-'—- _‘
_a_ A___-’—, 4-_,

~ ——~— *-*—".1 L-—,; .f_L\i\‘j'i”_.Fl",iT“¢_T*f~‘_»;“*
\ “T ’ ' - >7
, . 7?-mj._h¥-1_;j-i
4/,Xif/‘
' I ._ Hi-_j: k'_
\ '\ f
1 1- -
' .
2/f~'-.§
..y \[I
. .4?‘_l4
______-E
1’
- \ 1“ ‘: -;~."~‘ a
.__\_‘Q1.\¢.4,
f—»»~ -~_.-~'
/.4\ ',\ ~ -
" L"_1/ F"?- ‘:“———"—~ 5_'—"i;1'.'.‘."\§.b:\‘,‘:’\*"_ ‘ ‘
\
\
. 1 ~
1 \ 1
\____ Q" r?
\.
\1
C131 1; *4 \
‘aw J ./1‘ I‘ \
-2;
—-—-"" \r"‘\~_ av
"""' -»._/
T/\ 11105“ J] ‘Q3: \s
-=‘F:;==
4
.
'1
if
1A
, _ ~'rJIT;3~
.1.5<-_ ,1 , 1-_ '...
aliiényiasat Qfungsi_ xilem
fum§,q_h_an‘§d;e‘ngan menggunakan pewarna yang sesuai -:-

I
"I--air ’ - .“. ' r > ‘ '
lalluan air dalam tumbuhan
herba kecil seperti pokok keembung yang masih mempunyai daun

dan akar yang sempurna, dan larutan eosin (pewarna merah)
Radas
Kelalang kon, kaca penutup, pisau lipat, mikroskop dan slaid
Arahan -
1. Basuh akar pokok keembung secara berhati-hati dengan air.
2. Rendam akar pokok keembung itu di dalam kelalang kon berisi Iarutan eosin seperti
yang ditunjukkan dalam Rajah 3.28.
_D*“"‘ Langkah g
y Beriaga-iaga
- Elakkan daripada terkena
Iarutan eosin kerana akan
mengotorkan pakaian anda.
~ Berhati-hati sernasa
menggunakan pisau Iipat.
— Larutan eosin
Akar -
Rajah 3.28
3. Selepas 30 minit, buat keratan rentas nipis daun, batang dan akar pokok dengan
menggunakan pisau lipat.
4. Perhatikan setiap keratan tersebut di bawah mikroskop.
5. Lukis satu rajah berlabel bagi setiap keratan yang telah diperhatikan itu. Kenal pasti
serta label tisu yang ben/varna merah yang diwarnai oleh larutan eosin.
eosin itersebar secara sama rata atau mempunyai corak khusus dalam
_.aikar tumbuhan? i
yang berwarna merah dalam keratan rentas daun, akar dan .1
danpada aktuvitu mu?
_ _,. j-.j
daiam wmbuina. ' ' il '
ibflkay“ Kendden
1 bamfi M -
-Skalpel
Pilih satu ranting pada tumbuhan berkayu yang sihat

2- P°t°"9 saw 99954309 lengkap pada kulit pokok itu termasuklah floem seperti yang
n vvf
I Y ,.
\ D .. / js
4 ii’-if
,A’
7‘.
_Q3? -“fir ==—-> ii W
-c_'
r‘ ‘ ‘Z/;';¢" \¥‘¢,' 1 \__‘_
\ :
4
'1
Rajah 3.29 Rajah 3.30
Q
3. Siram pokok itu setiap hari dan dedahkannya pada cahaya yang cukup supaya pokok
J itu dapat menjalankan fotosintesis seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.30.
4. Perhati dan lakarkan perubahan, jika ada, pada ranting tumbuhan berkayu dengan
kulit kayu yang telah dibuang itu selepas dua hingga tiga bulan.
"r Soalan
..‘ 1. Lakarkan perubahan bahagian ranting dengan kulit yang telah dibuang itu pada awal
‘.
-1 dan akhir aktiviti ini.
1*
r
» .
. |",
. ~' . ‘ ' "5->1'."’
. _ __.~
(a) Awal aktiviti (b) Akhir aktiviti

kesnmpulan danpada aktnvnti mu? _ .-
~w'rw~.~1~\ 2;? . '
i j ;\_u1', \-’,'\,-.,H.lI§. fl\[§'.fl\'\ 1 ‘ V ‘
. ,, \4‘
;*"w\1~1'&' . F 1. ‘rww H '1 1- ' ‘ L ' ‘
A j i
>\_j
\U‘z ft
L Q.
_=§ _. Q
i; F@r"m.avzi;'if
L: __|D
fl-][1i.'\ ',
., -:.,‘y'r,..(-J
1.-4* Z‘.
‘ . j ~ R 7,‘1_iLl TL;-'rl"':¢_~'bj";
j)__-;i<' '*‘r* I FPO'5'”i*(“"uYiF"lf'¥»ii\(§ii*‘§i'Iii
]r];|_iY:§.b_u_L'_y_$11 "‘"’
iuianilrja"9""
§._.i____3) :_.-,_‘J niw 39':
L.-_..i
r m._l‘.'}:\.1§‘:;¢Yni
» r-i-‘]€,*€L5i;3'- ‘li'7!.i' ' " injir1_kii¢_iU.__w__|§j_fa;j”ré_i_,
i . ii’ "hi"? T arm‘ ii W1-W gr 1 ..J.=aa 13¢“
'—r (ah R
='_;\ iiTr(_§_
l_-
' .\ ‘ Fr’; ‘T'F|"l‘:éI7.~{‘¢' 4_(‘ ‘miag»; <2¢i1z*i,l2im imiiiiil

~ 1 an 1 1;@;.~v>.n iniflh [<5'[|_k'0X\7&’i:ili1i';;:(|{ik-;'0:Q)))$_ ‘-
;1* ii -1.;1l1* ‘}'2.€\1'.i1\’:,>
.i . .F\_i[@
fifii:h);i_IhlE:Ei|€’fi1'B@
i '_f@Jl<
. , , fL@I'~L';§:1i\ .=;%r;uii§;r.1»'_n
._. ._ L ...\L _._-_ I
.i yv. ‘;,;_.>_:u=.1A’<.'.qf it, i
. i-I
\\\. V/,
\;' .
7, .
, .
, jr 1.,_. ._/_
»\ l ‘ ‘‘ \ I K¢’
.1
l"\'“‘\~ \_":~~ \ K.‘ ‘M 1
' »\\_
'5‘.
\.*__/
. _-_-.i _ 4
____.__+
\\__
:?'\1‘1;;1Ei§3~‘nf;§i_&_'g_\ '
.. -;r‘ .4,
_ ','_'_¢‘ »__.
i i r \,~
‘ ._...
'._'»r~:a<_\
" i 7' ‘ ' ' ’ “ "1. /*?':"-|—:-'5 .

1- ~ '-’., I-|_iq
i ‘~i~i'?=.@:~s .
__' __
F ~
F5
_
is‘
_/
A
_ w
i
i
\ . --.- .. .r_1.a¢_-1.;-;
’.=__a _.a-1“! _ -¢u~-~ .. _
i 5 3
==-
R K
, >
A
i a i\!,\_
¢\'.>
i
1 .~~"."‘L::'7
~- .J 0 i » it Q r ,
i
1
i
.
T
»
I
_\:.-_
_§j
‘ ‘if
jg.
7"Y';-:’1 ff. M1 i §;1'1';ff]‘;§iy_]_§ji K
‘ .:i4r._1;:=1r-"gainiilngj $7
n
an
i?:;:;;?;n1» r
‘ g" ill
,
W1
i‘~i l~'.l= i
i mi :(‘ij”;;_‘;§)
L‘- ’{r:tu'r1m;§1@
i \;’@.'f>\1»:>i~‘f;il1iI'c.
_ _1*raiiu?.=.';Iimir:Y§It=r<1:'~i ‘
F 7: ~_\/-.73.! [3] I.
.-iéilfifl ’.
v7 '
I - .-_
l i
» Ii
x I ,_|_ I
. 1,"-
-.._§TI5.;‘.=lr\.ni.21£I.n:31
of
(9
9 i ‘“Q»i1.§f*L1IsI.r=l%.@.=v'ri\<@;‘w¢~ " *
'1 - iL°§Ii‘ri{iii?*§i-@515‘
.- A
>44
nréakiis Farmatif ~ -v -¢- -~» -v —..-.
QT
.. . ~ 1| -1 ~ —- F“-"‘—"i—n=—--—~ ——
_ J ‘H -_
‘ ‘ P i i ; iii ii" °~'»~E5. 6.1

i(<§%_i !_~;mi ;a;:;r 551'-7;
,
~ .-<a~.-%~-‘ri‘-1-rm-iébirm.%=»\m*1»niram »
i=.‘;»~ . r_nf. j9.,:;§_n_§3';_=_r‘:r;l____;_ , _‘ ..-._._.'_.*._,- .-_A..- _' ~
. “—: _
‘- » V — _ z.
g
,.ii -\~..__
_ * -. V - vii; ¢r’a‘(;iar<:mi‘="r~,@;";1€:r§:r:1vi‘ii‘.@1‘=i_
ii -_. ~._.,__u\‘\v .__; A»/.
In 1
~ »~-~ — '
=»,
'-‘Tin [Q---\ £7i1Wri57:"j‘j Hf»
,~..~... ¥?lTC'.‘_<,
|i"'
___,_ ‘film i1_‘,’.‘. ‘ ‘ i i',"=4;3,'i.?\
\ ,-
yr--m»v\.'
itl i?\?./ii ‘
\‘»-- f~1‘:»": _.> I
lfrv‘. H"
an
Vg
:mtg
_g_3_=mE _ figmmg Wg__¢
g__'__"H_§hv_fl_h_€g€_n gig
EU_%§_ ’__"'
WV
‘I’
_‘_‘ g
E
“Yg_1_4‘ Mm=m_
_
_ Ev_ ___ T Ll‘
W1“_
_\ __A_ ,_m~_%__Vm_=mEe_ o
J
j-‘‘_H
_"_ N
A5‘ Au, _’__J_
‘ __‘_ “
___‘ “_ _v m_ _m_m%E _‘I
E2; __ “Cg
m/_ _(mH_ %90QE_
"mLQMU N9mfiw‘
_'‘Vm|_
_|1
_ __
Egg_ j
_‘K
,F?Lr jm_ w_cEmfiw
_:\\'I‘U7_.>_‘v?_ ‘_ mws_x"m_£gc¥mo:N>chw_a “_q_ mwWrM_§g gfiqtg §_q_ _%g_QEEe_
X55 _ _y_¢_
m%@fl_ §_fig/mQ_Wno“_ E_Ncog‘L _coE_ or_
i
EC28
gg
I|___
‘llif
I“I _ V_\
T_v__v H_ h“_ ~_ “_ gag
xi‘I,
_'_|
__l_l_ i‘ t‘
A ‘E?
_'!'_:
_ m§gm_E
__t®Q3
_
‘7' _
_@_ GQ_ E gg
_ ®E _gr_
CNS>C@U
C_EG___a__%v20>_ _$m_ _ m9_
N_W(_ S_>_wM>_|_ mC3_ _ _M_
DEQ_mC__:Esggg
_E®%w
“Cg &m€ _C9:
5 6%!
v_3_5__§__<
__
_ _ __
_m_n_E_ w
£_mC_m_J__%_wHmwCg_ _mEg/_
_ 2:gw_ _"w_§
ENEU
Egg
I8
@H®_ D9_ Q>

Emqmm _ w_ _u_Q_2
_
'_v_‘ ~v_I'\
LIL
cg_ _g_9’_, %a_ _m_ _ _ __g_cuhmvtx_m_wmgwmEQamafin
hd §_®_w
EEgg
_ _v_ 32Cm\_m§_@p__m0n__Qv E_
%_:0C9_o_ gU mv w_Cflgme
gat2Em
Egg
_ Oe_wv_
Emucmgmg Em
ENRU _ 9_§9_ w_ u
‘_ _G_ ‘_
D’\_
__g_5D
Y I_
iii '."i
‘~1
~, H "I Ii
1
@121
bab ini. anda dapat: " R a '
Sistem Pengangkutan dalam Organisma
Mernerihalkan fungsi sistem pengangkutan dalam organisma kompleks dan organisii1§';‘_l
ringkas ' ‘
Membanding dan membezakan fungsi sistem pengangkutan dalam organisma kompleks.‘
dan organisma ringkas
Mewajarkan kepentingan fungsi sistem pengangkutan dalam organisma
Sistem Peredaran Darah

Mengitlak maksud sistem peredaran darah bagi haiwan
Berkomunikasi untuk menerangkan struktur d f ' '
an ungsi jantung serta salur darah dalam
sistem peredaran darah manusia
Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor yang mempengaruhi kadar denyutan nadi
Mewajarkan kepentin gan menge k.lk '
1 an jantung '
yang sihat
Darah Manusia
Mencerakinkan komponen dan knndungan darah manusia
Mengenal pasti kumpulan darah serta kesan menerima darah yang tidak se adan
P
Berkomumkasl tentang kepentingan menderma darah dalam konteks kehidupan harian
Pengangkutan dalam Tumbuhan

Memerihalkan transpirasi dalam tumbuhan
Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor yang mempengaruhi kadar trans irasi
Membezakan struktur dan fungsi komponen dalam berkas vaskular pada *tumbuhan
P
Sistem Peredaran Darah dalam Haiwan dan Sistem Pengangkulan dalam Tumb h
u an
Membandingkan sistem peredaran darah dalam haiwan dengan sistem pengangkutan
dalam tumbuhan
‘G
fa Q
“*6 I
-*' **1._""w
r\
L_- |.___i
Ii H131
i
__._._ 1
II J1
j, _ , _ ‘-I\£\~—L r.-
‘ ~ --M r»1.i,Lal1\'/M
. t 4...» *._._
_(f1‘,_.__
* * ‘ i>‘%i1@1@{3
* '5’. ‘*7 )) ‘J- g in

\,'/'
ii‘Y>}‘i?¥‘?€Ei!’f74Ykiiffi
Ii151))
'54)) 1.5-‘i'L”i E§f:,7§~3‘.i

{:9
‘ .~:1;§iwii* 1
1 "ii>1.‘i..‘r-mi
I ii
' '--»».-i. ,_v...».-:»,\.v _. _'.

‘ ""._?|f)i {Gg:'._'i_>1";\‘l| ‘JIjgfjfU£!&Z>j!l_<;}Y]\]j
L__;_ _".
/».
_ 1 ., ,y',~ \J~fl‘7j_@}\=1i".'[E],_, . ‘Z1 II-.1
|- | i _
"I TI-
\ i . .- \.,..\j‘n\\H J‘ j.
iw ‘ =¢-At =§)i~I- i it . »
|"2.3;\-"3‘:‘.]f;,}'|J'/1/‘~:"|"1 7-,. a .‘ .
' .1 ‘ J ,....‘. __;_\__' _-\1_._i _i..'.>.“i;._'j;_:,,Ma‘ g
‘ "‘ 7 '/‘ix - .1.
_~.\_ ' $9 Am...
“ii ~ ‘- ';\'~*~
1 "~--~. I» -' \£ ».
. . _. “.'."'1!_=1.Q_n\ i‘)_?_jL1IDi’Iiili‘Df‘I_;‘;] C-"F7.""J‘M;y .~5L;j:
1 ,.. ._._____ .» 1'-1. U.
-1
* ' fix .~_{_‘.1-; .1 vi '(»'- \.:\\g"‘-\ 1?)-fD"“j’~.*‘\/'T)v|j
_‘, j 9‘
2? LL -.1?’
"K <5i.if1fi7J.j'j{\li_ii[g'_h_&\'-‘
*3:
at
"~ (QTH
T,-i'§@‘.'
'-
S;, r1>»€‘;i;-;",...
1
jg 1
i ‘ ' ‘@‘“5.‘~‘:rw'i\’i‘i "
U“ "‘*<<*"*"‘."‘ii"
-~ 4-= ~ L» *-if-m'm°r~?°\ 1j@"Fh-n‘:-; .’5°i* "1 3'»? _.;4_
j-- i...1_.1@1._.%a@_2 5. -; 3 6; Q ,
."'- L": iij./."§l.*r‘F1];;vL[‘< 1‘,
. i" . - |__ . '.\ .

._.j1_i\
.i_
.\,.
\’\_i\
V . vi
J *,;._:__i’_._g“._
.‘
- ~ ,\1;]‘I‘?j’TT¥g{.‘T_h—fU
»; _~'—._ -A hjgjgs
:,_.'.N . ‘K ,.
ca -"ii ~~i~>.> (7,.

)5-33'if"A. :"""' ‘: .-<1
-.I1.r.‘.r-it?‘ fr.-i .-'=_1 7_i,%‘Lil.
1_2g_;1 _\7.x,
] 3- ..» .
. /' "\‘t'~
._ ,.
i H <- ' i~;'.;w: _.-m;:}~.| :'t‘..'vi~r>';\]3C /?yT»x.'<:~,;~ l—\ =-~.= I '
" a ~ ~'~~ \<==-:’..j;'.a‘.-_'. < _@~\w;v .1.
i"‘1 1
V-ff/.1;
A1 .7_'§‘-‘r;=(,V '11.‘ff Z:\_\

L__. _fi~
12:» j‘ j“l
J )V,
>
N
/L \
/Wf /_l\
/I‘ d_, :_v_ I _‘__I___
J11)1 r_S_J _y__I; hurl
_\ F__VW
_'_/4 ‘ I/1___|M\_ \\__h_
R-_ I1\_ _(/ I
_I
\ I\‘ /I
/
2 _ (Z \_
Q ___'Mk
5,
’‘/_
“L, L“{_ >L:
I‘_I5; ___|_H_L_“_.t‘_
\
\_>
\’
““:
Neraca Nerflca
elektronik filekfrflnlk
. A
A/_; kn!
.__~..
A 300 246
B 300 264
Rajah 3
Hitung kadar transpirasi dalam penyiasatan ini. 9
9. Tiga orang murid, Badrul, Azizah dan Murad menjalankan satu aktiviti kecergasan untuk
mengkaji kesihatan jantung mereka. Iadual 3 menunjukkan kadar denyutan nadi untuk
mereka bertiga sebelum dan selepas aktiviti kecergasan tersebut.
Iadual 3
.- » | i
_ Kadar denyutan nadi
“|
- Keadam (bilangan nadi per minit) bagi ‘
5:": A ‘ __ ‘ iii“? .‘
Badrul Azizah Murad.
- Sebelum aktiviti 63 70 65
Sebaik sahaja selepas aktiviti 130 95 94

15 minit selepas aktiviti 75 71 75
mm-id yang paling berisiko menghidap penyakit jantxmg.

anda.
q jantung yang paling sihat.
— _\kr \' 1:
W
K1\
r’)
L
\ _‘_ “I
I _
aw“ \__7 |
~_\_
A > — ‘ I
~.-.\\, I, ;_ _ /'
" ~\ -*’ I
‘ ; i17j; 117 ml};4},

,\._,?;-ii); v'-,1;-; P’
n/ Q‘-S/_
-:1
;\ a;,>,~ _ w ,,.;-_<1 ‘
\\1_.,x,/; ._t_,__F_|__\ Q __» Qmlifl
;<1_iLm(;“-; £~i:u.E._"‘
v N‘ 1%
| _ *~;>-<:!%;w
J“ kEi Mdh'_'17),-*
'/‘Q’-l [15@i@l1
. __ V. -—~___ I
_.;:;1~1i,~ms \ W
1/ -J.
Y‘| _/4,» ..
‘|_,»
.0 '
‘\ ._ ~ ——;-‘-A‘:
/.
, ’ \_
‘"4’ _,,§
M
‘ __::_—_,_*-—-4 I
_4\L,--»~<> *
__- ./
>
|_‘
_ \_
\ I /--
,.
\
_
\
' '~ — 1/§=\i'J'_F
**-_ .
E1311a
;l1_§2!\;Wgu1~. 1;; r'~;1_:‘
i%F%
TEMA
$l88£l00o‘6§‘5‘Oi
Pada akhlr abad ke-17, bzlangan logam yang
disenaraikan dalam siri kereaktifan logam hanya
berjumlah dua belas! M engapa?
Apakah perubahan dalam siri kereaktifan logam yang
‘ anda jangkakan akan berlaku pada masa hadapan?
SQ 60 61 63
i
Pr Nd Pm
*.=::'>,:*~ "mam ....r""
Eu
‘W
50 90 I,-"
E-—l gm
*7 4'1
‘1‘
\
I_.
Pembakaran bunga api yang
berwarna-warni merupakan L3‘: s=-4! 3'22?“
satu daripada aplikasi
termokimia. Adakah tindak
balas kimia pembakaran
bllnga api membebas atau
menyerap haba? Apakah
kegunaan haba dalam
Pembakaran bunga api?
Apakah mineral?
-Apakah kegunaan mineral dalam
kehidupan hariang
Apakah siri kerea nfan logam?
Ba 9 aimanakah péses pengekstrakan
timah di Malayfsfa dijalankan?
l_ 1 . .
""'
.~=*‘*““
r ‘pl
.4
Marilah kita mengkéii E
I - 1 \ 4 , |'
1A _'
\1>~||1\n|p.\¢L1.1h.ui-l<)()()1)_»f\/1 ()|u||..¢:lml1l\r;|)u|1f|11(;<|r1ktgn|h1;u.1r|Iru .
nu 1l\‘1|1(1¢\|;|||| l\1?|\|11l|]1.'\|1 |1;||m|1, ¢||\|| :'.mnr.ln|;1|| IIIUIIIIJHII |r|l<1r<.1l»< |
I\><1.1m1||1l||l\ |nmn;1l|."nn| :au§,|1|1;n1 lr>q;;\|1\|nn|1g|kuI k(}f(:;1kll[11I|I1y|lrrhdr
my n ‘,vpu|l| y.'1n@1 1hlu|1|ul\l\.1n <1;||.'1m |;1|;1h mh l>;1vv;1||.
Kalium
Natrium
Kalsium
Magnesium
Aluminium
Karbon
Kereaklifan Zink
logam
terhadap I-lidrogen
oksigen Ferum
bertambah
Timah
Plumbum
Kuprum
H1,
Merkuri
u, .
1 If Argentum
-~;
L.
H, c Emas
,.
Berdasarkan siri kereaktifan logam ini, kita dapal menenlukan cm logam

sepem nnclak balas logam dengan oksigen, asid atau air I-<|ta guga dapat
mernahanm bagaimana pengekstrakan logam daripada bmhnya dapat dllakukan
Isu perlombongan logam juga boleh diketengahkan bag| menlngkatkan
kesedaran lentang kepenlingan pengurusan dan pembangunan alam
secara lestari.
Kata Kano!
O Mmeral Q Siri kereaktifan logam Q Slfat fizlk
9 Sebatlan semula jadi Q Tindak balas pemanasan O Slfat kmna
Q Unsur Q Pengekstrakan logam O Relau bagas
O Kerak BLIJTII 6 Isu perlombongan Q Sanga
. - ;'g:i.¢-‘ ‘H. ~:.-
5
. i .1!-‘i"».~.
=1 M
Kellelbagaran Mineral ’ 4,
~ .~ ,.;./-9’, q5_‘,,",;'.',
P h rk gfimbalr
dféniikgg 1 . . menunjukkan
foto 4.1. Gambar foto mi . pelbagai. ]€l'llS
. . batuan yang
bemuk dan t Sm erak Bumi. SEN-Hp ]€l'1lS batuan m1 berbeza danpada segi warna, struktur,
e stur kerana batuan mi mengandungi mineral yang berlainan.
, ' \\ '\_ Apakah nama .

batuan yang
5.“ . _ beriainan ini?
.-"'3?§‘»w*§,:
~?‘p.r,.
.__y,:v:r
';~*
)_»___
pr. ‘- ‘IL ._ _.
-. -_-1-en, I
»§'.‘,,'_ ~ - -71;
(J)
y, ii?
.,\:.f' _ I
‘.._- . .
. ~<:-=~==.~.~:=.,Z}
-xt-a ‘-.~“.~\ r
I \*—¢<;_$._'§--aI-"'_‘,'1'
“ ‘~‘~rZ=_==-~;j‘~"
‘\T' .-3 “-~-=4’
@_'._' '
. _.{j_. '
I'-
iI
Gambarfoto 4.1 Pelbagai jenis batuan yang ditemukan
dalam kerak Bumi INFQ SHINE
Mineralogi atau kajian mineral
Cubalah anda teka, berapa banyak mineral yang wujud merupakan suatu bidang sains yang
di Bumi ini! Kemudian, bandingkan tekaan anda dengan aktif kerana bilangan mineral dan ciri
bilangan mineral yang disenaraikan dalam laman sesawang mineral semakin bertambah.
yang berikut:
3'-~.\,-\ _ _._ . _ .. _ 1 - :'_\
.~-1},-“fr
\_,, __ <___ ‘-_ “ . . :3-I -w--='.¥;*1;‘*<
._“._,,4 J: ,,W‘~1__
_.. A::.4
' httpl/Iinks.andI17.c0m/BT_ 2.5--'_"ia‘

. __ --~ ' ' '1. 3 _ ‘ .. L.‘
,.-~_~. __ - »--»‘
"‘\>~';@‘-,»_z;--
Salns__124 dan kiik ‘Recent Trdak lama lagi, semua kereta ;

new minerals’ , Yang menggunakan petrol atau r F;
IE?‘ diesel akan digantikan dengan 1;:
H:
kereta elektrik. Hal ini aapat 1
K»
r'- .'.
. ,.7
. I ,1‘.
,r . ._ __
' direalisasikan dengan .
dua mineral yang dap:-git‘ =
I
Adakah tekaan anda hampir atau jauh daripada bilangan "?¢"9"af»"k@n bateri .
mineral yang disenaraikan oleh International Mineralogical '°b_"" Dua mlnemir i a. i
Association, IMA? V»iaiah.Ihium-»::an;rr¢orz\aiii*'»;azxiii
" >‘ - "{-Z€';;i£5f::‘,-'§rl'~.- ->' " ‘
g
,
KPM
7'
,__
‘ I‘ B’ b 4 : Kereaktifan
- . Lngam
1 Kepelbagaian Bentuk Mineral dalam Kerak Bumi

l Mineral ialah unsur atiiu aebatian pepejal ygnlg) wuiudaecarla selniula jadi dengan strukmr
, hablur dan k0mpOSlSl imla yang tertentu. e agar mmera ter andung dalam batuan yang
- dxemukan
1 dalam kerak Bumi. . . . .
Mineral yang dapal ditemukan dalam kerak Bumi terdiri danpada yang berikut;
P
Ungur seperti emas, berlian dan perak
- ' ‘Y! "»‘LL,.“1'1‘-i‘;"'~~._ i I ' " 1-:_"_‘lm: '3. _ :.5;*l"'_‘ "5 l ,
pi
.' ~ ». ' . --*@-"‘- _
. ‘ 4 I _ I ‘u
f ~ ., ‘Fa-, l V ¢a“~,, _ 4' I K
L .. . ..__, i » -1», , - . -~'~>>~.":'+’

_ 1 ‘ _ .-, =i
Q
.
\
» 1*.
' \ A"),-¢ KQEN *1.‘ u
7%
>5 -‘T’
.
\
l
I‘
'-,
.-»-~
"5:"
$3
5. 1 =-M5‘
t
-
-
.;.
’y"
~11" '5
V
'
‘ Emag Berlian P€I'3l<
Gambarfoto 4.2 Emas, berlian dan perak
-1"‘ Sebatian seperti bauksit, hematit, galena dan kasiterit
Bauksit Hematit Galena Kasiterit
J Gambarfoto 4.3 Bauksit, hematit, galena dan kasiterit
-‘ Nama biasa dan nama saintifk bagi sebatian semula jadi dan gabungan unsumya adalah seperti
~- yang ditunjukkan dalam Iadual 4.1.
Iadual 4.1 Sebatian semula jadi dan unsurnya
g A Mama biasa Mama saintlflk Gabungan unsur

. _ Hematit Ferum(lll) oksida Ferum, oksigen
. ., -
_g 1 Kflfiitarii Stanum(lV) okslda- ,, j Stanum, oksigen _

Kuafla Silikon dioksida V Silikon, oksigen
-‘ . ;g;i_’_ (t;i]il;i._ja|§imlnium) I Aluminium oksida ”' ‘A Aluminium, ‘M
. 1
-*< Galena (bijih plumbum) Plumbum(ll) sulfida ‘ Plumbum, sulfur
~ -§,_W-.'.;.~ ._ . ._. . _ . _
- ' f~j;;._,:‘,;,:d__-i;-
"'“" -.
" l 1, ' . _l_
/_ , .'
._ *-'4‘; .-— g ~-,. . I I~_~
a a a I l
" = Kalsh Kalsium karbonat Kalsium, karbon, oksigen. __ . H
' V _ ‘ .' Y‘. '~»-. """t»-‘:5’: "’- -:~ 1",‘.
» - . -.~'r‘ ' "=:.;r ., 2: ,4-L‘; -

"IN;r\_ V'»‘~.\‘&.1i%E'*']“'T';2!~i‘
L... V3?f:_v_~' 3, ¢¢, ‘"I1" ll
I11‘ W "J 5 “'
» -'-E',;.:..;;v‘;P/-i‘i.&'-.
_,!r-:i"‘--'r._ -=' " .5, —_"',‘
_ ga-"Q-.
'- ~' ‘~ -~'A'!-4.- 'q- - 45:.-v
._~' “gm
r ‘J
1
Sebatian Semula Jadi ialah Gabun9a"

Sebatian seperir
yang clilunjul<l<an
dalam gambar
lolo ini mempunyai
nama biasa. laitu
bauksit atau bijih
aluminium clan nama saintillknya
aluminium okslda. Siapakah yang
lazimnya menggunakan nama
biasa dan nama salnlifik bagi
sebalian lni?
ll
Kalsium silikat merupakan Sebatian

l semula jadi yang boleh cligunakan
sebagai bahan tambahan dalam
makanan manusia.
foto 4.4 Kuari batu kapur
Batu kapur merupakan suatu mineral yang mempunyai banyak kegunaan dalam kehidupan
harian seperti membual jalan, permukaan meja, bangunan dan sebagainya. Adakah batu kapur
merupakan sebatian semula jadi yang terdiri daripada gabungan beberapa unsur? Mari kita
lemukan jawapannya dengan menjalankan Aktiviti 4.1. Kemudian, jalankan Aktiviti 4.2 untuk
membuat persembahan multimedia tentang contoh ciri mineral semula jadi dan kegunaannya
dalam kehidupan harian.
' . 1
" .
: ~ '.-: ~ .
r-Q‘ aw r ~'l’ r
. ~ Jr" Q5‘-if
w‘ It‘ V: ._)
;,i@ni1.*n.
l\~
?.‘.¢_-.~P»».*.r~..‘.~--.‘
-
L V -‘
\ I ~ I
1.-L anr
Sebatian semula jadi ialah gabungan beberapa unsur S_
Tujuan: Menunjukkan bahawa sebatian semula jadi ialah gabungan beberapa unsur “
Bahan ‘
Serbuk kalsium karbonat, air kapur dan asid hidroklorik cair
Radas
Tabung didih berlabel P, tabung didih berlabel Q, spatula, tabung uji, penunu Bunsen,
penyumbat getah dengan tiub penghantar, corong turas dan kaki retort
Arahan
1. Masukkan satu spatula kalsium karbonat ke dalam tabung didih P dan tabung didih Q.
2. Tuangkan 10 ml asid hidroklorik cair ke dalam tabung didih P
3. fneeztafiigniusufiandradas untuk menguji sifat gas_yang dibebaskan dengan
Ya 9 8 am air kapur seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.1.
Tl: A - .I\ . > 1- I -J ~ » i4 . ' s _- - -" . _ ;'- “ 15.‘
' _{4'."-~r "4" . ivW ‘:1 1' 1\'
,5 1. 1-.:1-,. V ._
.'- i -' 1 ',a;
~ ~ ,-...
'.,
y, .
!‘J'\1‘
y‘ .3
',“*'r '
,- K
' ‘-’ .-~.H '
- _
h_
i; ,, I ~,'-lg*-.
\ _,.»
ah‘-.1
1&1 .'
,. -
-"‘.¢""_;‘\-
I ii ~ v’ ‘nu.
ii
|’\ 'v~'. \'3 1 yr‘. 5-
A I '. \' T
. .> ' 1‘ n ' * "
.1.‘-_
‘Q '1'-I¢*€v' "'1r,“'
.-'>J,“;‘~__ _\-
"'*‘
I‘ ._ .:,. _,__=I ‘ _ .. . _. .= r . ' - 7 . -~
,‘ 1. »_
' --.---.»-~*-.
, \ .- , r 4} N?“ lg‘ i, .
93¢: T.’ 'I5
.‘.
‘*->1", ;~:.:S-pry=..~. ;-.-.\y ll H
_ a__.'.
T’ '_
1_\ .
he .
,6, . K fr
_ 7 ‘gggafl; ".~f-1_.t"-/-‘l‘)&. ,- :
‘I »_-__.0 __ '_
;;."'
1 "-‘J<“\'. £ ‘F~-2
I?‘
‘-§~"
| “'WJ
v_-I .:%Jj,j;*~I‘
.-1~__$¢v'
11:.
-\;:
'1 ..->_
4 . ~
.='v '9
fa '1 I
‘*4’ 6'
L}~*{"»;_I
.7. Q INFQ SFIINS . ,_ _ . __; _., ,_,,.,. V. _;. __
Kalsium karbonat merupakan satu sebalian semula jadi yang wujud dalam pelbagai bentuk, warna H
-L1'
Y’.‘'_<
I is. dan tekstur seperti kalsil, balu kapur, marmar, kapur, terumbu karang dan cangkerang haiwan laut_
-.‘!
~17: , ‘I.-f
iv‘ é0
f'.-'~.-"-1
1-1.~. " . -2» .. 1‘ .
g... 7.‘
/Di1’ i*?<1'. ' g ya-"r~=-*_
" {.0 - .4 g i i ‘ “
g:_- ,- C I .v,i . 1 I
. ,-;,- l ' ‘
-’,f , 1-:5‘. <0 '-~'-f l’ -‘ 1 l .
.4-."' 1' 9‘, ‘ _!
I l.
s-_, 1‘ ‘\ ‘ ‘-
.- :n:‘l'¢l f.‘ Batu kapur Marmar Kapur Kalsit

3.’V
.,.7\
,~
i=»>r~‘+ai.;§i ’
‘\, '.
'5.’._‘."‘>'
my 7'2‘ 5. .‘ 0
2.4,,’ ‘
w
’ _4
-’,
-s‘f1
I
‘In-
_i
“'1?-_
:I
I
LI: 3' . ‘~_ 1
4'£1 5;.
‘I
-_"|‘a.‘
4“ ‘
I
4 l
--\
Membuat persembahan multimedia tentang contoh ciri mineral semula l

. .. 1
65 jadi dan kegunaannya dalam kehidupan harian ' Akt""t' 7"
Penggunaan Ii
Arahan teknologi _"
1. Jalankan alctiviti ini secara berkumpulan. "%~ T11 .
2. Cari dan bincangkan maklumat tentang contoh ciri mineral semula jadi dan
kegunaannya dalam kehidupan harian. Kemudian, maklumat tersebut dijadualkan 4
\
seperti yang berikut:
Mineral . . . . . r Kegunaan dalam e

semula jadi Sm“ fink Sfiat kuma kehidupan harian y "
,1
gl
3. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas. »

~.\-1-.2‘
?'.\'-.".‘
;r.;.." I -. .*~. x.-»~>-=.»->*
_ . - -.
4
4..,:'.- A-\‘
- <-\ at '-ll’ -:5’
=
“iii, 5"
W 1
‘»
'- ‘ ' I,'J'-' ‘- "._.? --‘v. "" .-. -.-~' I
x praktis Format” -4-'1 ’ .. ,.

1. Apakab mineral?
2. Nyatakan satu contoh mineral yang berbentuk:
la) unsur
(b) sebatian semula jadi "
3. Nyatakan dua contoh mineral, sifat kimia atau sifat fizik mineral dan kegunaannya
y 1<P_hid“.pa,1.1 haflan-I ; {Z
.l ea KPM
g
Q
1
I _
l
Y
l
1 Siri Kereaktifan Logam
' Banding dan bemkan timlak balas logam dengan okxigcn Lllllillll llLl;lI'il scperli yang Lllllllljukkgiy)
'- d.,|amGar11lmr lolo 4.5.
.
,1 _
N
*1
,,
I
1
. . I,
it (3) Magnesium lerbakar di udara (bl Bl-’5l l¢’Td'~'d"h k°P*‘d" "dam

l
;. Gambarfoto 4.5 Tindak balas antara logam dengan oksigen
Adakah kecergasan tindak balas logam yang berlainan seperti magnesium dan besi dengan
oksigen sama atau berbeza?
)1 . _, W - .. -<'"y|'f*"-42"’: \- ~ - - > -~ " *-i-"i" 1 *"r"'1"~r*-*z'"ru\"
l '_ tindak balas yang cergas am tindak balas yang kurang cergas
i _ uantara logam yang lebih reaktif seperti D ara logam yang kurang reaktif seperti
Ff,1.
, magnesium dengan oksigen, nyalaan U“ si dengan oksigen, hanya baraan atau
yang terang diperhatikan seperti yang ._n ._'4_.I,_;a._-».g<_

:.7-—w;~— v:-<
9=. ... rubahan warna yang berlaku secara
,' 'ditunjukkan dalam Gambar foto 4.5 (a). 0 rlahan-lahan dapat diperhatikan seperti
-<'U"Uang ditunjukkan dalam Gambar foto 4.5 (b).
'1 '..:..-..'...~=...-.-l-“ ' ... A33 ". “ ‘. - > ~ - - ~»- ‘.-- .-_ .'.... ..;. .'
' Membina Siri Kereaktifan Logam

-;
Logam yang berlainan mempunyai kereaktifan yang berbeza terhadap oksigen. Logam yang
_ ~ lebih reaktif terhadap oksigen bertindak balas dengan lebih cergas dengan oksigen.
f Siri kereaktifan logam merupakan satu senarai logam yang disusun berdasarkan kereaktifannya
terhadap oksigen seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.3.
mmmmmaia amm ca ~a K
_. ._,n
1- " -=1 1 vi-.'~'.l.l': ~ .r».,~,

.,.-'~ . .\_,
~. ll l
r - " - -;>»~.'.-»,'. A--..,. _1. ..-_,., ,,- ,_ _v,_. ,_y,.._.>..,-.,.._ I
x Rajah 4.3 Siri kereaktifan logam terhadap oksigen

,1 _ fir! Jalankan Aktiviti 4.3 untuk membandmg dan membezakan kereaktifan beberapa logam
I Yang berlainan terhadap oksigen.
‘ J
1.
4 P" la...
O Ia
2'; “'1 I
»-$1
-“i’"»"‘?-;.- ikzii
"Qze
Y 4 -.- . if¢fi§'*"
..' £1‘, P"!.,‘_ a£é§§:5*-?§5f
Al$§_lYlE-l'.=!"Ql§Lii-Tgg
Kereaktifan beberapa logam terhadap oksigen
Tujuan: Mengkaji tindak balas peinanasan logam seperti magnesium, aluminium, Zink’
lerum dan plumbum dengan oksigen
Bahan
l-lablur kalium manganat(Vll), serbuk magnesium, aluminium, zink, ferum, plumbum dan
wul kaca
Radas
Tabung didih, kaki retort dengan pengapit, piring porselin, spatula dan penunu Bunsen
Arahan
Langkah
Bariaga-iaga
~ Gentian wul kaca adalah sangat berbahaya. Gunakan forseps untuk mengendalikannya. Pastikan
anda memakai cermin mala keselamatan dan menulup mulut serta hidung semasa mengendalikan
wul kaca. Jangan biark an w ul kaca masuk ke dalam badan. Basuh tangan anda selepas
mengendalikan wul kaca.
let sekiranya tercampur semasa
0 Hablur kalium manganat(Vll) dan serbuk logam boleh me up
O p emanasan . Pastikan kedua-dua bahan ini senliasa terasing.
~ Pastikan anda memakai cermin mata keselamalan dan jangan melihat secara terus nyalaan atau
bunga api yang dihasilkan oleh pemanasan serbuk logam dengan oksigen.
' Gunakan kuantiti serbuk logam yang sedikit sahaja.
~_T~»;;4;L~¢~>»-- Q-asst.-i~-——» -::'.~.4uIa._:_=L_...._».e,._:_ V .~.»_. _ _—_.. ..._.. .. _ - _._¢- 4.. . -.- ._ _ _ . ~
k d l sebuah tabung didih
1. Masukkan satu spatula hablur kalium manganat(Vl|) e a am
yang kering. Gunakan sed ikit wul kaca untuk menahannya daripada terkeluar seperti
yang ditunjukkan dalam Rajah 4.4.
Serbuk logam
Wul kaca
P. . _ Tindak balas antara logam

""13 Hablur kalium dengan oksigen
Pmsclin I I manganat(VlI)
Panaskan Panaskan
Rajah 4.4
aki
2. Apitkan tabung didih secara mengufuk dengan menggunakan pengapit pada l<
retort seperti yang ditunjukkan dalam Rajah. 4.4. . . . kec,_
_|
. 3 . Letakkan satu spatula serbuk magnesium di atas sekeping piring porselin yang
Masukkan piring porselin yang berisi serbuk magnesium ini ke dalam tabung didih
yang telah cliapitkan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.4.
*/1;-;.} . - - ~
\.-_
. -.'..i1~. ~'-'€';;‘_,;
,1 = -' é Z»
,'-- -~
,5
‘$9’1. .'-T‘:-‘F 02-”‘J.-4"

J8‘ N 511;};r_,§ C
\' #- ., I-‘V -1‘-

1
0""7'.~»".
'45 ‘§_f.--“T
‘Y
",:'Q
v:".;-2
Z‘:
.. ‘.2-I #¢5y‘QA.'.1_-._~'~ 1i~-w'.~ >74.
' 2
~;, 55»*y',\.'_.,/l
‘,l k
"-
yfg,:__
3%.-¢¢.:~, 1 .
Px
""-_
J‘_ 1"”, gt-“*1?
*4/‘ Q‘"~1;
10.i
V
K1A.“ _¢~f_?_4d_._.- h . _ ;t"~
-r
La-"4 -r :'. _ 4+-:
¢:"\
\r_. _'I-5:
;,<: "- y‘EH!\ 7-;‘*‘
4, Panaskan serbuk rnagnesiurn dengan kuat. Kemudian, panaskan hablur kalium
m5ngafi<‘:‘I(\/H). ‘
5_ Pernatikan kecergasan tindak balas yang berlaku
5, Catatkan pernernanan anda dalam jadual. Rakarnkan gambar wdeo dan/atau ambfl
garnbar foto tmdak balas yang be-(|akU_
4 ' 7 Ulang langkah 1 hingga 6 dengan menggunakan serbuk logam yang dgsenaraikan
2.’
' dalam jaduai yang berikut:
Pemerhatian
- . Kecergasan tindak balas dengan oksigen

Tandakan ( / )jika berlaku dan ( X )jika tidak berlaku
6
‘'0
'‘-=t-4'
“‘}~.':'
-ll?’
K; ‘
Logam Logam
7
‘ Logam bemyala bernyala Logam * Logam Logam
V‘.
dengan dengan bernyala membara membara
“ A A amat cepat dengan dengan dengan
45 cepat dan dan periahan terang malap
, I
V; terang terang
1 -0
1 .
.-!_ Magnesmrn é
Alurnimurn
(‘A-§'.~‘ ...
Zink y ‘
5 0
Ferum
b Plumbum
v
Soalian
7
I
1. Lengkapkan persamaan perkataan bagi tindak balas setiap logam dengan oksigen.
(a) Magnesium + oksigen ——> _W#__y_;
(b) Aluminium + oksigen ——+
(c) Zink + oksigen —~>
(d) Ferum + oksigen ——>
lie) Plumbum + oksigen —>
2. Nyatakan hubung kait antara kecergasan tindak balas dengan kereaktifan logam
terhadap oksigen.
3. Berdasarkan keputusan daripada aktiviti ini, Iengkapkan urutan yang berikut untuk
menunjukkan susunan logam mengikut kereaktifan yang semakin berkurang
terhadap oksigen.
—> —-> F?-1‘.i’“:'=%.-<y~‘1§’".';3—> in —> E~,‘f:;1f’i1f;\.~a>;i=§E~;§-:75‘-.~§i
Kedudukan Karbon dalam Siri Kereaktifan Logam _V . ._._-.4'|1
Kcdudukan scsualu logam dalam siri kc-rcaktifan logam
bcrgantung pada kccergasan logam tersebut apabila 42$
bertindak balas dengan oksigen. ljolchkah kcdudukan fL__M_INDA _
bukan logam seperti karbon dan hidrogen dalam siri * Tulisl-ari 5
kereaktifzm logam dilcntukan mcngikut kecergasan karbon 5891 tmdzia mgaa. M“ l '
dan hidrugcn dengan oksigen? ' kamf’ d""'9a" a‘~§d(§3q l
Mari jalankan Aktiviti 4.4 untuk mcncnlukan t. h'o'°9""‘ °e"9?=fi chap‘ K ‘
kcdudukzm karbon dalam siri kcrcaktifan logam‘ —‘\; y
Kedudukan karbon dalam Slfl kereaktifan logam

9 Tujuan: Menentukan kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam melalui
" pemanasan bahan yang berikut:
(a) Zink oksida dengan karbon
(b) Aluminium oksida dengan karbon
(c) Plumbum(ll) oksida dengan karbon
Bahan
Serbuk karbon, zink oksida, aluminium oksida dan plumbum(Il) oksida
Radas
Mangkuk pijar, spatula, penunu Bunsen, segi tiga tanah liat dan tungku kaki tiga
Arahan
filhmonstrasi oleh guru
rhatikan guru membuat demonstrasi dalam Iangkah 1 hingga Iangkah 4 yang berikut
dengan berhati-hati.
1. Masukkan satu spatula serbuk karbon dan satu spatula serbuk zink oksida ke dalam
sebuah mangkuk pijar yang kering. Campuran serbuk itu digaul dengan sekata di
dalam mangkuk pijar tersebut.
2. Letakkan mangkuk pijar itu di atas segi tiga tanah liat pada tungku kaki tiga seperti
9 yang ditunjukkan dalam Rajah 4.5.
Mangkuk pijar Campuran karbon

dan oksida logam
$°$“‘B‘“““"““‘ Keducl.kan|<arbonddan9"l
kereaktifanlogam
l
Psnaslmn
RaQ¢Ih4.5
*2: i:L3t Q9‘!
* .~.
-Cr
- . |
4-4,4,’-i” -5
4‘
J
U 15¢*4.
if
I u-’_‘.0
.3?
is
$1.1.-1? . -@143’ Q
A\$-E}
r
2» ‘ii:-.
P} LiI"'W6~Aai:g'r1-:iii,
hr,§;;211*“5*.)';"*~";si*§#.’l.-» .1‘sat‘.,:-,3
M
‘
xii? ““ » "'
0 7' "‘ 13%.
In‘ it
_t‘
is
i_
Panaskan campuran di dalam mangkuk piiar dengan kuat.

Perhatikan perubahan pada serbuk yang berlaku di dalam mangkuk piiar itu
Rekodkan pemerhatian anda dalam iadual
Aktiviti murid
ang langkah 1 hingga 4 dengan menggantikan zink oksida kepada aluminium oksida
dan plumbum(||) oksida
Pemerhatian
O Campuran Pemerhatian Kereaktifan karbon
,3-.
%
Zink oksida
dan karbon
Aluminium oksida
dan karbon
P|umbum(||) oksida
dan karbon
Lengkapkan persamaan perkataan bagi setiap tindak balas oksida logam dengan
karbon, sekiranya ada
(a) Zink oksida + karbon —>
(b) Aluminium oksida + karbon ——>
It I
(c) Plumbum(|l) oksida + karbon ——>
l Nyatakan logam yang kurang reaktif daripada karbon. Terangkan iawapan anda
Berdasarkan keputusan daripada aktiviti ini, Iengkapkan urutan yang berikut untuk
menuniukkan susunan unsur mengikut kereaktifan yang semakin bertambah
terhadap oksigen
Kereaktifan
bertambah
4-f-2+;-i “ ff
A.
it
Berikan satu aplikasi kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam bagi kegunaan
perindustrian Terangkan jawapan anda
Gariskan iawapan yang betul bagi pernyataan yang berikut
la) Jika karbon boleh menyingkirkan oksigen daripada oksida logam, ini bermakna
karbon adalah (lebih/kurang) reaktif daripada logam tersebut
lb) Jika karbon tidak boleh menyingkirkan oksigen daripada oksida logam, ini
bermakna karbon adalah (lebih/kurang) reaktif daripada logam terse
'lP"‘..~-—< ~.u-L — ——— f _ _ _q,-_,>-.
Kedudukan Hidrogen dalam Siri Kereaktifan Logam 1

\'1w
'0 Kedudukan hidrogen dalam siri kercaktifan log am boleh ditentukan melalui interpretasi data
5 berdasarkan Rajah 4.6 dan Jadual 4.2.
Rajah 4.6 menunjukkan susunan radas yang digunakan untuk menentukan kedudukan
$ hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
5
\
\ Comng iisel Gas hidrogen w‘ P'~'mb“k‘"i*" gas
kering N3 _ /liidrugen bcrlcbihan
3 (ias hidrogcn
—:> —-i> >:§
9 M _ - Tiub pemhakaran
V-‘I T T l
\\ Asid sulfurik cair + Palmskan Oksida logam di alas

1* \
larutan kuprum(ll) I\‘\Y .\ \ MK .1-iub_U piring porselin
$5 sulfal Fl 7 rf 7 l
9 ._=_= ._
1 3}-'
J AS
P0!
Q ‘Q3
' -
I05
5 O 0.
\ \~ \\\-‘ 42:‘?
06%2%~M'0:5‘4?’
\y':,\ -
. -..__,
‘_.n'.i'
\\§
\ Zink ,;._.;._._ i_______ /.
\_ .-4 é /v
\ \niiU*‘*
Kalsium klorida kontang
\\
Rajah 4.6 Radas untuk menenlu k an k ed u dukan hidrogen dalam siri kereaklifan logam
tukan kedudukan
ladual 4.2 pula menunjukkan hasil kajian dalam aktiviti untuk menen
ET drogen dalam siri kereaktifan logam yang dijalankan oleh ahli kimia.
Iadual 4.2 Hasil kajian dalam aktiviti untuk meneritukan kedudukan hidrogen
\ \fi\1§ dalam siri kereaktifan logam
S
g Pemerhatlan y lnferen_s _
5 _ V
Campuran
_7‘..77V»‘_ .,_-, ‘ii.
L i
,
, ,-
__'
V
_
. _
‘_ __‘ ‘i',‘~.v_v_...
.,-,5, j__'A,;_,F| -- _v- \
9 Aluminium oksida tidak berbara. Hidrogen tidak menurunkan aluminium

A Hidrogen dan
9 Aluminium oksida bervvarna putih. oksida.
aluminium oksid 8
\
Zink oksida tidak berbara. Zink oksida Hidrogen tidak menurunkan zink
\ Hidrogen dan
berubah menjadi kuning semasa panas oksida. '
zink oksida
dan putih semasa sejuk.
Hidrogen dan Ferum(l|l) oksida terbakar dengan Logam ferum dihasilkan. Hidrogen
ferum(lll) oksida terang. Serbuk perang kemerahan menurunkan ferum(Ill) oksida kepada
\\\\9 ferum. '
9 berubah menjadi kelabu berkilat.
Hidrogen dan Plumbum(ll) oksida terbakar dengan Logam plumbum dihasilkan. Hidrogen l
$9
plumbum(ll) terang. Serbuk kuning berubah menjadi menurunkan plumbum(I|) oksida
5
oksida kelabu berkilat. - kepada plumbum. V _ I
\
Q Hidrogen dan Kuprum(ll) oksida terbakar dengan Logam kuprum dihasilkan. Hidrogen
kuprum(ll) oksid 8 sangat terang. Serbuk hitam berubah menurunkan kuprum(ll) oksida kepada
menjadi perang. kuprum.
-Berdasarkan keputusan yang cliberikan dalam Iadual 4.2,

(3) Gariskan jawapan yang betul tentang kereaktifan hidrogen.
_ Hid1'08¢I1 (kurang/lebih) reaktif daripada aluminium.
Tifia 5;
fi\5
1' (ii) I.’fi<dYg°Si¢*1(1<\1rnI1g/lebih)real<tifdaripada zink. 1
;
' _ i-;..~. ' -
mew.‘ ~!'
Fw” ii
,~-an l
. mi) Hidrogen (kurang/lebih) reaktif daripada ferum. l
.— (iv) Hidrogen (kurang/lebih) reaktif daripada kuprum. '
' (V) Hidrogen (kurang/lebih) reaktif daripada plumbum.
r (b) Nvamkm logam yang lebih reaktif daripada hidrogen. Q
I
I (C) 3\ll-'8lflkan logam yang kurang reaktif daripada hidrogen.
¢..¢v"" '
Kesimpulan Kedudukan Karbon dan Hidrogen dalam Siri

Kereaktifan Logam
Daiam Aktiviti 4.3, anda telah menyusun logam mengikut kereaktifannya terhadap oksigen.
‘ ~.unan Yang anda telah buat itu adalah sebahagian daripada siri kereaktifan logam. Dalam
1-\ii\'ili 4.4 dan interprclasi data dalam Iadual 4.2, anda menentukan kedudukan karbon dan
ifid,-ogen dalam siri kereaktifan logam. Walaupun siri kereaktifan logam ialah susunan logam
en ikut kereaktilaiiiiva terhadap oksigen, kedudukan bukan logam seperti karbon dan hidrogen
xgjiituiijukkan dalam siri kereaktifan logam seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.7.
%iSains'Duniaku g.
Siri Kereaktifan Logam
Bateri litium akan meletup apabila
" dipanaskan. Oleh sebab itu.
K . Kanum penumpang tidak dibenarkan
- --- V - ‘ untuk menyimpan baleri litium
Na i Natrium di dalam beg bagasi di dalam
- y kabin kapal terbang.
Ca ~ Kalsium
,..-_-1, ._.-,,, _ _(
l Magnesium
Al Aluminium
Kereaktifan Zn iv Zink
I098!“
terhadap
Fm" IN F0 SQINS
Sn fimah Arang batu merupakan satu
danpaga mineral yang ditemukan di
Pb Plum;.n:_ Hampir 80% arang batu
Kupm"—'m _ ini drtemukan di Sarawak. 19% di
i
i Cu
g 4_gl; Sabahdari1% diSemenanjung
Malaysia. Kawasan simpanan arang
\
H9 Merkuri
batu Yang paling besar terletak di
i A9 Argentum Merit Pila, Sarawak.
-l.
Au Emas
-giqwyz-‘~7—_-4 ’-—v _—
Rajah 4.7 Siri kereaktifan logam terhadap oksigen
Q’
\""‘\' . .
‘l.
j Pi-akzis Fain-matii 4.2 ’ pg_ g
1. Apakah siri kereaktifan logam?
2. Rajah 1 menunjukkan tindak balas antara logam X dengan 0k5i8en dalam “dara-
Rajah I
(a) Adakah logam X reaktif terhadap oksigen? Terangkan jawapan anda-

(b) Logam Y hanya membara dengan terang apabila bertindak balas dengan oksigen.
Adakah logam Y lebih atau kurang reaktif daripada logam X? ‘I
(c) Jika logam Z tidak bertindak balas dengan oksigen, susunkan logam X, Y dan Z
dalam siri kereaktifan logam berdasarkan tindak balas tersebut.
i
Kereaktifan
logam
terhadap C]
oksigen
berkurang
3. Gariskan jawapan yang betul tentang siri kereaktifan logam.

(a) Logam disusun dalam siri kereaktifan logam berdasarkan tindak balas logam terhadap
(karbon/oksigen).
(b) Logam yang paling reaktif dalam siri kereaktifan logam ialah (kalsium/kalium).
(c) Siri kereaktifan logam diaplikasikan dalam (peleburanlpengekstrakan) logam daripada
bijihnya.
4' la) Nyatakan logam yang paling reaktif dalam siri kereaktifan logam.
lfb) Nyatakan logam yang paling tidak reaktif dalam siri kiereaktifan logam. _ ~
5. (8). Nyatakan dua 1111811! bukan logam yang dimasukkan kc dalam siri kereaktifan logam-‘ :
(b) Mengapakali dua unsur bukan logam ini dimasukkan ke dalam siri kereaktifan ingami l
Pi-sa
KP
-i-—-ia L._ ._Ma

K _‘ '___<S"’ _, \ . W; ,
J“-' .
.;|h.
i
I Bub 4: Kereaktifan Logam
° Pengekstrakan Logam daripada Bilihnya

.. ._.._
Pengekstrakan Logam %fMa/aysthku

r"
Peiigckslrakan logam ialah pluses untuk iiicin|wi'iilcli l3l)ll(j8l<.'3ll'il|m'.lll l')H!-)| daripadzi

,<csii.ilii logam tliii'ip.id;i liijiliiiya. l)L‘l'll&llll{;ll] huliiiiig luiil bijihiiya oleh syarikal ieiripalan di
.1lll;lI‘2\ kcdiidiikaii k;ii"huii dan hidrogcn Ll‘-llzllll siri Malaysia.
/ill/).'///II]/(S. ai idI I 7. corri/B T_S0irir;_
kcrmilatilliii logam dcngaii kiiisdnli yang iligiiiinkiiii untuk
737_2
' iiieiigekstrakkaii logam dmipada lvijihnya seperti yang
ditiiniukkaii dalam Rajah 4.8. ml"All -
ti-‘
Siri Kereaktifan Logam El '.2
2? E Ill
'ml.
F K Kalium
Bagl logam yang lebih
Nah Natrium __ _ . .... .. ._ _. __ .-_.¢..»~_...._ .__ . tinggi daripada karbon
‘i Pengekstrakan melalui dalam siri kereaklifan
Ca Kalsium ; eleklrolisls sebatianlogam logam, pengekstrakan
" dalam keadaan lebur. logam daripada sebatian
logam tersebut adalah
M9 Magnesium
melalui elektrolisis.
1
AI Aluminium
I
C Karbon
‘ Zn Zink Bagl logam yang lebih

.. >
§ rendah daripada karbon
.= A H Hidrogen , .i..w..>¢- ‘ " dalam sin‘ kereaktifan
' Pengekstrakan melalui logam, pengekstrakan
Fe Ferum penurunan oksida logam logam daripada bijih
_-_Z-4. ./. \
oleh karbon. y logamtersebut adalah
‘$1 vi 1,.-=L:w. ,~'>A ' ' I‘ l melalul penurunan
Sn Timah
. oksida logam teifsebut
2' .Pb Plumbum dengan ., _ ‘ V L 5 . i

. » _ _ >'>..:.‘
l
.__-—._-_1_.1¢-1-_-
-Cu Kuprum Pengekstrakan logam dilakukan

1-
melalui pemanasan terus
.Hg. sebatian logam tersebut.
Merkuri
"
¢._-._¢-|—11-__.-_-
l
.1‘
r
,_ - -..--,_.,,.,,
Argentum ‘ Wujud dalam bentuk unsur
dalam kerak Bumi.
7 Au Emas
-_ ...._---.------
Rajah 4.8 Siri kereaktifim logam dan cam pengekstrakan logam daripada bijihnya
l-[£21
W
KPM
_ * ‘ if
" Proses Pengekstrakan Besi 0 Campuran bijih besi atau oksida besi yang
~- _ dipekalkafi, arang kok dan batu kapur
Pengekstrakan logam besi daripada
dimasukkan ke dalam relau bagas melalui
bijihnya dilakukan di dalam relau
bahagian atas relau bagas.
bagas seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 4.9. ‘§-—i-—ulIII|~IIIF-'-'
l-ii Relau bagas
Semburan udara yang sangat V

panas dipamkan ke dalam
relau bagas melalui bahagian
bawah relau bagas.
2-'-*~' '. ._.~
Sanga dikeluarkan
Leburan logam
dikeluarkan \ Q
.-._ *-_.‘ -. _. .,_ _

Rfljdh 4 9 Pengekstrakan besi di dalam relau bagas
I
- 9*F " ". _-‘vi: '
- _ . V
< 3111' _
*5]. T‘..-i_.- I Z ~v _
_'.'~:3'-:11‘-¥'?T.“T1""'".'~.'."“.-' :
_ w in y -_-1 ' ~3‘;?-$¢§qW>.-~¢='_ -.\>"*-.",‘.$-1*:_,'§’;‘s~.¢r\<'~/"1
‘-2. .‘ . *!___:_.¢§-fa.‘ ~’~.;:-*3.‘-.1*_.-l
2 ‘ ' ' ‘- '" *5‘ 1~""~“».
. Bab 4: Ken.-aklllain Logam
.1. __"_.."r I
. . Ii. -
9) .Tllldfll\' balas yang laeilakii cll dalam relau bagiis pada suhu yang tinggi '
\ P
Penghasilan ferum
- Arang kok atau karbon boni ndak balas dengan oksigen dalam udara panas untuk
menghrisilkan karbon dioksida dan ham
_ l i
Ka'b°" + Qksigen —-+ karbon dioksida
' Katlbfn dlolgslda Vang l9Fl18Si| bertindak balas dengan arang kok panas yang selebihnya
un u mem enluk karbon monoksida yang merupakan agen penurunan yang kual.
I
l Karbon dioksida + karbon —-> karbon monoksida I i
- i
0 Karbon monoksida clan karbon menurunkan oksida besi kepada besi.
r-"' erum(lll) oksida + karbon -> ferum + karbon dioksida

‘I171 erum(I|l)
oksida + karbon monoksida -> ferum + karbon dioksid D)
l F erum(ll) oksida + karbon -0 ferum + karbon dioksida '
l
F erum(ll) oksida + karbon monoksida —> ferum + karbon dioksida A
l
Penghasilan sanga
~ Batu kapur atau kalsium karbonat terurai unluk membentuk kalsium oksida dan
karbon dioksida.
l K alsium karbonat —-> kalsium oksida + karbon dioksida
l __
' Kalsium oksida bertindak balas dengan bendasing seperti pasir atau silikon dioksida
dalam bijih besi untuk membenluk sanga atau kalsium silikat.
l Kalsium oksida + silikon dioksida —> kalsium silikat l
9) Pada suhu yang tinggi di dalam relau bagas.

' ferum yang dihasilkan akan melebur. Leburan ferum inl mengalir ke bahagian bawah
relau. Dari semasa ke semasa, leburan ferum dituang keluar ke dalam acuan dan if.
.3
. ,
dlbiarkan menyejuk dan membeku. Leburan ferum yang membeku ini dikenali sebagai ,
besi tuangan. ,
' sanga yang dihasilkan akan melebur. Leburan sanga ini juga mengalir ke bahagian bawah
relau. Oleh sebab leburan sanga adalah kurang tumpat danpada leburan ferum, sanga
terapung di atas leburan ferum. Dari semasa ke semasa, leburan sanga dikeluarkan dan
digunakan untuk membuat tapak bangunan dan jalan.
‘fi;i!5'ai¢_-;.'\z._<.i-a1.ig=m_
at
' " “
v¢;aQ'_..‘- "
=».,."'¢-_' * ill-iv?
' ._‘ *
.1-.»...... Q‘ \. i ~ '
. '_.-.g...~Q:\-1!.“’ .»-.-;fL._1'_
'* - ' ;"' 4;’4.'\'.~;'u"il~'»"‘!>:'i;_§:4_g€-1'
.-._ ._. .- .. .' ..i:z;_.i,.w5
I
,_.,_.,..;..-->~
--“F
Aii
..H_.,
.-.~-v.
"‘"‘ 1"‘ ‘
in P ~-n~ \15'"
.7" "'3 ‘ 7"
="~*-5|
- .'
?‘i"~~7“"‘--‘
- “'\
~i i
,--
.'\.-
1...--~.i"» "-.-‘-
f *-i-"Pip
r
/1 ' 2&3?' <‘x‘-¥.».‘
1,,-1. _“;'i‘» J S I~1@;T'5
1..
.' lzlln. la
.
=.a-.!''-.21,»
»=i-!°»-~i;'.‘-»¥*''-,;.~.“~e,~
»~> .-;.'£li-1*-‘*-$"3<~-1~_9-"'1 -. -V .1‘
_,-.~»§-..~ i" 7.‘|..*'..e>! --‘ ';¢£"‘_ . .q
~'-"'-"'<<'1 Wu
-_i -1»--i"'-*-s‘..'“'~'*
-‘pr ..- mi,-_-~'~_'~_."I‘.‘-"-'- _.. ‘*.l*“5f*=i
.-i _. '.-_: -1}"
'vs»i=‘~'._1» .»_*.'.~>*
:-,'-_i ‘ .2, Y.,,_.~?,.. ' <5'i~-alii
Ak?'Yl_t.l..§fi?7.‘Y '
, I
/'_~‘v.i_31"‘,. 2’, I 0 0 r '
}'#\'=lr'
?4%'1‘i*‘#'i Membuat persembahan multimedia yang menerangkan bagaim

Peflgekstrakan logam dilakukan berdasarkan proses pengekstrakan .
.~“ besi dan timah di Malaysia ktwm
P
i-I pellggunaan
k.. I “ I
-_\$'‘,f’\‘;',;§.~‘¢-&4.4r\_1\
.3N_.»-.1.4 -'_
. l‘*_'-lfr Arahan teknoiqg;
j/""¥»r__:1."’if§§' 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan bahan daripada pelbagai media tentang bagaimana logam diekstrak
iiiléi“
|n'c-ii; I
dalam sektor perlombongan di Malaysia. _
i.'I‘_r..l1'-‘ 3. Contoh laman sesawang yang boleh dirujuk adalah seperti yang berikut:
.v-
T" "4
-‘ ‘I 7- .
I7
4 -0_,4
. o8%}7u¢{f}.§
'1' ' Sumber mineral di li“ v Proses pengekstrakan Eli
Malaysia timah di Malaysia
;’_.
hrtp:///inks.andl17.com/ http://li'nks.andll 7. _
:1I _, ::"-
J
-
BT_Sai'ns_14O E .515" com/BT_Sains_140_2 5| .._ '._'Ir,.'. ¢T._E’-':-.‘1i
‘I 4. Bincangkan proses pengekstrakan besi dan timah daripada bijih logam tersebut
5. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dengan menggunakan persembahan
multimedia seperti MS PowerPoint.
lsu Perlombongan di Malaysia

Isu perlombongan di Malaysia dan impak kepada hidupan dalam konteks tempatan atau global
H dalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.10.
‘,-inn:
Pencemaran udara PBfl99""aa"
Pencemaran
¢_ ._.-~.i _
Rajah 4.10 Isu perlombongan di Malaysia dan impaknya

l
\-
‘i
Mari jalankan Aktiviti 4.6 untuk menyelesaikan masalah isu perlombongan di MalaY5ia
fl
seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.10. A
i'
.~ KPin "
;._!_.~- .‘ _,.~ -. v:'_
‘ =~-;;:-,3,“ w 5
, F, ,.< 1 v. ‘,{‘§'<»'l<?_~ §‘@'<H ‘ "',~'~L '1 J
Q ~01 IL §' “lg!-'¥;»f~€.‘.<.; 0 ' T7.-'
-1 ;.'~zv , '._,4,
V l -'-'
1
:» l~*§;‘~z
=.»<_
Kim» *1
{"12" why“ g v_‘,’. l-lJ8"5';
‘*.;,;‘§
.\_~ 0-;,"~' P"
“Q!”
w 4- ~J~ ~~_ "..‘~4l~f,}r'
.~-‘. -._~.*4‘
~~.»-.-¢ ‘in mfg >~-==-19,‘|
“~51?!_ ,'-1-Y"'-'*"l'
» - ‘~" ’-' ‘. ‘ " * . rr ~"-'r
l l
in.
*3?-~n".l:"’-?='l -*;-~:‘ *§ ')"?\@5
. w'!~’<¢ _.;_' ..-.‘I-I ...‘
\5‘.,_§~"l 4 '~.
‘K
,£¥1\v§';2_-'__ ',- Bah 4: Kereaktlfan Logam
'1',‘
‘*"~‘. <=-;# _
*1?
T1‘>1-4Y<;~:1~‘;3§‘;“» 4;‘-‘;";~"-a.
l I 0 0 , V
~.
‘I"‘Ili\'o' J2‘-"'\_,.r-4'_".’£'l;;\:
_.,,‘ - _~. .w_-l
‘fir!-"7;'_-‘F:
. Y 1;, .,-.;>n‘.
F ll” ‘\ ..aAkt|v|t|
a.....-‘___. "’? -1' "T4: ’7'-"‘I-"2!
“" l H ~ élzlfi-34
. Menye l €S8l |< an masalah ISU perlombongan di Malaysia ‘ ,4:
"5' -1 , ~ '-‘§
if
5;?-'
" .;_. _',‘ . . _\-'~¢.‘
‘~
' ‘¢~_, '1“
Arahan ' KM_K 7?

.1‘:
I,
!._
.. 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. perbimangan
' Aktwiti
g9?: l E:
2~ Kumpulkan maklumat tentang isu perlombongan yang tidak /projek
dirancang dengan balk di Malaysia dan impaknya kepada hidupan n ’ »
1 . . U
dalam konteks tempatan atau global,
3. COr1I0l1 lama" Sesawang yang boleh dirujuk adalah seperti yang berikut:
.¢
fig ' Kememerlan Sumber

- In‘ '
' lmpak perlombongan
. . 5
L ;#§§~i;;
, ,.;g'1'
E 8
60
\_,_~
ManU5'a
htTp:///in/<s.and/77.com/ ' _L ‘'._ I
baukslt dl Kuantan
Pahang
E
'-1:1 I,
. \
,9‘
»
.
.'r
r
BT_Sains_747_7 I '- :1I'.
1 '1'
9 El 2"
|
-.?.,
DI‘
-.Ir,.¢ 'u.H'l|
http:///inks.andl7 7.
com/BT_Sains_141_2 Elf ._.jf:\I§--'-.v,!¢ ' .9.-I:
l. ,.‘.1’ Q};
-Z4, -I wri.
N l“ 4. Bahaskan maklumat yang telah dikumpulkan. *'15".~"'¢‘*3=:
.1 5 P .
5. J8"8l<an idea Ufliuk rnenyelesaikan masalah kesan buruk daripada aktiviti -.
perlombongan yang tidak dirancang dengan baik kepada semua hidupan di Bumi.
'. J‘ .
. gr.‘ 6. Sediakan poster atau galeri susur minda tentang bagaimana usaha dilakukan untuk
W memulihara kawasan perlombongan ke arah pembangunan yang lestari.
7. Pamerkan tiga poster atau galeri susur minda terbaik pada papan kenyataan sains di
- 80' dalam kelas atau makmal sains anda.
. I ,
. '“Tl.-:"".‘
’~"*l'~‘—‘*?5;f*"- “* " l
4,*51_!'_%_"’f_f__.,'f
Praktls Farmatlf 4.3 l - J

-12;‘W
’
9\. - . Nyatakan kaedah pengekstrakan logam daripada bijih atau —1>
oksida logam yang berikut:
(a) Aluminium oksida
(b) Bijih besi
2 . Rajah 1 menunjukkan relau bagas yang digunakan untuk
mengekstrak ferum.
(a) Nyatakan satu contoh logam selain ferum yang
diekstrakkan dengan menggmakan relau bagas.
(b) Nyatakan bahan yang dimasukkan ke dalam relau bagas
melalui bahagian yang berlabel:
(i) P (ii) Q
(c) Namakan bahan yang dialirkan keluar dari relau bagas
melalui bahagian yang berlabel: Rajah I
(i) R (ii) 5
3. Nyatakan satu kesan buruk daripada perlombongan yang tidak dirancang dan car;
untuk menyelesaikan kesan buruk tersebut dalam konteks yang berikut: H
(a) Konteks tempatan
(5) Konteks global
Q
1%
[L141
l
l
_____l
wUM%_ _ m_W,nW~‘3WMm|_ , r_ fi_A_P@_3_WE_w_“_uV_fl__8_
E5”
=WMm:_ q_~_
Uw_H;
‘U
on
M_6E0
gm::m'v_
an M‘U_'"yv¥_ w__w_‘ _}W_y_dM_
N_’guIV_HmEm
amQ _"w_ _’@ _ _mgqt_b§ v g_
‘mmcmtg
mu:ucgb_‘m__
$2
H.C_V
cgm
Scgcmb _F
I _“_"E_2_H~__§_$ v_3E_
EkQWyEQE_A _ ‘ _‘p_
1 cg
:30!
__WMxtmv_mmm_ 5n96> “K
PVmbm_§qwmEm
_x9_
_EEgo
# bg_W
1_ m_m
%g__ _ Egg_ _
v_8§gp6
l_L gA _g
_ Am%_u__T__
_k
9:gcmétc3o9:yo_cggouo0o0c_etm mpma f _Er_:E_nE:_wv_Jyv_m: A__A_4gV_A1Icmmcgc
Emr.Egg222
:nE_m_m_QLE5
g_ Qw _mw_D
\my
’:____‘‘\I____.E,
uIuV _‘¥V!____
fl__\_
_*v_4‘‘__Ljv__‘“_}__“\"_‘
‘ A" _'__‘_t_LMm
._"_'A‘h“___pp
_;_Wm__‘
_\ H'__VH_Hh_‘
H’flIv I‘Y_.___r"_
\__‘_'_P___ _‘H__am‘
my _‘“;‘J__“‘W‘__\_H‘__‘_l1‘fi_V_‘thyLil‘_‘5!\
<__m_W
‘"____t
i 1i
_fi_w_ v~H_J_ _SEQ
“_vmtg
_‘ by
/_ :‘__'|_s"_”m___'__‘AM’_F
v__"_
Egog
EmmiEwe:
£5E
cgmcg_ m_ wmv_ ._ __K__‘'‘_‘> ~
lg‘
vq‘
___‘_‘‘I_'."‘_|‘I‘r“H‘
J “_
_E55:
£28ENE”
wS8cg
$2
9g__ougeQ6852
_am :
P_“
I "32g
_IT:
_“
_‘__‘I’
Jr“
_‘ _v__|'_\I‘!.Av\(V_‘ L“H_€
__q-H,
k ‘
EDDEQE
CQCE
v_g___g
NCEEQE
gs»
CMv_ _8g_
g_5$UC_Q§wg_2_
¥3~CD
CNCWQCNQDDFKQV‘
DCSWU
CNXWCDQRU
:20
CEflmO_
Cwmfl
N‘Cl EDCQ
$02g_m___
Egg
COe9_ _gnE0E
_CmCS$n
_@w_w\_CN_Cm_69C_ 6_ _g_
“fig
m___§988_
“NEW
ug: £5ggt
v_g9_9o g
______v‘
_“MN?“
_T_‘
|__.___M,’!
__Qr
_ _ >___"_:
Eggg,
Rfig
_haafla
q_ °_ _ :
EQQ8
y_
lg’ '“* ,ii___-Q-.,,__
Bab 4-: Kereaktifan Logam
.- f “ff g I, . » ‘N __ E, - . i A__‘H____'
: ~‘ E Ell8l Kendlri . - .
-'-_.‘2z.§;11lDIA‘.i1&i6=.!.’ék2u;;+;1.»I;.¢1_*;i£\';Q:_ ;;,-;,.-.,;__._._h 1,2‘: V ~ 1‘. ‘-'*’§l' 'j7'_,.; ‘_ Y
Selepas mempelajari bab ini, anda dapat;
4.1 Kepelbagaian Mineral

Q Menjfilaskan dfrngaii contoh kepelbagaian bentuk mineral dalam kerak Bumi.
l:,l Mengenal Past‘ unsur Yang terdapat dalam sebatian semula jadi.
l:l M€l'lj€l3Sl(HIl dangan contoh ciri mineral semula jadi dengan kegunaan dalam
kehidupan harian.
4.2 Siri Kereaktifan Logam

B Membina Siri kefeflldifan logam berdasarkan tindak balas logam terhadap oksigen serta
menulis persamaan perkataan bagi tindak balas tersebut.
E] Menentukan kedudukan karbon dan hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
4,3 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya

[:1 Berkomunikasi dengan melukis pengekstrakan logam daripada bijihnya.
[:] Menjanakan idea untuk menyelesaikan masalah kesan buruk daripada aktiviti perlombongan
yang tidak dirancang dengan baik kepada semua hidupan di Bumi.
Praktis Sumatif
Iawab soalan yang berikut:
1. Berikut a dalah antara mineral yang dapat ditemukan dalam kerak Bumi.
Ferum Kuarza Perak Bauksit Kalium

Galena Timah Hematit Kapur Berlian
(a) Kelaskan mineral di atas kepada dua kumpulan, iaitu unsur dan sebatian. ‘
; Unsur T = Sebatian ;
. ‘_ I
l, _., ~, ll:-. ‘i?
. ._‘» . In "
‘V '
I-IH ~'
A ww
.
P .l _v ,4 . ; g y, _
~ .. _.. I
' 'I’.~\[.:Ql_'~_':;f.~" _\ __ . ;. ' ' -. ' , ~, \ -A .
‘-»‘»‘-*-l_1- - . ~ ' - __ : ‘ H __‘ -' "-.1"~_- g'.'-3‘
-;._',_ '_.___;__ .F\‘\_'_‘.: _~_ IV A‘, ‘ V; P r_.‘ _ _,- ‘_,\“ "ii -_ ;_.,,::\r-5'4;
l\€l»-ll‘1:-:_‘ll,\“.:.“:"l7.~1' I.-.3; ya-Jii - .>r-.\.l--:’.w;;¢-.==_=.2:€,:é‘i?;;5“f
'I1
v
J
!.
,,._
KPM
=-l—_-. z‘W- ?\g,”_
W
(bl Berikan satu contoh bijih logam dan namakfln Unsur Yang bergabung dalam bijih
logam tersebut.
2. Rajah 1 menunjukk-an bijih timah.

. , q
Rajah I
(a) Apakah nama saintifik bagi bijih timah?

(b) Nyatakan bahan yang d'ig unakan untuk mengekstrak timah daripada bijih timah_
(c) Tuliskan persamaan perkataan bagi tindak balas antara timah dengan oksigen.
b t l tentang mineral dalam kerak Bumi.
3. Tandakan ( / ) bagi pernyataan yang e u
(a) Bilangan mineral dalam kerak Bumi adalah sama dengan bilangan unsur. ( )
k rak Bumi. ( )
(b) Bijih aluminium ialah satu mineral sebatian dalam e
(c) Kalsium oksida yang digunakan untuk mengurangkan keasidan tanah adalah
bersifat bes.
l l
( )
(d) Karbon digunakan untuk membentuk bijih logam.
4. (a) Nyatakan bahan yang b e rt‘ndak

1 balas dengan logam dan digunakan untuk menentukan
kedudukan logam tersebut dalam siri kereaktifan logam.
(b) Kalium dan natrium glisimpan di dalam botol reagen gelap berisi minyak parafin.
Ielaskan mengapa.
5. Rajah 2 menunjukkan susunan radas suatu aktiviti untuk mengkaji tindak balas bagi suatu
logam terhadap gas X.
H Serbuklogam wul1<a¢a
I-lablur kalium manganat(VlI)

Piring porselin ___-_,
1 Panaskan Panaskan
Rajah 2
E
L%.%
__
T
,-_
Bab 4: Kereaktifan Logam
r . - '
‘_.-~."'1"‘ "13 _\_
2 ?\¢»<-—’-- .~ 5~' -‘....- 7 . _‘='- ** --.._-
.__-l _,,_:,,."_-;=:-
'u--
-—_;_;s;
‘ “ ~
.\.i:_‘_-1'3‘. m2::za_-':.=£-
*-'
-. ll; oz’;-:1 53;;-.11»‘
my'
.. wfy-_-~__:_.-..~_-
' . -‘—--.’-: --.:.:_>\a.. -..,g.. _.r\ >‘3La-.‘- ,<;n_<.11.~.>az: j-ang betul‘ d4:z_1r.=
|:f"=." -'>="‘ "1 'r *=~*:#' - ~-- . -~ -' -' --- mL-
altnnn
.‘.
Q.” -1- ~ 1;-_."".i ':..\~.-I£-L- -n.
.-
J*€4'...\-_- --
,_'-... ---we-1*-" ' 1
\n
6- R3_J:=.--‘;_=__";E.\.'
, -1L: .\f\:‘..LUl.;.\:1.Z
\__'._ 7- ‘.--1 ‘7-- , -~ a.".>._r
-¢~ ?-- ' \l*.inl'I‘;
‘-1- :11";- '¢.=re.aI~;11ian
,4 '., -— logam <2,‘
. “-ax 'aenen£1.i~.ar“
.' J
- :"‘ V '
'.- I ~ 4'1 .‘ ,. ‘ ;;.* - A. - ' ,_ ; -
1-, ;~¢»;,~;e,.>::a»....»':
‘\.-d-- _ ~
i0g.=:z:- '\‘u:L?¢ca barn '
aza; >5-oatgm. l()*g::g;-f \¢
~.
lv _ _. r l _ _ . \i_i__.._.____._____ ___ ______

" ’_," ___,_ .
1
4l
7-_ Bmaan model 3D fitiga dirnensil lazimnya digunakan dalam pelbagai bi;ia_gg_
Anda tlikehendaki membuat satu model 3D relau bagas dengan m bahan l
I
l
\*3;‘,2
, -
E96!"
I
I
l
»g .?enye.dutrnirunm E
" -ilbotdaiinineridkosoviq
.05“ '
-Uirrfakmasak i
1
.Serbukbesi I
A;.;-¢E».6 -‘~
.SerbukkQur
_ .12,aqplast¢iklui5s'ma* in
K Om ;
‘ okvkflpws
_giII__4Jt—____ lA Laagi
- Laltarkan model 313 anda dan terangkan. Q
.4
.,,
. .-
\
, ~
-
. <.,
.3 .
'4‘ |.
\A: Y‘
V; §
_!~.e-.;
* (____r
-3, -., _g Q42
yu-
' ('16;'. >s;'_.~

'.~, , . -
..;.'s' _ '1' ‘
3-’:~,'Z' l
“‘
’
_
"3
‘Tindak Balas Endotermik dan E|(50te|-mik

/Z/"_\\\
A pa bila natrium dimasukkan
ke dalam air, tindak balas
' ' yang berlaku ada lah
kimia
seperti yang ditunjukkan
dalam Gambar foto 5.1.
A l V ' Nyatakantiga
bentuk tenaga
yang dibebaska? . _ -,._
P dalamtindak baas --
kimiaini. “l.,___;_____ _
Apakah bentuk tenaga

yang paling lazim " ""
l dibebaskan atau diserap
lél dalam kebanyakan tindak
balas kimia?
'
Tindak ba]35 kimia l)Ol€l1LlllJ'1h;1gll(£ll1l(C}7l
‘ ul :1 nl m natrium
(Jambarfotu 5.!l1rr1_gmz
lrmlrzlan(min,
dua jenis berdasarkan perubahan haba senmsa <1 11
tindak balas berlaku, iaitu tindak balas
dotermik.
eksotermik dan tindak balas en
INFO SFIINS
' aksud ‘luar' manakala aknlran 'lerm|k' lyeras;
Awalan ‘ekso' berasal daripada perkataan YUl'l8fil yang berm
' maksud ‘haba'. Awalan 'endo‘ pula berasa! danpada perkataan Yunan,
daripada perkataan Yunanl yang ber
yang bermaksud ‘dalam’. )
V'_T‘
‘P’ .
__
. ..
._,_._.,,, __
l
l’-"M" '7‘ “' " 5 V
Cikgu. bagaimanakah kita dapat ,_ 0 ,\‘_ \-_
mengenal pasti tindak balas dalam is Q
Gambar foto 5.1 lni sama ada
trndak balas eksotermik atau tindak
balas endotermik?
Mudah sahaia. Caran ma

_.._--
perubahan suhu air dlawmpge:;;s d,
jg dalam bekas menjadi panas tindak ‘balas
9'
-'-LEV
‘K-Y J Yangbeflakudldalambekasnuadil
balas eksotermik. Jika air di dalam bekagldak. .
to F sejuk, tindak Dabs kimia yang _ meniadr
bekas itu adalah tindak balas enb°'dol9l<l1temg'I(daiam l
Q“ I
‘*2
KPM
aw
(..
l
(_»¢,;,,,,anq
\)_1‘-' ~
r,~ll<gu lngin luenarn/a. l‘J'/-Eil!JlKHll881U?JlE1l
. 4
peragukur - l‘
wig ;¢,¢.;Ugi rJlgurlal<an untuk rrlizrlgerlal pasir llnrlak balas I 4 4
,,k.;(,1r;rr1|ll<. dan llrlrlak balas mdotr;rrr\|l<. Kernudiari '
1
t(,,,,,nqPar1 |a'/./aparl l<arnu lllJ. Y E‘ E
. -\ :-‘-co.
Termometer, cikgu. Bacaan lerrnornmr-re

1;
:; .1:;.=-T;-Ll =' ‘Zan">
AV ‘ »o¢ rnanlngl/at rrrenungukkari haba dil3<.ba.>kan he "€r:
5
'4
*\ <
()6!-J€:l'(ll£i!8l'|.
\ I l3
Hal ini ialah tindak balas eksoterrralk

tr»- Sehalllmya. bacaan lermomeler menurun
rrlaniirqukkarl haba diserap dari persekllaran
Hal lfil pula ialah llndak balas endotermlk.
l/
_-—';/
Blyaknya karnul Mari kila jalankan Eksperlmen 5 1 untuk

rnembanding dan membezakan antara tindak bal
6l<S0l6flTIll< dengan lindak balas endotermik. as
6
‘ \-.
‘ ~
O-
Bdlkldll ukgu. |_l
I K
\_~_~__g' INFO SFIINS

! ._ \: -. _ -_ Imgas kembali hubung kart antara
su u dengan haba dan konsep
keseirnbangan terma yang telah
anda pelajari semasa di Tingkatan 2.
—-El“
Tujuan
Membanding dan membezakan antara tindak balas eksotermik dengan tindak
balas endotermik
Pemyataan masalah
' Apakah persamaan dan perbezaan dalam tindak balas eksotermik dan endotermik?
~ Hipotesis
Tindak balas eksotermik ialah tindak balas kimia yang membeba k h b
» s an a a ke persekitaran
manakala tindak balas en d oterml l< ialah tindak balas kimia yang menyerap haba
j" dari persekitaran.
KP
l Pe mboleh ubah
I la) Climanipulasikan : Jenis bahan kimia
(bl bergerak balas : Bacaan suhu akhir
(C) dlmalarkan : lsi padu air
Ba han
Serbuk natrium hidrogen karbonat natrium hidroksida, amm0"lUm l<l°lldB, larutan natriu
l rli
hidroksida O.lM clan asid hidroklorik 0.1M
‘Radas
lj Ca wan polistirena, termometer, spatula dan silinder penyukat
Prosedur
l, 1 . Sukat dan tuang 50 ml air ke dalam cawan polistirena.
~.»~
f 2 . Biarkan air di dalam cawan polistirena selama 2 minit.

. Catatkan bacaan suhu awal air dalam jadual yang disediakan-
-500. Masukkan dua spatula natrium hidroksida ke dalam cawan polistirena dan kacau
L campuran itu sehingga semua natrium hidroksida larut dalam air seperti yang
l ditunjukkan dalam Rajah 5.1.
i
K Tcrmomcler
Spatiila
Natrium
hidroksida
I ' Cawan polistirena

Air
Rajah 5.1
5. Catatkan suhu maksimum atau minimum yang tercapai dalam jadual.

6. Ulang langkah 1 hingga 5 dengan menggantikan natrium hidroksida dengan
ammonium klorida.
Sukat dan tuang 25 ml asid hidroklorik ke dalam cawan polistirena.
Biarkan asid di dalam cawan polistirena selama 2 minit.
Catatkan bacaan suhu awal asid dalam jadual yang disediakan.
1} o~opo\i Sukat dan tuang 25 ml larutan natrium hidroksida ke dalam cawan polistirena dan
kacau campuran itu seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 5.2.
Termometer
l
Cawan polistirena
V l Larutan natrium l
hidroksida
‘ Cawan Polistirena Asid hidroklorik cair

=_ ~
lr
.3 . ' “ V i Rfljdh 5.2 ».-~u.\_-a»~.,-_\.»"-
E21
eICPM_
( \
\> 7
11_ Catatkan suhu maksimum atau min‘ . - -

12. 2Ulang Iangkah
Spatma Serbuk7 hingga
natrium 11 den9anmrY:Ji§r11yangt'tLfrca|pa|
hidrogen karbogggfin I nn arutan daiam ].adua"
natrium hidroksida dengan
Pemerhatian
Asid Asid
Natrium Garam hidroklorik
Bahan tindak hidroklorik
balas hidroksida ammonium dan larutan dan natrium
dan air klorida dan air natrium hidrogen
hidroksida karbonat
I +
Suhu sebelum
tindak balas (°C)
Suhu maksimum
atau minimum
semasa tindak
balas berlaku (°C)
Jenis tindak balas
Kesimpulan
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan
1. Apakah definisi secara operasi bagi:
(a) pembebasan haba dalam eksperimen ini?
(b) penyerapan haba dalam eksperimen ini?
2. (a) Apakah yang berlaku apabila bacaan suhu pada termometer menjadi maksimum
atau minimum?
(b) Terangkan jawapan anda di soalan 2(a).
3. Nyatakan kriteria yang digunakan dalam eksperimen ini untuk mengelaskan tindak
balas sebagai:
(a) eksotermik
(b) endotermik
4. Senaraikan tindak balas eksotermik dalam eksperimen ini.
5. Senaraikan tindak balas endotermik dalam eksperimen ini.
6. (a) Bagaimanakah kejituan pengukuran suhu maksimum atau minimum dapat
ditingkatkan?
(b) Terangkan jawapan anda di soalan 6(a).
fa:~>
ri-
* KPM
Y..'.».;.
Contoh Tindak Balas Eksotermik dan Endotermik dalam
Kehidupan Harian
Amara contoh lindak balas cksnlcrmik dun tindak balas endotermik dalam kehidupan lmrmn
adalali scpcrli yang dilunjukkan dalam Ciambar iulu 5.2.
_ i-X »-~/-» '“‘”' "“"“‘“

.',j'\->
:- Q‘
I __--- ‘ ii ‘_:'V.
1 -’.\ .-‘U
~;,,~e§.»‘§‘ - ~
‘i ‘ 1»,‘_\.’.
"£1-‘
pl;-.
Vc,";
_. i 4‘.
‘Y
‘i~_>
;~___...'
I ('4 ‘
I
' Hi
:55 i - ~ i
V
"4. -.
\
\
4
i
§ -
L
*‘
.,~_;,l,> 7 Y.
l
I‘ -J;-., " -/R-.

U7‘ ;.':'
= ~‘
‘
<"
i-..._. - -
f
I
. \! i J I
I
~ 2
? ff’ _ ) !\,_ V
s '5' -41.
.5 _
v~. _
..‘-i’ _ .q_. _ -*_ . I K
I “*3~ __
viii» A 1
I
A
i 9"’. I
~‘_\‘_~ S9“
Pembakaran bunga api Fotosinlesis

J
_ , ._ r_.._,_ _.,_._..__+-—-.1IiIb7------- --av-W. __ ,
L, _. ‘:1 '_ “ _'.\::: ,.-' _' , - 3-

- \ .' *"““'
.1‘
‘_-~
‘ .
'» I
P _ ,_ i
‘$214? VF,’ “"
iyl 1 1
I "~‘_;.";’wt‘ 2 .-,
>~~.
§’ - i;'~ I
'\.
i , _€_4-A—-4
Membuat kek Respirasi

_.-_.-_
__,_ _, _,_ ___ fi___T,__.______ _, _ ,+_,‘_...,-7 -'~ """ ‘W
Gambarfoto 5.2 Contoh tindak balas eksotermik dan endotermik
Berdasarkan Gambar foto 5.2,

- contoh yang manakah merupakan tindak balas eksotermik?
o contoh yang manakah merupakan tindak balas endotermik?
LQQ KPM
4
‘
l_\__ __
Mereka Bentuk Bahan dengan Menggunakan Konse Tindak B a |
Eksotermik dan Endotermik bagi Menyelesaikan Magalah dal am as
Kehidupan Harian
]a1ankan Aktiviti 5.1 untuk mereka bentuk bahan dengan mcnggunakan konsep - tindak b a | as l
eksotermik dan 61'ld0t€fI11ik bagi menyelesaikan masalah dalam kehidupan har'ian
i
- -A '\,. . -. .'
PAK@@ ‘§_" 11 1_-.4

\-.‘J
Mereka bentuk kejuruteraan bagi menyelesaikan masalah dalam
KMK, KBMM,
kehidupan harian STEM
Aktiviti
Arahan pembelajaran
I, ‘_
‘I. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. berasaskan
" ' 2. Kumpulkan maklumat tentang proses mereka bentuk projek
'; kejuruteraan bagi
' ' (a) menghasilkan bahan untuk melegakan kekejangan otot
ii?
,4
L ___,____i___i__ ___ _____?___
,___,‘--" ‘ _'\ - . _~ .4
,'/ -'~>i-.\_~ ' .. _. -' " ,_. -,@=-n-—..-—--'~~~~'~—~__.r->»=
(b) menghasilkan lampu kecemasan ketika bekalan elektrik terputus
1‘!
4 . — —
' =¢-»""""‘=" ' ' ' -' - .~.>1,.-¢-=.-.-»-'"-"~~~~1_-~-.-
h
V’ (c) i membina bekas yang boleh mengekalkan suhu yang tinggi atau renda
'#% '“*“"”“""**‘m'agWi#9‘=9s.,qqQ,¢—nv"’”_’~‘"--*~’*“4e
ulan anda peroleh dalam bentuk folio.

"3"T“"5k5fi maklumat dan hasil kajian yang kump
'2 - prektis Fob-niatii 5:1 I
‘ 1. Definisikan jenis tindak balas kimia yang berikut:
(a) Tindak balas endotermik
(b) Tindak balas eksotermik
2. Apakah maksud termokimia?
3. Mengapakah suhu bada.n kita meningkat semasa melakukan aktiviti fizikal yang Qrgas?
4. (a) Nyatakan satu contoh masalah glolaal yang disebabkan oleh tindak balas eksotermik
(b) Berikan satu idea untuk menyelesmkan masalah yang dlsebutkan di soalan 4(a)_
5. (a) Nyatakan jenis tindak balas yang paling baik bagi menghasilkan bahan untuk
melegakan kekejangan otot.
(b) Terangkan jawapan anda.
"S
,4 o
wfl
ia/ah
I
Kalian tentang perubahan haba semasa tindak balas kimla berlaku
I
dengan
I
'ké'*1pe'rs9l<if&I1Bn I Haba diserap dari persekitaran
dalam dalam
I- I
-_- ;~ ‘.1 .
ba_las;'éksotermi|g
._ _ I
* .
"findak balas endotermik
i . -
Sepeffi dalam proses seperti dalam proses

. Y I I
FEembaI<aran kertas, Fotosintesis, membuat kek, pengekstrakan
létupan bom, respirasi, besi daripada bijih besi, melarutkan
.;;;§pbU1ralan'_a5id dengan) alkali garam ammonium dalam air
I I
yang menyebabkan yang menyebabkan
I I
Suhu meningkat Suhu menurun
I
dalam
I
dafafn
' ’ ""‘ =-5 f"‘,'-,...-;“=4v»'

: '
l Bah 5: Termukimia
’ ~ 1 Reflk'K "
'. ¢ 3' °"d"'I ’ Q
-.,a
v
1
- -u»;:\‘4'.,I,(»:;
‘iii_
-.- I -'»_
7* _-L-§ §,3;
Z“
A--'
._I .
.+»,.1
A I.'3iK“;£-E-‘)i&H’F¥w§ ..ESfi"‘:k _‘ ' ‘ _ _ ,
'7 Selepas mempelajari bab ini, anda dapat;
(L Tindak Balas Endotermik dan Eksotermik

(ti Mendefinisikan tindak balas endotermik dan tindak balas eksotermik.
‘V [J Menghubungkaitkan perubahan kimia yang melibatkan haba dengan tindak balas
I endotermik dan tindak balas eksotermik.
é [3 Menjalankan eksperimen untuk membanding dan membezakan tindak balas eksotermik
' dengan tindak balas endotermik.
; Menjelaskan dengan contoh tindak balas eksotermik dan tindak balas endotermik.
I l___>I Mereka bflntuk bahan yang menggunakan konsep tindak balas eksotermik dan endotermik
i bagi menyelesaikan masalah dalam kehidupan.
I‘
Praktis Sumatif E
1. Terdapat dua jenis tindak balas, iaitu tindak balas eksotermik dan tindak balas endotermik.
Padankan contoh tindak balas dengan jenis tindak balas yang betul.
(a) Pembakaran petrol O

**-if
(b) Fotosintesis O
! '
(C) Respirasi ' 0 Tindak balas eksotermik
(d) Membuat roti O

.
¢ Tindak balas endotermik
(e) Peneutralan O -‘_'-' "*"
,
(f) Pengaratan besi 0

=p-nu---—-——1'-Z
. 2. Gariskan jawapan yang betul tentang tindak balas eksotermik.

(a) Pembakaran ljlin ialah tindak balas eksotermik kerana haba (dibebas/diserap).
, (b) Tindak balas eksotermik dalam badan kita (meningkatkan/menurunkan) suhu badan.
if I (C) Tindak balas eksotermik diaplikasikan dalam pek (sejuk/panas) segera.
_ ~ (_d) Membuat kek bukan tindak balas eksotermik kerana haba (dibebas/diserap).
1-
E2
KPM
k
1'}~\
1 I
3. Selesaikan teka silang kata di bawah dengan jawapan yang betul. -='.-:1_-*'~"Y~.?{
I’
Q1,‘ Melintang
______ (a) Kajian perubahan haba semasa tindak
balas kimia berlaku.
7-‘ (b) Tindak balas endotermik yang berlaku
-—-- dalam tumbuhan.
(d)
I.___..; (c) Tindak balas eksotermik yang berlaku
-,-_._-.1
_____, dalam haiwan.
I
r.....__._.
III‘ M I "I I
I
I (F)
._.._T,_..__.
ii-——-iI ____¢,_....,
""I I Tn |""" i IASY I I

iii 4_.i-,1
“’IIIlIiRllI
Menegak ___J
(d) Alat yang mengukur perubahan suhu
semasa tindak balas eksotermik dan ’__*
tindak balas endotermik. "-"
(e) Tindak balas kimia yang menyerap haba dari persekitaran.
(f) Tindak balas kimia yang membebaskan haba ke persekitaran.
4. Rajah 1 menunjukkan susunan radas untuk pemanasan kalsium karbonat.
Kalsium
karbonat
r I
Air kapur
I
Panaskan
Q Kaki retort
i
.!
Rajah 1
" Adakah pemanaéan kalsium karbonat merupakan tindak balas eksotennik" atau tindak
F‘. _
‘A
.‘ L
jawapan anda. Q ' y ' g . ‘
aa 9 1;,-7
ii < I ca,-; '
<
4.4
Bab 5: Termokimia
-F".-\ _ Bezakan tindak balas a n t ara asid

- hidroklorik
- . dengan natrium
_ karbonat dan tindak balas
antara asid hidroklorik den gan natrium hidrogen karbonat.
Bagaimanakah kesan pemanas an 8 ] 0 b al dapat dikurangkan melalui penanaman

semula pokok?
(3) R 313
' h 2 men‘~mJ"kkan
‘ -
tindak . iaitu
balas termit, . . pemanasan ferum(iI) oksida,
I
serbuk aluminium dan pita magnesium
I
I
r
I Rajah 2
I
I
Adakah tindak balas termit merupakan tindak balas eksotermik atau tindak balas
endotermik? Terangkan jawapan anda. .4
I
\
(b) Rajah 3 menunjukkan satu aplikasi tindak balas termit.
)-
’.
_v.-_~—-A.1-_. v-na.-_<
5
.\
Q.
I
l.
.,_
_f_.=,.=
IE
iI;-
Rajah 3
11"‘7-.-;fi;:~
Huraikan aplikasi tindak balas termit dalam Rajah 3.
I-‘£52
,,._
KPM ;
if}
Z
.. 1"
unakan di hos
3- Rajah 4 menu ‘ukkan ck anas 898*" dan Pek sejuk “gem yang dig
nj kekejangan
unt uk melegakan P P otot dan mengllfang kan bengkak luke-
P P
’Zl£',{'$ -§_‘Em£./1/ r //
Rajah 4
Dengan menggunakan daya kreativiti anda, uba h suai' d‘a n bina P ek panas segera dan
pek sejuk segera dengan menggunakan bahan yang berikut. Terangkan-
3-"
--
._.
Dua begplastik , _ _(
I-nipis (saiz:.=.ke6i1)»- D i '
' .,’~ h
i-_._ ,_} .
4:... 1-_ '...-4: .
. '
"II;I.m.iL _ g »'
~[‘=:_ ~
P» I -\ I ' ’ I ‘
4\ _ -I _____-
TEMA
solar djgunakan untuk menjana tenaga t.l€l(ll‘ll\ Apakah kepentingan penjana

W fiaga elektrik dengan menggunakan sumber tmaga solar di Malaysia?
.4 ';‘I I
it . '-._ '-Mil
Berdasarkan imdang-undang di Malaysia

pemasangan alat pengesan asap di
bangunan seperti hospital, hotel,
pasar raya dan bangunan pejabat
adalah wajib. Alat pengesan asap
lazimnya mengandungi sedikit bahan
‘é='-u~' I
radioaktif. Namakan bahan radioaktif
ini. Apakah kepentingan mengendalikan
bahan radioaktif dengan efektif
dalam kehidupan harian?
Elektrik dan
Kemagnetan
‘l
e
all
i
~47 -'
ll
- ~-'_.
\" J»
‘_;,. ‘I J
fl.t¢’_;'. _;r.‘-5:,‘ Tl,,:— 1'
w
I-
I—;
.i
-2
P Penjan an
.el_e.ktiili
ll,_
/f:_, A ‘a \I 1< il ;: *2
r‘ ~~—-_~ "~..'C'b.
a. '~- '\.--'
-»t- . \.-..: \. \.'*_~ -~»CG .< \| .\~.
- \..:."..\.1 |..‘»
‘4i‘.‘v\\‘\|l _,
avg .13 lifli’ : A;-\ 3Q_ ,2"'\'~— ~ I \»O"\-‘ ,
v»>~
‘ ‘““" I“ ‘: I »;3~ ~--M1’ .*:- -dad f‘.;i'\,Gr\<' L\‘:dG.
\~4a /H7 :>';<.1" :-no —-~ a _
* - -~- - -- \t»:.>:l - 3:.Q:.f "‘.€v"-_5U‘IcI.'\'.~‘..": f6I‘,§_Qj c‘.~;"~$'I-\
;‘.'"'w H-i;_.~ _ A '__
I-* ~; '\¢\'»4\l—\_l\/ -» ._,-< '*‘-1"‘; *1 7 )_ ~
‘“ ~ v 1" ?9'>.=.g.a eiekink l‘.r~$Jl()
".1 FJq< \1\,‘l
at‘:
.._ _',~._;
,l..~_.\.. A_,- ,_
|»4 ,,,, _ ,
_._.\,_ _.3 7\
a aa b- --\,\;A_>A J'.\-\. me-.._. zranal‘:
,._ 5-sr‘.‘=L*»".;i:r sle.<<=:‘
I3
r"3 ?".J;aQ..4
'".l~;» \afi.,,_-.
‘../__1~ \,: \‘r,_;-‘J;--\
"‘ — ~ ~. __t-_;..a
I -. ‘.-, _ , _ ‘ _
5‘””1"’ ""‘/' "“)\ H-'Im-PI k\!'!: "H .~‘.;:r:.~-ri'.Ki:0:'0(: ii:.m:_\{lMALAYS|A
<’“j\“\ M/1'
’? 7
V‘
\ If.
Di manakah slesen *1 qii-‘

f
,. awn,
1' 4"". iana kuasa yang menggunakan 5;
tenaga nuklear hams dibina , ,
1'
di negara Rita?
_“
1%1\;; ‘2'-o
I”-Q1 ‘. _I2-
'
.~,_-,1I- _,'
~_~_;-_1~
‘.
Knwl
: itfusfi lflza kuasa O Gegelung sekunder Q Lita; Pimas
. Ams tginsan : 2,/oltan input O Kayutan ¢(ekt,-ik
Q Ams u1ang_a1ik . R:nd N . al Q Kilowatt-Jam (l<Wj)

. Gegehm ' - _ 8810f! O Kecekapan tenaga
g primer O Dawai bum:
Tenaga Elfiktrlk ,
1
Pelbagai Sumber Tenaga untuk I%Ma/az)/.si2;,(¢,,
Menjanakan Tenaga Elektrik Kini, Malaysia merupakan negara
yang perlama dalam sekior I
Taliulmh anda negara kitaI Malaysia merupakan sebullli perinduslrian biojisim di ramau A p \‘
negara yang sungguh ber_ia}'a nienggunakan pelbagal I
I
Tenggara. Sarawak dan Sabah Sm 3 -I
sumber tenaga untuk menjana tenaga elektrik? Apakah merupakan dua buah negen di "'
Malaysia yang mempunyaj
.\LLIl]b€f tenaga yang digunakan cli Malaysia untuk I
I kepelbagaian dan kuanlili sumbe, l~
menjana tenaga clektrik? biojisim yang paling banyak. -
Penianaan tenaga elelarik menggunakan pelbagai Pelbagai jenis biojisim ini '
\_1~ l
sumber tenaga. Sumber tenaga yang berbeza ini boleh termasuklah biojisim kelapa Sam ,
dikelaskaii kepada dua kumpulan yang utama, iaitu sumber nuian, pokok getah, Sampah .
tenaga boleh baharu dan sumber tenaga tidak bflleh sarap. sekam Dadi. jagung dan
I
sebagainya. Selain penjanaan ll" ;
baharu seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 6.1. Rajah 6-2
tenaga eleklrik, biojisim juga I
pula menunjukkan sumber tenaga boleh baharu dan Sllmber digunakan untuk menghasilkan
tenaga tidak boleh baharu yang digunakan dalam M8580 produk yang inovalil seperli bahan ' I
jana kuasa di Malaysia. I
binaan bangunan yang baharu,
l
_ 5 . ..._._ at--»_-__,§-Q
ten)
8
,_ ___
I
9
Sumber tenaga Sumber tenaga

boleh baharu tidak boleh baharu
Sumbertenagayangboleh Sumber tenaga yang

oigantikansecara tidak boleh diganti dan —~~—I-,a*I.—- 1*:?-_~
berterusandantidak akan habis digunakan.
akanhabis. Stesen ]8|'l8 kuasa hibrid dl Pulau
Perhentlan Kecil, Terengganu
(Sumber tenaga: Angin, Solar, Diesel)
~ Tenagahidro Tenaga nuklear

¢ Tenagaombak ~ Arang batu
- Tenagasolar ~ Gas asli
¢Tenagapasangsurut Q Petroleum
~ Tenaoflaflsh
-Tenagabioisim
~ Tenagageoterrna
>9
Bab 6: Elektrik dan Keinagnetan
' ' W€1'\v~¢ I W,
_ I " 3.
_,,
.1-
' --‘es. I_ -
'§':
ll
[I~‘_
,"_1 fl-:I
garayvak (SIJFIIDHI leriarja l(5l)i_l’.j}_i lIl(ll’J)
Ii? ,_ L
Slesen iaiizi kuasa lll(ll()(_:l(:l'~.llIl‘. [i;iI~i,in (ll
/‘
‘\-
I
‘fin
; ‘ ifliiiiliilri
‘,i{|i(;lljl
- .""~v ~
;I »;;- 4 Ii,Il_j-‘i f_‘i.-“i-.azi‘aliI

~
‘,Ii;',i;iI |§lllr_i 'rii:i'*,ii li,i;iriki,. .lillll;}I Ill Ni;-I_ii>ii

,~.
i
W I'
|
<<<<_ ._..
\'~é
Stesen
Jana kuasa di
_i SiC1S€ll]8FlEI kuasa Sultan Azlan Shah cli
Malaysia ; Manjung, Perak (Sumner tenaga: Arang batu)
_~~.L.-
l
M
AL
Stesen ;ana kuasa Gelugor di Pulau

Pinang (Sumber tenaga: Diesel)
jana kuasa biojisim TSH Bio-Energy

Bhd. dl Sabah (Sumber tenaga: Biojisim)
-
l
I
I Q
i
I Proses Penjanaan Tenaga Elektrik
I
I
I tena a elektrik. Perhatikan Gambar fqto
Generator ialah alat yang diginakan untuk menjana g
yang menunjulckan satu contoh model generator.
Namakan dua kompo nan
I
I ‘I utama yang menjana arus
I LII
I Mag“) dalam model generator ini.
- Gcgelung dawai
lI
1 I
Engkol
I I1 €\ é 1,
I I:-L '1
V
5
~ I7
II
-I I
l 3 \\ \ B 0/] /1
Magnet \' “* '/
LED k“
\/ I
I
I
.I. Gambarfoto 6.1 Model generator

n dikenali sebagai arus
Apabila engkol pada mo d e I g eiierator itu diputarkan I satu arus ya g
;.',_—'=.-—’=-_. -. _ ,. aruhan ini menyalakan LED.
-._.A_._,._ -
._ ._ .I _ _. -_ _ . _ -._
aruhan akan dihasilkan. Pengaliraii arus
Pada tahun 1831, ahli sains Michael
Faraday telah melakukan satu siri kajian
tentang penjanaan elektrik dengan
Galvanometer
menggunakan medan magnet. Arus Galvanometer
elektrik dihasilkan oleh:
- Gerakan dawai menyebabkan garis ,:_ > Magnet
medan magnet dipotong.
filly?‘ 2 I
Dawai penyambung atau solenoid
Solenoid
digerakkan melalui ruang antara kutub
digeralckaril
magnet dengan pantas seperti yang
‘ l
I
I ditunjukkan dalam Rajah 6.3 dan 6.4.
Garis medan magnet dipotong. Arus
aruhan dihasilkan dalam dawai
Dawai penyambung
digerakkan
'1: .3. I.
penyambung atau solenoid dan mengalir
II melalui galvanometer. Iarum penunjuk
-II galvanometer terpesong. Galvanometer Gajvanomem
I
- Gerakan magnet menyebabkan garis I y Magnet
I I ~
1
medan magnet dipotong. j digerakkan __

Magnet digerakkan seperti yang
, I
i :: ‘._- I
;=-;(‘jI
K.
v ditunjukkan dalam Rajah 6.5 dan 6.6
I
I
‘
Solenoid
"IL:" "7ZY" ”?
ll‘ ~' Iii!
I4’ supaya garis medan magnet dipotong
.' I oleh dawai penyambung atau solenoid. ~'
E1__ IMagnet digerakkan j
II-JFI‘
~
v
Arus aruhan dihasilkan dalam dawai
~l IuJA
penyambung atau solenoid dan mengalir Dawai penyambung
melalui galvanometer. Iarum penunjuk
Ii” ITJar,.-al galvanometer terpesong. ‘m’
.- ‘Y
J
.I _
‘
T ._.
lnIl)9
__v K
ElF’!
ii
Q
"‘£11.’
"I 5 1
<.=-.'-:;._:._,-=_ -,>~l~.I
,-A_ Eli
a
l Q2
,,._
KPM
"II
“Ti
Proses Penjanaan Tenaga Elekirik

Generator ialah alat yang digu||ul<an unluk mcnjuna lcnagu elcktrlk. ljt'tl1zit|.l<f1.:| (imnlmr tom 1;, |
yang menunjukkan satu contoh model generator. /.e»
Namakan dua kfimporian
( uwrna yang monjanu arus 1
M"W"~" dalam model generator am, |
"~
ticgx-lung ¢l:|w;n K‘*.,
lcuy,l*ol > ‘
U
§
\/.1
él _A
M;1y,m'l
LU---~ l.l'.l) l
J l .)~_-_
..‘,2"
._'-;
l-;_\{
_,
l1
Gambarfoto 6.1 Model generator
Apabila engkol pada model generator ilu diputarkan, batu arus yang dikenali sebagai arus
aruhan akan dihasilkan. Pengaliran arus aruhan ini menyalakan LED,
Pada tahun 1831, ahli saim MlCh3Cl
Faraday telah mclakukan satu siri kajian
tentang pcnjanaan elcktrik dengan
menggunakan medan magnet. Arus (ialvanometcr
elektrik dihasilkan oleh: ‘3“l"**"‘""¢l¢'r
- Gerakan dawai menyebabkan garis 1 n Magnet
, mg-_ 5
medan magnet dipotong. 5 -w _
Dawai penyambung atau solenoid t k l
digerakkan melalui ruang antara kutub I -1W 30|L.m,;d
magnet dengan pantas seperti yang g_ __ digerz -
ditunjukkan dalam Rajah 6.3 dan 6.4. en ambun
Garis me.dan'magnet dipotong: Arus digemkiany 3
aruhan dihasilkan dalam dawai _
penyambung atau solenoid dan mengalir '3 i l -“'7' V‘ ‘ ' '
melalui galvanometer. Jarum penunjuk
galvanometer terpesong. Galvanommr Gamnomem
- Gerakan magnet menyebabkan garis Magnet .
medan magnet dipotong. digmkkan :_
Magnet digerakkan seperti yang Q‘-
ditunjukkan dalam Rajah 6.5 dan 6.6 Q_
L, _ 1
supaya garis medan magnet dipotong Q. Q“
\_ ='?=* '7 S°l‘"°‘d I
oleh dawai penyambung atau solenoid. I1 IMagnet dis¢ra1<l<1n 1 l A
Arus aruhan dihasilkan dalam dawai | ~
penyambung atau solenoid dan mengalir , Dawai penyambung '
melalui galvanometer. larum penuniuk
galvanometer terPesong- ' 4 "’l“‘l"""' W r~.-$*%*¢*w,y,
E»
W3’KPM
g
-E J: ~..'-W .,-.7
‘s- ,'4)\T,\.v 1‘
g. - .._
..
.‘..'~‘-5
_ ht‘?
if 1-
.-\'. "“r' '7'
t .
94$‘7,4“., L. _w-_ l'

‘f¢.~‘-i-1
52::
»
4 -\ .i‘
~»:‘;":'
Q4 J
1- r. .‘“
_.\._ .-_1-“._
‘
»:.-tt-‘»*t.<*'--‘*- "5
Q
I, I.
._l
,.
.&~='I_-“s',--’-~T
L353»' -.3-In
_:
4""-4
‘Z
;=-,',_ "'<7”-.»~'-=" .4-0":_w">1"A‘.
"“‘ " ' ;'~' -1:.
’
"3
:.:*<**'
“=;-'<..,'
‘e‘l'fJ
..
.>lF
r _$__ .‘ v‘ ,. K4 Q. A a"1
At 4;". '-
_Iv
W‘; '-‘tn, £12.‘ _ ,>/'4,
1.-1"“
V‘ ' " -1 ,’3 ‘ T . .
. ,,\..~.-gt‘ _Q,r ,.‘./,,v,;\P:-F _
l l. 1"‘ l ' - I\I'.~r1*'¢‘~"""\L
Mengkaji penghasilan arus elektrik a b

Pa ila garis medan magnet dipotong oleh dawai kupr
Bahan
awa| kuprum
bersalut PVC ( be FSIH I ut p \/C. Clawal. P@‘n)/ambung dan tiub kadbod dengan lilitan dawai
Qege ung dawau/solenoud)
Radas
Ma gnet bar, ma net b _ ,.5\,r""~,g¢_\_l ,'.;:1.
o0 9 erbemuk U dan galvanometer s|far tengah '.~'-"»
* .e \e‘
-.
Arahan
r - 1. S b k '
Gaem king Sn daWa' kuprum bersalut PVC ke galvanometer sitar tengah.
"5. 2. mafanefgeriwai l<;lpl’UfTt ke bawah di antara kutub utara dengan selatan sebuah
‘K
catgltkan entu U dan kemudiannya ke atas seperti dalam Rajah 6.3. Perhati dan ’?'- ‘E
\. Gerakka pemesongan penunjuk galvanometer.
I-
_. 3.
n magnet berbentuk U ke atas dan kemudiannya ke bawah seperti dalam
Ralah 6-5- Perhati dan catatkan pemesongan penunjuk galvanometer.
-1- ,-0 4.
-I‘ éamlitngkan 9e9@|u"9 dawai kuprum bersalut PVC ke galvanometer sitar tengah.
I--1.
5. era _an Qegelung dawai seperti dalam Rajah 6.4. Perhati dan catatkan pemesongan
Y "Q penunjuk galvanometer.
* _l;,
4," 6. Geraklfan magnet bar seperti dalam Rajah 6.6. Perhati dan catatkan pemesongan
.) penunjuk galvanometer.
“J
Pemerhatian
‘-~.
'~‘:._.b' I
OO
Y:
, . li
I-anglkah Pemesongan penunjuk galvanometer
J
.
1 2
Hi
.|
3
2.-'. =_ O
._.
it
5
\~
I
1
6 -i
ks
Soalan
1. Apakah yang dikesan oleh galvanometer apabila penunjuk galvanometer terpesong?
2. Apakah yang berlaku apabila magnet bergerak secara relatif dengan dawai kuprum l
atau gegelung dawai?
3. Apakah yang dihasilkan oleh pemotongan garis medan magnet oleh dawai kuprum
atau gegelung dawai?
':A<
Membina sebuah generator l'll'1gl(8S yang dapat menyalakan LED

dengan menggunakan magnet dan gegelung dawai o KMK, KIAK
STEM '
Bahan ° Akl{Vi-1|
.f . .
. \.*.- L Dawai kuprum bersalut PVC, p|ta selofan, wayar penyambung dengan menghasil
. »'4 . . k
klnp buaya dan LED movasi an
"' iv.~0 ,__._._...- .. ._

J
v
Radas ,/ Magnfl magnadur
-
Angker dengan gandar, dua magnet magnadur, Gegelung
' 1- lg:
kepingan kayu (tapak) dan pemegang magnet
berbentuk-C
d11“'¢1i
l "0 . Pita selolan

pm . A1rahan . . untuk OIUUIGIOT
i . Jalankan aktivm |n| secara berkumpulan.
1 mcnempalkan Berug
2 - Bina sebuah generator arus terus (a.t.) komulator karbon
yang ringkas seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 6.7.
3. Pastikan gandar berkeadaan pegun.
in
Hujung dawai
l_
LED
Perhati dan catatkan sama ada LED .._

.¢~
gegelung untuk
menyala atau tidak. \
membina komutator
Putarkan gandar. Kemudian, perhati
,2:-" dan catatkan sama ada LED menyala At ._ Magnet magnadur Gandar
w
atau tidak.
:'> Bentangkan hasil perbincangan
S"
5 60
kumpulan anda.
Pemerhatian
Q:-.
- .=,_.<e_._;:;..
~_,e._-,;._V J,:€ 1-t=?*£.J-#"~“*-.~~-;d=
=..,\~.:<;"..,,-.’vU_*.¢»'¢~§:-,33*,
-gm‘ \.*k' . I~" .
P
gb
-..
,Ti: V
1‘-‘I
J~1!. L(l
'_";
?x1§§':»? .4 -'-_
,.,; -_ l D: L--ll; ' U' Rajah 6.7 Generator a.t. yang ringkas
Soalan
1. Tandakan ( / ) pada pernyataan yang betul tentang pemotongan garis medan
magnet di bawah ini.
(a) Apabila gegelung dawai dan magnet dalam keadaan pegun, garis
medan magnet dipotong.
(b) Apabila gegelung dawai bergerak dalam magnet yang berkeadaan
pegun, garis medan magnet dipotong.
=':-_‘
-".,"
-u.~‘.-vM1*L-
'i;.-.,,-V.~Vb".
-‘:'¥a-»*',.'.“‘;_;_-.e,'~.-'I_'*._:-_:voL..;
l;'9€“‘1;.,7
(c) Arus akan teraruh hanya apabila garis medan magnet dipotong.
\ -
2. Bagaimanakah arus aruhan dapat dikesan dalam aktiviti ini?
3. Bagaimanakah arus aruhan dihasilkan oleh generator a.t.?
4. Nyatakan dua bentuk tenaga selain tenaga elektrik yang dihasilkan dalam aktiviti ini;
5. Nyatakan dua kelebihan LED sebagai alat pencahayaan berbanding dengan mentOl
yang mempunyai filamen.
pr-*" -.__ I __ _ A )
- 1
‘ Bab 6: Elektrik dun Kernel!-§"'~‘l*‘“ F V Z “I
¥ ._ _ ;i&,'<-‘§'+§“>Tr?i:_.
* ' " ‘(-9. ff;->;;_‘-.'1.~{l
if‘-L Tenaga
.
Elektrik
.
Diianakan di Stesen Jana Kuasa \r".'.-V‘,-.-_'.-I',l_~
E Perhankan Ralah 6'8 hlngga 5-13_ Lihat bagaimana tenaga elektrik dijanakan di stesen lam kuasa ' “1_‘>‘
-. dengan menggunakan pelbagai sumber tenaga
.. ' . é'§_‘=_‘:‘J';,"‘-2.2!
fi_ 1vn—w-w- ~n||u;..;._.._;.__A _ _ "2?’
- V '~ '"—"-Iv '~=--—~»- __ fi;_________P____ _V _ __ _ _ Y__ ‘_ _, vr ';¢“._.._.-; . - ‘ _
SFBSG" lama kuasa Yang menggunakan sumber tenaga tidak boleh baharu seperti =-
dlesel, gas asli dan arang batu. u l
' "‘—' "’—~-~ ~~— _ _. __,_I_‘___, _ _, __ _ _ _ _ __ __ __ d.a4~; _-- " "
L.. . . l|
- t
Dandang _
Pen)ana .-‘_-
u I I l l l .
Um‘ | u I Menara elektrik ’
lurb|n
(T
Air laut Y D
Bahan api Kondenser
Rajah 6.8 Stesen jana kuasa terma

.'. "‘\!‘\'7“I§f
__'1_“1"
"U/;l=’“1T -'52--""“"
:.~¢=3'“‘-My-‘. --,»‘- .. _ _1.,
. " - . -. , . . . . . . . w,
,.. . . , H, _ _ .
{L Pembakaran Air dididihkan 1 Stim memutarkan , Penjana menghasilkan '

bahanapt r._ ' menjadlstim ‘ turbin '
I)
tenaga elektrik _ '
' ,i§\°<.*~_=\
‘Z ‘I. JD", Iii V -_ '__ _ = .3.‘ ; l . J 1“ . ._.. -r A:-Y‘ ".7 ;l'.é'i'
_ __- "an I “ ' " ' ‘-F‘ *1}.
' Tenagaklmia ,_t__#__,4 Tenaga haba V 1_ Tenaga kmetlk _ Tenaga elektrik

l " -- |—P»1f~“ ~- ~»__,= _ IQ .==<.e:»-- - =11!’ '-"~'- e '- 7» A "-'¢--7'-1-»= --»'i~r.-.- _.'l»._.".“_?-.. >,-L;~L';{:;’L;,__,‘, -1» , ,.,_,__ fill
2 , 'i,"zi‘=Jai1fiIa§t=t1as.ay.anifrtérifiuriakiintenaga solar. f -
~* -""'-"--- " - -P " . V V Panelsuria 1.',€:
keg.
1HnqQ& Qlekmk Rdjdh 6.9 Stesen Jana kuasa

tenaga solar
-fir-4
F A lm_
<“.\ -.H .
-\ ‘r
\ \~\\ '\ » --.\
_ \_. _
Y 5,"?
n 1 _ \__ ‘M
J 1
‘ > ‘.
A" x.1;
.\‘-.'.,.r
M.'., ""~~._ . .3 .
"ELM: 1 *~-e, ‘- I.
D "'l1'-ti? .~'-.1;-\
\u -91- L‘--~.. ‘-- ~ . ‘\i -
i
" '\ "1 ‘ \‘\;,_ ' V ‘ '
.:e '-\1'&>"-4;“:"-*"‘:“_ ~" “"""" “ ' M“ 7 "
. ‘ _ ’ ‘ ' ‘ ‘ " . » z
3 1' - Stesenilana kuasa hidmelelttrlk. A
Takungan air if
‘.5.
'. -'.'.'_::'_'_'.::'.'.'.'_- Terowong kuasa
P€I‘lj3I13
___.z
t
Menara elektrik
U.
Turbin
_ - - _ III -:-:-:-:-:-:-:-: Air mengali r

ke sungai
Rajah 6.10 Stesen jana kuasa hidroelektrik

..
| r ~=71-\'-
=--" =,a,,*>.:’-;;'
'1 1.>.. ~-~- iv.4 \
A 1 Air tersimpan L ._ Q lAlr mengalir dart T;_ H Aura" ah, memutaman Penjana I 2;
“ g . dalam
V empangan n‘ aras tinggike 1 _‘ turbin ' menghasilkan \
72.-.;c
l $5"
F ' '
yang tinggi
'2'-'»2.~'_' ':";' ". .-
w ,
V -ta arasrendeh .. ' ' 1 . . .1 . . . -
6 Infi‘
1 tenaga elektrik _ I
-" _:‘,,\1.u- _ -E‘, . 2-: ‘.;_». -1 .- .

J ,_ ¢___,___"_.__g . | _;_ I. Vt‘ 2. 1 =;>_ '.
.
__kt,. ’
| ‘
1. g 7.! .‘ Q .__fi ‘ll '
H.
eg
‘L1
__'} "
I 4-
_ ~' M
\"" rl -0
‘ _I-.'7
_ M‘,
‘F V _ _ Hi:
,._ .*":'*1 7'
1:”?N
.,¢'~»1 i
=~1'1B"§‘§'“-Keupavaan high‘
‘Q .=.l;'l=;a.=».-.1~;~-=Y.@" T ki fik " - an-It
A Tenaga elektrik "it.
<'
1»-gr=avit_i enaga ne ._., _ H 4
C‘-
_-~.__ 3.-E" iii?‘ “..1»v._l-.11;@-(,1.-_;;_._.;.'. E

_ .- Hr _ _ , '1
. _. . .- ~_- .. .. ~14,“ .P.'r..:\-{<:%
_ 4. g H :__ ll’;-h -
4 :;,.=.§r.::::~i‘;;-.:..¢;.».i;=1r~.@_tltrameatt-g;>tini§1 -;-1 Bflah
~ ‘tflf; ll-2).f_,>%lE"
Tf";'l'atit_ /l-ll _‘:___£__. ii!
El:: 74L _ Penjana .
/ ;
Menara _
Tapak
Rajah 6.11 Stesen jana kuasa tenaga angin
,‘ "' ._. .- . . "J,
I Bah ti: I-fl 1-|(H wrk d.m Kmn.|;;m.-mu <13:
l . ' l ' " ' ' - ». -.._ _ >7 _ "‘_'3.;<"{-

. - 2 -~ -3 _'.-.",v5".-‘
-w§"‘~-‘
.'-.
A -'0‘
..1=»
.--,A 1.,‘
_V
."sY 9’
Lil‘ $19560 lane Uranium Slim pcnjam ‘»r'.11‘.‘7'_".:“
1. < ;..‘
L t l» E asfi Yang -’tD 4,’. .-A ‘-.<
:llenQ9una.ka ._e._._._L»,. i
bahan 8P‘ 5'9?f~. '_,.z
#1. -’;_,
Pam
'" nukl63r' i._. _.
Menara elektrik a
-»~*"'“‘" D N D ll: ‘E’-—-% I

Turbin 1
‘1
' Reaktor __ am .
4-I
nuklear ,__ - ¢_ Arr laut
Kondenser
'
" i
Rajah 6.12 Stesen jana kuasa tenaga nuklear
l 'Ma|(a|1l5me
‘' Air dididihkan Stim memutarkan P6-niana

~ llndak balas menjadi stim turbin mwghasllka"
- - nukleaf tenaga etektrik
" l Bentuk Tenaga .
A -1 _. Tenaga numear Tenaga haba Tenaga kinetik Tenagael '

Q
Slim Turbin
Stesen jana
W ‘
CD kuasa yang _ ,
Penjana
'1, .menggunakan Dandang " '-, '-’
9 - biojisim. 0
0 OU
Q0 lZ__i_
Air- ° Menara
elektrik
Pembakaran
. FT: _— Pam -<-— Air laut

'1 Metana — Kondenser
)
- Biojisim ——-
‘.4 Rajah 6.13 Stesen jana kuasa biojisim

L’
. 1: ":}~__
-9.-<_
.
_ it ‘~ '
I r Y 1 >;>1. ‘ _ ‘ I_,. L, ...'. . , - .
'~a¢;:%.p>“:é- a ’*"°.‘<t"3-*~'= E 6 .. .
"Ex"? 1': "Q , 1 l" ._ ': ‘ 1 ~.;“3‘t:'$;-'r1§1l~;..".l“ .-.- ta; .~t-ii-r
.
Pa.-\-l 4-iglenagéi»
~ < V ~- ~ ~ -.<-#3 ‘-:=.:.-+§1.="
_T' -
_°"€9a kimia y_ _. 1 _" T611898 haba I - 1. ' Tenaga knnetik.
. 1 ' $51. 1%" *
T6"€9fi 9'9kfilkV ~; ;_-
(.
._.
.- 2
;~+-W‘ **‘*;.=~->~l;;;.yr-5 yeti‘,
._.» .1:-" ;t>.~. r~"~»<¥~*5’\ wt.‘ "*1;r~:»~.~»?,;;;.' '1»: .~“'%§§1r.%rf.?11¢*.;f r'w‘ - .
#1all m;_@* .15
"1'
g ‘-_-‘
I: T1.
‘l v _‘
'L .-“lg "ax
'7 . *7"
~- l . l D 'A“l~' ‘Tu 2. ‘:?“V\.ab
.L'l'>"" ¢ !\'
illwflll "U, '1. 3’ ‘I‘ xi
L ‘l &:‘e_
l I. ' UP
'. A ‘ Li_ It
i5..f ‘taa
11 33 ‘til .~*¥“7t3‘-l~a'~’
‘Y ==~""‘ " - *3;"'ll‘=~'§
. . _, . . . 1"\..2r*:‘
2‘:£tr*t~*~‘
mt-v"?~.»‘..’*-~#~'
~’§l-t 1*I-1i/l**’>>=;1r 1" Al’1:‘.4?", “ 4
. ‘I ‘ .I“
_
:‘.°Q.3*
1- 5-‘"1.-~. 2-.~.
n ,-.___
~£?'-'
-Q,.
V' ~.-_-, 5‘"i"~".£T:'.*_~7_“_ €‘“"Z-‘;:~§4'_,
';l__"§-",4 ‘_ -_or‘-""
15 fr.‘
F - _ Aktlvttlg My ,_ l ye.
fifty:
it » . .‘ , ,
Mgngulttptllkalt maklumat dan m0nmlm|n| lh gt
_" dijanakan (ll stesen Jana kuasa
_ - '
qitmnttr n
i ‘
lonagw'~ olokluk
‘
~ KMK, K|AK_
. STEM
1}’.
-cf:
5_'
’ ,
t,l“
1.1:‘
,
§ 1
‘= 1» “ Aklivlll h
.
-111%?“-. Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. ’_ _ V _ wmga perbincan
v______ _____.FEn\ -__y»..’.
Z. Kumpulkan maklumat yang berkaitan dengan b?*9d"ll“"l‘l ‘Hm 1‘ sumber ‘en "
elektrik dijanakan di stesen jana kuasa yang menggunakan P9 9‘ 398
seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 6.8 hingga 6.13.
(a) Proses penjanaan tenaga elektrik daripada Pelbagal sumber tenaga
“§*,‘f-7.1.5-‘fT~*~l‘1.‘
(b) Lokasi stesen jana kuasa yang menggunakan Pelbagai Sumber lenaga dl Malaysia.
3. Kongsikan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas. y~_-}-"3
\fi*v"
17
.'7¢"' §,_~"'
/“Y-.I
6
6
' 0
0
2;';r‘a"<_f_
P’
tn.
I-E‘
-»1;:!.~t
_ .,_ _ ‘I ' ‘.‘ ..( _ q» :
, . . - . . -.*,'_l'I-,_
i-‘
Arus Terus dan Arus Ulang-alik

2
. . .
Adakah anda masah mgat ta|uk Adakah Gas 9'6
klrik mengallr
I / l
ms elekmk yang ‘Blah anda melalui suatu konduktor dalam sa u
- - - arah sahaja atau dalam arah yang Q
*9.
pelalan d' n"9kala“ 2? berubah-ubah secara berterusan? "
Arus elektrik dibahagikan kepada dua jenis, iaitu arus terus (a.t.) dan arus ulang-alik (a.u.).
» A Arus Terus (a.t.)

Arus terns ialah arus elektrik yang mengalir dalam satu arah sahaja. Contoh alat yang
menggunakan arus terus adalah seperti yang ditunjukkan dalam Gambar foto 6.2.
la) LamP" Suluh (bl Kfllkulator (c) Kereta mainan

Gambarfoto 6.2 Contoh alat yang menggunakan arus rem;
Contoh penjana atau sumber tenaga elektrik yang menghasilkan arus terus seperti dalam
Gambar foto 6.3.
._..
"Q‘HER’
l ~ - ,_.\
__. .
Q
¢ ‘ ~
LP‘;-U Q |~-
- 6..-»»~~" >\~'a . ‘* 1
._ *‘*‘”’4“D“'-3'5. léi 1 ‘Q’;if
(a) Sel suria (b) Akumulator
(c) Bateri . Kr
Garnbarfoto 6.3 Contoh penjana atau sumber tenaga elektrik yang mmghasflkan arus W145 L
J Bab 6: Iilcktrlk dan Kl.-magnctan
Arus Ulang alik (a u)

5 ujgng ahk mlah arus L|L|\lflk yang arah .1l1r.\nnya bcrubah-ubah secara bcrtcrusan.
hgmkan Gambn loto 6 4 yang I11Cl‘|Ul‘ljUkkdfl contoh alat yang mcnggunakan arus u|ang»alik
pembakdr rotl (b) Pengenng rambut (c) Pendingin hawa
Gambarfoto 6 4 Contoh alat yang menggunakan arus ulang-alik
Adakah kebanyakan P€fl]3l13 tenaga elektnk dalam stesen jana kuasa menghasilkan a.t.
Osuloskop Smar Katod (O S K)

()5 oskop slnar katod (O S K ) 1alah sebuah alat elektronik yang boleh digunakaln
untuk menunjukkan perbezaan bentuk graf, arah arus dan perubahan voltan bagl W
arus terus dan arus ulang-allk Oleh 1tu, anda dlgalakkan untuk mendapatkan \ \
maklumat dan mempelajan cara mengendahkan beberapa suis kawalan yang
terdapat pada O S K sebelum menjalankan Akt1v1t1 6 4 Untuk tujuan itu, """
perhatlkan Gambar foto 6 5
Untuk mengubah
magmtud ketmggian _ ,_,_, , _
'"'*'-' ~="""' "’ “" . Tombol Kawalan
E; Keamatan
Untuk mengawal
»_ ' * kecerahan tompok
""' cahaya pada skrin O.S.K.
kan tompok
a
Tombol Kawalan Folgus
Untuk mengawal
ketajaman tompok
cahaya pada skrln O.S.K.
mengawal
cahaya melintasi skrln
- ‘-Gamb¢rfnt¢6.5 Sm dan wznbvlk4wal_anpsda¢@:8»K~- -.
$§'__
.?T~<-*‘ ~‘ .::',_.. ;'. J T-‘Q-'(
2.»‘ '1‘W" :r\,'\ _ Z: ‘ v
"";4\ "' ‘ '~/"'~‘y_.\ .',]\1g,;‘ r. \" _-.\v_--‘ -~~..
*'~§\* ?=~-"‘r“?\~."'~\; ~’.»*=»"?.-
55'5" , A -
' _-‘A f~'<'L,
QIPQL \- . _ _P~t‘gu1"¥\fg&gt3j *5,‘ ~<>i‘/k Liv:
' . _. . ~. 4 v~v'.'*-‘ '3 \-f '1. ,._,,.,-‘_~‘_ eaQt
\'_l,.
:§3?"
”§"'5.;< , ~
."fxjuitt
-,i~:%.'+>sq** Aktiviti _ . »- _ _
a <’1M~‘» M‘ ~-~" *5‘ A ktlvltl Ink“ .
-,1‘ Q Menggunakan osiloskop sinar katod (O.S.K.) untuk menunjukkan perbezaan bentuk
"IT
r‘ , ¢0
arah arus dan perubahan voltan bagi arus terus (a.t.) dan arus ulang-alik (a.u_)
Q ' Bahan
‘I’1 Sel kering _
57‘: ~
T; .,_;;u“‘-,. Radas
'n; V
i',€_-yd-"“9 Way?" F>e“YambUng. pemegang sel, O.S.K. dan bekalan kuasa

-*0
Arahan
1. Hidypkan O.S.K. dan tunggu sehingga suatu tompok cahaya kelihatan pada skrin.
*l_,u',;\_“.__. Matlkan dasar-masa. Laraskan tombol kawalan keamatan dan tombpl kawalan fgkus 1,
v,g,"- A. untuk mengubah kecerahan dan ketajaman tompok cahaya sepem dalam Rajah 6_14
2;: V h 2. Gunakan tombol pesongan-X dan pesongan-Y untuk melafaskan tompok cahaya ' I‘
7 . SLfpaya berada pada pusat skrin di kedudukan sifar sepert: dalam Rajah 6.14,
3. Hndupkan dasar-masa dan perhatikan paparan skrin seperti dalam Rajah 6.15.
1,-
~'>V
\~
14'
1y a
11-‘
\q_ ‘
F
'1
' V14
‘j
5f'=YjV"?T
-_"T.”'-».-f~"_'-f.
. a-T
J.-“K-'
.1 ~(Q
8'“"':-‘__
§<;~760$‘
. ilooobi
I
V};
1- ' 13.,
'1
‘f-él‘ Rajah 6.14 Rajah 6.15 V, :4

" ~ -1. ->.,
‘K.
4. Pilih input (a.u./a.t.) kepada a.t. dan laraskan tombo\ gandaan-Y kepada
':~_-*- 1 V/bahagian. Matikan dasar-masa. 23
. 5. Sambungkan sebiji sel kering pada input-Y (Gambar foto 6.6). ~;f7.
A
'§ »>.,\ “‘
I 1 ,1
\_ -' _;_ r..-
0 ‘F-
‘.' _' 0":
-> If" _ A.
Q Inca-1 f_
F; " - ——" O.S.K. .

4}-i
‘ -
in __-at
I‘, ‘
m-‘~¢\. f
**P_f~! _..
‘ 3' Se] kering
~'e[ A
, .
._ a Gambarfoto 6.6
_ \- ‘I V ‘ » .
‘-.,.,. ‘ .I ..‘
-. I '1
~ b
~_ i
“_ * I C ~~, "2,’
.‘:-1 ,—.. "L-n I
V’,
—» ~ ~‘ 1 - ." ‘J’. " " ._ .' ‘.‘ .1-
1-”»‘ .».
. 2
1'2"
\
K M Ba h6 EleInrk
I dan Kemagnotan
flu‘ A \..-
E4->m_. ._\_'-_- . n. 1';-»1>.\
5
‘Wv
-._ £1‘
'.;
- 9:». T.
'.\ :=;x .‘.
~.r.
"
VF
‘v 1 )
1
,
D
I
u
IA i ,
\ 4!’
wqq‘
Pe—rr»<;\» d¢arm,@I¢1%==r|p¢p<.1r¢n = :e0eFtr,a'1Q G um var» 31.1"" .1 .1 c1o
Ternml-'&m /uitar.y1=.’1<j‘ rrzeremaa €—rm5 nu L.6fiQ"I‘~ \‘fi8'MJ£:'&C E: ‘RCA .1-3 Q
;-|l|;;;(71gF1"_1E1dY1‘Y/
wwvv
7 H,dU;,W, d;,<,G| Tfmfid Perrr 1 an c¢.at-an pa er‘ s " > :=- Wrg _.v.m~¢kkan
daldrn H5161) 17
,_ . w 1 1 I
' 1 . Q1,
W. _ ,___ __‘-_ ~_ ~.‘_,_4_- _ ._. ._ _.-4
, 1 -*7’ ~ ;—~-~~—~~—~1~~~--—*~~~1 _
__ ‘_ M ‘ _;__ j___,.1.__> J..__~__ _i__ _..___4.., ._- _ - ._ _> ._.».-
1
J!
1 1 . >
' Jr’ ‘ Y ' I“
1 | . _ _ _ -_.. -__.. _ _.
.-. , ~.»- ---~ | <
1 -7
r —- ‘P
_ _ __$——u-_
.V i ia1
1
'
1
. _ __ _- -o~_--.
Q - v
1
1 I _ L
Rajah 0.16 Raw" 6 I

(I 1 I FL"
8 U1,|!1g|.lI1\_]1<.|1\§>1|||u;(]u/1c1n[>| uluri my) 11 11 . .1 r , \
4
p(.,}m[| (1.411 1.|t.atk.|n ;».|;>.u.m ‘Jrnn ¢;»' HI /1'1, 1 1 A I » r t
_
9 Hnd uhk m (1 1- n H11‘ 1 Po-|1\|1|<1.|r1(¢l1ltl,-h pa;
( ( .‘( I .II _ I ' ‘ 1/ ‘J ‘3"\m!UU*<m
( , .
dalam R.1;.|h (.\ 1 ?
v \
1
_ _.W _._. -_- __+-__ _-_ §.._
___.-. f_ ¢__.._ 1_ _. _.
._._¢.Z+--_4_- -'4 A -— - >__¢v_ ._._4.__._ _ ._.. - ..__ _ _.i_., _-_._.,_i,_
‘___.
‘
1; 1
._.. _‘
7
- » ..
1->_
L » ¢;__.-____.- _ >- -4-v——~—v ---—-- Y--—fi———
?__
_ ._\._. L1”..- __ _ __ ~ _. ._. _.__.--_ = .-+
—~
,.__4_-- _-_--oi-$——-J-— L__ 1 —-<——— - — ~ - --~ ~-— --~< ——— —--4-———-+—-4

._;__
‘*1 "1
-1
_._T
_ ___.‘{_- 9
Rajah 6.18 Ram}: 6 I9 "'-r ,. . ‘I
P|l|h input (a.u./a.t.) Bckalan U\

kepada a.u. dan Iaraskan kuasa -__;__
u‘ .1-;-‘z
'e*I
tombol gandaan-Y
kepada 1 V/bahagian.
Matikan dasar~masa.
Sambungkan terminal
a.u. 2 V danpada bekalan Ll
3...,
kuasa pada input-Y
sepem yang ditunjukkan ".”“-
dalam Gambar foto 6.7. “1
‘“‘4,j“l.
Perhati dan catatkan
paparan skrm sepem
yang ditunjukkan dalam
‘-"0 ‘kt
‘€ _';v’Y'
#1
Rajah 6120
Gambarfoto 6 7
" . ~*|=:~'} fl!- 1-1 :1 '4N35,;
"T »- ;u=,;.;;4.,,,-.
.,_:,-_._,_‘. =1-~;"_ - , _$_» __, if .:;q,..lB..
1.1-" -
a ¥=~*;q; PM -"JI > 1 '81-‘ -1} ug
_-‘c:_J-M - ~ i -
ho ‘ -1 ;
H'#'~‘-"W '*-".'.-5-' ~' -'- 4!_
‘a
<-:=-‘
"1 ‘"9-*1 " >31’;-#3; :5-.1’, 4,?->;
< - _-* I. - " |_
H _(~ i
‘-(C; .
"‘ "-351. a-,-fiv
--.n<;>.1’ " ‘“ ,34*".-..-,2'='-*§1>‘1 N
I1"1;"*z"_
._.a'‘"-J.,.‘Q‘
- -‘M>\.Pv‘.:_ -.-\<~f_j
,!>r~<=*.i "?
5?
I.
"\A
P "1-"31l+.;_; J. r§'.'\¢’E-‘ *.».T_#-;.‘1'~;» - "'r 3*.‘, ._/3'1 '.
13. Hidupkan dasar-masa. Perhati dan catatkan paparan skrin seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 6.21.
§‘.:>?:5 ~; *~.3_*
'.'.*“=;~r:=a<.:;l
'\_j,:_:~
.y.,__;
._ w A as %:»§i~
F4’-“J-'-|_v-~¢‘i'\
- ; { % ~,
=“;~.§:.fn_=: _§~f~ ~i;
I‘, (~ N
_ '-x
521%‘ I *~~ __a
111%‘ IN-
’* ' "Fig 0
}r§z~("*?"‘4
~11
20 Rajah 6.21
‘J 14. Ulan Ian kah 10 hingga 13tetapi songsang k a n sambungan

‘ ' terminal _ bekalan ku asa.
Réfilé’
_ Perhgti dash catatkan paparan K skrin seperti yang dlwnlukkan
_ dalam
. Ralah d. 6-22-
' 15. Hidupkan dasar-masa. Perhatl dan catatkan paparan skrm sepem yang ltunjukkan
' ' dalam Rajah 6.23. I
1
r .
4":-*:’
1."-1, I>:__
_,(
i4. 6
00 \._1
~ ‘J< ..;-_"'11_
-.,5"
j
'X- . ,. up 7
*4 1. I
¢,-
V‘ .‘4 ‘
J. Rajah 6.22 Rajah 6-23

*9“
§-___:
‘Q
-Y‘ ~\‘_:-'.;
,9?
4:., 54,): Pemerhatian
W Langkah Paparan s |<'rm yang d‘|perh an
t'kan
(L1-
F3‘$11‘1.3,‘J. ‘P
;;_-
5.'J,.; vé—>_'-_-;.
:‘»»-"1 an 1
if *
"1‘;<‘~“
I‘ '=;' ‘Yg§\:
~'~.
J T31‘; :1..
\.
!
__‘1,.-_Q.¢1~-.*/'1~ »be
. ,1.
-‘R \_ '~§‘.' -1
~ " 1...- 4;?
1‘\ -'
wk‘
*..‘1?~
3‘.1- ,
_ M“
" ,-
ll.
'{~‘:.»' '1? 1; ‘ ‘LY

‘FMTQ-'. ‘~
"'"
" ' . ‘ M7,
.1
.7
_
~_ |
., ~_, ..;-1f".|‘="l,_'
F .'<‘
‘| ' , ..; » J:
, V, $1,, , ,_ ‘ . .‘
- ; 4. ...*;.'- 12" _, ~ . ~ H ~':,,-;4.J'?,1»,‘-- '-- -'l;'“5" "3 ""“,_.,..~,.
--
.{. _J
.4‘' n_.il‘ 3! , Q; '1_v_>___ 1- ‘.7 -. V f :;i_n::‘_,»_§’.,
n-. O h ‘R 1' ‘¢-(I -.5“ "':'W'L‘-r;l_ '.»3": ".‘“"<2.p'-v-‘L Q'-
a." ff‘-"I R‘ 1 ~ . . 1_
if ,1 ; _.,‘
- V _;.‘.
D1,-,_~1-..==~¢ -1‘
,_“ Q‘ .\‘
-. » ..
Soalanakah fungsi O S K dalam aktiviti ini’?
1" AP - dan bezakan paparan skrin yang ditunjukkan dalam langkah 6 dan 8.
2. Banivansdua inferens yang boleh dibuat berdasarkan pemerhatian paparan skrin
'Q§|im langkah 7 dan 9'?
(3) lnferens pertama
(b) lnferighkssrhzrhatian pada paparan skrin dalam langkah 12 dan 14, huraikan
4- Bjfigjran voltan yang dihasilkan oleh bekalan kuasa. Terangkan jawapan anda.
P .
5. ASkfmakah
damdua langkah
mferens 13
yang
danboleh
15? dibuat berdasarkan pemerhatian pada paparan
(a) Inferens pertama

(b) Inferens kedua _
6 Namakan jenis arus elektrik yang dibekalkan oleh sumber tenaga yang berlkutz
- (a) Sel kering
(b) Bekalan kuasa
.- .~- ‘ N * 1» ;1'\ ‘ . 1 V 'r "‘ ""‘ ‘I “ '
._. r ' ‘
p nyelesaian Masalah Berkaitan | -

dgngan Bekalan Tenaga Elektrik
d lam Kehidupan
1 GeneratorMa/£1),flak“
‘raksasa' yang dikenali
3
sebagai genset daripada TNB
Pernahkah anda mengalami gan uan bekalan te digunakan untuk membekalkan
e1 ektrik semasa berada di rumahggtau di sek0lah?naga
- bekalan elekmk ganflan Semasa
Sekiranya gangguan bekalan elektrik menjadi suatu ;g;lna%gau:|2Et§f|an
masalah besar dalam kehidupan, dapatkah anda bayangkan
kehidupan penduduk yang tinggal di kawasan pedalaman
tanpa bekalan tenaga elektrik? Mari jalankan Aktiviti 6.5
untuk membuat model sebuah generator yang dapat
menghasilkan tenaga elektrik.
i..':_‘¢_.- _-.1.-.4 .. .- ' - " ‘
£1
.7" '0Y""\;~ I 1‘) . a >‘ Y - .
_ ‘ l _ __ . ,..- _ ‘n l‘,.\~|'»_ ' ,& ‘._:.:’; v; .-1 ‘. ,-'_ _ -[gr '__ _-‘ __,; _ I g _
Q5 1
.. fl \ ‘ 3:: -4: “v - i,_ ' -' A |>.Q_.~':.\ ~".‘c‘~, ‘fix; .. tug... .{'. .J if", 9:", \ . \ T
- ‘ ’
‘Z
1. ,1‘.‘;
<7 '51'
‘J
?¢ s
.»>
,~»-M
M7 \ 1. - ~>
L
~**-.~<¢ 1
l
\
Q
4;‘~. ‘gs’. -._‘f‘:
_-
'~,,-
'~
1»
~.'a.=~,
--
.9 ,__r-
‘ a‘ 6-<-.k_. \
. 1,.
.- ~
.'__‘<|‘ K,
,.
.. -~
,__-1
’ ulggfi 1.
1
‘
.~..~ -1 ., .~
‘T;-ii'- .1.’1'-‘o"\_§_=\‘_»';-.>'‘W:'I~;__¢'_
. *-'
‘a - <,1,.- ‘-
~# -. -1-
__ .-
M_.
- ,__ 1
:;"¢"~~.JA.""*u,. -.
",
$ ‘-
‘Q!
‘
- .. - <l.\-0‘- J~_..,v.' ;-' 7'51

I{L5-_'.
Tr.w " ._y, -1' v‘ah,-~ 24,35‘I153-}

-._ I i
‘\$‘,.A..’-"-To‘.\'n" . A-K‘
‘:2 ‘-0
' '_ -%.-
‘J-:-45”?...:',
-_,-'_W"\Y1"
.,'A.' . ’ , ,_;__Lt.-£
': 3
Re
7_
gr-;‘.'"¢;-1 6.
|:I'
'. ‘V
,___ ~__
"' 1':'-» .-_'_._», ‘I
9
“-ux~'
-4' "qr"-’_:'
¢_
!._
2' ‘/,_-1-_-,.'?'
_. Gr“ M r ’
'i~v’1_"li*‘3i’§¢ 3' R1
-1 P”;-»
J‘*>\"-
*fi\'
'1n
Q.,"
'1.
A‘
V
Qg.1‘-11
O Contoh-contoh inovasi -H ‘A 1
;1-\-2 1.‘
~'j“'
.%¢
Q
{N1 ., _ lg.‘
f._ 31,40 ,...
@»:'J*a;<='“~""Q"-':_n‘~»\
1. 1. ,»?_‘ 3‘ IO
" 4-5;»
; ".l .-0
_, '_
D-__';.‘¢.
'_
n g
ya.9“
Ii’..
Li‘); .
2 :§~_\l"~.'.xfi_'§Q _2 ,
I)-:4
"\‘ 31¢,
‘:5? '1, '*.\. ,0
l lf:
“Y
"L 1
1,
_A
Q. ;l;
zf
"“-5- .1_~r§3$1~
:I{;~<;3-"1.2.Nxig.
~ ,_.
' 6 ~
1
l
. tenaga
Penghantaran dan pengagxhan
elektrik tan a wa ar (Wirel I ~
66
“x~1v
All
5‘? Atap dengan sel suria transmissiorlaand lcllistributioixsj e ecmml
..;_
I ‘W ~ Mel“/erap dan mengubah tenaga . Mengubah tenaga elektrik kepada '11”}§¢*
‘nfli l"‘S“‘_’\~"4
.41 . ' solar kepada tenaga elektrik tanpa tenaga gelombang radio atau mikro .»y;;.
;l4_~"‘»-“Q .. k an alam sekutar.
_ _ _ _ secara ‘\Q‘=_ 41
.1‘ ‘c
1‘ 3"
l l'T\el'1j9j8S untuk dxhantar dan dlaglh
~74 J »-
5" "64 " "ff"
‘ I ‘l Q
tanpa wayar ke alat elektrik yang dapat
mengubah tenaga gelombang ’radfQ_'
11!
2 *, K O 6' ‘
1 kembali menjadi tenaga elektrik. -1;; .
‘Z!
:1"'r_ gt 0
,1.“ .
1 _-,. ' - 3. Bentangkan model atau inovasi yang telah dicipta. ‘-l
.~ ,1
L
. »_
Ly I
i ' "0':
.
7.
,
\ "lg, 1‘ g -1‘. '_'| P. VT‘. '|4__"__:
a ..
‘\ ‘I "'_»_»
M
'46
.‘_ I? 5'-r-‘F
1: .>. 6- 1»?-a.t., ‘¥l¢.-/.~a1.-'»’_%a.::~v>~.w.y».¢"1~»,=s?’:>',*1f-wlf? -1*. .— \v
-1 ~ 12%, ~ ‘ -Y k~.3
Praktisl Four-matif 6. 1 l y A 7 5 W
l. Apakah yang dimaksudkan dengan sumber tenaga boleh baharu dan sumber tenaga tidak
boleh baharu?
2. Rajah 1 menunjukkan tiga susunan, P, Q dan R dengan magnet dan gegelung dawai yang
bergera]< atau berkeadaan pegun.
Gegelung berkeadaan pegun Gegelung bergerak ke arah magnet Gegelung berkeadaan pegun
LED LED LED
Magnet bergerak Magnet berkeadaan pegun Magnet berkeadaan p¢g\1"

ke arah gegelung
Sugunan P SUSUIIQH Q 51181111311 R
Rajah I
(a) Dalam susunan yang manakah LED bernyala? Terangkan jawapan anda-
(b) Dalam susunan yang manakah LED tidak bernyala? Terangkan jawapan anda‘
3. Apakah fungsi sebuah osiloskop sinar katod atau O.S.K.? A
4__-4
. -. ~ ., r. .-1-.--1----.—— mg
1 Bab 6: Elektrik dan Kenlagm-tun \
Transformer
;
“\*
kah anda melihat alat sepem
"‘v\_ -___
AK Y§‘-‘"9 dituniukkan dalam Gambar foto 6.8

dl kawasan tempat iingga] anda?
Apakah k9pem|"98n alat ini dalam
‘
1)) M kehidupan harian’?
Q‘
Gambarfoto 6.8 Transformer
Transformer lnjak Naik dan Transformer lnjak Turun

Transformer merupakan alat mengubah voltan bagi arus ulang-alik (VM). Transformer ringkas
terdiri daripada satu teras besi lembut berlamina yang dililit oleh dua gegelung dawai bertebat,
|. iaitu gegelung primer dan gegelung sekunder seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 6.24.
r‘".1r_,;-i :.f:_:. 1; .:_ ;:..1i_._:* ~ TCTES b€Si lembut

berlamina
1
I
l
N I
, JI
' I
Bekalan a.u. I * Beban
Q CCDCC
k.‘_.- Il l l l l "4'
UI
IIIIII\ ~
I
Gefldunfl Gegelung
Prim" sekunder
Rajah 6.24 Struktur transformer ringkas
Terdapat dua jenis transformer, iaitu transformer injak naik dan transformer injak turun
seperti yang diterangkan dalam Iadual 6.1 di halaman 178.
3?? »
Q)
,
Q72!
"L'?PM
v-
(
Imlmil 0.1 ’im;;_\/(mm-1'in/14A !ir|I(\ ilrm !nm.s>/on/ir'r in/ul\ turun
‘Iranaiormor lnjak nolk Transformer Inlok turun _
l (icgcliurg
u"ii"l""i~i .7 -, _ y, “W (Jcgulung
priim-r " '31-_f.',i_‘..5r.;;_‘ ("~'8“|l1l1g
l‘ri'"“" 1, "'5? ,./ sckundvr Wkundcr \
I iw|§¢
"
ihlifii‘ ' 3?
"'
L ._._.
Bckalali a.u.
?’“‘@ri
1*‘
_.,\_.. . .p,‘_i._‘-.
pj '§‘:i§1
1*?-~@-.1
g"é.:'*‘1w
iiclmn l"*
i
,,r
wan
-wax,
E v
»-—~ ~.n_.-
r
,-...,
" ~ -
Be
ban i
in
- T 5'."-.uY= ' l¥ck.\l.\na.u.
1 r E-~'‘L ‘-fl" 1-5*!‘-7
_<__._~.~¢_
'1 ‘
i
Simbol Simbol
jg §(€ ' i
‘<1
V°"a" Pfimef (i"P\1i)- Vpl yang merentasi Voltan primer (input), Vp, yang merentasi y
gegelung primer adalah lebih rendah daripada gegelung primer adalah lebih tinggi daripada (
"°“a" $°k""d9' (°"1P"i)» Vs. yang merentasi voltan sekunder (output), V5, yang merentasi
999°|""9 $9kU"d9F- gegelung sekunder. 1
_.r
Bilangan lilitan pada gegelung primer adalah Bilangan lilitan pada gegelung primer adalah »
kurang daripada bilangan lilitan pada gegelung lebih banyak daripada bilangan lilitan pada
sekunder. gegelung sekunder. T
W — ——~- W - _ ___ _ _ _ 1;’ A i_4_,,,_____ __f __, _ _ __¢ _,'____:,_: __ ,_-~..;._.._— ..:" —~—|-»~ __' V-v—*--V-~—'—‘----—---1--u;' ,_—_;
lalankan Eksperimen 6.1 untuk membina dan mengkaji fungsi transformer ringkas injak
naik dan injak turun.
I Eksperimen 6.1 >—_'- -r...- . -. 1‘-1'LI1.wA
Tujuan
Membina dan mengkaji fungsi transformer ringkas injak naik dan injak turun dengan
menggunakan teras besi lembut beriamina
_ Pernyataan masalah
Apakah fungsi transformer injak naik dan injak turun?
Hipotesis
(a) Dalam transformer injak naik, voltan sekunder (output) adalah lebih tinggi daripada
voltan primer (input)
(b) Dalam transformer injak turun, voltan sekunder (output) adalah lebih rendah daripada
voltan primer (input).
Pemboleh ubah
(a) dimanipulasikan : Bilangan lilitan gegelung sekunder
i (b) bergerak balas : Kecerahan mentol
gi (c) dimalarkan : Bilangan lilitan gegelung primer
; Bahan
Wayar penyambung, dawai kuprum bertebat dan mentol
i Radas
I Beka’an kuasa a.u. dan teras besi lembut berlamina yang berbentuk-C
reg
‘17s
Kmu Q
I 4
[ Hal» la: Iéluklrilc dam Kurrmgimlzm
ProsreI _
duf ‘ 30
-
|||Hrl|i
'
(ldwrlli pa(Li
-
.:(|(.U lmigan
' 1 .-
tr,-mg
t ,.
Langkah
|||||k4i'
1- . | _()i rliifl I ).<i
r-‘l"mrnnn' untuk
~ - -
inornlmntuk -
Im‘.-I |* H‘ ) -. ~ mlii ' J“ ' ~ taeriagwiaga
q‘.(J(,-|llIi(] |r|I|IH.'I ;(.4| . yang i |lun]ui<l<m| d;)|am
/Xrriulir-rm |r')fl()(1,’;h-|,3Hg(,qJ'1h
i:'ll£1‘v‘().2!T)l‘
[wk
7 4- purl.)
H», |')‘ lililnn dawn:
. _ smtu
_ lagi. lcngan teras |‘.(J‘1'Jii,1Iil5J1?1!l f;f:r!|;:’;.'a
1 _| ‘C -4 _ I - - '
H'Ur|(i‘Jfi(]F1|ii4F1iI bckaiarr )<U;,;;8
2’ [H-~.i |i.-nilalli yang] l)(.f||vliT\IHd untuk mernbc-ntuk _
K Wm‘ .;i.-l<\|n<lr.-r +".<:por't| yang diturrukkan dalam i ' '
Urryrr
.
J
I _
R<|j‘*‘h (L/5' - | 7 I ' t ,

;_ gnrriirioiiiigyjkriii gage.-lung primer pada bekalan kuasa a.u.. Kemudian, sarnbungkan
1 nu,-niui I’ inorontua-.| gcfgolung primer dan mentol S rnerentasi gegelung sekunder
; ,(»|)()i|i d<||;un R;-||r;1|1 (1.25.
Bekalan kuasa a.u.
;;<0 -
‘; - Q ‘ti! ‘4 H
(icgclung primer
(30 lililan) §*~*$
'l'crashcsi lcmbui , .r ‘ I
lwcrlnlninu hcrbcnluk-(I _‘“ M _
“‘Y'
Gcgclung sekunder
(15 lilitan)
"*3‘ \. I
Rajah 6.25
4. Hidupkan suis bekalan kuasa a.u. dan laraskan voltannya pada 2 V.

5. Perhati dan bandingkan kecerahan kedua-dua mentol.
l 6. Ulang Iangkah 3 hingga 5 tetapi dengan menggunakan gegelung primer yang
,= mempunyai 30 lilitan dan gegelung sekunder yang mempunyai 60 lilitan.
Pemerhatian
W " , ’- V ‘ ‘t ' ' V_ J '; -_’-I-.,I>'>" ‘f ," 1.:-A
_ Bilangan lilitan ‘ r ,- Bilangan lilitan i K'F°fa'f'?f' rm"/W?! _. a;g'_;:3

9@9@l'u-ng pri’mer._.N,,_ frgegelun§";elrun¢ler¢=rN,g -P, 1' - ' .- )5‘ ; -V :_
' _my * _ . V 1 __,= . . __ _r_
» V» I I ,_ ..,
. ~'!,, r ‘ To _. . ., _ r I —‘
'.-—_',- - ‘
-_ r‘ _ '
.."1.
_ -_-4__-
30 15 i ivy; r‘ __1'~ -I-‘ 9‘ J Q ,1“ -T1. ‘I

~" . < ,- ,.| ~, “Q
30 60 *'iv.1F:.+;?=-;'?:;a¢»;;=+rgr. - ~‘
V i Kesimpulan
- 8 Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
K1'!I_\F"§'I-‘H-_"'r'r.\
es» _iT
‘Q;
Q Soalan
k 1. Berdasarkan keputusan eksperimen ini.
F
f
(a) Apakah kesan terhadap kecerahan mentol jika Np > NS?
Ti ‘ (b) Apakah hubung kait antara Vp dengan VS jika Np > NS?
(c) Apakah jenis transformer ini?
2. Berdasarkan keputusan eksperimen ini.
(a) Apakah kesan terhadap kecerahan mentol jika Np < NS?
(b) Apakah hubung kait antara Vp dengan VS jika Np < NS?
(c) Apakah jenis transformer ini?
3. Apakah yang terjadi kepada perubahan voltan bagi arus ulang-alik pada sebuah
transformer jika perbezaan antara bilangan lilitan dalam gegelung primer denga
. , n
. btlangan lilitan dalam gegelung sekunder ditambah?
4. Mengapakah bilangan lilitan dalam gegelung primer dan sekunder adalah berbeza
dalam semua transformer?
Y4—-
mi Y;
Fungsi Transformer dalam Penggunaan INFO SRINS

Peralatan Elektrik di Rumah Arus aruhan yang terbentuk da|a FT)
Di Malaysia, voltan bagi bekalan arus ulang-alik yang teras besi dalam transformer
ciikenali sebagai arus pusar_
dibekalkan ke rumah ialah 240 V. Berikan satu contoh
Pembentukan arus pusar dalam
peralatan elektrik di rumah yang beroperasi pada 240 V arus transformer akan mengurangkan
ulang-alik tanpa menggunakan transformer. kecekapan transformer. Oleh itu,
Kebanyakan peralatan elektrik di rumah menggunakan teras besi berlamina digunakan
transformer seperti yang terdapat dalam pengecas telefon untuk mengurangkan arus pusar
dan meningkatkan kecekapan
bimbit (Gambar foto 6.9). transformer. Teras besi berlamina
terdiri daripada lapisan besi iembut
dan Iapisan penebat yang disusun
secara berseiang-seli.
Transformer
Teras b€Sl
berlamina
k J
Gambarfoto 6.9 Pengecas telcfon bimbit
Adakah transformer dalam p€ng€¢aS Ieiefon bimbit

transformer injak naik atau injak turun? Man Jalankan
Aktiviti 6.6 untuk membincangkan transformer ‘dan. fungsi
naan eralatan elektnk d1 rumah.
transformer dalam penggll P
{L821
KPM
,,..
_______i
- w ;,,- . , 1|-.1‘~__' _._ @;-rtwr v "-1- . ,
-‘H. \ “I-»
'2}
;r-= 1:
4 \ 4 _
‘* __1.,‘ \. < _ kt._ _,g:E.<_;~_**.
.1 ",4 c L
. .-fr_I§-
5:’ _‘..‘,I~_'_" ,‘ ‘Ea ' '_-,:~ :3 Y“ -_,: '1': '- ‘ck K‘ . ' q,‘ "as.‘I&_‘\\.'1:!‘~:'\ 5;
M y,
r ~ r- ~- *-~ -1,--_' “;.r.(.:.r‘r~_‘". >1:--.3-*1‘-"'..::r-5-.@ .-
|-
5:|-A I ,r 0-.. ‘
v '. .' \
*1, '_v.' B
\- _ ; 4\ ‘ \
-."'_ " 1
(Y '<
K; ~
¢‘ '' in \‘- '\_f<
Q
F» an
/< ,4‘Zr. -»,a v-4 ,\ 1 u Q‘ Q
11?‘
‘ ,_ . ' _- X \ H‘
_&~ . ‘ ‘~11
,7 ' 1 _,.'»r - . 1‘
-. ‘ r.‘~ *1V _ . ‘I “ p- .' -.1" ,-. \_-J§..*".._, 1- ..‘k.:' ‘I
" vr N" ‘ r. ‘ .. e . \ Q \ ‘Q ' ' '
3;‘ ’.1__, . H- _ A‘ _\~ *}L._ ., we _‘. 1. v. -- ‘ r.‘ _ ‘ i .9.
. . 1 my-.
_ ,M~'_- K,i
Q ‘ Q \'.4,,¢‘ . ‘ ,
-‘\»..v.»1__A*\_-.
. "1 . -, Y
'\_~-
-'.~_
st "'~
'-.
' Bah 0: liiektrik dan Ko|na|.g|wt;\n
‘H-,_»-1‘ -_~-,._;.:.”---~; '. g \ ‘V ‘
~-.- ‘r .,_ \~-~»~‘*
§.< ‘ " > _ .~ iev
f .12-. .t
5 l 0
'I ;_,_‘.:,
~’=Q. '
a_-.1
r¢"“*'.'\-J_'. Tn‘, ‘- ’ -‘.-
, _ » '5‘ _*.
; 1'-9.‘
\ \ '\
,
~=.. . _ ~ '0
‘~"‘ “~17
S‘,-7-»
.~~f" -‘o "
{'1 yi; _‘-Q‘.
4'4.
.'__f '_ ' g "I. z""\._:“\T?_>-\Ei;\2_ .\:*‘
".1: r
.\
p. '6‘\
' :"5' ‘ ‘wt> '5 ."u \ fl '.."$ '5
, gtlizg-‘f"~|‘?
)7
,,.
- .__| _-J, _ ‘.~. .‘ ' ' ,c'
- -. ' ..-“£4 ..~17]
J ‘~ '4-1 I‘ ‘T ‘ §'
in ‘rd’
~'
L -wt};
5 T‘._.a-
f.
1»./‘r. __}:\'~, ;-
I F.'..='~~.:~.:~.;angI<an transformer dan fungsi transformer dalam penggunaan 1 "'1‘r ‘_ ',r .
;‘E'5.‘..-33311 efextm at rumah ~ KMK 2‘ $5?
.
0 Aktiviti . - '\ #3
Arahan penggunaan I, ‘ ‘Y -4
.a,if,l»‘ "
N 1
‘. -3:an§<an Ei'\ii\'iIl ini secara berkumpulan. __ti‘§n___°|ogi____._

_. Gunakan peibagai sumber untuk mengumpulkan maklumat tentang . ivjr. LJ :
rl‘ K
,. ensormer
r dan fungsf~ transformer dalam penggunaan peralatan elektrik di rumah \*_ ‘ _ 11'.
s¢é"».:\'
vf._'u
U
1
Contoh penggunaan transforrneridaiam peralatan ‘(W -
' ..'_-.
'r_.-,
,-..__
‘* :¢i+'§._;
1 2 -.“‘l
1 - " " .
1:;-'-(‘K - T
_.,‘
-5 --
an-nil--v
I I - , "” T "\ .( Y ix A‘
- @ ~
1
‘ \
'0
.\ _. K0.,-- r
\\ - .~.-;,-'
‘'V’‘B‘
-_,
- ‘ ._‘><'
¥\r
ta) Pengecas bateri 1.-,.
I-A'
Io?
_$?E'.,
‘#1
y ____fi§
(b) Pengecas telefon bimbit (c) Kotak kawalan Q- .
.
C
komputer riba kelajuan kipas siling :11-
.,__
'.: 3'“-‘I-s
4.+;-sir
';>.-3
,'~:>*+:‘,-:"r;'t. f!.1'£».:
1 4-:
0
Q 3. Bincangkan maklumat yang telah dikumpulkan.
4. Bentangkan hasil perbincangan den g an men unakan p
ersembahan multi TTI8 d"I8.
' .$1v‘
-’,I*"7'r¢-'\ " ~\v:,'-. -.@7l
_ *_./V-.4‘it
; <._14‘
Penyelesaian Masalah Berkaitan Transformer dalam Kehidupan

Rajah 6.26 menunjukkan satu contoh peralatan elektrik di rumah, iaitu kotak kawalan kelajuan
kipas siling yang menggunakan transformer injak turun. Apakah rumus yang digunakan untuk
= menentukan bilangan lilitan dalam gegelung sekunder untuk menurunkan voltan input
240 V menjadi voltan 2 V hingga 10 V?
tllfllll
2V
/' . / \\ \ 6V
1, .
.\- ,_
Rajah 6.26 Kotak kawalan kelajuan kipas siling
‘ E21 KPM
\
i-i—_ii
Rumus Penyelesaian . . __
N ‘. b h I . - ' fer k e adaL voltan sekunder adalah sama delngan
- elgszilltifiiflrggan
u s 0 hlltiin -.» >- <1\- »'-
\
v.
gCl.f:',8l2l111f:’»,Clvli‘|:1cFrlllpklda Tnilaniim lilitan s@8@1““g sekunder da am S rmel-_ Hubultg 1
knit mi boleh ditulis dalam rumus Yang benkut .............. .- -~ ~.__

l
s I
- . . - _ - . - . . . - - - - - - - - - - - -- 1
¢
1
dengan voltan inPut gegelung primer atau voltan primer i
f Xr1=fi volta n out P_ut g egelung sekunder

rimer atau voltan sekund cl’
l
I vs Ns l
bilangan
bilangan lilltan
iitan gegelllllg
gage sekunder
":=:*a<:
vF2:1;2:
I
\
\
~ - - . - - . - --
Rajah 6.27 menunjukkan sebuah men tol 40 V disambung ke bekalan kuasa 240 V me1a]ui
sebuah transformer.
l
ll /‘”"’—'___—
240v@ Np: :2o

€§,,, <59...
>i
______/'\_______
Q_Q,09l.%Q_ .
Rajah 6.27
Berapakah bilangan gegelung sekunder, NS, supaya mentol dapat menyala dengan kecerahan
yang normal?
Penyelesaian
Mentol akan menyala dengan kecerahan yang normal sekiranya dibekalkan dengan voltan 40 V-
- Voltan output, Vs = 40 V
o Voltan input, VP = 240 V
- Bilangan lilitan gegelung primer, NP = 120
_‘_’z=§s
r v.) N.
240 _ 120
40 ' N."
1vs=12o><%)
20
Bilangan lilitan gegelung sekunder, NS = 20
E52 KPM
‘J
PP"
:'
l Bali 6: I-Zloktrik clan Iieimngiu-tart

I .
I
if
" it
'
smear 6.2 '
'—' '_~ r I _1~ I -r— ~t~ . r '
. 1 Apakah transformer?
2. Gariskan jawapan yang betul tentang transformer.
(a) Transformer hanya bcrfungsi menggunakan arus (torus/ulang-nlik).
(b) Dalam transformer injak turun, bilangan lilitan dalam gegelung primer adalah lebih
(besar/kecil) daripada bilangan lilitan dalam gegelung sekunder.
(c) Transformer injak (naik/turun) digunakan untuk mengubah 25 kV kepada 250 kv.
(d) Transformer injak (naik/turun) clipasang di dalam radio.
3, Nyatakan satu contoh P emlat
- an e l ektrik di rumah yang menggunakan jenis transformer
yang berikut:
(a) Transformer injak naik
(b) Transformer injak turun
4. Rajah 1 (a) menunjukkan sebuah transformer di dalam pengecas telefon bimbit yang
disambung ke bekalan sesalur 240 V yang membekalkan voltan 5 V untuk mcngecas
sebuah telefon bimbit.
Transformer
Rajah I (a)
Rajah l (b) menunjukkan rajah litar bagi transformer di dalam pengecas telefon
bimbit tersebut
Z40 V Np NS = 10 5V Telefon
bimbit
Rajah 1 (b)
(a) Hitung bilangan lilitan gegelung primer. ‘
(b) Adakah transformer di dalam pengecas telefon bimbit ini daripada jenis
n
transformer injak naik atau injak tunm? Terangkan jawapan anda. Q
w.
LQQ
KPM
1
' & at, _> W .
‘l i
g ~.
Penghantaran dan Pengagihan Tenaga .:TI

Q ' '».».\~‘u. 4 ‘
_ \<
F""9si Komponen dalam Sistem Penghantaran dan Pengag||-(an

Tenaga Elektrik
S‘
kzstem -
Pfiflghanta-ran -dan pengagthan - yang menghubungkan stcsen
tenaga elektrik . . jam- (mm
ruma anda dtfunjukkan dalam Rajah 6.28.
P . 4 _ 777,7 V»T:T4 7 7-“T: V V TTAITT ‘V T7 T‘

enjana or stesen jana kuasa Arus ulang-aiik dan stesen jana kuasa liil komudtrinttyn
lazmmya me"9ha5'"<r"t" arus diahrkan masi_ti<. ko dalam stesen transformer injak nark (B
Ula"9‘al'k dengan voltan 11 kv -~ I Di Slfll, voltan arus ll|1ti1(,l‘3ltl\' rtinaikkan kc 132 kv 2?‘) RV ate’) if
atau 25 kv. t 500 kv dengan tncnggunakan transformer |n|ak naik. I
I32 RV!
'1 k\’/ zrs ttw '
Z5 liv 500 kv ‘Q
. .1
~__ l
____ saw i
ll 240 V 415 V 4|; V
ii‘
._,_
\lf
Romain “jam Hwpnfl

PETUNJUK: - Rangkaian Grid Na8i0"9l
A — Stesen jana kuasa - Lapangan suis
Bn - Stesen transformer injak naik — Pencawang masuhmfna
B, — Stesen transformer injak turun Uk[T1__iT-
O 1 Pencawang bah39'a"
f'7' "
fiat if
. . .___.-.-...-..u_.-_ H.l.kmkd“"K“'“*\i:Iwln|1T
r' V
H U|_mt; .l||l\1 trmqnit
_ voltan tinggi
' . itu ken
. Wu grmnnya~ tiialrikaii
. . nielnitn s'itu um:T at W*w
. , _ "- _
l‘ Mt;
g/(ll .
tiiktlli-Ill snirttgzti Rangkaian Grid Nasional (C) 80Dert| tiztla In _(|aml)nr
. ‘ . foto
J tit
man ktlljml
haw. l )_
Wnghnmdmn
.17
_>
'p§
or
-,.
i
l
(
|
1
i
|r
J KdhgllicltglllllllilldliLlI'U5Ul1lI'l)!,-Ellll( pada 500 kV Kahcl p en g h'intaran
t ar Us. u la ng ».t|tk pada
' - ]3_° k\’ tii
tli scp.injang I .t*huh R ti‘
tva Utam
' t -.9 1: lat
' an. stescn jana kuasa Tanjung Kling, r\lelaikn.
. j _-»_t
u
|)engl'|1lfllilI'l]Il melalui
.. I. Q
jarak jauh
I tI .
' A
H _-____, ___,.- _
iI""'l'i"~;; . Di penghujung grid ini. arus ulang-aiik mengalir ke
C '$< - lapangan suis (D) di pencawang masuk utama (E‘).
Lapangan suis ini memboiehkan tenaga elektrik dihantar
Kb1.:.:Q:O. Y
Y WI " ke pencawang bahagian (E2) apabila diperlukan.
_ Lapangan suis ini juga digunakan untuk membolehkan
.v\
stesen jana kuasa dan grid yang tertentu ditutup untuk
kerja penyelenggaraan tanpa memotong bekalan elektrik
kepada para pengguna.
g
--.
33 l(V ' I
Ii‘ __ .,_
Kawasan industri berat
Pencawang masuk utama Lapangan suis
33 kV llkV
DI pencawang masuk utama (E ) dan pencawang
bahagian (E2), arus ulang-alik dialirkan melalui satu siri
transformer injak turun (B') dalam stesen transformer
injak turun. Voltan bagi arus ulang-alik ini diturunkan
Kawasan industri ringan secara beransur-ansur kepada nilai voltan yang berlainan
untuk dibekalkan kepada para pengguna mengikut
keperluan mereka. Oontohnyaz
~ kawasan industri berat pada 33 kV
Q kawasan industri ringan pada 11 kV
~ kawasan pejabat. perniagaan dan perumahan pada
240 V
KPM
'__ E
-" Kesan pada Kediaman yang Lokasinya Berhampifa" “"93" pilon Rmgkaian
Grid Nasional hantaran pada pil()
Arus' ulan),
' 1- alik
' di.n1,£\n
> 1 voltan
1 )anb
1 1'tinggi7' dl3lli'l\21fl
' I’ ngeltgugdedan elektmmagnet
f yang n
R'ang kt“;
11 in CJrl'(l N<' ’lSlOI1"il§£Pt't'll
. .* ' dalam G anibarfoto ._ - id n dapat dlkesan A dl. kawasan
, dihasilkan
kuat 4 .- oleh arus ulang,_,alik
- pada voltankyang 1xiii!“ elektmmagnet
a im_ dengan
berhampiran dengan pilon tersebut. Perhatikan esan _ k df k ?
menggunakan kompas. Apakah yang terjadi kepada kedudukan Pemmlu Pa ‘I OmpaS'
a@/shku
Layari laman sesawang yang beflkut
hflpsj//WWW. tnb. com. my/
- nnps,-//www.sesb.com.my/
htfp://WWW. sarawakenergy.com.my/
Apakah kemudahan yang diberikan
\Q\
U oleh Tenaga Nasional Berhad
(TNB), Sabah Electricity Sdn_ BM
(SESB) dan Sarawak Energy
1.; Berhad (Sarawak Energy) kepada
l - pengguna elektrik di Malaysia?
5;‘-
Gambarfoto 6.10 Kabel penghantaran

pada pilon Rangkaian Grid Nasional
Mari kita jalankan Aktiviti 6.7 untuk membincangkan isu kesan pada kediaman yang
lokasinya berhampiran dengan pilon Rangkaian Grid Nasional.
at.-
' LL 4 Q’ .r~ '§>
Membincangkan ISU kesan pada kediaman yang lokasinya berhampiran

dengan pilon Rangkaian Grid Nasional °° Aktiviti
KMK» KBMM
Afahafi perbincangan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan maklumat yang berkaitan dengan g so . .
isu kesan pada kediaman yang lokasinya <_-_-_>-//’:;‘g
berhampiran dengan pilon Rangkaian Grid E ""_’_.'/
Nasional seperti yang berikut:
(a) Kekuatan medan elektromagnet berhampiran » -— f
dengan pilon Rangkaian Grid Nasional.
(b) lsu kesan medan elektromagnet terhadap
kesihatan manusia yang dipercayai dan
disahkan oleh pakar perubatan terkini.
(c) Cara penyelesaian isu kesan medan Gambarfom 6_1 1 Kediaman yang
elektromagnetterhadap kawasan kediaman lokasinya bemamp,-mu dengan P,-)0"
yang berhampiran dengan pilon Rangkaian Rangkaian G"-d Nan-may
Grid Nasional.
3. Kongsikan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.
,,.__
5&3 :3-. E1: L-.11 3: 5.; :- ix: .1;': 5 1.1 .2
Sistem Pendawaian E|6ktri ' .

Sistem pendawaian elektr.
k d‘ Mam“ £9’ CABARAN
MINDA 4‘
. . 1k d‘ . _ _
dua )€fllS yang berbeza, iaitu ll)3::]aY$If! terdm daripada V Tenaga Nasional Berhad (TNB)
mencadangkan kepada pengguna
“T” tynggal) dan Pmdawaian ti awalan sat“ fasa (atau pendawaian satu fasa yang
dltunlukkan dalam Rajah 6 ' 29 dagagaasa
I1 . O.
sePerti yang
menggunakan lebih daripada
10 kW atau 50 A supaya
Fasa 1 bertukar kepada pendawaian
———O tiga fasa. Banding dan bezakan
kepentingan pendawaian
satu fasa dan tiga fasa dalam
Iv "5
penggunaan tenaga elektrik.
Adakah keluarga anda menerima
_r"'v»—_
- ,._
cadangan TNB ini? Berikan
alasan anda. 4
. .__t_ ___ —% _.-,__________’_
l~
‘1
‘<
- »<-
Salu 'taran >3. Laman Web QI
Q Pflldawanan satu fasa hanyasesuai dan cukup stab“ ..._-.- 1 1
Cara mengenal pasti jenis
n -A
1i¢~;1l“»'*; - '
“W J-F0
dal; pendawaian elektrik
Rajah 6.29 Pendawaian satufasa
http:///inks. and/1 7. com/BT_

F 353
Sains_ 187
1 Fasa 2 pasa 3
I
;
IP P Pl
* "o'o'6
I
"U "5 ‘U
I4
| Satu kilaran 1
|
;l!¢]¢lmsoP¢¢»}1aw¢i¢nag¢fm . . ,
~‘%f%
»=, i
~51. ,
Pembekalan Tenaga Elektrik dan Sistem Pendawaian Elektrik 4

di Rumah
Rajah 6.31 menunjukkan satu contoh pembekalan tenaga elektrik dan sistem pendawajan
elektrik di rumah.
Wayar elekirik dan kabel utama yang iwwww-“m“_fi_:p

disambungkan ke rumah terdiri daripada: DQWI" Z D*“"‘“
J ~ dawai hidup pada 240 V " ileum] - hidup
; ' dawai neutral pada O V I ._
?'l
1II
Kotak fius utama dengan 0 I ,
_
satu fius utama ""-n
.
L“,W
...._.... .1
L
._."... 5:
.‘ ’ y__‘J_.. .~..
_..~.____...___.-;-
1 , .--_.» ,_
~
1 Meter elektrik A L“
‘ ' Menyukat jumlah unit tenaga 7----1
.A elektrik yang digunakan ’
,_; Suis utama

~ Mengawal jumlah arus yang ..
mengalir melalui Iilardi dalam rumah ‘ ‘i
,4
?' _,__ .
Pemuiuslitar ELCEi)(Earih Leakage E
Unit- pengguna ‘ .1 Circuit Breaker) . .
E dan kotak fius ~ Memutuskan litar apabila arus
1*’ w berlebihan mengalir melaluinya I
/I-‘\I'ID1~'IiI'I_;22B,:_‘f.“_i\IJ\1;_‘-‘:1;_wv--;¢—g-Z1"-\ 4 -.
I Pemutus litar MCB
(Miniature Circuit Breaker)
~i ~ Mengasingkan litar akhir ke

bahagian lain peralatan elektrik Litar pemanas
PETUNJUK:
i Dawaihidup
—-— Dawai neutral
—-— Dawaiburni
:1; 1.
_
4
.-$1‘_\
1 I K
'H"‘i-3'" ‘* '-iv» /-_. i |||

U
i r alat
pendlngln hawa
i‘: 4.
_|"v~"
\.|‘
U: 19'
n _ qk
Dawai bumi
Gambarfoto 6.12 Pembumian dawai bumi
%% 4
Z Bab 6: Elektrik dan Kemagnetan
»
-.’s4l'-‘PLa-'.'x4'~—-'- ‘=1. ~~= , - ~ wgzr-_r.w'._x1!r—1rn*-d-;,‘_
5" Litar pencahayaan terdiri ‘~

5 daripada dawai hidup dan
1 dawai neutral.
___/ '\ I
‘ > Lilar pencahayaan r,<......,...-,¢_‘.,.,.-_A..._-

Litar kuasa terdiri daripada
5 dawai hidup, dawai neutral
""\,__@
Suis dua hala
I dan dawai bumi.
\ W 7 7 Q7.
.J
—- Soket
1" H;
,. ..’.?&. ---
' —-—: 1
’ ~..-
Ii}
;'~5;i§{»_;3§=‘l-1 Soket
i;’l'_;.£§= =
l__'_ _I
MW!
E 6.31 C9" r0 h pembekalan elektrik
- dan sxstem
. pendawaian elektrik di rumah
[Q89 H
,,._
KPM
‘i—_?ir _'
‘ Palam .3-pin danAP_alan_1v 2#pln '

l Banding dan hc'/,ak;1|1 slruklur binaun palam 3~pil1 1111" l»’1‘l"'“ 2'Pi" “Pam Yang ditunjukkan
dalam Garnbar foto 6.13.
_.-an v-- '
V \"' ‘ .<1 l -,
jg
l ,,-"""’-\ . - ;_ . L l
1?, _.
iii\
-\ V“ V‘ ’¢l>~>')5-
V.r1","-3“ :‘ ‘
-. l
‘ ~¢ ' \
, , - _ v_ ,
__
® A 7 /,~ Q
ff? . _ _
K.
I
liung Kong ' é’ ]n<lia ' Amerika Ulara iepun } -
Gambarfolo 6.13 Palam 3-Pin dar1PaIam 3-Pi" Yang digunakan di negam yang berbeza H
Palam 3-pin dan palam 2-pin yang digunakan di negara kita adalah seperti yang diterangkan
dalam ladual 6.2.
Iadual 6.2 Palam 3-pin dan palam 2-pin dalam sistem pendawaian di rumah
pa|am 3_pin Palam 2-pin r
Peralatan elektrik seperti cerek elektrik dan Peralatan elektrik seperti pengering rambul dan *1
seterika memperoleh tenaga elektrik daripada berus gigi elektrik mernperoleh tenaga elektrik
soket pada dinding melalui palam 3-pin. daripada soket pada dlndlng melalui palam 2-pin_ V
‘._ ._ >v~_I _.__:,_/__“_gH
my _"“
1 -4
I I
,-_\_
4 ‘.
Dawai hidup, dawai neutral dan dawai bumi yang dipasang pada palam 2-pin dan palam 3-pin
semestinya mengikut kod warna antarabangsa dalam pendawaian seperti yang ditunjukkan dalam
Rajah 6.32 untuk menjamin keselamatan penggunaan elektrik.
Dawai bumi (belang i V I H H 4'

kuning dan hijau) 1 E I /" ‘V ,
fi Fius i Q K i ’ '
Dawaiineutral
(biru) "
i
Dawai hidup
1’
A f, .
g
e..
_
~ /‘l
< g.I/»i e :-._;_§'e4
-@12--4. (perang) . A ~I
'\1.1"., ¢¢,_-_~-;.-v}¢,;.,
‘
1|» _
‘A /
bf,
i->.,» .~ ' _l_.;>;\H
- ' H
4 _ . -,. 5_‘,_i
(H
. ,_ V ..~_ v
, ‘v._ .__. It —~ . ' -'. -i‘ E“. ;_-,,v
. v '
r e r Rajah 6.32 Kod warna antarabangsa dalam pendawaian‘
I-[£21
b__
KPM
_,
'..
iy. _
1 ‘ . \ Bah -1:1: Eilelmrn; lrlzir 11:: mz:gm»';zl_-:-
: " |(omP°"°" Keselamatan dalam Sistem Pendawaian di ‘Rumah

ll lam sistcm
‘ pendawaian di rumah > lfir d apat beberapa komponen keselamatan seperti yang
ditunjukkan dalam (lumbar F010 6.14.
-,..L..'4_-_-- .. . ' ~ l - ‘ ' -- ‘ ' - ~. \,q'.':. v__---*‘.w~_- _--;~ !,\_ -w

Ni "l u '5 3 . '- ’>-~-=~. ~ l - *1=..*‘:‘¢;:-'1
" i J ‘ ~ '“~.";.;‘,i i .‘ "'.i2:l,n
- .' ._<4_:_:I|§" at *2l
I Q I ll 4,.‘- ° > "H. _ "7?-"i
._¢ -;'",- ‘>,.‘ I
l iv I :4 -' \
Q I ,~
.,i{\i\
1-
_,.\ y. 5.‘-.
' .-\'~,"\ 1-‘
_- \~___.
;»j;.1;':r _T_1_§'f‘ .»;,j;l;~=
_~._>~< -ij, V1,!» ;
I ; ‘- .'.~.'—'_.'
A 1‘; ,.-I
,
\l " l .- -V " .»'.'l‘ ..-
., - “» , - ~. “I ;-"_-C'.--:-
Y
. . it--...
» ‘ ‘ . . ~..1| ;' .~ . . <"'.'_
> ‘_ I
l I --v ' V "’_L¢-' . ..l.;f 2
t‘ . _l\_ Q.' V: ," Ft
-,v_.-*
,‘ _ I ‘L.
' r . ~_._, ~- .-.
'- -
.-, _,,_; l:=.7___r;
-‘_ ,,., .- -1 5
lagers iI"=\r-=" .' " ~ , - " ‘:.=:
(a) Suis I (b) Fjus 3 A, 5 A, 10 A (c) Earth Leakage Circuit

dan 13 A Breaker (ELCB)
l
.» ¢
4 /
1 1
1 .4
\\
\\‘\.‘\\\\M‘
I
4 \
_. , __ 1 .'¥.-
‘F: "I" .-
<
~
1,
4
'1
I
1
\\
\\ .
1
1
Z
\’~\4 \4\ W \\\
(d) Miniature Circuit (6) Dawai bumi (Y) Pengalir kilat
Breaker (MCB)
Gambarfoto 6.14 Komponen keselamatan dalam sistem pendawaian di rumah

. v
Fius Diisi dengan nitrogen

'- atau butiran kuarza
if. Struktur Fius Wayar fius
4 Fius seperti yang ditunjukkan dalam penuwp
_. Rajah 6.33 merupakan seutas wayar sesentuhlogam
T halus yang pendek, mudah menjadi \
g__,, panas dan melebur apabila arus Z
Q1‘ Yang mengalir melaluinya lebih Z

-besar daripada nilai fius tersebut. \ >
Sekiranya wayar pada fius itu _ _ Sarnngkacaatau
N1la1 fius
melebur, bekalan arus elektrik P°Y$¢|i11
akan terputus
' Rajah 6.33 Strukturfius
I-Q2
"firm
Fius Kartrij dan Pius Wayar Boleh Ganti
1
Dua jenis fius yang lazim digunakan ialah fius kartrij dan fius wayar boleh ganti (fius ya“
dipasang dengan seutas wayar fius) seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 6.34. g
Sarung kaca Penulup logam Wayar fius _
9,
(a) Fius kartrij (b) Fius wayar boleh gm; '
Rajah 6.34 Dua jenis fius
Semua fius termasuklah fius katrij dan fius wayar boleh ganti Berapakah arus maksimum yan
berfungsi sebagai alat keselamatan elektrik dalam litar atau dapat mengalir melalui palam 3%"
yang dipasang dengan fius 13 A7 V
peralatan elektrik untuk melindungi wayar dan peralatan ini
daripada sebarang aliran arus yang berlebihan.
Penentuan Nilai Fius

Nilai fius ialah nilai maksimum arus yang dapat mengalir
M15
melalui fius tanpa menyebabkan wayar fiusnya melebur.
Contohnya, wayar fius 5 A membenarkan arus maksimum 5 A
untuk mengalir melaluinya. Beberapa nilai fius yang lazim ialah
1A,2A,3A,SA,lOA,l3A,l5AClan3OA.
Pemilihan nilai fius bergantung pada nilai arus
maksimum yang mengalir melalui satu litar atau peralatan
elektrik. Pius yang bakal digunakan sepatutnya mempunyai
nilai yang lebih tinggi sedikit daripada arus maksimum yang 6' CABARAN
mengalir melalui suatu litar atau peralatan elektrik dalam M I N DA
keadaan operasi biasa. Contohnya, sebuah cerek elektrik yang ' Mengapakah cerek elektrik
menggunakan arus elektrik maksimum 11.34 A sepatutnya lazimnya dipasang dengan
dipasang dengan fius dengan nilai fius 13 A. palam 3-pin yang mempunyai
fius 13 A?
I
4 , , ,, ' \ ‘ '
' + ;, 1 76' -A ‘ H.‘ I . ,; L.-1..
4:" ' '\ — fl 7
Q." 1?;. P“.
.
‘ . ' )_ ~. . ,
‘I - 5. ';»-K. 75'
‘.5,’ ‘I N\4r“<
.:'~;i.'_
r
'1
Memblncangkan komponen keselamatan dalam sistem pendawaian C“;

di rumah ~ KMK _
Arahan - Aktiviti
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. perbincan93" _
2. Kenal pasti dan bincangkan perkara yang berikut;
(a) Fungsi, jenis dan nilai fius
(b) Fungsi dawai bumi
(c) Fungsi pemutus Iitar, iaitu Miniature Circuit B reaker(MCB)d E hL k I
Circuit Breaker (ELCB) '3" an ea age
(d) Pengalir kilat dan suis
nakan pelbagai surnber untuk mengumpulkan maklum a t yang dikehendaki. '
4. Bentangkan hasil perbincangan dengan menggunakan persembahan multimedia.
Cm :1
lhb
6: l'1lrklrlluln|| l<v||l.l1;m-|,m ‘I
Keselamatan dalam Pen ggunaan Peralatan Elektrik

. A
Apabila menggunakan peralatan yl
elektrik, Iangkah keselamatan l

1
perlulah diutamakan. Hal ini W 1
-
WaYar bumi /Z. ay" hidup l
demikian kerana nisbah kematian
terhadap kecederaan dalam Wayar bumi
kemalangan elektrik adalah tinggi Wayar neutral / dmmbungkm
berbanding kemalangan dalam pada bekas lqganij .;.";-1’
kategori lain. Kegagalan untuk
sets clelctrllp '1'“ 3 1
mematuhi Iangkah keselamatan
akan mengakibatkan kemalangan
. Bekas logam
yang serius.
Satu daripada Iangkah
' Elemen
keselamatan dalam penggunaan pe'm'an'as j
alat elektrik ditunjukkan dalam
Rajah 6.35. Sekjranya seorang -
individu menyentuh bahagian fly
logam yang dibumikan, arus yang 2"
besar, jika ada, akan mengalir Rajah 6.35 Wayar bumi menyambungkrm
ke Bumi melalui wayar bumi bekas logam ke Bumi
dan bukannya mengalir melalui
individu tersebut. Arus yang besar itu juga meleburkan fius seterusnya memutuskan litar
elektrik. Mari jalankan Aktiviti 6.9 untuk mengkaji dengan lebih lanjut tentang keselamatan
dalam sistem penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik, dan penggunaan peralatan elektrik.
1 -» - - was
Q 54*’T-’-s.1 "'s
C .1. \ ' 1‘)- -1»~*~"_f-:l'!;/-1'-*{
‘K 4 v 1‘ I
Menghasilkan brosur atau poster tentang keselamatan dan . KMK

kemalangan elektrik _ Aktiviti
Arahan menjalankan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. projek
2. Kumpulkan maklumat daripada pelbagai sumber tentang perkara yang berikut:
(a) Punca berlakunya litar pintas
(b) Punca kemalangan elektrik '
(c) Langkah keselamatan semasa menggunakan peralatan elektrrlf
(d) Langkah yang perlu diambil semasa berlakunya keyutan elektrik
3. Bincangkan maklumat yang telah dikumpulkan..
4. Sediakan brosur atau poster tentang perkara dl atas. _ _
5, Persembahkan brosur atau poster yang dihasilkan pada papan kenyataan sains dl
dalam kelas atau makmal sains anda.
. ax _.;l.—-a-un__
H “nu-nun-u. . nut 5» ’
- gilt‘
6.3 "" U _ - J.
W’ 4!‘ ’-M“ ' i J - . ‘I 1 I . '__‘I'. J/3;-.'_. J
' ' komponen dalam sistem penghantaran dan
R l. Di kelas sains, Wazir telah lTI€mp€]3]2\l'l
pengagihan tenaga elektrik.
Stesen transformer injak naik Stesen transformer injak turun Lapangan suis
Dengan menggunakan perkataan yang disediakan di atas, lengkapkan carta alir yang
berikut. Carta alir ini menunjukkan urutan komponen dalam sistem penghantaran dan
pengagihan tenaga elektrik.
uuflww M WW,” —-—} Rangkaian Grid Nasional

Stesen jana kuasa —-—} [(a)
r is Al <—1 1
._ .._- _. -- <---»-—---~--*--"~--"'"""""" “
.__..~........--.. ._-, .». l.....¢...~‘.-_-->-'1-P-"~7~""""'*'f“““""""‘““"“‘
Pencawang bahagian —-} Transformer injak turun
2. Gariskan jawapan y an g betul tentang penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik.

(a) Voltan bagi' arus ulang - alik
' ( d'inai'kkan/diturunkan) sebelum dialirkan melalui
Rangkaian Grid Nasional.
(b) Voltan bagi arus ulang-alik adalah paling tinggi di (stesen jana kuasa/Rangkaian Grid
Nasional/pencawang bahagian).
(c) (Lapangan suis/Rangkaian Grid Nasional) membolehkan tenaga elektrik dihantar ke
pencawang bahagian apabila diperlukan.
3. (a) Nyatakan tiga contoh komponen keselamatan dalam sistem pendawaian di rumah.
(b) Apakah fungsi fius?
4. (a) Nyatakan satu contoh punca litar

pintas. Ielaskan jawapan anda. Q
(b) Rajah 1 menunjukkan beberapa piaralatan
elektrik dengan palam 2-pin masing- A
masing disambungkan pada satu soket. .
(i) Nyatakan keadaan elektrik yang
ditunjukkan dalam Rajah 1.
(ii) Berikan satu contoh
kemalangan elektrik yang
mungkin boleh berlaku.
Terangkan jawapan anda.
Rajah 1
5111;»
U/“E
.
V Bb 6: Elektrik dan Kemagnetan
Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik &
Gambar foto 6.15 menunjukkan

mentol elektrik yang dipasangkan
-_ ,-
pada bekalan elektrik 240 V dan vi 179*
menyala dengan normal. Kuasa ow‘
pada setiap mentol adalah seperti
yang dilabelkan.
,~---~- . -__ . ._,.*__ Mentol yang manakah

1 20 W F f_ 100 W i ,_ 100 W B mempunyai keoekapan
- ~ ‘ paling tinggi? Jelaskan
Gambarfoto 6.15 Mentol elektrik yang menyala jawapan anda ~F..-
dengan normal tetapi kecerahun yang bcrbeza ‘V
Keoekapan Tenaga
.' Kecekapan tenaga ialah peratus tenaga input yang diubah 39 CAEARAN
kepada bentuk tenaga output yang berfaedah. Kecekapan tenaga _ |\/IINDA
. dapat dirumuskan seperti yang berikul: l j g if 5%
,-Adakah anda bersetuju
.» Tenaga 0 tp t b f d h 1 bahawa penggunaan mentol

_ u u Yang er 36 3 berfilamen perlu diharamkan
ficekapan tenaga — Tenaga input yang dibekalkan X 100% di Malaysia? Jelaskan
1u_n, up-cum, _ L_ ,_."_¢, ,,_., " 1,11, I
foto 6.16 menunjukkan sebiji mentol berfilamen menyala. Berapakah kecekapan tenaga
mentol tersebut?
8 J tenaga output yang berfaedah

dalam bentuk cahaya
100J
elektrik
dibekal kah 92 J tenaga output yang dibazirl<an \
(atau tidak berfaedah) dalam bentuk

haba yang dibebaskan ke persekitaran I
|
!
I
I
Gambarfoto 6-16
\
Tenaga output yang berfaedah

tenaga bagi lam?“ berfilamen = Tenaga input yang dibekalkan X 100%
= _§-l->< 100%
1001
» = 8%
0 ‘ KPM
,. t
E
1-3*“
u_
Contoh Teknologi yang Berkonsepkan Kecekapan Tenaga

Teknologi alat pencahayaan clcktrik yang berkonsepkan kccckapan tenaga adalah S€pe;-ti yan
ditunjukkan dalam Iadual 6.3. g
Iudual 6.3 '1l'kno10gi alat pencahaymm elektrik yang berkonsepkan kecekapan tenaga
Lampu jimat tenaga
Alat pencahayaan Lampu berfilamen (compact fluorescent Lampu LED
lamp, CFL)
---»-----~~-~~- ~ ---- ——~ ~ >— —~~ ~--~~~ - *"—‘~—~—~x_;
"'\_ 1
F \
X Ur . 1
k‘ ‘ "' / vv
Struktur binaan
“\
%;“~ 1331‘ .1
Tenaga elektrik Tenaga elektrik Tenaga elektrik

maksimum yang maksimum yang maksimum yang '
Kecekapan tenaga ditukarkan kepada ditukarkan kepada ditukarkan kepada
tenaga cahaya = 10% tenaga cahaya = 50% tenaga cahaya == 90%
'j. "'l~ —(~- .7 _ ZZ;'.‘;l'L_ WV“-P1-it
_ _ _. _._, '_—*._.,.;_—_— 7, ~_»._¢_— _.._.._.___.,._,_;,.,,,,-‘_,.,-,,.-_,J
, ‘\.--- >1-=4-,~:~~ ——*-a-u.|»~» >q7@<- ~-‘-A4‘-....\..a_...1;=..-.=¢.\-......_.~..-.L~-,9,-V‘--_a' A a ..‘._...~k;.4,-.,..'_.>..~....->.<.~.'-¢~ ‘ ' 1'! am
“J-+:1£)
I ,1,"' - .-
" Penggunaan mentol berfilamen
~ V ' n { ‘. W .7 .. >\ lazimnya dapat tahan selama
x1"'i“u ‘ t’ , Kumpulkan maklumat tentang teknologi yang berkonsepkan ; |9bih |<U|'a"9 1 O00iam- CH-
“13‘,',";'
..'- __u,
,;§§\-ms-=
I
at kecekapan tenaga daripada pelbagai sumber termasuklah
..'.. *€‘r'-wF¢:-;g.
§\{},3)i‘_,_;-=~. '
‘ 8 000 Jam dan LED antara
~\ .
3'~»,;.~»,~*.:.1.»-
‘~'*',~" laman sesawang yang berikut: 120 O00 hi"€-J93 50 O00 Jam!
‘.:1",f-'*:‘f=:_-a:"_'fi1 1. http;//Iinks.andI17.com/BT_$ains_196 E E _ __ _ __;g_-I
'-.;g.f> ‘.3. »‘ ~~.~'. . J r
.:- ta--IQ./.'-..
0' ‘~"“..;‘ -.;\i'!’g-_
~»Y’7'-'~§~*?‘~§i;;'i ,- t
75'1/m_'*‘-
'~' - T j;*- .~\~¢:-~
'9--.=w.,
-'1¢.a*!.'$_~
"»;~$!.-."_"‘.»1
t,._._._"|_r»~
vg.’. -<,.m;_,~
iv
= _"'fr", :.e'. - ---§_/-Y4
'.= ".<;.' .-3,1?-’
T31‘)
.7; 3;!" ‘ 'i\
av,-_._t _"
‘V .%':.§FZ\1*:-
._. 1, .3,
t Bincangkan maklumat yang telah dikumpulkan. Senaraikan contoh teknologi yang
'vi‘
tI‘F‘1,».
~:..-
1'-1.1-,‘'-*.’.'r‘£:-"'
mm.-Q;
';"¢~ '
b k
kgigsvggs ktagriaajga
k k apan t enaga d a I am susunan mengukut
- -
kepentmgannya ' A ~ _
d.a|angZ_,€?,.;a..t.-
‘ , i 5 M13 1
'3 -~ .4, ‘Z:-‘"
'»,1{¢.'.‘,_--._-3 _.I *1-,._=
‘|,_~'|1j >. _-_ W;-_ .
,1 "anda
bégainianau:t&e;it‘aap;¢?m¢ng¢,5;1;§Pasfi:pem1ami-
Pérnalakah anda melihatlabeltcekap tena a d" k * \ . »
§eP'erti vans dituniuldcan-dalam Rajah 6.3g6?yang [per enalkm‘ oleh
@=‘%i%
a
Bab 6: Elektrik dan Kemagnetan
Ma/ay.s¢ah¢
surunangaya Tenaga (ST) telah melanoarkan program pelabelan cekap tenaga bagi pelbagai jenis peralatan
Qlektnk untuk kemudahan orang awam
Perkadaran tenaga: 1 hingga 5 bintang
i Jenis peralatan t
Perkadaran tenaga pada peralatan

(angka dalam perkadaran tenaga)
i lntormasi jenama dan model *
Penggunaan tenaga (dalam kWj/tahun) _

enaga Punt: Sotlhun
Average Energy Consumption Per Year
s 1.
Penjimatan tenaga berbanding dengan
nw-a»< an -m
Dannnqfi-an nu»
.,,q,|».,,,, peralatan berlabel 2 bintang (dalam peratusan)
D*l\""i ‘wt-4 m M: M5511! >04
gumhnnlaya Tonlgl "-5‘-Q9‘-ll, Ujian piawai yang digunakan
Rajah 6 36 Label cekap te naga yang dzperkenalkan oleh Suruhanjaya Tenaga (ST)
Penggunaan Tenaga E|ektr|k dalam Peralatan Elektrik

Gambar foto 6 17 ITl€Ill.lI1]ll](k2lI1 sebuah meter elektrik bagi sistem endaw ' ti f
p alan ga asa. Meter
elektnk berfungsl untuk mengukur kuantltn tenaga elektrik yang digunakan. Lazimnya bacaan
pada meter elektnk 1tu d1amb1l pada penghujung
Setlap bulan Bacaan tersebut d1amb1l b€I‘tLl]U8I1 t ‘TM "W " W"
menentukan kos penggunaan tenaga elektnk
‘Y .
é ‘I‘ ta It / :
'- --;">~-v\.‘-/,‘ .
G t
ML
‘v
j "' ‘:4’ i '
Ta an-§~ .
membaca meter elektnk dl

rumah anda?
Berapakah bacaan
meter elektrik dalam
Gambar foto 6 17'?
Gambarfoto 6,17 Meter déktfik
Kuasa Elektrik, P
Kuasa elektrik, P, ialah kadar tenaga elektrik, E, yang digunakan oleh suatu alat elektrik
S.I. bagi kuasa ialah watt (W). Kuasa 1 watt (W) bererti 1 joule (I) tenaga elektrik digungfanit
dalam masa 1 saat (s). Kuasa elektrik dapat dirumuskan seperti yang berikut: n
_ _ Tenaga elektrik yang digunakan, E (I) ‘

Kuasa elektrik, P (W) - Masa yang diambfl, t (S) 1 I
" Arus Elektfik, I

Arus elektrik, I, ditakrifkan sebagai kadar pengaliran cas elektrik, Q, melalui suatu kondulqo
Unit S.I. bagi arus elektrik ialah ampere (A) dan cas elektrik ialah coulomb (C). Arus elektrik.r
dapat dirumuskan seperti yang berikut:
Cas elektrik, Q (C)

Arus elektrik, I (A) =
v Masa yang diambil, t (s)
i
Voltan, V, ditakrifkan sebagai tenaga elektrik, E, yang digunakan untuk menggerakkan seunit
cas elektrik, Q, melalui suatu konduktor. Unit S.I. bagi voltan ialah volt (V). Voltan dapat
— _<.-_t .- dirumuskan seperti yang berikut:
I
U Tenaga elektrik yan di unakan E (I) -J
Voltan’ V (V) = Cas elektrigk 5 (C) ,
_I—-Ilnrnwncn, - _ , a... ,__,_,.,, ,, , _,,
i
;
(5
iii
Fl |NFQ SHINS
ii
i
ll
i
t
~i
40W 60W k
_.
Gambarfoto 6.18 Dua biji mentol dengan kuasa yang berbeza ;,
Gambar foto 6.18 menunjulfkan dua biji mentol yang lazimnya digunakan di rumah. Mentol 40 \I;/elekmk -H;
menggunakan tenaga elektnk pada kadar 40 J s-1 manakala mentol 6Q W menggunakan €e{1?1£;ga' __
pada kadar 60 J s-1. Oleh itu, mentol 40 W dengan n|la| watt yang lebih rendah |8Dlh pma e J v.
u g_ mg '
_ 198 j 11-
lag
KPM '
i -_~-H3 '1. 2:15.-m.r:-1:1 ir H ~-,,_l_—. _‘
.,.~ it P°"9'man Jummh Arus ""19 Melalul Peralatan Elektr

l)\|]g;Ill um-nghtllningkaiilkan kunci, ; , . . . _ , . . _
.l.,\|a[;",
pch cl‘\ktl\ik dam‘ dim" I l*‘ \;l>il lu.t|.1n .nu.s
ll <-"1. lcilmlikan contoh dan LiLi(il'lk,)lll11ii1h
I arus (.‘iL’i(ll'|i( yang melalui
v
lnwillt ini. Kcimuiiaii, jallalnkam Ak|-lVlil . _ 6 ll) untuk lTlCl1'|('ll' pt-nyc
d cn vancsaian yang ditunjukkan di
_ . . _ _ _ .
voltan dun .uu.s yang imlalui lm-alam" ckkmk di mung J - . I’ lebih lanjut tentang kuasa,
1
a
T-F CABARAN
MIN DA
~ '~ i 1 ”\ Modol ;s.n<-1m
A‘ ‘ I! Vollnn :2‘2kw
wan :240VAC/50H z MS 472 I 1979
M untan .. 1.7L /Bolehkah jag elal<tril< ouatan X
v. ._<._,_,._,-._.
Malaysia seperti dalam
\F
" '
.
Buntan Malaysia Gambar foto 6.19 digunakan
‘. 2 I lag elektrik dengan di Thailand?
F) Nilai kuasa = 2 200 W
‘ H Niiai voltan = 240 v Di Thailand, voltan bagi
bekalan arus ulang-alik yang
dibekalkan ke rumah ialah
Gambarfota 6,19 120 V.
Apakah yang akan berlaku
.§ebuah
' j a g elektrik
' se P erti' y an g dlt' unjukkan dalam Gambar jika jag tersebut digunakan
foto 6 19 mempunyai label 2 2 kW 240 V. Hitungkan arus yang t di Thailand?
, J
i{Y~<—~,"iP" :
mengalir melalui Jag mi
-F"=.V'Q\*'
i
T1 _> ('3 Rf‘(fa
(T
‘ii:'3 iI
E Menggunakan rumus P = VI
P
1=-V
_2.21<w
‘ 240v ;_...=.,-i. _
4
2 200 W l
240 V l
= 9.l7A
‘rs
Mengkaji kuasa, v0|tan dan arus yang melalui peralatan elektrik d I rumah
° KMK
Arahan ' Aktiviti inkulri
1- Jalankan aktiviti ini secara individu.
2. Senaraikan wntoh peralatan elektrik di rumah anda. Cari maklumat tentang kuasa
dan voltan pada peralatan elektrik tersebut.
3. Hitung jumlah arus yang melalui peralatan elektrik tersebut dengan menggunakan
' rumus yang berikut:
A [ Kuasa (W) - Voltan (V) x Arus elektrik (A)
,4" Persembahkan maklumat yang telah anda |<UmP""<a"-
Pe"9"’38I1 K0s Penggunaan Tenaga Elektnk
U .
lazulzidngumkan untuk tenaga dektrlk mlah knlowatt-yam (kW}). sepcrn. yang
a _. .
Vang dl unn fa a meter el¢.ktr|l\ dalam Gambar foto 6 17
‘ -. ‘ ' 1 x ~ ' I
llowatt yam xalah tfrnaga elektrik
4 Q ' ' 1 kv
8 4 an padl Radar 1 lulowatt atau 1 O00 watt dalam masa 1 Jam. 1 kW) lallmnyg
d1ru|ul\ seba an 1 umt Tena a elektnk boleh dlhxtung dengan menggunakan rumus yang berikm
8 g
Tenaga elektnk yang dxgunakan (kW)) = Kuasa (kW) X Masa (j) I
Sebuah cerek elektrik 2 kW mengambi] masa 10 minit untuk mendidihkan air. Hitungkan kos
Penggunaan tenaga elektrik untuk mendidihkan air itu jika kadar bagi setiap unit ialah 21 5¢n_
Tenaga elektrik yang digunakan (kW;) = Kuasa (kW) X Masa (1)

—" 2 kW x -12-
60 J'
= i3 kWj
= é unit
Kos penggunaan tenaga elektrik bagi cerek elektrik = unit >< 21 sen/unit
\]u_;,__ In (T) Z3
Mari jalankan Aktiviti 6.11 untuk membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik di rumah
sebagai langkah penjimatan dalam penggunaan tenaga elektrik.
.. V I v. ‘_ >2 -J) . .U_~,‘._. _, -‘V. A
Ii
Wu-Z’
FF; \‘$1."8; ‘J.,_
~ . -. -»
if
J
'
Membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik di rumah sebagai -KBMM 2;,
langkah penjimatan dalam penggunaan tenaga elektnk ° Aktiviti Y7: f
menjalankan .* ,
Arahan
Jalankan aktiviti ini secara individu. pmjek
Kumpulkan bil elektrik di rumah anda sejak tiga bulan yang lepas. k
Kaji dan buat kesimpulan tentang pola kos penggunaan tenaga elektrik di rumah
anda yang diperhatikan berdasarkan n
I'€|<0d bil e|6|<'¢fi|<- http://links.and/17.com/ Eli‘ E ,»‘
Muat turun halaman PDF daripada URL BT_Sains_200 -. -I1,‘
di sebelah kanan.
Selain amalan yang disenaraikan dalam
’_ 1'-.v,'_¢ U171:‘-H_._'l‘
' 1??--_r El“ if
panduan penjimatan tenaga elektnk,

cadangkan amalan yang lain untuk
menjimatkan penggunaan tenaga elektrik.
6. Ambil langkah penjimatan tenaga elektrik itu selama tiga bulan. Banding dan
bezakan pola kos penggunaan tenaga elektrik di rumah sebelum dan selepas
I a"9 kah P enjimatan elektrik diambil.
Kongsikan hasil dapatan anda d| dalam kelas.
_ 4 t Bab 6. Elektnk dan Kemagnctzm
_ Kaedah Penjimatan Penggunaan ur
1-enaga Elektrik
islain menggalakkan penjimatan penggunaan
enaga elektrik di rumah, Suruhanjaya
> fénaga (ST) juga mcnyediakan perkhidmatan
._ gseperti ECOS untuk kegunaan permdustrian
dan pemiagaan yang menggunakan konsep 7
penjimatan penggunaan tenaga. y ‘I
;' Bangunan hijau seperti yang ditunjukkan Gambarfoto 6.20 Bangunan Injau '
‘dalam Gambar futo 6.20 menggunakan konsep
1penjimatan guna tenaga dan berjaya menjimatkan kos /1/(4/a),5l'ak“
‘ enggunaan tenaga elektrik.
.1 Pembmaan bangunan hl]3U semakm berkembang d1 ; ggrgfianjzi/:h'dmatan r-éa I‘
Q Malaysia: Amara cm bangunan hljflu ini adalah seperli 1 Tenaga (ST) I1
' 1 yang berlkuti 1 berkaitan dengan '-
1 . Sistem pengudaraan yang cekap dapat mengurangkan kecekapan tenaga. E -.- ;
1
1 . P enggunaan alat pendingin_ hawa dan kipas ' ' /WP-‘////"K5-and/77»
-
'- . Reka bentuk yang memakslmumkan pcncahayaan Com/BT—Sa'”S—202—2
i semula jadi dapat mengurangkan kos penggunaan 3
.1 tenaga elektrik. 7'
. Pemasangan panel suria sebagai sumber tenaga boleh 9%
"I baharu menggantikan sumber tenaga konvensional. N‘ I N DA
; Mari jalankan Aktiviti 6.12 untuk memahami dengan 'Adakah bangunan hijau bermaksud
1 lebih lanjut tentang konsep bangunan hijau dalam konteks bangunan Yang m9mDU"Y8i
- tempatan dan g|0ba]_ tumbuhan hijau sahaja?
O
.A.__. ..1' '1“ 1..._. _. » - V - -. V -
g-1-——-——..
~ Mereka Clptaiangunan Hllau _IU _ _

._a._- . ~
Sud;\l1kuh;\ml;\ l11L‘l‘t‘l§&l | Wllllli1 scnun
| | Runnh
' |\'c¢li'un;m
' llijau_ sclnnsa
A_ I d1 , lmgkalan
- , 2!
. Man
-- y
kin< i'\l‘mk-m
t z n Aklivili 0 ~ 11~ untuk mcmbunl innvn.~;i ulau rclw 9'1"“ *“"'h“"h lag] bangunan hijau
yang mcnggun~.\k;\n konscp pc|1ji|m1la|1 lclmgu.
. -' H L"
ma. 1-1:1.’ §a sis]

‘\
'. §§é:1§:l§ -
S
PA K
Membuat inovasi atau me-reka cipta sebuah bangunan hijau Yang ~ KMK, KIAK,
menggunakan konsep penjimatan penggunaan tenaga KBMM
- Aktiviti
Arahan pembelajaran
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. berasaskan ."-‘Q
‘Q .
. Buat inovasi atau rnereka cipta sebuah bangunan hijau dalam lfgnteks projek
tempatan atau global dengan menggunakan konsep penjllfiatan
7-.
-
penggunaan tenaga. Antara perkara yang harus diberi penekanan lalahz
(a) kecekapan tenaga {.~
(b) penjualan tenaga >13’
(c) peralatan yang mempunyai star rating 1?.- I .
Anda boleh merujuk kepada Iaman sesawang yang berikut:

:2-1
/TNB - Kecekapan _ ECOS — Perkhidmatan I
tenaga, penjualan __'!r_'._

E Suruhanjaya Tenaga
tenaga, peralatan yang _ '-'- zfl (ST) berkaitan dengan '* ‘ .7-
mempunyai star rating --:-1;’:-115; kecekapan tenaga. '-jg _,,.

‘:“"_
.
http://Iinks.and/17.c0m__ '3"-"I
. http:///inks.and/17.com/ E ,1 1~ ‘
\BT_Sains_202_1 BT_Sains_202_2 1:.- >.-=\, ,‘__1
Jr’
4. Bentangkan hasil inovasi atau reka cipta bangunan hijau kumpulan anda di dalam kelas. 4%
'
Praktis Formatif 6.4 l

1. Berikan definisi kecekapan tenaga.
2. Tenaga elektrik yang digunakan oleh pendingin hawa selama 2 minit ialah 180 k]
Hitungkan kuasa pendingin hawa ini dalam unit yang berikur
(a) W (b) kW '
3. Sebuah ketuhar gelombang mikro berlabel 1 2 kW 240 V disamb kan
bekalan tenaga elektrik 240 V. Hitung arus» yang mengalir melalulllzgtuh pz.‘d.a
1 e ar 1m.
4. Sebuah periuk nasi elektrik mempunyai label 800 W 230 V d-
(a) Berapakah tenaga elektrik yang,digl1n&1<an Oleh periuk naztfigbiilglna 30
(b) kwj
Hitung kosmega:-a
ialahy t V ysg di gun 91;an oleh
A penuk
- nasn- 1tu
. jlka
.. kadar bagi setiap ,
5. (a) Apakah kepentingan pelabelan star rating pacla peralat 1 ' . '
(b) Berapakah bmtang dalam label star‘ rating pada peralatfi tzlelétrrlillf = ' h 4 _~ ;-..i
; digunakan? Ielaskaz1jawapananda.- - ~; »
A . - -- - . ,.. .._.y _ ; ~ » - .. - “=7
1 "~-. )3...
~.'.\.--»~' ..{ . ,-,5 ;...\,"_»
. ,_-_ ,.._$‘_‘
. .4; ,' :. .-.-1
‘M:_\.._.,\,.|;,-[\_|,éi_ ' _-
'_-. I
.,...,=...-,_ A »_;,_ ,.<,,.&._-..x<. ' :'
., ;.-
. -5%
-I
iii ,-
A ‘W M_
g JC
“am
Flxmo z fig,
mmmtlmh
_GyIiJ__‘;_"_'Y‘_‘/___
fig ‘]_
Him‘
Hp,
fig! l
yrJ)y
gm
u ‘gig Lmnwr
[Mammy
mmmamn
my
‘V_
V’
Y.yv_*__\L__)‘
5053Egéafifi E35
JaefigE5CW8“_MmCQ_Wmz Fflwm_'_ 3g$§8
gflmmygé E5
88%
dwgk9588% Emma_' _m“_w_ ’mQ’wa
§”g_CEB
V"I'1l’"(! "'U))"Jl)”‘
E5
fig Lm*2is
la55%:
fiox
_11'"‘i'h_‘“d
xné#393Q3
fig
U”0)
_4_3_9=;"_wWfi:_ _i=51
"Wm‘
Q9)
‘m"mvhl(ml Qigfiom (wtWmumgpiv
3%
5:9
gag
“E
-
I II I I gag
CE“
Ego“)C6900gm“mcwh
‘Md
H _v_ w_O
‘goQCcQmE0figEUb Eh
gfifik
55% ddcgo>
598 Sx_§
“gee
fig:
Q5
h\__m4___ ii. fig
CE” _ H_
‘£03 gal
cm“? y_‘_
Hb
h
“Zn>
___ D
M
v_
4'_____
n
'V_'m_O m
§§2§ _§‘E§_$h
iiuasfilitg BE jfi Es_3B
583
53
_ inQ“
fifigg
WE
figBa
mnmfitmn
fiufim
_
_a_8J_B_ _° ggfi
H_ ~1 2%
Z "U K
*
"l
, - 15-L-“ , .
. ' ‘*4 - “;¢\," 4
. ,<-qr’! ,.»£¢.<;- -< = .- r
, Q/L"i.= Hf
-. ~ _ L ‘ Q H 0 K ‘
ff _ Re en e V ‘_ 4 a ‘3...-
‘__ A
. ;1-u.‘-
N . ‘r*.:~:'un\.-aar;.xru:ams:.¢=.<"~..r-=.n>'.|:!s'1*i‘-'*‘ ~‘*'-‘"" i
Selcpas mempelajari bab ini, anda dapali

6.1 Penjanaan Tenaga Eleklrik flak b I h b
‘ asY Memenhalkan sumber tena s a kc P ada tenaga dan tenaga II °°' aham -
. boleh baharu1 krrik dar1Pada
' Pelbaga‘
L, \ Menerangkan dengan contoh proses pwlanaan tenaga e e 1
I j sumber tenaga. 1.k
f 5 Membezakan antara arus terus dengan arus ulang-3 id’ _k dalam kehidupan.
L 1 Menyelesaikan masalah berkaitan bekalan tenaga ele H
6.2 Transformer
1 v _ . . - d irfakturun.
L
\ 7 _\- Memalankan eksperimen membina transformer mlak ‘Wk an J
Berkomunikasi tentang transformer dan fungsr, transformer dalam p en B8 unaan peralatan I
elektrik di rumah.
_._4_
if Menyelesaikan masalah berkaitan transformer menggunakan rum us.
6;3 Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik . .
L Menerangkan fungsi komponen dalam sistem penghantaran dan pengaglhafl tenaga dektflk _.;¢._;_
dengan lakaran visual. _ . I kt .k

Li‘ Menerangkan dengan contoh pembekalan elektrik dan srstem pendflwalafl 6 e Y1
lam *1 di rumah.
,___
Membezakan komponen keselamatan dalam sistem pendawaiflfl di 1'"mah-
L_ B erkomumkasr ' ‘ tentang keselamatan dalam srstem
' penghantaran dan pengagihan tenaga
elektrik dan penggunaan peralatan elektrik. ;§_.~e_£_..,_~._~_
' \.4
6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik ~ 1
Q
{:1
Mendefinisikan maksud kecekapan tenaga.
Menyenaraikan contoh teknologi yang berkonsepkan kecekapan tena a.
i
Li
[1 Men gh ub ungkartkan
'
8
Menentukan jumlah penggunaan tenaga elektrik dalam peralatan elektrik.
' kuasa dan masa dengan mengira kos
penggunaan tenaga elektnk,
penggunaan tenaga elektrik bagi perafatan elektrik.
fl Membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik rumah sebagai langkah penjimatan dalam fr
penggunaan tenaga elektrik.
[II Berkomunikasi tentang kaedah penjimatan penggunaan tenaga elektrik.
Praktis Sumatif
1. Tentukan sama ada pernyataan tentang elektrik atau kemagnetan yang diberikan adalah
Benar atau Palsu. Tuliskan jawapan anda di dalam ruang yang disediakam
(a) Stesen jana kuasa yang menggunakan tenaga angin tidak mencemarkan uda1'a_
(b) Se] suria boleh menghasilkan arus ulang-alik
$5‘
(C) Palam 2-pin tidak disambungkan kepada dawai bumi.
;_¢_»;» 1
¢'_.f"- »
5&5
If Bah 6: Elektrik dan Kemagnetan
-—v\a'|i:U?!'i;‘
d k' ‘ .
2' Pa an an Sumber tenaga Yang beflkut dengan jenis sumber tenaga yang bctul.
Sumber tenaga Ienis sumber tenaga
I
51}??? ,‘__-w—j—“_i'_"-I‘
(a) Arang batu ,,
~z
Sumber tenaga boleh
(b) Biojisim , baharu
_
(c) Geoterma Q Sumber tenaga tidak

u boleh baharu
3.‘,-.-¢—j tins:
(d) Ombak 0
3. Gegelung dawai digerakkan dalam arah

yang ditunjukkan oleh anak panah melalui
ruang antara dua buah magnet seperti LED Gegelung dawai
yang ditunjukkan dalam Rajah 1. /-g
(a) Apakah kesan terhadap medan magnet

apabila gerakan gegelung seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 1 dilakukan?
4
(b) Apakah yang dihasilkan di dalam Arah
gegelung dawai? gerakan >
r
gegelung
(c) Apakah yang berlaku kepada LED? t
Ielaskan jawapan anda. Q

(d) Namakan alat dalam stesen Rajah 1
jana kuasa yang mengaplikasikan
konsep seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 1.
4. Rajah 2 (a) menunjukkan sebuah alat yang digunakan untuk mengkaji arus elektrik.
, I
;
i
{=15'3
5
F
i
Rajah 2 (a) i
P
1
Q2
1 I
t
t
Ex
KPM
jiiji
(a) Namakan alat yang ditunjuktkan dafflm Rajah (3)

(b) Apakah ciri arus elektrik yang dikaji oleh alat ini. I I _ I
(c) Rajah 2 (b) dan 2 (c) menunjukkan dua p3Para“ skrm 3 at m1‘
In.i:':'i
iii? i ' = -i i
i !‘-=i
Rajah 2 (b) Rajah 2 (C)
Namakan jenis arus elektrik yang diwakili oleh paparan skrin dalam rajah yang berikm;
(i) Rajah 2 (b) (ii) Rajah 2 (Q
5. Rajah 3 menunjukkan sejenis transformer. Gegelung Gegelung
(a) Namakan jenis transformer Yang dituniukkim P"? "kunder
dalam Rajah 3
(b) Jelaskan jawapan anda di soalan 5(a). I
(c) Mengapakah teras besi berlamina ‘
digunakan dalam transformer? R
(d) Iika bilangan lilitan dalam gegelung —<——- _<-_
primer ialah 100 dan bilangan lilitan
dalam gegelung sekunder ialah 20, Rajah 3
hitungkan voltan sekunder jika
voltan primer ialah 10 V. *
6. (a) Namakan komponen keselamatan dalam sistem pendawaian elektrik di rumah yang
dibekalkan oleh TNB, SEB atau SESB.
(b) Nyatakan satu persamaan dan satu perbezaan antara fius dengan
Miniature Circuit Breaker (MCB). 9
(i) Persamaan:
(ii) Perbezaan:
(c) Berapakah nilai fius yang sesuai bagi sebuah pengering rambut yang berlabel
700 W, 240 V? Terangkan jawapan anda. ’
7. Sebuah pemanas elektrik berlabel 230 V, 10 A.

(a) Hitungkan kuasa pemanas elektrik dalam unit kW. Q
(b) Pius yang manakah paling sesuai untuk pemanas elektrik tersebut? Ielaskan
jawapan anda. q
(c) lelaskan sebab fius yang lain tidak sesuai digunakan berdasarkan jawapan di S0413" 7(b)'
Q2
KPM
J
‘I
7 llah
6: I-Ilcklrik tlilll l(e|nngm-tail '
ajah 4 menunlukkan Sat" m0del Miniature Circuit Breaker (MCB) l

I
l
|
l
Butang reset
Penyentuh
Besi siIt
Fulkrum
Arus Spring
it
l
»Arus
4
I
l
Rajah 4 l
( ) Apakah MCB?
( ) Nyatakan fungsi dan cara kerja MCB.
( fiU"h>) Anda dikehendaki membina satu model MCB dengan menggunakan bahan yang
disediakan di bawah. Terangkan fungsi setiap bahagian. 9
." i
_..'. hr
<l I
l
I
I
nII""'_—
Kotak kasut
I
.1 ~ ~P.°“°“n9k'1g‘5‘_. .;.
|
l
I
ii
I
l4
Q
KP
Y
w~“"i '.~t \.»::,- ;
J» ‘> ’
A ;
‘__-' Ir‘
f $4» » .
~»¢.
*'~' at
- in
~ i-»~-~.-,g;,:- _ -»~, ,'--.1
. ._=¢=5;- 1
1 *"<‘_‘('"- V
.r'- ‘ ._ 1"
pi
l
H
'-- ,.- ‘("2" _' ‘- 1.7"‘? " 7 ' '3' v ».*
__'_ v I ’ . .1,‘ i-__ '> . . 4! l
1‘)-v I» _~ A1 -- - . i - \’
Q2 pv.
.i-
5
1fe
'1,-,1. i
gfnrii
-.' \-- .1'
1 1.
¢'
0 “
V
X‘ ,
, , V
. _I_)".'—'_ i‘-Q‘ I
"1 t
~é’._;£'i'3';r‘_' ,4». -.1‘
=
'; '
Q1 _v:5';P:'~'..ii“"5ll’
‘!fi-;;.‘:,r-|_- _‘;u|‘--- _-'._
-_ ~r * ,
f'5!1c‘<
a
Q‘ -’\1-"slit!
-Nv __ _'f¢ J k‘
.._sl,. I _-'
.,v~ -1
*. '
» '
t
Tenaga dan Kuasa
-. =.‘-I:.4¢:1~g.v-"W
.9
I - ..
.4‘
.!' '
..< '
. . , ¢‘“‘:' h
fl“““4 ff‘-
'1»-
talc.
. , ,9-,vx ;.,5
,
<
-
A."l"I"'-"_-‘ e _
.,---,L,__ .- “V. i,-. v.. -
>'l_;;__
. . a ' 2 l;.j0F¥_u:.|" 1U‘.%;" ;_ T31.-
., ' "Y u ".."'v = ." t

"ragan*;|<enya|'daa-mrafiarkirrj" e
” '
R
Kerja. Tenaga dan Kuasa R
Keda
Apakah maksud ker"ja b*ere1 asarkan pengetahuan anda?
Banding dan bezakan maksud kerja anda itu dengan
delinisi kerja dalam sains seperti yang berikut: Sesafa" 'alahla'akY@'19 Cl|lEilu|
mengikut arah tertentu.
Kerja, W. didefinisikan sebagai hasil darab daya, F, 7
d . .
an sesaran, s. dalam arah daya, iaitu W = Fs.
--~ . _ .._., +__r p ,_; _.-vr-__.-.=.v-_ -; _—-— ',._ fi—.~:_._._— —.. Q--..._. ._-. ~.__=_—_—_,='_'._-
Unit S.l. bagi kerja ialah joule (I).
1 joule (I) kerja dilakukan apabila daya l newton (N) digunakan untuk
menggerakkan objek sejauh 1 meter (m) dalam arah daya, iaitu 1 I = 1 Nm. J;
Momen daya dan tenaga merupakan dua kuantiti fizik CAEARAN

selain kerja yang diukur dalam unit newton meter (Nm). Unit yr, |\/||NDA
yang lebih besar seperti kilojoule (kl) dan megajnule (Ml) juga , _
digunakan dalam pengukuran kerja. Lengkapkan yang benkulr
(a) 1 kJ = R“ J
" Contoh Pengiraan Kerja d 3 I am Akt'IVI't'I H anan
' (b) 1 MJ = _.__ J
' " —
Perhatikan Rajah 7.1 dan Gambar foto 7.1. Rajah dan
gambar foto ini menunjukkan beberapa aktiviti dalam
kehidupan harian.
(Cara yang betul untuk mengangkat 20 N

beban yang berat)
I Daya v
I me lawan -
daya tarikan
graviti, 20 N x
Berat beban, '

20 N ‘. fi,'.?§
.- 3 ,
zou "d
mm"
Mengangkat objek setinggi 1 m dengan daya 20 N secara
menegak untuk melawan daya tarikan graviti.
Rajah 7.1 Aktiviti harian yang berkaitan dengan kerja H j

jggog 1!!” v
KPM
lJnf|7/felflfldunitrnrosz
lil‘ ihlilul‘ II/i‘

Hull r lmltv
_ ‘I'll
it 9
llllili .' \ .
j
.|i|-raw" "'""" i 4-~ i I
l
-4~";-Twfi~v.—\% w
l
l
»
_ V . _ . V ___.__._______......,__..a_..._--. t
l
t
(,‘mnImr /uln '/.I /l/’/It'll! flllllrlll ym/yj I/wrfuiluu d/-nyiun Hrju T
WW ‘|||,,|,|,|»,||| i|.i|.|m /\l'|l\/III /\, ll rlnii 1. ntliilnll 21-jn.-rt: -/;m;; <.litunjul/tl/an dalam
klrllfl ll |
liulunl /alt
Imllml 7.! l' I’!/II yin/;{ 1/1/ul.nlnn 1/u/um /U311»/1!: /1., /1 ilun 1,
mlvltl harian Dayn Arah daya Buaran dalam arah daya ‘ Kerja yang dilakukan
""*"""",(‘ if 20 N A Mniwfluk t1 R 1m R HI w =: Fs N /» 1 m
Q'
3 =20J ,
U! 3
l 9 10 N Mondatar ’ W := Fs N X 5 m 2\
lg -‘a _ ---—‘—»~—-—--—"-.7
"lg 1 A R H Mondatar 0-3 m W = F5

C 2 N l : 2 N X 0.3 m
I = 0.6 .1 L__e__,
-i--...¢..-_.-_. ---. _ --,.w.._ --
<
t
Menglra Kerja yang Dllakukan
Rujali 7.2 menunjukkan seorang murid yang mempunyai

be-rat badtm 400 N dengan beban di tzmgannya 100 N l
memilkl tnnggn dengan tinggi tegak 3 m. Hitung kerja
yang dllakukun.
3m
llenyelersaian y
4
W I Fs
=(400 + 100) N >< 3 m
=S0()NX3m ,_-. j
“‘ 1 5°01 Rajah 7.2 l
l
Q) tag
V.
KPM
'.'*'%
1-fix‘ 1".
-if-‘J I.‘ met.
‘Y-‘J. '1.“ .".Z=\ ,;w_";»3_.- ;-1-t ‘=""' . ~
Raj ah 7.3 menunjukkan Ali mengangkaI S ebuah kotak befllslm 1° ‘<8 dan “W”/\ke 3"“ alman '
3 Berapakah kerja yang dilakukan oleh Ali? 1 k /
(Anggapkan daya graviti yang bertmdak ke atas objek berllslm g
ialah 10 N)
.
Denyelesaian Zm
Berat l\0tak = 10 x 10 N
= 100 N
I W: F5 L/3% _
=100N><2m I Rajah 7. 3 ‘
=200
__ . CABARAN
Seorang buruh menarik sebuah bald: berisi simen seberat |\/I I N DA
300 N dari atas tanah ke tmgkat satu sebuah bangunan Adakah kena Y 7
dengan menggunakan sistem takal Tmgkat satu adalah 10 m dnakukan dalam

dan tanah Berapakah kerja yang dilakukan oleh buruh itu? SW33, yang
Cl|lUfijUl<K8fl
Denyelesaian
W-= ps
A R
da|am gambar
foto ini?
= 300 N >< 10 m ’
= 3 000 I
Tenaga dan Kuasa '

Tenaga didefinisikan sebagai keupayaan untuk melakukan kerja. Unit 5.1. bagi tenaga ialah
joule (]). Apabila daya 1 N digunakan untuk menggerakkan objek sejauh 1 m dalam arah daya,
tenaga sebanyak 1 ] telah digunakan.
Perhatikan Rajah 7.4. Sekiranya

Kamal dan Ah Kit menaiki tangga Kamal
beban
bermula dari lantai pada masa yang
sama, siapakah mempunyai kuasa
yang lebih tinggi? Mengapa?
__.Z Berat
beban Ah Kit
Kuasa, P, didefinisikan sebagai kadar melakukan kerja, W, iaitu;
P _ Kerja yang dilakukan, W u

Kuasa, ' Masa yang diambil, t _ Rajah 7'4 ‘V _v
Unit S.l. bagi kuasa ialah watt (W). Apabila 1 joule (]) kerja dilakukan dalam masa l sail! ($l>
kuasa sebanyak 1 watt (W) telah digunakan, iaitu l W = 1 j S-1_
($1.?
Bab 7: Tenaga dan Kuasa
(mean i
Rajah 7,5 menunjul-Lkan beberapa aktiviti dalam kehidupan harian.
,_,,.
_-..,_.,ei.- _.
I>
\
:1?
F. -1 L
R son l
ti.
u
. 2 m . .
l
A-"—"1* it ;F
>
",}4_. _~'-‘ 4
rr;
u‘
1‘
'11."
‘ '.‘H. \1 1'.
___ /xi/(ll rnenank .<,r.+>uah lmtal~ Tl! ataz

seeker monyet mempunyai lanciasan l!C1fi dan A ke B 'j»’3!‘i’;;;,'1
berat 50 N rnemanyat pokok daya 30 N S1':;Jul‘| 2 in tiriaiani asar. .99." new '-5'3 .'\.‘ ciangkat
setinggi 3 m dalam masa 20 s daya) dalam in-:t.';a :3 2 aetmgg. 1 rr‘ dalam masa O5 s
Rajah 7.5 Akiivili harian yang berkaitan dengan kuasa
Kerja yang dilakukan dan kuasa yang diperlukan dalam Aktiviti D, E dan F adalah seperti yang
ditunjukkan dalam ladual 7.2.
ladual 7.2 Kerja yang dilakukun dan kuum yang diperlukan dalam Aktivili D, E dan F
AKIN“ hllilfl 0 l { F
lm
Om sou sou 15ON
2::-angdalamlrah y 3m . am 1m
~ fly __ ___ ">_ _ _ iii I
. .7, _ _
Kw‘. W=FS
I W=FS ; W=FS
alum)-n",9T_ =50Nx3m =30Nx2m ‘ =15QN><1|-n
*_ n , j
,~,_A . =150J =60J =15OJ
-an —.{':. ‘ any -
f 20 s y 5s 0.5 s
" ' '1
-ii; i -E
P—t -l
P—t _w
P—T
. . = 150 J ‘ = so .1 = 150 J
- “ ~-j.» I ;7_‘
, .';‘*'_l _.
- f 20 S 5S 0.5 8
. , _;,:7.a;.;§;1-_k,_jiffig; = 7_5 w = 12 w = 309 w
‘V‘“V —
"\.- 57*.‘ 'r1.#3“aw“- .&r$%.%va?¢’t%’¢#$

\.~=:33FYI. :-\.
v
t‘
' -t =~
* - -0
g \ l -
1
Tuluam M"".'Ji'F1 kerja dan kuasa yang diperlukan

Bahan
P“'”'b""E’l 100 9- benang dan bongkah kayu
Radas
N"'a‘—'a ~‘iP"i"9. pernbaris meter dan jam randik
Arahan
1 Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 7.6.
Bongkah kayu
P"-’"_°"8 Neraca spring
Tarik
Meja
I l.0 m |
Rajah 7.6
, I
Tarik neraca spring sehingga bongkah kayu 1
1
1
|
itu mula bergerak dan catatkan daya yang

i-5.-.
ditunjukkan pada neraca spring. '1
Tarik bongkah kayu itu sejauh 1.0 m dengan

daya tersebut seperti yang ditunjukkan dalam .-5‘
Rajah 7.6. Minta rakan anda mengukur masa t
yang diambil untuk menggerakkan bongkah -—- t {::."~_
kayu itu dengan menggunakan jam randik.
Catatkan masa yang diambil. Hitung dan
catatkan kerja yang dilakukan dan kuasa yang
diperlukan dalam jadual.
Sediakan susunan radas seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 7.7. I
Angkat pemberat 100 g dengan neraca
spring sejauh 0.5 m secara menegak
dari lantai.
Catatkan daya yang ditunjukkan pada Neraca spring 0_5m
neraca spring.
Minta rakan anda mengukur masa yang
diamb'll untuk menggerakkan
i pemberat
_
tersebut menggunal<a{1J8m_ Fflr{dI|<- Pemberat
Catatkan masa yang diambil. Hitung dan 1008 Lam;
catatkan kerja yang dilakukan dan kuasa yang
diperlukan dalam jadual. Rajah 7.7
'J~<
3 ‘,_ ah), ,-,-3,}, 43;, »: '.*~w
' ,‘ ’-- -. U I _ 4_.“"_._| _ ;*-.";a-4""
V. -rirw
.: :1:a
”3~;,.=-.~
‘- '"
.
\ i»-.;_‘.
\;j "-‘ 0
.,
‘_ ‘- \"‘:."l"\‘\=‘
‘§'..-’,'|\::‘zj 1 _~'
4
'.__.
\ (- '\ .* '1'.‘
=-'<.-~
‘1"."-
" "V ‘ ¢‘
' '"1. - 7-, =1".,',
~’- ' .5 L" '
\
afar
-
Q.’."{>: ' ,-.~
;._1.}. '.-
51,2 .
.-.‘|‘
S!-.‘,;
,* ' -‘,'
\».
-~ fa ’ '1 ~
A ‘e!.,',- -_.’ ‘L
’ 1 ’.‘
‘A; L Bab 7: ‘Tenaga dan Km";
IQ. \\>,_\_‘\‘,..-.|~.'(-‘\'(?“ W, _v‘F ‘Iv l ‘ ‘ _.
‘
‘ _"
'_ In'\\-.‘4\
_4 l 4. ', - a
A :/“ " "T fa-',‘( ,“
,\ .
. .'-.
-,4.
I 1 7 . ' u - 1.
Aktiviti Daya Jarak l(erja( Masa Kuasa v_> 4-_‘

(N) (m) (J) (s) ( W) vI’; ~.?‘-_
Q2 I‘4. I
1‘ I F
Menarik bongkah kayu sejauh 1 O m W
I I
.‘---'1 _
secara rnendatar ' -1‘. I‘
'5')‘ ’ '
1 .,. y. " '-
Mengangkat Pemberai 100 g sejauh I
1 > ‘
I
0.5 m secara menegak .

:11‘ 1'.
,.-. ~ "
-
.710’!
""1. \
"1 ,. .\,
Soalan I41
’<
I
I
1
1. Nyatakanjenis da a an d" ' . _ _ _ *~ ‘H.

(a) menarik boflgiaig kaau (';t:f;SSemasa. H Hqn ml dalam !:““ .‘I
'_¢. ‘
permukaan meja sqarah ..' xx1
-,'
(b) mengangkat pemberat 100 g secara Satu unit bagi kuasa yang lazimnya F‘ L--1. .,
I ' 0
menegak dari lantai digunakan pada masa dahulu ialah ;]_."' \.
= ..»'v,-V ‘awe
»
Akti‘/iti Yang maflakah melibatkan kerja yang kuasa kUda(hp)'
dibuat paling banyak? W" H '-2..
t
I
‘fa
\.''.*- :1.
Nyatakan tiga faktor yang mempengaruhi kuasa. s.‘-1
.
_
, .
__.-r M‘ »
I-~-.. -I -L
Aktiviti yang manakah dilakukan dengan kuasa . \‘
5 I_1'
KI‘.
J. I L -
4 .
yang paling tinggi? Z, '_l
(a) Berikan satu contoh aktiviti atau objek dalam kehidupan harian yang melibatkan I-'.-Z1
“T V J‘ 7
_ L‘-.‘_l
. kuasa yang tinggi.
. (b) Berikan satu contoh aktiviti atau objek dalam kehidupan harian yang melibatkan .~,§z.J
kuasa yang rendah. OI
r , _
ff} 1‘~~ k
4"
’~34"
n'l".-";“ ...;'a,v‘-;:.$¢¢z" .a;.~.;¢-,.,I;.<‘@’$~l_.r<,-5:».4=-'. <.'i~-‘;~~.->14-,:"~,_~Q-_"'.=~?§-;J.‘:; 5:. -__._*_
_§V.
'
"
3
~}‘
.j
- Farmatif A7. 1 ’ A J
1. (a) Berikan definisi kerja.
(b) Apakah unit S.I. bagi kerja?
2. Apakah maksud tenaga?
3. (a) Berikan definisi kuasa.
(b) Apakah unit S.I. bagi kuasa?
4. Rajah 1 menunjukkan sebuah kren elektromagnet
mengangkat beban seberat 2 500 N setinggi 4 m.
(a) Hitungkan kerja yang dilakukan.
(b) Berapakah tenaga yang digunakan untuk
mengangkat beban oleh kren?
(C) Jika masa yang diambil oleh kren untuk j
mengangkat beban itu ialah 1.2 minit, I
‘_ hitungkan kuasa kren itu. Q
N:1,-_:.;_<
via
KPM
F
W
I 4
.Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinflflk

Tenaga Keupayaan Graviti ‘__‘ 1 - ~ "“ ‘ 10“ v‘
Do.1.nn n1e>"in mcn.1nmn ¢crucuk seperti yang AS_
Tonton vldeonuunluk $6 fx
ditumukkan dalmn (}.nnh.1r thin 7.2. sebuall tukul melihai operasl
1
1
ditarik ks atas dan lxcnmdian dilcp.\sl<nn supnya idlllh menanam cerucuk
/-$
mcnghentam batang cerucuk. I3;y\"a yang dilmsilkmm \ Q‘4,;
J
oleh tukul ini pada arah n1encg.1l\ telah xnc11gge1‘;1l<k".u1 ‘HM’?
cerucuk kc b.1\\‘al1 dan nmsul\' kc d.1lam tanah.
L; \ A
Tukul-
J .
Balang —
._. -.
cerucuk
i »\
I
(a) Tukul sebelum dijatuhkan
I
.
Gambarfoto 7.2 Tenaga keupayaan graviti
1 digunakan dalam mesin memmam cerucuk _
I Mengapakah kerja "
dilakukan? _
i Tuku] yang telah diangkat ke suatu ketinggian, h _ -
dari permukaan Bumi mempunyai tenaga keupayaan APakah1e"'S daYa Yang
. . . . . dahasilkan oleh tukul? 1
gravm. Tenaga keupayaan gravltl adalah k€I‘]2l
yang dilakul_<an nntullj Lnengangkai sesugtu gbyek Dari manakah tenaga
ke suatu ketmgglan, an permu aan uml. untuk me|akukan kerja '
l ini diperoleh?
Tenaga keupayaan graviti = mgh Z ' " " " ‘ '1 r
- m ialah jisim objek dalam unit kg
. g ialah pecutan gravitidalarn unit m s"2 B t
__ _ t_
‘a1 h ket' ' dalam unit m era =JI$In_1. m >< pecutan gravm, g
' h1‘ a mgglan dengan g dlanggarkan sebagai
"* " """ * '*"'"‘"”"“ 10 m s-2 (atau 10 N kg"1)
E12!
KPM
an
7""-
Bab 7 Tenaga dan Kuasa
»' Hubunflfifi 35”“ K'9'fh.‘v\§§n9g""1§"§9'~'

Ke\lP3Y3an ‘§."_'i V‘ :"~"»"<:* 1 ’
.,| 73 mcnunjukkan objek yang bcrjisim m diangkat
/1 sccaratlnclmcgak dari pcrmukaan Bumi.

5Keri“ yang dilakukan = Daya >< aesaran pada arah daya
= Berat >< tinggi diangkat
= (m X X /1
= mg/1
h sebab tiada bentuk tenaga yang lain dihasilkan,

Ok
maka se mua kg;-‘a
J yang dilakukan terhadap objek
. . itu
akan digukarkarl kepada tenaga keupayaan gravltl. ._ _. >_ _ _>._
\ Tenaga keupayaan graviti = kerja yang dilakukan J

' = mgh
. g ____j Rdjdh 78
. j;_,_,____ _4n- I-I» ~ ~
Contoh masalah numerikal O

"4
Gambar foto 7.3 menunjukkan sebuah lif di KLCC. Lif tersebut
-1 mengangkat suatu beban yang berjisim 1 500 kg setinggi 30 m
J (3) Berapakah kerja yang dilakukan oleh hf ltu? i
(b) Berapakah tenaga keupayaan graviti lif ltu pada ketinggian

ii 30 m? 9:-
IE ( c) A P akah hubung kait antara kerja yang dilakukan oleh lif \
.
\%\
dengan tenaga keupayaan graviti lif? . b
1 (d) Berapakah kuasa hf dalam umt kW jlka nmasa yang dlam
‘, untuk mengangkat suatu beban yang ber]is1m 1 500 kg
E setinggi 30 m ialah 0.5 minit?
Penyelesaian
§ (a) W = Fs
i = mgh
, =1500kg><10ms'2><30m
-' = 450 O00 I
(b) Tenaga keupayaan graviti = mgh
=1s001<g><10ms-1><30m
= 450 000 1
(¢) Kerja yang dilakukan oleh lif = Tenaga keupayaan graviti
* an di un ai oleh lif
(d)Kuasa,P=¥ Y g P Y
= 450 0001
‘l
0'5 mm" E: E Contoh Tambahan
’~ = 450 000 I _ http:////nks.andl17.
J
so 5 - com/BT_Sains_21 7 _2
=15 000 w El 4' 4.;a
9*‘
1*
.. ..- ‘.
= 15 Gambarfoto 7 3
' V‘. Z~ y"'
~. I ""1»<-It-'"
. -~.- -.'\ ' ‘-_‘.-
-v‘ \'
I 1-Y
-t .-\ . '->>.':¢
1.
’_ , - ‘ -i- '->- », _;\-_-a-;,".-i.;>.~':-J ~.,|:.r1.<-=2~' -5-'~.*v3'$-’T‘11 »- <
'1_
'4
Tenaga Keupayaan Kenyal
(jam h ar t'0 to ”/.- 4 menun‘ul\k"m
J ". }weringkat dawai kokot \stapler diisi. "l'crdaput
A sulu sprmg yang
g
dircgangkan dan kemudian dilcpaskan. Daya yang di|1€lF-“kiln "|¢'h *Pr'"F 7"“? m"r°l%“"14 mi
menggerakkan dawai koknt mcngikul arah daya.
Z’-”""§-ax
Apakah jenis daya ‘yang \~

dihasilkan oleh s
Mengapakah
kerja dilakukan?
Dari manakah tenaga

yang melakukan kerja
ini diperoleh?
\
1,
1/
\
vi '
/IN \
,\-.
\-§*g‘\f'@
Dawai kokot
Gambarfoto 7.4 Tenaga keupayaan kcnyal digunakan dalam smple r
Spring yang dimampat atau diregang mempunyai tena .

. . 83 keupayaan ken al Tena a
keupayaan kenya] lalah ker)a yang dilakukan unt k Y ' g
kenyal dengan sesaran x dari kedudukan keseimbgnggrmampat atau meregang suatu bahan
Tenaga keupayaan kenyal = % Fx E
. . F ialah daya regangan atau mampatan dalam u .t N

n1
~ x ialah sesaran dari keduduk k
==—a._____-.~ ___—_— —__ '__; ___, _ _,
an eseimbangan dalam unit m
" ~ V-:;:, _____ ____ W J
ICPM
I. B' . _ _
Q db 7' T'*""l§-1 dan Kuasa
Hubungan antara Kerja dengan Tenaga Keupayaan Kenya

Kamkilli sualu spring dircgangkzm
scbmqyak x m dengan daya I’ N T k
. . nilai
(Rajah 7_9(a)). Makn, - - daya pada en nga eupayaan kenyal __ kena . yang dilakukan
I
ring bcrubah dari 0 N kc 1~ N = [ms di bawah gmf
5P . .
SQPCTH yang dlllllljllkkllll dalam __. _1_
2 Fx } 1
,ra{(R;1jah 7.9(b). Umuk kes yang
?ne|ib;$k&ll1 spring, kerja yang dilakukan N“ ~ 7 1 W-_ at __ _g _g_
bersamaan luas di bawah graf F-x.
Daya (N)
A
Panjang
spring [7 . . . . . . . . . . . . . . . . . _ -
' '' ' “ ‘ " \ \

Pcmanjangnn \
spring,xm
Daya. 0 N ____ ___ \
1 0 ; R=s="s="/
Daya = F N Mampamn
(a) (b)
Rajah 7.9 Hubungan anlara kerja dengan tenaga keupayaan kenyal
Contoh masalah numerikal 0

a
Panjang asal bagi spring S ialah 20 cm. Apabila daya terakhir Daya 20 N
' \
yang dikenakan pada spring S ialah 20 N, panjang baharunya L
menjadi 12 cm. Hitung tenaga keupayaan kenyal yang dipunyai
oleh spring S yang termampat itu. 20 cm S pnng
_ S T
-. Penyelesaian 12 Cm
..
5‘
.-,‘
w larak mampatan, x = Panjang asal — panjang baharu
= 20 cm - 12 cm
-,1
: 8 Cm Rajah 7.10
.:>=‘.»= = 0.08 m
A-1;"
-w
.‘i
Tmaga kwpayaan kenyal = — ? Contoh Tambahan
in.F_~.-; ht1p:///inks.and/1 7.
_.7. =-><20N><0.08m com/BT_Sains_219_2
5:: Y1-
:-.‘_;'“J-lli
_'
-.4¢_".-Q-A
§_r-.v»~-,-<-vi"-Q.
.1:
'1 l\.)
l$
--r—- E El -
3 =0.8]
-_4 .»< _
“2';1,.»--~._‘ i _ g _,_. ‘;,_.,___,.__ I
’v
Q E21
KPM
7
Tenaga Kinetik
Tenaga kinetik ialah tenaga yang dimiliki oleh suatu objek yang bergerak.
Tenaga kinetik = -% mvz
m ialah ]lSllTl dalam umt kg

Ii’
' "33 -’-"C41-'=J.r¢'i'.?flf%'i7
v ialah halaju dalam unit m s"
' - .- —\'*'!IP'\$14§\i.'-IV
.. D. ,
I, 1.,--F-$1)
0 - ""
ya -,,'§‘, ‘»r.s-‘tun’.
L‘! '.“‘
3'5 ~' Contoh masalah numerika | I
'#3"J,'§ Contoh l
ll Apabila sebuah kereta api yang berjisim 500 000 kilogram bergerak dengan halaju 360 km j-I,
berapakah tenaga kinetik yang dimiliki oleh kereta api ini?
Penyelesaian
I-lalaju kereta api = 360 km j"' Tenaga kinetik bagi = —- mvz
Z 360 km kereta api
11 = _ >< 500 000 kg >< (100 m S-1)1
K\)v—nl\)-_-
36 = 2 500 000 000 1

3600s
= 100 m s"
Sebutir bebola keluli berjisim 0.2 kg mempunyai tenaga kinetik 3.6 I. Berapakah halaju, v bebola
keluli tersebut?
Penyelesaian
Tenaga kinetik = — mvz
I—l[\)|-1
3.6]=—><0.2kgXv2
_v2= Lph.).61
" 0.1 kg
= 36 m2 s"2
v = ‘/36 m2 5'2
= 6 m s‘1
Contoh 3
Hitung tenaga kinetik bagi elektron yang berjisim 9 >< 10"“ kg dan berhalaju 4 X 10° m s". 1
Penyelesaian
Tenaga kinetik bagi elektron =—m1/2
= - x (9 X 10-31 kg) x (4 x 106 m S-1)2

haw-l\Iv—*
= 7.2 >< 10-18]
V
Bab 7: Tenaga dan Kuasa l
g . klta
~ J‘alankan Aktiviti 7.2 untuk membincan _ kan maks u d d an contoh tenaga keupayaan V
'2 Milm tenaga keupayaan kenyal dan tenaga kinetik dalam konleks kehidupan hari;m_
5' l _ l . | I ‘
' . ,. , - ~.
.i 1 ‘\’-/-_" " , '~‘:l'-J
i - 6%,’ ~. > .
-; " - _~ ;,». 4».
-2 -. ~.-v 4,).-
_ ix *3-*4-' 1.,-,‘_'
- \.
/..-4~,.-=3»
. .30-‘
' - ' 1,4 ‘I I . .,_ , ,' I
1"‘ Q
‘ g ._ i"‘d:‘_:"‘.‘ "I,"
mbincangkan maksud dan contoh tenaga keupayaan graviti, tenaga

e ayaan kenyal dan tenaga kinetik dalam konteks kehidupan harian ' KMK» Kl/\K
' Aktiviti
Arahan g . perbincangan
1 Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. ‘ "W
2' setiap kumpulan perlu mencari maklumat tentang maksud dan contoh tenaga
keupayaan graviti, tenaga keupayaan kenyal dan tenaga kinetik dalam konteks
kehidupan harian.
3 Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda dalam bentuk peta minda.
jg Péékéiéi‘ (1.2 ' ,

1_ (a) Apakah hubung kait antara tenaga keupayaan graviti dengan kerja?
(b) Apakah hubung kait antara tenaga keupayaan kenyal dengan kerja?
2. Liza mengangkat sebuah kerusi seberat 40 N sehingga ke aras ketinggian 50 cm.
(a) Berapakah kerja yang dilakukan oleh Liza untuk mengangkat kerusi tersebut?
(b) Apakah bentuk tenaga yang dimiliki oleh kerusi itu? i.
(c) Berapakah tenaga yang dimiliki oleh kerusi itu? Diflding l"
3. Daya, F, dikenakan terhadap papan untuk
memampatkan spring kc arah dinding seperti yang Papan .\_-2‘
ditunjukkan dalam Rajah 1. Diberi bahawa panjang i Spring
asal spring ialah 50 cm, panjang akhir ialah 30 cm Daya’
__,F ~71 V
_ HHHHIHOHX
dan daya akhir yang dikenakan terhadap spring 'J ' V
ialah 20 N. Berapakah tenaga keupayaan kenyal yang ‘_'
dimiliki oleh spring yang termarnpat?
4. (a) Mengapakah kenderaan berat seperti yang Rajah I
ditunjukkan dalam Rajah 2 lazimnya
berhalaju rendah tetapi mempunyai tenaga
kinetik yang tinggi?
(b) Nyatakan satu contoh objek harian yang
mempunyai tenaga kinetik yang tinggi
dalam keadaan yang berikut: 1 /
(i) Objek yang berjisim kecil t tapi
berhalaju tinggi.
(ii) Objek yang berjisim besar dan
berhalaju tinggi.
Rajah 2
Q)
Prinsip Keabadian Tenaga
3.’-P;
.7r ‘g -Q1
_ > 3“ 14 1
PL‘ _ ‘
". 7 .
.3
.?>l1),‘ y
,4
//M
Q. /2
Gambarfoto 7.5 Roller-roaster
Roller-coaster yang ditunjukkan dalam Gambar ioto 7.5

melibatkan perubahan bentuk tenaga. Nyatakan perubahan INFO SFIINS
bentuk tenaga yang terlibat.
Tenaga yang berguna ialah
tenaga dalam bentuk yang mudah
Prinsip Keabadian Tenaga diubah kepada bentuk yang lain
untuk melakukan kerja. Coniohnya.
Prinsip Keabadian Tenaga menyatakan bahawa tenaga tenaga kimia yang tersirnpan dalam
tidak boleh dicipta atau dimusnah tetapi hanya boleh bahan api fosil adalah tenaga
berubah-ubah bentuknya. yang berguna kerana tenaga kimia
mudah ditukar kepada tenaga
Sistem ayunan seperti ayunan bandul ringkas dan haba dan tenaga cahaya melalui
ayunan spring berbeban sentiasa mengalami perubahan pembakaran bahan api fosii.
bentuk tenaga antara tenaga keupayaan graviti atau tenaga k J
keupayaan kenyal dengan tenaga kinetik Adakah sistem

ayunan mematuhi Prinsip Keabadian Tenaga?
E12
. \.~"
z
KPM
'l
{~_.-~. I
i Huh 7: l‘m|,i;;;| ¢|,m |(m,.M
m Ayunan Mengikut Prinsip Keabadian Tenaga

l
sisfe
'
. . .
Ra.ah 7,11 dan 7.12. Mari kita lihat perubahan benluk ‘tenaga yang bedaku
f Perhangfilnmlbandul ringkas dan ayunan spring berbeban sebagai contoh Prinsip
‘gzmbadian Tenaga-
-u
-* .
I .
a ~_
¢ -_
,, ..
l
Ladung bandul I i
,
1
0 ‘.
I' -. I .-.
\ L1. I 0 .v -I 0
~
. its
.
: X _ ------------------------------------------------- " '1‘ Z/v
-‘-
i.
l-3dungd“ePaskan\ H /V
i
Q 9
0
Y
i
l
‘' " |"°"""‘Y“" if

' _ "V ’ ¢\"¢';';r‘l1 ~ l ,:»v_v-I'.l,l_‘ '..,.l'_._f'LL'. .".Q.'.T.'-f_,1.':-.';E4}1-‘rl —, ll
_,-. - =-.rnd<s|rrlu'n lIadir1an@da'<<*i"99*="'"a“B‘"‘“'"l D

l
TUgWfl=siiar iiadmeoesw-'<d@i"@"=°*'“7 i'

l
l
l
l
ls“ l
'1
_,_,,( '."."l'_.}_-IQ!-_-_;: ., _' —_;-1; f‘.;"'_’; , ,A_H :...__ _~,_._

i ~=.;_,:';t.~&.>_
.6
-_ If ' V “'_ _ _ ‘_ ‘_ __,> _A_ = ._ ‘ .» ‘ l .. _ .. ,- _::7_ M

1-‘I if ‘:..' ¢.~<tr' i-=3 ~51 V , "' .-'_ '
=_ »'§.,"~»2.i..i-=¢.
.,..5 E-é-'1 ,=@.=_-7 _-:;.
I ._:,¢ i~_ -i-sq;
4- . _» _. _
._. 2 . _ , .” I: '1.‘-lfi‘ " L4 "'1°~"1'l-§"l."' 51-,
E: ¢.>!¢ra<.v~a~I,b-,
M," Q1 fig” gt» ..,
. ~ ~ . .a ‘ ./ . .--.-..--- ~ .
1 (5:61 12",‘- -. ’ .- '1:-7 ._-.i.l._-:__"1'HB!-J" » *-~
_ _‘€”“"’*‘ *'—‘~——_i
i
i
' h:-;_'_
'11
g
/A/////i///////.//
1-. | rr i I iy,
'/. ‘ - _\‘
A n'.‘_g'-‘|;'\€-\XAX’\!'\T/"3
0 -
Q3
Ki-rliirliiluui
Y~_____ -_~i'...._._. - """"‘”" Y l<i:.-.i-iiiilniiigzin
\
0 .
0 ' . \
X —-~- *_. ..._ __. _ ,____ --_.. .- x “

_ ._
' "' llcliaili
Keadaan spring berbeban Perubahan bentuk tenaga bagi beban antara tenaga l<°"PaYflflfl
kenyal ('i'.U. kenyal) £16098" “"998 l‘l"°lll< (T-K-l
Pada kedudukan X T.U. kenyal = maksimum (spring paling ieregangl _

T_K_ = sifar (spring pegun. keiajuan = sifar)
Q Dari kedudukan X ke Y T.U. kenyal berkurang (spring semakin kurang teregang)

T.K. semakin bertambah (kelajuan spring semakin bertambah)
Pada kedudukan Y T.U. kenyal = minimum (spring pada kedudukan keseimbangan)

T.K. = maksimum (kelaiuan spring maksimum) ‘
4
Q Dari kedudukan Y ke z T.U. kenyal benambah (spring semakin termampai)

T.K. semakin berkurang (keiaiuan spring semakin berkurang)
T.U. kenyal = maksimum (spring paling termampat)

Pada kedudukan Z
T.K. = sifar (spring pegun. keiajuan = sifar)
Q Dari kedudukan z ke Y T.U. kenyal berkurang (spring semakin kurang termam at)
P
T.K. semakin bertambah (kelaiuan spring semakin bertambah)
Pada kedudukan Y T.U. kenyal = minimum (spring pada kedudukan keseimbangan)

T.K. = maksimum (keiajuan spring maksimum)
T.U. kenyal bertambah (spring semakin teregang)

Q Dari kedudukan Y ke-X T.K. semakin bemurang (keiajuan spring semakin ben<urang),
T.U. kenyal = maksimum (spring paling teregang) _

Pada kedudukan X
T-K- = slfaf ($DI'l"9 Degun, keiaiuan sifar) .
Rajah 7.12 Ayurian spring berbeban '-
LA ' ~ ..sr . l'.

noK
‘TEPM
ubahan Tenaga Ki t'k
i
" _ .
gglem Tertutup ne l dan Tenaga K°"'°aY‘*a" bagi Suatu
Daiam sistem tertutup. perubahan tenaga aniara tenaga keupayaan dengan icna a k‘ ‘k
l
me"ratuhi PrinslP I\cab‘\<ll€lli 'l'emiga. Oleh itu, 'uml'il1
. lcna .' l - - r - - ml“ ,
dal am suatu
' \ sistem
.~ 1)’ k _ yang
1 . umn __ 1 i ertuiup adalah
_ J malar - (‘nntoh sistem
1 gl (wpdydm
-. ‘l dan tenaga
.yunan an 1-;kllwnk
n
ajah Stpcflli yang ditunjukkan dalam Rajah 7.i3 (ii). Rajah 7.13 (b) |1'i(‘.l1Ul1jL|l()l('1ng
tenaga dalam bentuk graf. ' P U A la"
T°'“‘ll“ lumlah tenaga

lijlklrl
\ _*"-*-~r'-— -
'l‘.U. = l1i;lkSil11illli
T_U_ = maksimum_<.' = sitar _.' Tenaga
1-_K_ =sifar (\_.“'\ ]_°“'~‘l»T~‘ —_~ '_ keupayaan,
\> kinetik, ,' ‘. '|*_U_
____J_i-~__.___ .___ .. .. _ J _ _‘ ‘_ .
_A (1) A _A (I) A
>bcsaran
Kedudukan keseimbangan Kedudukan kcscimbangan
T.U. = minimum
T.K. = maksimum
Rajah 7.13 (a) Ayunan bandul dalam Rajah 7.13 (b) Grafperubahan tenaga
sistem tertutup
INFQ SRINS
Berdasarkan Prinsip Keabadian Tenaga, tenaga boleh berubah-ubah bentuk. Daiam perubahan bentuk
tenaga, sebahagian kecil sahaja tenaga ditukarkan menjadi tenaga yang berguna. Sebahagian besarnya
pula ditukarkan menjadi tenaga yang tidak berguna seperti tenaga haba yang disebabkan oleh geseran.
Sistem tenutup merupakan sistem di mana tiada daya Iuar seperti geseran bertindak. Maka tenaga haba
tidak akan terhasil dalam suatu sistem tertutup.
Mari jalankan Aktiviti 7.3 untuk membincangkan situasi harian yang melibatkan
perubahan tenaga.
"-%‘_‘r$".3’ jv. . _ ~» " x;.

J
.~' 0;-"-'-","’l
'9‘-1‘j< >. Ii".-. -l .. ‘_"‘:,‘ ‘"i_~ “
v:_< ".‘a-r-- :":1-
is :7-‘C ‘ =
1
K
-r4
Membincangkan situasi harian yang melibatkan perubahan tenaga

PAK
° KMK, KIAK
Arahan ° Aktiviti
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Pefbimanga"
I» 2. Setiap kumpulan perlu mencari maklumat tentang perubahan
s tenaga dalam situasi harian seperti ayunan buaian, objek yang jatuh dari suatu
ketinggian, roller-coaster dan alat mainan berspring seperti kereta mainan dan
pistol mainan.
3. Label dan nyatakan bentuk dan perubahan tenaga pada kedudukan yang tertentu
dalam situasi harian itu.
4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.
l _
2 Contoh masalah numerikal Q ‘ 7* '

. . ~ '.') I 2:0 ,
= Rajah 7.14 menunjukkan sebuah pistol mainan. Panjang l m"_‘\_h,
spring di dalam pistol mainan ini ialah 300 mm. jika daya _r;m'\(»'i.‘\j»,".f
. _ - ~l\\i'\'li'l~.3l'l‘§ .-
5 N digunakan untuk memampat spring sehingga panjang V_ . -
L spring menjadi 50 mm, hitungkan kelajuan maksimum » m Bold phsuk
bola plastik yang berjisim 50 g semasa bola itu ditembak ll . 1
keluar dari pistol. Nyatakan satu anggapan yang dibuat ) —
untuk mcnyelesaikan masalah ini.
Penyelesaian Rajah 7,14 ‘
Berdasarkan Prinsip Keabadian Tenaga, i
tenaga keupayaan kenyal tersimpan dalam spring = tenaga kinetik bola plastik. R
I l »
2 F \' : ———
l 2 flit "‘
1 250
-YXSNX-]—Y)0Wn1-2X]0()O
_i 50 kxa
g l
@~.m
' .‘- -1-‘I Contoh
I Tambahan
~'1/3-25111353
V --
"6 i
_|:| _. ains_ _ , ‘_ , .
E -3"": - Anggapan: liada kehilangan tenaga ke persekitaran. I l
' '__..'..r..._ Jaw _4...-
Q
., . Farmatrf.
Praktrs 7.3 l J i3.;
‘ l
1. Nyatakan Prinsip Keabadian Tenaga. '
2. Ayunan spring berbeban seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1 Z

merupakan suatu sistem ayunan tcrtutup. Bb
(a) Nyatakan kedudukan beban di mana tenaga keupayaan kenyal P - C an
sistem adalah maksimum. l
(b) Nyatakan kedudukan beban di mana tenaga keupayaan kenyal Q E
sistem adalah minimmn. 5
RH
Rajah 1
3. Rajah 2 menunjukkan sebuah sfera logam berjisim 2 kg dilepaskan

dari ketinggian 2.5 m dari permukaan Bumi. ‘ .. ‘
(a) I-Iitung tenaga keupayaan graviti yang oleh sfera logam itu
sebelum dilepaskan. :""._
(b) Berapakah kelajuan maksimum bagi sfera logam tersebut
setelah dilepaskan?
.Rajah2 ._
.
ll-32
"Tim
Q ;
F
iiawx ‘xx i
y ggumusan
'
Iajah keupayaan untuk melakukan wu/ud dalam bentuk seperti
l
__._._-_ Kerja i l i
l Tenaga TenaQ a
d,-de;,',,,'5,';<an dikaitkan keupayaan keupayaan E3533
l sebagai dengan graviti kenyal
Kerja = Daya X Seaman '

Kuasa = —-hl%';r%- i
= mgh I
= %_ Fx I
= % mvz
~ -¢_ .
d/WU’ dam” ””" 8"‘
joule (J)
~
diukur dalam unit S.I.
wattI (W)
I Ya”9
i
| I
A‘ ll‘
_- _—~=
y _ _ , b . | Boieh berubah dari satu
d'de"”'s'kan Se age” d/de/i/1/Sikan sebagai bentuk ke bentuk yang lain 53,- (as
[)aya1 bimenggerakkan Kerja 1 J lduakukan i
seperti dinyatakan dalam
objek S8]8Uh 1 m dalam damn masa 1 S I
arah daya Prinsip Keabadian Tenaga
f~'» - ' ’* '‘ A
0 0 0 ":?:: ‘V
flekslKendm ~;::;,:~_i .,~_.'_',_'___
_ .. 'a%-~’ J-t-4. ‘ '=
Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa

"'7
Mendefinisikan kerja dan menyelesaikan masalah berkaitan tenaga dalam‘ kehidupan harian
'__ l Menghubungkaitkan kuasa den gan kerja
' d an menyelesaikan
' '
masalah dalam kehidupan harian:
i
Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik
l
i-Q M¢nerangl<an dengan contoh tenaga keupayaan graviti dan menyelesaikan masalah dalam
___' kehidupan harian,
Mflngirakari tenaga keupayaan kenyal dalam konteks kehidupan harian.
~ » Mellifilaskan dengan contoh tenaga kinetik dalam konteks kehidupan harian.
‘L13 P"i'“iP Ktlbadian Tenaga

E-1 Menefflngkan dengan contoh Prinsip Keabadian Tenaga.
Mmklssnikan masalah kualitatif dan kuantitatif yang melibatkan perubahan tenaga kinetik
da“ tenaga keupayaan bagi suatu sistem tertutup.
E22-I
1 l
*2
KPM
lil
Q
Praktis Sumatif
1. Terdapat banyak bentuk tenaga. Padankan bentuk tenaga yang berikut dengan definisinya
yang betul.
Bentuk tenaga Definisi
w.‘ Keupayaan melakukan kerja

»_-11 {*-
(a) Tenaga keupayaan '.-

_ Tenaga yang dimiliki oleh objek yang
"’ bergerak
(b) Tenaga kinetik 9 1-it bf-I
.
Tenaga yang dimiliki oleh objek disebabkan
° oleh kedudukan atau keadaannya
2. Gariskan jawapan yang betul tentang kerja, tenaga dan kuasa.

(a) Unit bagi tenaga ialah (I s/N m).
(b) (Kerja/Kuasa) didefinisikan sebagai hasil darab daya dan sesaran dalam arah daya.
(c) Objek yang (pegun/bergerak) tidak mempunyai tenaga kinetik.
(d) Prinsip Keabadian Tenaga menyatakan bahawa tenaga (boleh/tidak boleh)
berubah-ubah bentuknya. Motor
(e) Berat ialah hasil darab jisim dan (daya/pecutan) graviti.
3. Rajah 1 menunjukkan sebuah motor mengangkat satu (. 5""" "

beban yang berjisim 5 kg setinggi 2 m. “ E
(a) Hitungkan kerja yang dilakukan oleh motor tersebut. ‘ """ "
(b) Berapakah tenaga yang digxmakan oleh motor
tersebut untuk mengangkat beban?
' .
l
4. Nyatakan rumus tenaga yang berikut:
(a) Tenaga keupayaan graviti
(b) Tenaga keupayaan kenyal
(c) Tenaga kinetik
_
‘
1
Rfljflh 1
5. Rajah 2 menunjukkan seorang pemanah wanita menarik

tali busur dengan daya maksimmn 200 N sejauh 0.4 m.
(a) Berapakah kerja yang dilakukan?
(b) Hitung tenaga keupayaan kenyal yang dipunyai
oleh tali busur yang teregang itu. ‘
(c) Mengapakah bukan semua kerja yan'g dilakukan
untuk menarik tali busur ini diubah kepada tenaga
keupayaan kenyal?
Rajah 2
" 7m“~“_*->_"" ' 1" -\ 5
“ ’
/'Fokusl(:8’é|J7f ~- on g
6. Rajah 3 menunjukkan ayunan bandul ringkas d I |
sistem tertutup. lisim ladung bandul ialah 40 . a am sua u
(a) Nyatakan prinsip yan da . I 3'
ringkas dalam Sistem %el.:E?l‘1\;h1 oleh ayunan bandul
(b) Pada kedudukan manakah bandul mempunyai
tenaga keupayaan grav't' d . ._
yang senilai? I I an tenaga kmeuk
(c) Hitungkan perbézaan tenaga keupayaan 5 c_,;{ I -.
8m""' bandul Pada kedudukan X dengan __________ U
bandul pada kedudukan Y. Rajah 3
7. Rajah 4 menunjukkan sebuah model roller-coaster yang ringkas.
\A
Rajah 4
Anda dikehendaki membina sebuah mode] roller-coaster yang berfungsi dengan

menggunakan bahan yang disediakan di bawah.
~r \1?
\._ 1» __. ,
Salur getah
Bebola besi
Kaki retort
Lakarkan model roller-coaster anda. Terangkan ciri keistimewaan model tersebut. 9
Z [gag
(1 |--—
. KPM
Nln1.j\l1;1u mr,~ru;».|l\r|n <;n|m)<~| |,H1|¢,_||\1,1 \,;|,n; [),||1|1|| |>.~,|| rttn (14 -1| h»|r.|1.|H
‘i‘»"“_l\lH Hlmn Wr||.'u1|»u|| l><.~11|lu h.|u\,/;|l~ l\.|||.||l‘1.||l1't|1n'|HlI1|||l~| .u| !v.rhr~/~/1|
i%IH;1mnrxrthrlyn|1|.|L1I1;|||<1.|l;1|nt\u.ul.|;|nnn|m.1I ||r|.|l‘. IIlt'l\f|<l|“(|”")'
st:l>;1|(u1<] :,,||1,;|‘m ,;,(1|(),||\1|| (111-|1:,¢>h;|l>|h|_ M;|l.|h.n| ~||,n\||1|.|;> ‘-lH!\(>' I
f£l\'1I<>L1l\I|f yunq 1|<l.1l\ l1rarh.|l1;1y.'| I\t:|;n1;| hm 1.1 *.|n;u.||1 mrh» ml‘ I1! ~1|l >1 -|> :21 HI
/\d.'1l<;|h lztkm nu hum.-u’?
/\r\(1|1s|:. rl;11;1 yarn;<1|ku|n|>u|)\.'1|1 It-uhmr; I¢~|1Iun|.|n ||'.n|| lartn-rm ,/,||\';
l)(;I|.'lh1H1| Mz|1;|h;1|| ’)(|(lv| f3S<1pl<:n1t)1~r Ht)!/' olvh I<\|r".|<r;|».|n<|l».1‘..| |1‘|1.l'.
|"t_.'H1)l Irrlnh |nur|ur1]t|t<l\r1n lmhznwat :;|n;u.u| <,.'||t.ry.| Illrllilh-'1' |'“ I"
r11u|1g;nnr_i1||1<;| §;|n'|| (];||11(| (g;||1;];;||\ |;|(||(\;|k||() H.|<},H|Il-llI.||*-|||l\ll.|1|-I[1\I|
mr>||nth|n(]|rhnri.n|p.ut;11;|nn| <;.||n;1|n1’?
I :1/|mny+1 ;>.'1y1 nu; UV .~;4:[)l.'|I| y."|n<; <1|lun|ul<l~;|u (LII-‘H11 'l1""|’~" " "" "'
l>;1v\/uh <1|qun;1l\:n| untuk |r1u|n;P1;\I;1||1) UIHJII H|lI1I'""l'1y-""1 ("W-"" ““"l
dnlmn:a||1:1mr|rt.tImy;||1|;|I:o|h;ou1. D;1|>;|1k;1h |>.o|y1u»<; llV un |I1(|.'I |nn||u<|u|u;|
UZIH-'1!)|\llil(1i|||(1il(l1l1-IHXII g:unr1'? <)z1ri:|nqk:|n :,.'|1u h;|||;|n 1|-'l|iHII
|7(§|Hl)ll(llélI)|);'|yl|I\{]\/¢lH(]ITI;lH)))l|II'1(?H(j|Ii||{|H(]‘7|l1;H<];l|H.| /\rt;|l--|l1lmI1t1I|
lorsobul |‘)ml\l|l\.||'? Im;|r1qk.1|n|;|w:~|[>:|nzmrl;1
jg
Puyung UV (Puylmg yang dupat

rm'r|gI|ulm|_Q sirmr ullrmmgu)
(8mnlu'r.- Irtlpa;//wu-u'.mrnfa/itmm'ritun.¢um/urlnlv/!Iu' sun It t/ullmg

nn!-s!mn_qc-/mm-r'n_\~Q/'_t;mnnm rays um! nu u|u' /u/mvs w//V1’/}
Kata Kamal
0 Keradloaktlfan O Curie (Ci)
O Sinaran radioaktif O Teori Atom Dalton
0 Bahan radxoaktlf 6 Kuasa pengionan
O Pereputan radioaktif O Sinaran kosmik
O Separuh hayat 0 Arkeologt
6 Becquerel (Bq) 9 Geokronologi
- -1.. : .
Seiarah Penemuan Keradioaktifan
Sejarah Penemuan Keradioaktifan

_ _ _an'UiSi
Pei"l1atikaii Rajali 8.1 untuk mengkaji sejnrali penemuan l<e|';nlioa|<lil}1|1.
.4_1_ __ _~ 1.’ 30 um) V . we \

llvk.|.s 5;\‘§£ll‘;lI1
Sm g |<;n".| tungsten |;|Ckmm
l
\ \/
g ' I nkum
. _ . a.A_ _<-O< _
_ "
‘ V I g __‘/\|1ntl) \_O_Q% Knlml W_~
1" 1' l | | \ \
or K K. 1
'l‘ingl<ap \\\ _ '1 Ill]
lulu]
Sinar-X liilamcn l<uq§,|
pcmanns rendah
Wilhelm Roentgen Gambar foto sinar-X ‘1
tangan isteri Tiub sinar-X

Wilhelm Roentgen
1
Pada tahun 1895, Wilhelm Conrad Roentgen, ahli fizik lerman, menemukan sinar-X l
l
secara tidak sengaja. Beliau telah mengambil gambar foto sinar-X tangan isterinya. Kejayaan
itu membolehkan, Wilhelm Conrad Roentgen menerima Hadiah Nobel pertama dalam
'1 bidang Fizik pada tahun 1901 bagi penemuan sinar-X.
<3-Ell Kerjaga Sains

' Terdapat pelbagai jenis kerjaya
yang wujud dalam bidang
keradioaktifan. Antaranya
termasuklahz
v pengawai penyelidik di Agensi
Nuklear Malaysia
I
' ahli fizik nuklear
v jurutera nuklear
v pakar perubatan nuklear Pf“?
..~»‘i’"i*i7**?""?=~I~F“="“?'-" -an . .‘ ’ to — 1 ~
‘I
r’, 7 {I
;_4-.__. ._-,_.“-a2_>.- _=-
L3
Sejak penemuan radium, pancaran gama yang I
1
dihasilkan oleh radium telah digunakan dalam pelbagai
W 1
it
bidang termasuklah dalam bidang perubatan untuk 5
ll
\-
merawat penyakit kanser. Namun begitu, Marie Curie
.7
meninggal dunia semasa berumur 67 tahun kerana l
l
menghidap penyakit yang disebabkan oleh pendedahan l.

»~e:_. ~
~ kepada pancaran gama yang berlebiha,n_ ;l
1
1. _ .-
, ,0
l“-. _. ~, ._,.‘_
_>.._.‘_‘.__;__’_>. - _Y H_ Ifl V _’ _ ‘ -1! 4__V _ J ‘_ .~h‘_l___g
‘W ,
Q . Rajah 8.1 Sejarah penemuan keradioaktifan

. %=iYiwTr:
53
- _ I ,)~‘
~ -1 1
Bab 8: Keradioaktifan
~ ,_..
ii I
/v '/,.|r.1l1 (I.
-0*" Q‘¢"f
‘Io
-9fig.‘ »,~' a,o.4_ lg‘_"
OI"
a
40\'-QI:L4. ‘O0?pal‘
l\\.‘—
1,, \ f.'0 4'0 .1 __o.0 0‘.
J
fl '1 1 1'4
O I
92p 9;} D 1
Y
l-ton 144,, l
no" ,,.__.
0‘.§‘I. 1.~\.
'oo" 0'.‘
.-,0
Henri Becquercl Plat lotografi yang Pancaran yang dikeluarkan

dlhll11"1l<8I1 daripada nukleus uranium
Pada tahun I896, Antoine Henri Becquerel, ahli fizik Had ini dalam
Perancis, telah menjadi orang pertama yang berjaya H sgjarah
menemukan keradioaktifan. Beliau menemukan suatu ,_ .. . '
sebatian radioaklil, iaitu uranium dan menghasilkan oelepas menghadin sesi
pembemangan kenas kerja (“eh
pa ncaran
1 y an g boleh
~ meng1h itamkan plat fotografi Roentgen pada 20 Januari1896,
tcrmasuklah dalam keadaan yang gelap secara tidak Becquerel berasa hairan kerana
sengaja. Pancaran tersebut juga dikesan berdasarkan ciri l<_9lia""YaTi<1al< dapal menghasllkan
pengionan. Oleh sebab itu, Antoine Henri Becquerel s'na"X' oleh nu’ Becquerel W,‘
menerima Hadiah Nobel dalam bidan Fi7ik ada menggarmkan bahan yang dlkall
_ _ ‘ P dengan sebatian uranium.
tahun 1903 bagi penemuan keradioaktilan. 7 .
-A _ _ H - .,4...,‘.2.a;
.1". |NFQ SFIINS =

Radium yang Radium yang
kumng Slab" lebih Slahil Marie Curie ialah wanita tunggal
yang pernah menerima dua f
_ Hadiah Nobel, iaitu Hadiah Nobel =- '
:_'.:
_1 ._':'-git‘ dalam bidang Fizik pada tahun ‘
_ L1
" i» ‘.-1j:'-_ , 1903 dan Hadiah Nobel dalam
f_.".'_3-‘ bidang Kimia pada tahun 1911.
5;?/, Pancaran ,.
Marie dan Pierre Curie Panww gama sgarahn. 1

bersama anak mereka dariP3d3 radium Pamaran yang ditemukgn
_ _ . Becquerel ‘;
Pada penghujung tahun 1897, Mane dan Pierre Curie, gambartoto sinarx Mang_ I ji
pasangan suami isteri dari Poland, berjaya menges-an tiada sesiapa p1_1n 1
pancaran radioaktif melalui kuasa pengionannya dan bukan y _.
melalui kesan fotografi. Bermula dengan bijih uranium yang mar“"mat
dikfinali sebagai picblend, mereka berjaya mengeks11'ak dua ymmngr 1 -
_gn¢araaioa1<a£,1aitaV,_,yniu1pr@d?"!"~,__ in 1 2
~
Q yaw-_ KPM
_. "-(E
n .1..,
z-."'
Y
Keradioaktifan
Keradioaktifan ialah proses pereputan secara rawak dan spontan bagi nukleus yang tidak Stab“
dengan memancarkan sinaran radioaktif seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.2. Sinaran
radioaktif terdiri daripada:
- Zarah alfa (sinar alfa), 01 1
- Zarah beta (sinar beta), B

- Sinar gama, Y
l
1 Hasil pereputan
Q Proton (p)
92p 9°P 2 1
' ‘Neutron (n) 146" W 144“ + £2: '
Uranium-238 Torium-234 Nuldeus helium

( Zarah alfa. Q
(a) Pereputan uranium-238
I. _n __." g 7 ._ ; . _ _‘ .- g. .
Hasil pereputan
Q Proton (p) 90 9]? C j

‘ C Neutron (n) 144: i 143“ + 9 rigggzglf
1 1
11‘
@ Elektron l
j _.‘- . 1 ‘ Torium-234 Protaktinium-234 Elektron 1
‘_ Zarah beta. B '
(b) Pereputan torium-234 I
4".-1..
i"-,',f.‘-""'_,"i*f y - .. . . , ,.;,.a.»z. -1-0., -1.» - 1->1 F-i':\\‘vl?lur-0"‘-IWIQW“ 1.4? ‘I'M ‘
I‘ ',.| 21,1 e-
‘FL; ln .
,.;..~ -.-_. ’ ,' J
, ..=>.-7;-|"»'
. Proton (p) 27P i 27!’ 1
gg 0 Neutron (H) 3311 33" + I l V J
;' " Ii , l‘
Kobalt-60* Kobalt-60 . 1 I
fa; ,
Kobalt-60’: nukleus kobalt yang Kobalt-60: nukleus kobalt yang
tidak stabil lebih stabil g z D V:
l=‘~‘li~‘¢".i': Y \
£3; (c) Pereputan kobalt-60* : ‘If-w_r7_;j"~ er- y I

.61.“:-
j."._if"e'-' '~.r,"i'1! ‘-.1 1
i “Rajah. 8.2 jenis radioaktxfyang terpdncar daripada pereputan nukleus secara spontan
Pereyutan radioaktif ialah proses rawak dan spontan, iaitu nuldeus yang tidak stabil
1
memancarkan sinaran radioaktif sehingga nuldeus tersebut menjadi lebih stabil. Contoh unsur l
radioaktif yang mempunyai nukleus yang tidak stabil dan mereput secara spontan dengan
memancarkan sinaran radioaktif adalah seperti yang berikut:
l
__ _..‘ -J” ‘,7’. _- 4'4} . k V '. ‘
f*__-_;», ‘_ g '1’ -_4.;‘_ ' _ it._“~\ c ,,-.
'13!’ :"?r.‘_F~t‘j'~1l= 1 ‘-4. .};~;,
1
‘\ -‘\'-'1.“ A \' '»'»2<
;-'._~,-.;,
~..'.
>"(~':-..?'¢,l'(\""1!$
'. .1tt.»..
' ~-
ll-;Jn.~~_¢-.§-
K,» ;_r
u‘- :
l
at?
ab
8: Keradioaktifan
Unit Keradioaktifan
IN F0 SF-IINS
U it pengukuran bagi keradioaktifan yang pertama
n , . . _ 1 Ci adalah lebih kurang sama
diperkenalkan ialah curie (C-|). Kadar pereputan nukleus dengan buangan pereputan Sesaat
n tidak stabil (atau keaktifan dalam pereputan nukleus) da|am 1 9 |;;adiUm_226 (|:;a_225)_
Eur dalam unit curie. Satu curie ialah 3.7 >< 101° Radium-226 ialah bahan radioaktif
IU - ~ . yang dikaji oleh Marie dan
Pgreputan Sesaati mm‘ Pierre Curie.
l
I 1 Ci = 3.7 X 101° pereputan/s
"gig CABARAN
Unit 5 ]_ bagi keradioaktifan ialah becquerel (Bq). M|NDA
1 becquerel (Bq) ialah 1 Pereputan sesaat» lam“ (lengkapkan yang berikut:
’_._ (8) 1C1 =g_ BQ
1 Bq = 1 pereputan/s j (bl 1 Bq = lt Cl
separuh Hayat Pereputan Radioaktif

Se aruh hayat T_i_, ialah tempoh masa yang diambil untuk bilangan nukleus yang belum
mepreput berkurang menjadi setengah daripada nilai asalnya. Gambaran secara grafik keadaan
apabila bilangan nukleus yang belum mereput itu berkurang dengan masa ditunjukkan dalam
Rajah 8.3. Apakah unit S.I. bagi separuh hayat?
NA A
x ,
‘ I
-51
o°°o O °"Og.
Oo°o I U
°o°o
QB-Yr-10° °°°OOu ¢o °'°°°°o o°g,O.,-
00°00 -a>wO°°- o°0 00°.
®\l o°0~o
V/ V
00° O_a'
0°,
:3 I I I I >
f 0 5 hari 10 hari 15 hari
‘til 1
3, Belum mereput §eparuh hayat pertama Separuh hayat kedua Separuh hayat ketiga
__ . — belum mereput L belum mereput -1- belum mereput 1
‘51' Sudah mereput ‘jg sudah mereput
T
4
% sudah mereput %8 sudah mereput .
1
"' - -7. .- .. ‘ . .
Rajah 8.3 Pereputan nukleus suatu unsur radioaktif dengan separuh hayat 5 hari
A ;rotaktinium~2Il4 (Pa-2‘34) mereput menjadi Uranium-234 (U-234) dengan separuh hayat,l

; I 5 ~ - .. . . .. .
. 7» -2 Jam. Hltungkan j1s1m Pa-234 selepas 20.8 jam dengan j1s1rn asalnya 80 g. ;
i Pmyelesaian
2 Qjam L» 5.2 jam L-> 10.4 jam —i—> 15.6 —-Q» 20.8 jam
OQ 40 g 20 g 10 U1
Kanjlfglivsim Pa-234 yang tertinggal selepas 20.8 jam ialah 5 g. UQ UQ
"gm >F‘“"\u"*
all/7=51;
.?
Y.
Keradioaktifan
Kcrndlouktlfnn ialah |7l'(Il\C9i pereputan nccaru rawak dan spontan bagi nukleus yang tidak mg"
dengan |m~|namr;||'kan hll'islI'&ll'l ratlioaklif seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.2. Sinaran
i'adioitl<lil' terclirl tl£\|'l|)tl(l£li
- '/.i|rah alfa (sinar alla), u,
~ Zarah beta (sinar beta), B
. Sinar gmna, Y
\ a
Q Proton (p) 92 -
F 90 1 4*. if
C Neutron (n) 146:% i M4[l:® 'l' “ fl",
Uranium-238 Torium-234 Nul<l¢1§f_§fli\fIj'

1 .
[Zarah alfa u ‘
. __ ________',..)
(a) Pereputan uranium-238
if‘-__r 43
1?: 1
Lfifl We-' ' * 1 an " ~- P.IP"ia.__ in-\-Av-E"S'Ir1" 3‘;-'9. -- -,i-. .,I fr —- I-rvrn §'~“‘“—'* -@“"-\I"f
F v_ .
'1} Z,‘
“-’,".-.' ‘+3:
':i_ Hasil pereputan
~:‘4Ij_~:5‘>§j '
’.?'.-.g'_>5€:
§,\.-1-T Q Proton (p)
A.
I fi"r\ ' 90p '
.Ncutron (n) H4“ i 143"
@ Elelctron
Torlum 234 Protakfinium 234 Ekklfvfl
| Zarah beta. B I
(b) Pereputan torium-234
Q Proton (p) 37P i 27?

'Nm,°n(n) 33n as + ,V
mat-m~ 1<a>a1.w
j Kobalt-60': nukleus kobalt yang j K0ball-601 nukleus kobali Yang
~ tidak stabil lebih stabil
I
f_ 1 (c) Pereputan kobalt-60'
~ 1-..
'1-a‘-.~
,._._-Q, 1. R‘
._.£;,.:_.
lg“ flgajirifirlnnmnradwnhgfymgumarimdafipadapmpndmnnaklansmraspmtw ~_
Pereputan radioaktif ialah proses rawak dan spontan, iaitu nukleus yang tidak stabil ,
memancarkan sinaran radioaktif sehingga nukleus tersebut menjadi lebih stabil. Contoh unsur V I
radioaktif yang mempunyai nukleus yang tidak stabil dan mereput secara spontan dengan
memancarkan sinaran radioaktif adalah seperti yang berikut:
x.
\ '~
~
.1
s
j Bab 8: Keradioaktifan
Unit Keradioaktifan __ if
A
I
Unit pengukuran bagi keradioaktifan
. _ _ Yang pertama INFO SFIINS
diperkyenalkan ialah curie (C1). Kadar pereputan nukleus I
1 Ci adalah lebih kurang sama
Yang tidak stabil .(atau'keaktifan dalam pereputan nukleus) dengan bilangan pereputan sesaat
diuknr dalam umt curie. Satu curie ialah 3.7 >< 101° dalam 1 g Radium-226 (Ra-226).
pereputan sesaat, iaitu: Radium-226 ialah bahan radioaktif
yang dikaji oleh Marie dan
1'._,-a‘,v-.g_c—~-1._rz-1wv -"IP“'Z"|
Pierre Curie.
1 Ci = 3-7 X 10“) pereputan/s
_---......., ... _., ~_~ i<---.,._..-a ‘__ ____‘_ _
. . . I CA5/IRAN
Unit S.I. bagi keradioaktifan ialah becquerel (Bq), NI I N DA _ _>_,.‘u.v -._ .- _-.~
1 becquerel (Bq) ialah 1 pereputan sesaat, iaitu: T

__ Lengkapkan yang berikut:
j ( ) 1 Ci = Bq
=_ 13‘! =_ 1P¢reputan/s J (Z) 1 Bq = on
I
r
Separuh Hayat Pereputan Radioaktif

Separuh hayat. Tg. ialah tempoh masa yang diambil untuk bilangan nukleus yang belum
mereput berkurang menjadi setengah daripada nilai asalnya. Gambaran secara grafik keadaan
apab'l1a b'l1 angan nukl eus yang belum mereput itu berkurang dengan masa ditunjukkan dalam
Rajah 8.3. Apakah unit S.I. bagi separuh hayat?
. -.'_'l_
°o°o
QB-I-0°
coo N _
7/ -°o°o
-VQOOOOI 0°C
.-:~w0°°00°?
-
OQ
/
O
:9‘
O
o.00
R
‘Q0000
,oo\| 0°05’
O09
o°<>o
°°‘Q°~/
O0,
I I )
0 5 hari 10 hari 15 hari
Belum mereput ?eParuh hayat Pertama §eparuh hayat kedua fileparuh hayat ketiga '
— belum mereput I belum mereput § belum mereput
‘. Sudah mere P ut 2 sudah mereput
%_ 3 sudah mereput
I % sudah mereput
r J. _ .. - _. , _. g . ._. - ~ ' ' ' ' '
Rajah 8.3 Pereputan nukleus suatu unsur radioaktifdengan separuh hayat 5 hari
f Protaktinjum-234 (Pa-234) mereput menjadi Uranium-234 (U-234) dengan separuh hayat, it

- T}, 5.2 jam. Hitungkan jisim Pa-234 selepas 20.8 jam dengan jisim asalnya 80 g.
-
Penyelesaian z
1 0 jam L, 5_2 _-i-> 10.4 jam —i—> 15.6 jam a 20.8 jam
80 g 4Q g 20 g 10 g 5g
\=4_-...<.<_¢-
>
Maka jisim Pa-234 yang tertinggal selepas 20.8 jam ialah 5 g. I
=4-aata.->.~@.._--,,,,. ,,. ,_~,,:,_.,,, ,_‘,__ \ .-,_-.,_,¢v~.-par-—4_x-_=,:.'_' ~.~ . ..--.~.. - a \— ,=_» x \ ~ ax-_ \-' . ._» '1',..1---'_\-“.1; -=—\:1¢-—;-.-.- ,_ mu 4 -1. TL 4 X¢,;'t'~l -1 -.4\1>___
~>.
‘V
.1 I
0“ _______ 0
0
Graf keaktifan melawan masa bagi bahan radioaktif P adalah seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 8.4.
Graf keaktifan melawan masa
J bahan radioaktifP
Keaktifan (Bq) ~ ~ - -' ‘ "- j ‘
I 1 I 1
1000- “4 §
1 I 1 ‘
800 ~ : . -
, Y r
; ‘ 3 I *
600-i ~-~ "
' \
400--~ 1‘ ‘ , f‘
-§r
!
200- , 01 -12' 0
‘ i \ 1
F I . |
0 ; ; | 1 r-P
20 40 Q\_.G 80 100 120
Masa (s)
Rajah 8.4
Berdasarkan keputusan graf, berapakah Grafkeamfan Tnelawan masa

separuh hayat bagi P? Keaktifan (Bq)_T___lZ§‘_‘P§§fi§?i‘1§§'[?._w______,0,, _j
4 .
Penyelesaian 1000"“ "J T' ' *1" "‘:"*'-"W
Keaktifan asal = 800 Bq 800 .*_,. I 0 0
~ .__,T T _._§., >>-l4J f ,1
; ...l
Keaktifan pada separuh hayat = % >< 800 Bq 600 _H__0- ;L if h\W_ Hi*___i_______>W_P‘
=4<><>Bq 400;;-»¢=::
Q ;0_:1<_
Apabila keaktifan ialah 400 Bq, masa yang
sepadan ialah 40 s seperti yang ditunjukkan “J
200 ""—.] 7"‘ . 1-4—_.m_,_.;_'£\L¢-_;@-.3“\4LJ-nmx.‘_-4._
oleh garis putus-putus pada graf dalam .4»-_
Rajah 8.5. 6l
. -_ '. ‘- ; 'l"v—>
I Maka, separuh hayat bagi P ialah 40 s. IQ C 40 ChC ®G 100 120
Masa (s)
ajah 8.5
V Contoh 3
Keaktifan bahan radioaktif Q mengikut masa ditunjukkan dalam Iadual Z

Iadual 8.1
;;~‘§,_"'_'_~2'.=I.;~,:,.*_"e;_‘-‘-Z-";;> _ _ .V ~
.r
|.-0‘-;,~_@1:‘.|K_1.-‘;‘."- j_f;i~_r
_4;1=.*;:;>a_.‘_s'14.s.¢_;.-0-4,.‘
0 - 5. , » 10 <
. 15
,. ,_ -
20 I25“
:0: .1_»-2 ;'~;_-1.; -—"5f‘-'..g7~'> '0‘: ' ‘ I ' - _ —
._ .49 .'.1,..__; . ,
QT;‘;;;%=_0,-;_;:,;,:é15;’;120 ¢ _80 56 .490.’ 23 P ‘_
290
__ . .
|_ ,
~|
(a) Lukis graf keaktifan melawan masa dalam kertas graf.

(b) Berdasarkan keputusan graf, berapakah separuh hayat bagi Q?
KPM 1
¢
-10 5
r 1
I
I Bah 8: Keradioaktifan
penyelesaian
(a) Keaktifan (Bq) Grafkeaktifan melawan masa (b) Keaktifan asal = 1.20 Bq
1 l40i_ 0 _ bahan ‘“di°*f_k‘ifA_Q_ Keaktifan pada separuh
_ ' - hayat
‘l _ __ * ——-- -—
\ 10O"'M M’ uh ' ' "”‘ ‘ * a ‘ ' ' =60 Bq

80 Daripada graf yang
f , ' ditunjukkan dalam
60 —----*-'¥-—-~¥- 5-—’-Vi -», __ _ _ __ ,..'.__fl1 Rajah 8_6, geparuh hayat
40"", M gig A H‘ "I g W___ bagiQialah9minit.
20- —~-~——~~-~r~ - W.’ _____,_v___,__ ,__ ~~Q-l‘
4-.1----.-
0J
0--‘—~¢— G-
_. I\J N) \}1_-.
Masa (minit)
Rajah 8.6
‘ . . . _:-1" ‘"1! 0 -'§ "~ T-'¢53""'*""'-$~\7 .4

~' *' Akt|v|t| ’ a‘ ' -0 .- - 1- ~12 »~- - . '0 --= V»
V; . Mengumpul maklumat tentang kebuk awan untuk melihat runut yang
fly’ dihasilkan oleh bahan radioaktif ' KM_K_ _
‘ ~ Akt|v|t|
Arahan inkuiri
1. Jalankan akt|v|t| |n| secara berkumpulan.
2. Kumpulkan maklumat tentang kaedah membina kebuk awan untuk melihat runut
yang dihasilkan oleh bahan radioaktif.
3. Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda.
A ,, * _,
Praktis
Formatif V -
, _ l. Nyatakan tokoh yang pertama menemukan: H “MM
0 - (a) sinar-X =
‘ (b) sinaran radioaktif
1 y (C) Sinar gama yang dikeluarkan oleh radium
0 B14k$uda1<=r@di¢a1¢ifan?y .
A 3- (3) Namakan dua unit keradioaktifan. h ‘ .
; 00») yangdiukur. dalam kemdiqahifan? -4
.f ‘Y 0 ' . - 0 . ' 0~ % .' ' Y *
. ~ a‘ “ - ~I0 '9 »
'-, ~ ,» 1‘ K _ _- ._-, ‘.127. fir .,'-‘ ¢. w. ,;."'_ " ‘:- ‘ _ ¢,'_— .- \- '. ~ ,_', ‘fa .-J _-¢1.‘_<I: . . .
_. ‘ ~ .J’_?H_y;_: g+,_._1‘ , T, .1, ‘L-_T‘.\v,_\;A-__;..'..__,:
1‘-Q 7-. 5, ',_‘-‘I _g-5;; .,--1.‘ -_‘ .- 1:. . »~.'. _ ,-Z- -_-. -, - A. , < ~ I -* I “ -1”->_--'. ' __- .\-‘ ‘~ -gr ~ ,»_-.-2‘ ."-I_'. "“
H_L~ . -7 . ». .~._ ' ._ ‘_~,';.~T‘_‘€_ " ,- ‘ ',"|’ K"-'3, My ')";*__'_> _'>_‘(-4 __ \ A '._ -'- "1 _-x -‘v - *./' w:,:-Pf
0,“.' -» - ~ ‘ - < - - V I-V "L . ;.._..;
0
gag
KPM
'1
1' ~55.» ‘E’ - ’ .,.-

‘>w1',,?T/_.
.
'.41_"_~_',\- , .>.._'§'; ‘ 1'
I .
Atom 00 ; 5 »
Atom berasai daripada perkaman ‘atomos' yang bermaksu a udn' boleh dibahflgi Pm “huh
T ,'Amm Dal 1802,
lohn Dalton menmperkenalkan suatu teori ten t ang Smlkmr Iatom ' ‘Nienurut
_ @011 Ike I 1011,
atom ialah zarah tcrkeuil 311112 tidak boleh dibahagi lagi» F‘ ah“ bagminlinalgundglgeneuxom
suns telah beriam menemukan zarah yang lebih kecil. ifllm Proton’ 6 e ‘U0
Struktur Atom
telah anda pelajari semasa di
Infbas kembali tiga zarah subatom dalam struktur atom 3-‘$18
Tingkatan I seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.7. _
-'\P~‘bila bilang-m Proton dalam suatu atom adalah $8.018 dengan bllangan elekmmnya’ [nah
atom tetsebut adalah neutral.
V '-___u_, ‘-'1-P1‘; ,_ ' .
Zarah ying W
Zarah yang bercas positif i
baton ( Proton}
negatif
\ Elektmn) Nukleus
Zarah neutral
was fidak
bercas 1
(.\'eu1mn j 1'?
T§I_7;*_A._”. =£lI- fl L 4
Rajah 8.7 Struktur atom
Pembentukan Ion Positif dan Ion Negatif

Apabila suatu atom mendcrma atau menerima elektron, atom itu menjadi zarah bercas yang
dikenali sebagai ion
Ion Positif (Kation)

Atom§=angmcndermaelektnmmexnbenn1kionp0sifiI(lration).
_ _.~,.,., -.v». _ . ___,._ .. » , .. __. _

.'-- '.-_ -- " -_~.--V-. * ;:_-' ..~»'* "v. »'-;-~-' _ -
Abmnd|im,Na
Y1)
‘ rabunm 12 0 - 0 ‘mum n.;= --.1a‘~,~ k

. |-;unm.n'
_' __eld:iun._e 7'
..__~.,-_,“ '-._._,,-.‘-‘_r -_--

_ 11]
J1
_.~ ; \/_'1.» '4 ’

0+"'a‘aaq"00y1¢'*0 aw-=-”
-11
_
an -
, _
1
~_ ./__ } _ .'-'._“I
v-- 1» '
0 mu.
~ ,.:q-
- 1. . .~> 2
-
a
- '
. . .-1-’.
._
'
;\-_.-
—, ,. 3!»
-
-
'w' - \»,
'"
‘ ,
'5, -- ‘ _ * '-
Y ., - '7i ‘y :7 0 -. 1
."7"‘I:- ‘ I I< I: Q»-1?? “'£fl$2"“v:"k}:r
-‘_'--1;.‘ --_ ~= 0-1&1
»-,.., h g_ ~,-,__,-_,,;_FTp_..=;,m
. .,- .
‘-.~
ye .' >5‘; _
iaaé
’-':1',7'
man
-'
» ._ -» - - !-.--' ~.‘*:-- \. -
I . ,, H I ,' ' .-» -a.‘ -2;’--*
-\\""-I '“£:."""‘i:?:.‘-:-§‘."'-
"-1,<g1==,_.(._'-‘;_~"
.
:~
"F3;§1L_u ~,_
'h\“'F').w.w
r.:z.‘;\v
- .. ‘Sr-:;'€‘:;:I-;;i;g»§"':\”'i"
-_. - ,1_gn“_> '_ 1~"
, _,us», ‘>- "
'_.'1
>¢»‘__.§.;__-.=.--v_
52%
7
»
1
1 1 ,0" Negat‘|f.(Anlon)
:1 NU," yang rncm-|'i|mt clcktron mt-mlvcnluk ion ncgalif (anion).
._-—-""" -\
. ‘contoh ‘*5 .______

ladual 8.3 Pcmbentukan ion klorida, CI‘
Atom klorin, Cl |On k|Om-la‘ C|~
autaatom Bllanqan it Zarahiizuvbatozmi it Z: ,5 A ,0 .

neutron, n 18 O neutron‘ n 18
proton. 1» 17 +17‘ M pE>r<>n, p 5 17 +1?“
"Wm n" ""4" ‘ *~——~ ~- -— terima 1 e‘ 5 5 5-
BIBKIFOYI 9 17 -17 —i——> elektron, e 18 -18
fl Cas pada @101“ k|OFifi. Cl O Cas pada ion klorida, CI‘ -1
x Pralrtié Fbrmatif 5 8.2 ’

' 1. Nyatakan ciri bagi atom mengikut Teori Atom Dalton.
2. Terangkan bagaimana ion yang berikut terbentuk.
(a) Ion positif
(b) Ion negatif ladual 1
3. Iadual l menunjukkan bilangan proton
Bila lektron
dan elektron bagi zarah-zarah P, Q, zamh Bnangan p"°t°“ "98" °
R, S dan T. P 4 4
(a) Zarah yang manakah ion positit? Q 12 10
(b) Zarah yang manakah ion negatif? H 17 18
Terangkan jawapan anda. S 29 27
(c) Zarah yang manakah adalah neutral? T 35 36
4. Iadual 2 menunjukkan pembentukan ion.
Iadual 2
Atom bromin, Br Ion X
g_ Qllangan g Qqs Zarah subatom _Bllan”n_ R
_ neutron, n 45 0 neutron, n 45 0
_ proton, p 35 +35 pemindahan proton, p 35 +35
_ elektron, e 35 -35 -?|—ekLn-———> elektron, e 36 -36
7.; C88 pada atom bromin, Br 0 Cas pada ion, X 5 -1
' (3) Berapakah bilangan elektron yang dibuang atau diterima oleh atom bromin dalam
tpembentukan ion X ini? _ .
N .
(b) Ielaskan jawapan anda di 4(a). ~
A 1' ' ‘(°)'NBH1akan ion X yang dibentuk dan tulis simbolnya.
I-Q2
.\- , '
.~.\
- 1|‘ . Wu
KPM
Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion
Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengi0I1
AP8bila suatu sinaran Seperti sinaran radioaktif melintasi udara dan rtlenghazlkig '80: Positif
dan ion negatif, sinaran ini dikenali sebagai sinaran mengi0l1 St’-‘Peru dalam a] ' '
9 G9 9 l
éQ 6 i Q-—> .
Z.....TI' 0 C) 96> 9 9
@ kchilangan
Zmlw *Y-
Q Q‘) . tenaga
(11) Molekul udnra neutral lb) Udam mengion
Rajah 8.8 Sinaran 1-adioaktifsebagaisinaran mengion g ma..-.\.¢-5Lnn_~-u.s_-.f»'a.1u; _' »
Apakah pula maksud sinaran tidak mengion? Contoh bagi sinaran mengion dan sinaran tidak 1
mengion adalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.9.
1. r\_
Sinaran tidak mengion Sinaran mengion _
. A ,,.. __-. % .. £3 "1
5 < ~ta~.t='"rr'J,>;;..
_.f Q; 1!‘ _r1uJ;n -er.»
1 1 1 _
._ 111.11} ., _ fa <1 _
Gelomban ~ - 1 an ‘ ‘ ' A " -~ ._
..";.-;~ - 7-a -.-—~——Y . fitttmsv
- 1- -W5-‘ "fl-..‘~°“ 'f:sin“'X
, _ t ’ GP- um‘;
__.‘
;mr.--=‘.-"-.11.. "-1*1 it»
7. e .f*.'.[i
i ~i-I‘,-_..
Shwsam
_
Rajah 8.9 Sinaran mengion dan sinaran tidak mengion dalam spektrum elektromagnet
-z..._.-.L_‘-.1".'.1.\.-.
Mari jalankan Aktiviti 8.2 untuk mengkaji sinaran mengion, iaitu sinar alfa, sinar beta, sinar
gama dan sinar-X dengan lebih lanjut.
*~l>-rt": _ . '\ .~ I ‘
2'11; -t_- s ‘...;f. j .>.".;t4§- 1;,
5 =e:1:,->1
-#.~'at.",-' -
e It ’ i
Melayari Internet dan membuat perkongsian maklumat tentang sinaran

mengion ' KMK
° Aktiviti
A ra han _ _ _ _ _ -
perbincangan
. Jalankan akt|v|t| |n| secara berkumpulan.
Layari Internet untuk mengumpulkan maklumat tentang sinaran
mengion yang berikut:
(a) Sinar alfa, oz (zarah alfa) (¢) ginar game’ Y
(b) Sinar beta, B (zarah beta) (d) 5inar-x
3 Bincangkan beberapa aspek seperti saiz zarah, kuasa pengionan, kuasa penembusan,
pemesongan oleh medan magnet dan pemesongan oleh medan I ktrik
Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk perseztgahan multimedia-
?_"'
F
'
1
Je|1lS Sinaran Mengion

l_W1_“».\1 1111.1 1t‘I\I\ W1-1|-1|! Itttlltmltttl yrttty,||1c|t|p.|k.t|1 .~.in.n.|n rm-11151011. Ltilu simtr sulfa. 11
.~‘i|mr In-I‘-h I3 ti-"‘ “l'“"' l4*"“"- 7’- W'h"m“"‘ |.u|u.1| H./I.
Imlmll 8.1. lulu
9-
. mm nnmm rt,‘-.1 ;r'm_\ mmmn /.nlnmAn/ |'mn_' n|<'1n_'nu|
..
Jonln sinaran 3 Blnar gums, y ;

rndloaktlt 3")!" IWI. 11 U Sinar beta, /i
3",“ gontuln iudt Nnkluus hollum ' Eloklron ynng borhululu Golombnng
l tinggi uloklromnqnot
Q35 zarah Posltil Nogalll ‘ Noutrul
Kunsu pangionnn I Tinggl Sodolhnnu I Honduh

1
Kuasa penembusan
__.» \_»._ ?._
\'
t t \
1 Sn|nl1e|' , _ -.
‘ rtttliottktil‘ Q ‘c oh . .__,\~ _
-t XI 0 0
Kt-rlns
Aluminmm (3 mm) p|\,m1,..I1(|0tm)
Ftendah I Sederhanal l Tinggi

- 1
Pemesongan oleh
l’l.1I nt'g.1l|l
medan elektrik
l';__i__~: '.*.:T’..'*.§ l I ."i.“_if__.'.7; 8:7.)
u I
hurnhur 1 __/ Y
rntlionklif V’
. 1’ . _ "L
1'
Lt 1 +,,+ + ,+,-5 + 1-_g+_j !.
Plat postitif 1;.
_§_.-._>..
- -<—~—-..--_._ ._.. .._..,>_.- e...~._ -...-.-..___ _ _ . -_€.....__.,,.. _ _ . .._._.i_ ._._.__...__._~ __-. .-_ .- ._._. -......__ I>\ . _._.‘..._,__..._.._..
'1
Pemosongan oleh 1.-.;=—
medan magnet »_ _ ct(Kcatas)
Sumbcr - 1
radioaktif
y(Luru|)
1--21‘
I.-J?
'._“
' I
1
0‘
.
j
~-‘\' ., .‘ ‘ .
l
l
.
T ,_
(Keb|wa‘h)' -
'->7 -';~—7=--1 » “Ir.1‘IfI'u_-#-v\M--<::h-u-:7-»-<.;;;;-.:::=~Aq.wgn,-;~, '
n
\-1
KPM
-1
Sumber Sinaran Mengion dalam Alam Sekttar _
1i
. arun men ion 1,
Daiam alam sckilar. sumber sinaran |ntrnp,ion tliltclnrtltnn l<cp;u1n mrrnlttr rtllllwwl‘ H In H 2
semula jadi tl-an sumber sinaran mengion bunlnn ltnttutsia su|w|'lI 1)" '"" ‘J‘ ' ' ‘
.-_=-i5=.
w.‘ W _ _ ru _,1-,-_» . 1
Sumberslnarart mefl9l°" ' *5? .-

11 - dalam alam sekitar I d‘ 3‘.-‘<
'1.
"L
‘‘'1
I<_
if;-.,
--5.,.
-3.‘.
W-___.,'¢=a ».'!i‘_ ‘
-'tr
l ‘~
L»: Y‘‘"’‘<'-tn)
'114‘-»-v.-—g,-—- ’-' ._.___ ‘‘-A_F\_§_
11’'__-.__' ‘F’.
‘-L
.\_-‘
' _._'53
1-. __
I" . ‘L:
.._~;.,~
__-V
_-
" rq‘;.Dn_‘ns,,u-....4.|-;- ,,___.,, _| _ .- 4- >-’ -"J “Lt “
Litmlntt H'lilHl.1!31£l
Semula jadi
Contoh; 1 Contoh;
_ Sma,-an kosmik — Km'rmlnr'1gar1 nuklutlr
— Srnaran Iatar belakang 1»._ .->._-ma.
' Ulla" "Uk">"~"
‘E3?-3"’:
-9-_5-7,. ¥
'17
'-8-..t-‘fir’
~- Penggunaan rndioisotop
1.-* 1 . 5 l '1 ~ . untuk portlbalnrt
I‘ "I ‘Q-\.'”',‘ . “ ft _. 1 .; I -. _ ‘ - '
Z .-¢‘.‘»L_‘.{C -'_, _ - 1 - . __. ___h_ ‘ ;;;,-‘-,';_£n t; my
'1‘a- "~1 ‘--. ‘

‘ .' . '1 ~17
1 --,;-;\=_;-9"
.-.- -. r_.- "'-ta;
1 ' _. -: - ‘- ,5-Hi‘!-'
. _ - ,
1-"=*-‘*1 1 '.!E'f§'<..L§-.:‘5§§! t-ir_1_-. . ' , ~ . 1 r
Rajah 8.10 Pengelasan sumber sinaran mengion dalam alam sekitar
Mari jalankan Aktiviti 8.3 untuk mengesan sinaran mengion semula jadi dalam alam sekitar.
Mengumpul maklumat tentang sumber sinaran mengion semula jadi

dalam alam sekitar ' KBMM
Arahan ' Aktiviti inkuiri
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.

2. Kumpulkan maklumat tentang sumber sinaran mengion semula jadi dalam alam
.1, , seknan
‘.~<'. . ‘V ._.,“{'1}
_.< -v._'
I_. t9.-‘.1‘ '
;':\-1. 1 -I
Qé ir~"¥r.;L'v
=;_‘.;\"‘;f,->;_i<.~;.:. ' Mengumpul maklumat tentang sumber sinaran mengion semula E,‘ E A
K -*1 . 1"->-5 - 1'adi dalam alam sekitar Q _
http://Iinks.andI17.com/BT_Sains__242 "1' 41'"or
.__ -*-*1!‘ "' .1.-.- 134
3. Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda.
f a
'1 -A Sinaran Kosmlk qr ?5‘T_“_""“ - @*.=..~

5inaran kosmik ialah
sinaran bertenaga tinggi
_"yang dihasilkan di Iuar
fSistem Suria atau dari
-‘gahksi yang lain. Oleh
sebab itu, sinaran kosmik
Ti juga dikenali sebagai
sinaran kosmik galaktik.
\.
L Gambarfoto 8.1 Teleskop Cherenkov di Gunung Hopkins, Amerika
._- Synrikat digunakan untuk mengesan sinaran kosmik
H
P Sinaran Latar Belakang

Sinaran latar belakang terdiri daripada pelbagai jenis sinaran mengion dalam alam sekitar.
Sinaran latar belakang dihasilkan daripada pelbagai sumber termasuklah sumber semula jadi
, dan sumber buatan manusia. Sumber sinaran latar belakang lcrmasuklahz
’ . sinaran kosmik
F
. keradioaktifan persekitaran daripada bahan radioaktif semula jadi
. sisa radioaktif daripada kemalangan nuklear dan ujian nuklear
F
. radioisotop daripada kegunaan perubatan
i Unit Pengukuran Dos Sinaran Latar Belakang

Sinaran mengion yang diserap ke dalam badan manusia gpakah maksud 1 psv/ii, ]
F“ akan merosakkan sel badan. Oleh itu, kesan biologi '
_ daripada sinaran mengion terhadap badan manusia diukur
- dalam kuantiti yang dikenali sebagai dos. Dos 1 Sv adalah bersamaan dengan l joule tenaga
' sinaran mengion yang diserap oleh 1 kilogram tisu hidup. Unit pengukuran dos sinaran latar
1‘ belakang yang lazim digunakan ialah mikrosievert/jam (/.1Sv/j).
7- - -., g. ,. » v .‘,____‘.;_ ‘__
,€::l:tidan banc_1ingkan bacaan dos sinaran latar belakang pada alat pengesan sinaran latar
ybel avg yang d1tunjukkan dalam Gambar foto 8.2. Apakah unit pengukuran dos sinaran latar
vakang Yang ditunjukkan dalam bacaan pada alat pengesan tersebut?
J5? ‘ ' . W
KPM
an Harian
at dalam KehidUP
Dos Sinaran Latar Belakang y8fl9 59'3"‘
Dos sinaran latar
belakang atau sinaran
mengion yang kurang be|akang wpendedahan sinaran dalam
daripada 0.2 p.Sv/j Aras dos sinaran lafaf
yang selamail kehidupan “am”
ialah aras normal 1 < 0.2 |.1$V/I
atau aras selamat. 0 < 0.0002 ITISV/1
Berdasarkan Gambar 0 < 1 752 [LSV/t3hUn
foto 8.2, kebun bunga ~ < 1.752 mSv/tahun
9*???
I-K
“'2'
15-‘.-v'7,_'
1E}:?¢-_#-111
dan kawasan sekolah
merupakan kawasan yang selamat kerana kedua-dua /mp://links. and/1 7. com/BT_
kawasan ini mempunyai dos sinaran latar belakang Yang Sains_244_2 dan klik
kurang daripada 0.2 /.1Sv/j. "Radiation Level“
Dalam kehidupan harian, anggaran dos sinaran
mengion daripada pelbagai sumber adalah seperti yang
ditunjukkan dalam Ra'ah
J 8.11. Kenal P asti sumber yang . . .
manakah selamat dan tidak selamat kepada seseorang 1nd1v1du-
‘ ‘\.
is
A‘ ‘nu’ .
Gambar foto sinar-X

Angkasa lepas. TV/komputer: 5.5 mSv/ujian
€7..
sinaran kosmik sinaran mengion
mSv/tahun mSv/j
‘I
s
5|
ml;
Altatud tmgglz
, .
1:5,-_‘-._~f '
QQ
sinaran kosmik Merokok.
sinaran radloaktnf
55 mSv/batang
rokok
./5%
Penerbangan: .
sinaran kosmik ‘T’!
4 4 < Bangunan.
0.003 mSv/j Makanan: sinaran radioaktlf
_, 3%-‘ £1’: mSv/tahun
5 '1: .v-“£11. sinaran radnoaktlf
Alam sekitar: 0.1 — 0.5 mSv/tahun
latar belakang
4 — 1 0 mSv/tahun
f § 1 -.11 ~.~i-.--“-
j Bah 8: Kcradinaktilun
" Risiko Terdedah kepada Sinaran Mengion Semula Jadi

11
,3 Risjko kcfifhlllfl" u"'h3‘1?‘P whap P@"y¢'rapan sinaran mengion oleh badan manusia dipengaruhi
~ oleh @105 filmfmn '“""g'°0 Yang ditcrima. Terdapat beberapa tindakan yang lazimnya diambil
» 5uP£lY3 d°~* "'"‘"““ m""B'°" Yang dilcrima tidak melebihi tahap selamat badan manusia seperti
, yang ditunjukkan dalam Iaduql 3'5_
ladual 3,5 Anlaru Iivudakarx yang perlu diambil supaya dos

sinaran rm.'n,qmn yang dltcrxmu lidak mclebihi tahap selamal INFQ SFIINS
badanmanusia
Mane dan Irene Curie merupakan
Sumber don 5 pasangan ibu-anak perempuan
‘ sinaran mengion T'"¢='<=fl Ylng perlu dlambll yang tunggal menenma tiga
1
1 yang dltarlma 1 Hadiah Nobel. Marie Curie
rnenerima dua Hadiah Nobel, iaitu
Sinaran latar Gunalfan alat perlindungan yang Hadiah Nobel dalam Fizik pada
I belakang sasuau seperti kaca mata yang tahun 1903 dan Hadiah Nobel
d'Pasang dengan filem anti-ultraungu. , dalam Kimia pada tahun 1911.
___.. _.._.. __ -'_.‘_. _.__.
Bayung anti-ultraungu dan sebagainya. g‘1 Irene Curie. anak perempuan
’ Mengambll gambar Pengambilan gambar Ioto sinar-X 1 Marie Curie, pula menerima
' foto sinar-X dibuat mengikut preakripsi doktor. Hadiah Nobel dalam Kimia pada
tahun 1935. Tanpa menyedari
I Televlsyen Pastikan jarak pemlsannan risiko terdedah kepada sinaran
. televisyen dengan penonton sekurang- mengion. mereka mati kerana
- kurangnya 2 m. menghidap penyakit kanser yang
. ---— 71*‘-= ~' 7 -—-----» ____ ~___ __-. _. _ _._-__. .____.....__ ____.__._ . .___.‘
Makanan yang Jangan makan makanan yang ;j disebabkan oleh pendedahan

. dicemarl oleh dihasilkan dari kawasan yang dioemari kepada sinaran gama yang
‘ bahan radloaktlf oleh bahan radioaktif seperti lkan dari bedebihan dalam kajian mereka.
\ J
1- laut yang dicemari oleh bahan radioaktif. ~
' ..___._....__.- a»--__ ‘._._._,._____ .___ _______ ________ _____ __ ____ _ ______ __I
» Sinaran kosmik Waktu bekerja seorang juruterbang 1

dihadkan untuk tempoh tertentu kerana
juruterbang terdedah kepada sinaran
kosmik. I
A!‘ ‘ ‘ .\_‘ \!. 1 Mr '1!‘-‘_t_' I
'35- *7‘ "'* $7.5 "'-‘*-?;"~‘ ~;~

51.1 =.:=a>';5"-1' 3‘ 1‘&_~11.-6?;
Menginterpretasi data berkaitan dengan risiko kesihatan terhadap
tahap penyerapan sinaran mengion oleh badan manusia ' KMK
~ Aktiviti
Arahan simulasi
. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan maklumat yang berkaitan dengan risiko kesihatan terhadap tahap
penyerapan sinaran mengion oleh badan manusia daripada pelbagai sumber.
1 3- Kemudian bincangkan risiko kesihatan terhadap tahap penyerapan sinaran mengion
oleh badan manusia bagi dos yang berikut dalam setahun.
(6) Dos 10 Sv.
(b) Dos 1 Sv hingga 10 Sv.
(C) Dos 0.1 Sv hingga 1 Sv.
(d) Dos kurang daripada 0.1 Sv.
Kfiflgsikan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.
99 999 1 its —-'——ii-"'
Contoh Tahap Penyerapan Sinaran ‘goq 9,

M9"9i0fl yang Melebihi Tahap Selamat 9 99 99 ~ 9 9+
dan Tlndakan yang perlu 11\|ml\.1l1lmsa-l.1r11\11.1r1h;1;1l.ll\I|
\‘l<‘l‘¢ .\1‘l\ll\ l\'<‘l\\I\\'.ll§.\I1 .\lI1dl'.lI1 l\\\Smll\ \ll.\'t‘l‘.l]* nlt‘l1

A hm p<~|1v1lHIM\10 \="M hlnlo-l;~1l1
N»;\.\tlt1 Sllhlltlll l~\>;\'|n|l\
;
‘-
;\tn\o_<I‘cr.\. dua sinar.m lmmxik di pcrmukaan Bumi am
l.1:'u11ny.\ bcrmlan kuram; daripada 0.3 uS\=/i. iaitu pada I 1
aras normal atau aras sel-.m1at. Schalil<nva. semakin tinggi :1
\ ‘ _ I I. l
dan pcrtmxltaan Bumi‘ semakin kuat sinaran kosnnk yang l '_._-._!n§ j

dilerima. \'axn.1k.m satu contoh sektor kcriava yam; dapal . _ ___ _'__
‘ _ 4 a L 7‘ _ l,
dtkantkan dengan lugas pada altitud yang tin~_*,gi. nrnw /1/1A::.'1/vd//, tin/n/BI ;|
8.1//1:‘ .°~‘(§ ‘
9 1 T F
Ahli kru udara seperti juruterbang 3,--

(Gambar foto 8.3), pramugara dan v 1
pramugari lazimnya menerima dos
sinaran kosmik yang melebihi tahap
selamat. Mereka terdcdah kepada
sinaran kosmik yang kuat di dalam
kapal terbang yang terbang pada
altitud yang tinggi. Oleh sebab itu,
waktu kerja mereka di udara dihadkan
untuk tempoh tertentu.
Gmnbarfoto 8.3 Iurutwlmrxg
if Praktis as = )
1. (a) Apakah sinaran mengion? Berikan satu contoh sinaran mengion.
(b) Apakah sinaran tidak mengion? Berikan satu contoh sinaran tidak mengion.
2. Gariskan jawapan yang betul tentang perbezaan antara sinar alfa, sinar beta dan sinar gama.
(a) Kuasa pengionan sinar beta (lebih/kurang) daripada kuasa pengionan sinar alfa tetapi
(lebihlkurangl daripada kuasa pengionan sinar gama.
(b) Kuasa penembusan sinar beta (lebih/kurang) daripada kuasa penembusan sinar alfa
tetapi (lebih/kurang) daripada kuasa penembusan sinar gama.
3. (a) Nyatakan dua sumber semula jadi yang menghasilkan sinaran mengion.
(b) Nyatakan tiga sumber buatan manusia yang menghasilkan sinaran mengion.
4. (a) Nyatakan unit pengukuran dos sinaran latar belakang.
(b) Apakah I sievert (Sv)?
(c) Berapakah dos sinaran latar belakang pada aras normal atau aras selamat?
S. Mengapakah tahap penyerapan sinaran mengion bagi individu yang bekerja dalam sektor
penerbangan lazimnya melebihi tahap selamat?
6. Seorang murid menonton televisyen setiap hari selama 2 jam. Hitung dos sinaran mengion _
yang telah murid itu tcrima selama 5 hari. (Dos sinaran mengion televisyen = 0.01 mSv/j)
Bab 8 Keradnoakttfan
Kegunaan Sinaran Radioaktif
egunaan Sinaran Radioaktif

at 1t‘1o.1l\tit‘sepert1smaralta K Q) . \in-ar
3 beta ( l dan \1n1r gama (7) dmgunalnn dalam
mdang dalam kehldupzm h arian seperti yang btnkut
‘ ykeologi atau geokronologi 1'

Km-hon dioksida dalam udam terdiri daripada
'~>:‘;'1*» "7:
IQ‘! J “yw
F
kaxbon-12 (C912) yang stabil dan k-.1rbnn-14 : __ 0I)
‘,I_v‘opQ\ ‘4}‘
no _-
(C-H‘. Yang, radioaktif. Oleh sebab karbon
.‘_
\g__‘_
A0
i‘ nfl ‘
djnksida d1_~cr.1p dan dibcba>l\an oleh badan §‘~_--

L
M (I-
nrganisma van; hxdup. pcraIu.\ C-14 dalam USU Y 0?
.1.
(\|'gLllll$ll‘1tl tidak bcrubah.
Set‘-.ul< sahaia org-ani>n1a man. (T914 dalam
I: I’. ‘Q
“
tisunya se111akn1 bcrkurang kerana nmreput §f‘?mt 't§:§~ l “"
dengan lnem.1n¢arkan sinar bcta dengan >eparuh
hayat. 5 "00 tahun. Dengan mengukur
9, K ,a*"'._? \
r*$’V:4
1*$~‘ ,.a. ~a»
keaktitan C H. usia org-anisnxa dapat ducntukan. _ :"¢“‘%j.-4 an
.L.$\,,_§% ‘H .1’
Kaedah im dil-tcnali sebagai pentarikhan
-x \ Q‘ '5 S '8
"k vuF
:1’
an
‘ \‘I.'l
karbon-1-1 dan digunakan oleh ahli arkeologi atau
geokronologi untuk mcnentukan usia obiek atau Gambar 010 8 4 Iulmn; d1m>\¢mr
bahan purba.
Kawalan ketebalan kepingan logam

(Perindustrian)
Alat kawalan ketebalan berfimgsi untuk mengawal
ketebalan kepingan logam di dalam kilang. Kepingan
logam dilalukan di antara sumber sinar beta dengan
alat pengesan sinar beta. Iika alat penge-san sinar
beta mengesan terlalu banyak sinar beta, kepingan
logam yang disemak adalah terlalu nipis.
Gambarfoto 8 5 Imwalan
l\€l.‘tlmlm1 ktpmgan logam
-,8"
Daiam pertanian, kadar sinar beta yang
dipancarkan oleh pereputan nukleus fosforus-32 “~‘°a9\
(P-32) digunakan untuk menentukan kadar ‘
Pmyerapan baja fosfat dalam tumbuhan. Sinaran
radioaktif juga digunakan untuk membunuh 0 "
liumbang, mengawal populasi serangga perosak ;~~9
Secara pemandulan, memilih jenis baja fosfat yang
re b _ ' g Rlljflh 8 12 Menentultan kadar
T 81l\ dan mengubah cm tumbuhan.
penyerapan bfljd fos orus-32 (P 37)
-~. '
~.e _
.* -1.-'~'..
~/“__
Pertahanan
..
Ian r.\d10.1kl|t bokh dngunakan d alum lmlmg purl-IIHIW1 $¢Pc'“ -' bu m nuklear.
I k Selain
X1» *»1nar.m | . \d|mk[ . - » smu< an
‘ 1 | y\|1gd|lu|msk\11diam
| | 1 mn hum nuklmnl munu
1 J "gm ' ham
um l1|dup.m lLlllld\llk|l|1 m mum dm |\¢s.1|111Y‘ Wulud umul‘. In. “rip
- ‘ - in *r'1s1.
‘
I K. C
Hari ini dalam

_ sejarah "
, mamfl
Q».
Pada 20 September 2017,
Malaysia telah menandatangani
persetujuan IOAN ufntuk
mengharamkan senlata nuklear
pada persidangan Pertubuhan
Bangsa-baflgS8 Bersatu (PBB).
E.,-|cz_1-.- 1‘-»-'' --“' ~ ' '
"*@Ié§’412fi%.,
Gambarfolo 8 6 Ietupun bom atom
Pengawetan makanan
080 Radura dalam Rajah 8 13 dlgunakan untuk melabel makanan Yang diawet detgan
aran radloaktlf sepert1 smar gama Smar gama dlgunakan dalam Pengawetan ma am"
sepertl buah-buahan untuk membunuh baktena dalam makanan berkemlflll
a/Avi
5122-;
f,“\
<~.
* 4 ‘
.\'
1'
Rajah 8 I3 Logo Radura Gambarfoto 8 7 Pengawetan makanan

dcngan smar gama
Perubatan
Smar 8 ama darxpada seslum-137 (Cs 137)
atau kobalt 60 (Co-60) dlgunakan untuk
membunuh se] kanser Smaran radloaktlf Juga
dlgunakan untuk menentukan tempat bekuan darah
dengan natrlum-24 (Na-24) merawat tumor d1
dalam otak dengan teknetlum-99 (T¢-99), mfimbflsml
kuman dengan kobalt-60 (Co-60) dan merawat
k€1CI1]2lI‘ UI'Old dengan Jodm-131 (1-131)
Gambarfolo 8.8 Sinar gama digunakan
untuk memwa! kunser
Melak ganakan
I galen susur. mmda
_ tentang kegunaan sinaran P KA
MKKA*"%;'
radiogktaf dalam pelbagan bidang . Akfivm
penggunaan
Araha" . .
1. Jalankan aktavm um secara berkumpulan, ' teknologi
' STEM
2_ Kumpulkan maklumat daripada Internet, media cetak dan medaa
elektronik |8ifi Tefltaflg kegunaan sinaran radioaktif dalam bidang '-
sepefli Penaniarh Pertahafian, perubatan, arkeologi atau geokronologi, perindustriafl
dan pengawetan makanan.
‘ 3, Bincangkan perkafa yang berikut tentang kegunaan sinaran radioaktif.
(3) Jenis sinaran radioaktif yang digunakan
(b) Cara penggunaan sinaran radioaktif
(C) Kerjaya Yang dapat dihubungkaitkan dengan penggunaan sinaran radioaktif
4 Laksanakan aktiviti galeri susur minda.
:“"4"‘I'-' ‘?“5"*~!~ J‘-5~ F7!’

MW- 15¢ . '2
';
'1
pengendalian Bahan Radioaktif dan S isa Bahan Radioaktif dengan
Selamat dan Sempurna
er radioaktif dan sisa radioaktif adalah seperti
Langkah keselamatan dalam pengendalian sumb
yang ditunjukkzm dalam Rajah 8.14.
-"{Menyimpan sumber Bahan radioaktif diadang Tangan robotik digunakan

’-yradloaktif atau sisa radioaktif dengan kepingan plumbum untuk mengendalikan bahan
~ di dalam kotak berdinding yang tebal. radioaktif dengan selamat.
plumbum yang tebal.
,‘ .
.¢
pakaian Mengesan dos sinaran

yang sesual 4 A ‘ radioaktif yang diserap
mengendalikan ke dalam badan dengan
rad|Qakfif_ kaselamatan _ alat pengesan seperfi .
lencana sinaran.
V - Pembqflflgan sisa radloaktif

. dengansalamat *
Rajah
_“_ 8.14 L angk a h keselamatan dalam pengendalian sumber radioaktif dan sisa radioaktzf
Q [Q32]
W
ICPM
‘
M9"$Yukuri Kepentingan Kegunaan ‘>0
. . E -
Keradioaktifan - A .7
Kepentingall kcgumalm ke|';ulionktii}111 untuk |<cscjn|11cm;\|\ Pengerldaliafl pembuangan sisa
hidup manusia tclah |nc|1ycd.1|"k-.1n kila tcnmng I<c;1gL||1g;1|1 radioakhf dengan selamat dan
sempuma.
'l‘uh~.1n yang tclah mcncipta zamlm unsur radi0;1kli{y;mg,
bolch digunaknn untuk kelcslarian hidup,
Unsur radi0aktif_buatan yang pcrtmna, iuitu fnsforus-30 E1
(P-30). dicipta olch Irene loliot-Curie, annk pcrempuan '3-."-' 4‘:
_ .;.r:=_ -¢\4
.
Marie Curie. Scjak tahun 1934, banyak unsur radioaktif

buatan telah dihasilkan oleh ahli sains. Namun begitu,
El
unsur radioaktif buatan tidak dapat dihasilkan tanpa unsur htfp.-////nks.anc//1 7. com/B T_
-,. 4_., .\~. é
ciptaan Tuhan. Sa/ns_250
,1; 8.4? f1
|
1
x
l. Nyatakan satu contoh kegunaan sinaran radioaktif dalam bidang yang berikut:
(a) Arkeologi atau geokronologi
(b) Perubatan
(c) Pertanian
(d) Pertahanan
(e) Perindustrian
2. (a) Namakan jenis sinaran radioaktif yang digunakan dalam pengawetan makanan.
(b) Bagaimanakah jenis sinaran radioaktif ini dapat mengawetkan makanan? '1..
—P1-L4"-4.*_\-'xA:4n-.=v-;L.\ -
3. Mengapakah sumber radioaktif atau sisa radioaktif disimpan di dalam kotak dengan
dinding plumbum yang tebal?
4. Rajah 1 menunjukkan satu simbol amaran.
0,4
D |
‘na>;=_5_u4.1~‘.a=»|vQ;_.-u~¢.-~4_-4.
(a) Apakah maksud simbol amaran seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1?
(b) Namakan satu contoh tempat atau kawasan yang mempamerkan simbol amal-an im_
(c) Antara tiga sinaran radioaktif, iaitu sinar alfa, sinar beta dan sinar garna, yang
manakah paling kurang berbahaya? Terangkan jawapan anda. q - .
5. (a) Nyatakan satu logam yang digunakan untuk membuat pakaian perlindungan yang
sesuai bagi mengendalikan bahan radioaktif.
(b) Nyatakan satu kebaikan dan satu kelemahan penggunaan logam yangvdigun'a_1<aj1., ‘Y 4
4
untuk mernbuat pakaian perlindungan di 5(a).

J
LE2!
KPM
__“
JJ my ____mEm’tmn_
_ gig PM_¢\|"_ $_ 'h____'"(‘H
‘Jh'___d__ _“_
hr“
Hm_ 1'J_ ‘_PH:
'4
a.
5_
flM
_
U‘y“;
y
M
CEMEWCNMCDOQ! pmqmm
9\_m_ D_ _QEgg _§E€_fi_§_§_ g¥&:
55:8 ‘£93
Cflgmgx
Egg
Egg
“D
__”I‘bf”_lDJ
K'K(!l('r((“L('\
tEM
gCg
ggug
_§€ _°g gagsnag
§8_UE _ _ _
__ _ _
Ev_8_ UE
M_“H]
M‘_‘
Q$“_Xx_n__I
' (_\1
IVIyM_‘‘“___y_‘_“
C8
_ M0_V_ _ _CCE?
CQGJ_ 2E_ _Qm E83QWSCME “Et_868§_ _ _
_CQ_ E_H@v_P_HNWE®Q
dtfiasw
danLMEW
xJ:26
QtCMU
_mC_mWm {
CQMDD
(
i
_\~4 '____y g
_,__‘|_l_
gEmu
E20
®_v_ _C __O___9_2Egg
E58
_ _gCg
EUn_ C0655cggzw
_ g_ W9_ %m_ 0s_
_ t®Qmm m_bmdg_O
Egg
_ :_m_w_o
_ _ _ _ _tCEMEW
g_$_g_
655$_gE__w CEGCJ_V_WEMOV_
BE
m__ g_fl_m5
MW_§Dw_QMOvn_ m_n_C g ’£0200?

_ §CMSMD
_“‘_O_g_
__n_w6wag95>
CNQCQU kessgC &=5
_ _ESNU
CU&_§8NvO_CbE9_ g
CEMCE__ g_ MUCMEQE E33
£10_N N_ _ m
émv
_9ggg
gm’_:gN‘E' Ewqg
5
250
*_ v_8_g_
G>g_0n95>
CM QOCQE
r_m Hc8EM£_Wc£%m_’x\ aeogiég g___O
®g®_n_
EMU
_ _M_>_ _ _Cg_Mw_OQEU9 _ ___89_
EmqmmC38C20 CMv_ _ E$C@C_ gg gC M_ _O_mCg
1k‘ _ _9gU8m_E0:
ggggox _ &_ v_MO_ uE9_
_“_y ‘v_
2 l
V
,_ _ .. -.
5 __ " ' > _ - . ' _ - '_ ‘V I]. j
*~' , ' "

~
Rafleksl Kandirl
'14-‘1T".'>.fL>'.‘f ~_ , , .- --
’ V ~ “‘1=»-'»:»1:@- " --
Selepas mempclajari bah ini, anda dapal:
8.1 Sejarah Pcnemuan Keradioaktifan

. Memcrilmlknn scjarah pcnemuan keradioaktifan. I
Mencrungkan dengan contoh maksud bahan radioaktif, keradloakufan dan konsep separuh
hayal pcreputan radioaktif.
8.2 Atom dan Nukleus

Melakar struktur atom yang menunjukkan keadaan stabil.
Menerangkan pembentukan ion positif dan ion negatif.
8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion

Memerihalkan sinaran mengion dan sinaran tidak mengion.
y Membezakan ketiga-tiga jcnis sinaran mengion. _ _
A Menjelaskan dengan contoh sumber sinaran mengion dalam alam sekitar, naltu sumber
semula jadi dan sumber buatan manusia
Menyelesaikan masalah berkaitan risiko terdedah kepada sinaran mengion semula jadi.
8.4 Kegunaan Sinaran Radioaktif

Berkomunikasi tentang kegunaan sinaran radioaktif untuk kesejahteraan hidup manusia.
7 Mewajarkan kepentingan mengendalikan bahan radioaktif dan sisa bahan radioaktif dengan
1 sempurna.
i
1
Q; Praktis Sumatif
"1:\\
=
1. Tandakan ( J ) bagi pernyataan yang betul dan ( X ) bagi pernyataan yang salah tentang
sejarah penemuan keradioaktifan. 4
(a) Wilhelm Roentgen menemukan sinar-X. ( )

(b) Henri Becquerel menggunakan elemen radium dalam kajian keradjoaktifannya. ( ) 1
(c) Kematian Marie Curie disebabkan oleh pendedahan kepada sinar gama. ( ) I
I
r
2. Apakah maksud pereputan radioaktif?
v
I
3. Namakan bahan radioaktif dalam garam biasa yang digunakan dalam bidang perubatan.
4. Pa-234 mereput menjadi U-234 dengan memancarkan sinar beta. Iika separuh 4
1
hayat bagi Pa-234 ialah 5.2 jam, berapakah jisim Pa-234 yang tinggal selepas
20.8 jam dengan jisim asalnya 32 g? ’
@%i%1
4.
'1_n _.|..A'; xi-{KI
AV Bb 8: Keradioaktifan
5 Iaduai 1(3) dan l(b) menunjukkan pembenrukan 10|'1.

'
Iadual 1(a)
A10?" magnesium M9 ion magnesium, Mg2*
lamb subatom Bilangan Cas Zarah subatom *Bilangan Cas
neutron, n 0 neutron, n 12 O
proton, p +12 buang dua proton, p 12 +12
eiektron
elektron, e -12 ———> eiektron, e 10 -10
C35 pada atom magnesium, O Cas pada ion magnesium, +2
M9 M92.
Iadual I (b)
Atom fiuorin, F Ion fluorida, F-
i Zarah subatom Bilangan Cas Zarah subatom Bilangan Gas
neutron, n tambah neutron, n 1O O
proton, p 9 +9 satu proton, p 9 +9
eiektron, e 9 -9 ———fl elektron, e 10 -1 O
Cas pada atom flourin, F O Cas pada ion flourida, F' -1
(a) Adakah ion yang terbentuk dalam Iadual 1(a) ion positif atau ion negatif? Terangkan
iawapan anda.
(b) Adakah ion yang terbentuk dalam Iadual l(b) ion positif atau ion negatif? Terangkan
iawapan anda.
W’ *"“'
/ }F<51fl1s KW" 9
6- (a) Nyatakan tiga persamaan antara sinar-X dengan sinar gama.
(b) Rajah 1 menunjukkan keadaan dua sampel strawberi, X dan Y, sebelum dan selepas
7 hari.
, 7E
Sampel strawberi X Sampel strawberi Y
Rajah I
E521
KPM
I
I
_
(i) /\nlai'a sampcl X tlcniian sampcl Y. yang manakah tclah diawetkan-
-, ? i .'
lclaskaii iawapan anda. ‘ k 1?
(ii) Apaliah sinaran ratlioaluiiyiiig iligunakan untuk n1cngawcll<aI1 md 3"?" -
(iii) ll'\lg'\l\l\li\l“\&\l{i\ll sinaran |'iltllUilklll ini dapal mcngawttl<.in makanan
(iv) Ailakah makanan yang tliawcikan dengan mcnggunakan sillflffln
railioakt ii" sclamal climak-an? iclaskan jawapan anda. Q
7. (a) Rajah 2(a) mciiuiijukkaii satu akiivili yang lazimnya dijalankan di dalam sebuah
makmal kajian bahan railioakiii.
Rajah 2(a)
Berdasarkan akiiviii yang diiunjukkan g l _ Pengesan
7 ,
dalam Rajah ..(a), _, - H _ H §Lll1‘l\('l'$II‘li\f
liuiail\an langl\.ih hm sinaran
kesclamatan yang diambil dalam
pengcndalian sumber bahan radioaktif. B°t°l
Rajah 2(b) menunjukkan satu contoh minuman
kegunaan sinar beta dalam bidang Tali sawat
perindustrian. Sinar beta digunakan untuk penyampai
1
menyemak pengisian air minuman di i
dalam botol. Sinar beta ditujukan kepada E Bowl yang

i
botol yang bergerak melintasinya seperti dikcluarkan
yang ditunjukkan dalam Rajah 2(b). lika
botol tidak diisikan dengan air minuman - R W
yang cukup. sinar beta akan melalui botol Rdjflh 2(b)
lalu dikesan oleh alat pengesan . Litar yang disambung kepada alat p en gesan k emudian
mengeluarkan botol yang berisi air minuman yang tidak cukup.
Anda dikehendaki untuk mereka bentuk satu model untuk menunjukkan 1..-
prinsip kerja sistem penyemakan pengisian air di dalam botol seperti dalam
Rajah 2(b) dengan menggunakan bahan yang disediakan di bawah. ,
. L60 7 V
.-
i
It
.1
. 1301501 air mineral yang kosong W ..|
1 . Surat khabar _
. Oermin ' -
E2a-|,'_'
,~’~"_,»\‘iq"
1,
C"
E?
6
L
KP 7:
1
!. _J_3'7?“;‘L’
. _--kg‘,
'1
-—’\TF1 .3
, ...»
Sak~]flRJI.\l\r\.-\l»3I11Ci'\lPJl§.1I‘i .\aIcli1
“mg dircl-ta ,~cpcnuhn\a oleh ahli .\dlI1.\
hgmpdlail. S.1tiitlaripail.i l\L‘glli1.ldI\ .\‘.llClll
ini adalah untuk bidang pcriahanan.
9>
Kehidupan kita
lazimnya dipengaruhi
oleh keadaan cuaca
tempatan. Contohnya,
kita akan menggunakan
payung semasa hari
1
hujan. Apakah pula
kepentingan cuaca
angkasa lepas?
iI
'5 '€
\E2‘
»
lf‘
\
~..
I
‘ -
\ ~ \ u ~
\
Bagaimanakah rupa bentuk struktur Matahari? 7
Apakah fenomena yanglberlaliu di perniukaan Matahariif _

Apakah keéan cuaca angkasa lepas terhadap Bumi? , ,, -. __ '.‘- ‘
4
Q I 4-1
'| 4 v | 1'}!
."_'_ _ l a'r_
_}__ J._ i-__.'-

'l.";g‘d-1,1
U -Pr
R1
v
.- P
9-1»
I.;..
i‘_ F’-Lt ' ‘H:
[I
< jg‘ -:-,.3=j\I-
u‘‘J2’:-4;‘
1 0 .-,-’!'-I
'~..
.»1!.r‘-'~Iirv,‘L _J ff” I.-n‘. 5 ii? ‘-135-
IA _‘_.
:[
F
~ _’_y
. ,-
- -1 4 -T. _.
4- 1 Q \., g
0 - -. .' » =-‘
.“l:' I-
L'.'h
7-1,;_, . '. g . ~ -..__" , ‘Y 4’ ~ _._ ‘¢.u Hg.
.‘ __.._ g ‘ 1 l. __- a M*
‘J
_J_~.-g-_.-_
'
5 \-
.
_ '\'
_,
. kw
,
'9 ii~§-5-'“*
g _,, _" \
_
Q in J r
-"”"" i , -:,m'"
i .
—
_ . . .. -r
. v¢~__~ ‘
~'v:~~- _ -. - “ - 7 . ._ ,- >
- F ~ -H Q_. ,’ _, . » r 1
*
W id} < ~¢r“'I
ht‘! 9 Q“ - , -‘_‘"~
~ _-—~~-- -1 "=fi"— -... ---', "
'\4
‘=41
" 3% 1- "‘=~<
_ "'g~-J
r‘ _
“a ‘ '~‘ "
~ -- _ . ~ 9;‘ - in I l l'.
.~.-<
1 " \.R 1 1-
i
via
'
M
' ,. _
.<,-._
i
1“
1_
r_,
_
.
__
-y _- _
5
_‘
,
k’*~~
__._
._ ‘
-.'._‘ ’
.___d_ ¢
'
- .
-_
H
1--
_ X;
-
g
-_
_
A
__
_
-I‘ ‘
-we
g,
1‘. 7.. _:
'
K
‘d
';,-§A
\ _>
_,
J‘ at
:_-‘:;‘_
1
>
I
- 1 iv ii‘ ,'1 I
Q
g
Marilah kita mengkaji
e<§.w
" .\ it
,
--.
, .~. . l
_
;' -ail‘-*1 ~ 1
Ip‘ i.'_¢
‘a
. f 37 1-» '
Q v_--1i'- '
-<4
. . ‘ ‘ \'
. 1 J,
, Galer'|Sa|ns v 1 1
_ - - / |
_ - _ 1 . _ I,
- . .
~ . -
' 4 .‘ ' ‘\ ‘ii l ‘

. - _ p i: ;
_ , - ,
C,‘ -
- ' 1 .- ‘ K
. - ~ r .
n ~ Q
-
. ~ -\
. _ -4,, ___ -
‘v’
-_ _
,1;» 1:.
‘
n---»,,_.,._j~.
-
~-‘~ ~—~ I
Q; I > 77? "1
.@~. -
4*- _ - _;~a
1
9*
_
1.
t " --\_.‘ _ ~* Ki’,
'- '¢ v:-\1_,-- 'f"~ ~ ~_- __.
K '— < -_ . .-v /_._
»
,_‘,é,$;_ >_ -‘ii-

TY ‘ - "*1;
I
3?:-‘=.. __ _
. 1?
$
‘.~__
.
‘-1 1
'i
'.
'-.-- li.J~\L-‘la :4 . , ‘F!’
‘s.~,_ ix»
\
'1.. I - _,
‘K3 -J‘
.1-':-
-~41 '51-. .‘._ flal
- I'- .‘<
‘, ,_
Y 9
,;‘"-‘_
,
‘\ \r._<__ '"
""I3‘-.~. A/Tc”.
*?\i=a~: -1%.
.!l';i3i
- "\
F» \_
.. A
I
*.
l
i
rAktiviti Matahari yang Nlemberi K658" I
i
I
kepada Bumi l
i l
__/~"'_'
/" I
/'i§,;=ig:iimanakaii gas i
Matahari mvriipakan hebola r
helium temasil
gas yang iiieinhara seperti dalam Matahari?
dalain (iainbar into 9.1. .\ ,4’
i
I
Hampir kcsi.-liiruhan
Mataliari terdiri daripada
ilua jcnis gas, iailu gas»
U /
‘i,
\
' I
1
hidrogen dan gas helium.
i
l
I
(iumlmr fora 9.1 MiimIiiiri'
‘~;|gg—1II—fl"*'»1I>
"“-'I~..JI~a¢u~.qpfl""-..
Struktur Matahari i
1
Siruktiir Matahari lcriliri iiaripada balnigiaii _ H -..- Zon perolakaii
yang ditiiiijiikkaii dalam Rajah 9.1. lalaiikan /
Aktivili 9.l untuk mengeiahui striiktur Zon radinsi
_a._._4._- _-.j _ Matahari dengan lebili lanjui.
Tcras
Kroniosfcra -2 l
l
Tiga lapisan dalam
sirukiur Malahari ini
Kornna --""’ l
mcmbcntuk atmosfcra l
\ Matiihari 1
r Fotosfem 2/
l
i
I
4'
1
|l Rajah 9.1 Struktur Marahari i
L‘.
Hl
av ' __ ,.._ ‘ .
* ‘ l "..-*l”_
Mencari maklumat dan membuat perkongsian tentang struktur

Matahari iaitu teras. zon radiasi, zon perolakan, fotosfera, kromosfera ' KMK. KIAK
'
dan korona - Aktiviti
perbincangan
Arahan
1. Ja Iankan aktiviti ini secara berkumpulan - I.
2. Kumpulkan maklumat daripada Internet, media cetak dan media elektronik lain
tentang struktur Matahari, iaitu teras, zon radiasi, zon perolakan, fotosfera, kromosfera
dan korona.
3. Bincang dan kongsikan maklumat yang dikumpulkan.
4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dengan menggunakan
persembahan multimedia.
7
l M Bah
_ ll’ lillilfli Aiwlr
r- ' l\'l
- I I -‘
tlli- S
yang Berlaku di
Matahari $'¥<¢11'¢=ii<1 Sflins
Keiiaya ahli sains solar (solar it
yang berlaku di permukaan Matahari termasuklah: scientists) agak baharu dalam
bidang tenaga solar. Selain mencipta
granul _ alai aplikasi tenaga solar, ahli sains
tompok Matahari Solar W93 mellgkaii dan membual
kitaran suria _ ramalan cuaca angkasa lepas yang
semarak suria (atau prominen) kian mempengaruhi kehidupan
hanan semua hidupan di i3umi_
, nyalaan suria
- lentingan jisim korona
, angin suria
pok Matahari dan Kitaran Su

Fotosfera dalam atmosfera Matahari terdiri
daripada granul yang kelihatan berbutir. Granul
ialah bahagian atas zon perolakan bagi plasma
ang sangat panas dengan suhu setinggi 5 800"C.
l)iameter purata bagi granul ialah lebih
kurang 1 000 kilometer!
, Tompok Matahari ialah kawasan
gelap yang kelihatan pada permukaan
Matahari seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 9.2. Tompok Matahari
kelihatan gelap kerana suhunya lebih
rendah daripada kawasan sekitarnya
yang terdiri daripada granul. Tompok
Matahari merupakan lokasi letusan
yang amat besar di fotosfera. Fenomena
ini mungkin berlarutan lebih daripada
seminggu. Fenomena tompok Matahari
selalunya wujud secara berpasangan
atau berkumpulan.
Aktiviti tompok Matahari kelihatan wujud
dan lenyap mengikut pusingan 11 tahun yang
dikenali sebagai kitaran suria. Rajah 9.3 menunjukkan
kedudukan tompok Matahari pada fotosfera sejak tahun 1875.
0
l
1900, 111910, 1930 1940 I960 ' mo. [mm
1 “ ' 7; (swab-rfnasni‘
9:3 Kedudukan tompok Matahari pada lpermu/claan Matahari
a...Ha
§;:;1':_k Sllgia atau prominen seperti yang ditunjukkan
besar mill; tar toto 9.2 berbeiituk gelungan yang sangat
_aJuF melengkung yang terdiri daripada gas
glelwala di sebelah alas tompok Mataliari. Seiiiarak suria
JPN "lfrltalpai ketinggian beiatus-i'atus ribu kilometer dan
llmngkln lifikal selama beberapa hari atau beberapa bulan.
Seinarak suria yang sangat kuat boleh niclemparkan jasad
Gimibarjoto 9 2 \i HltUtl]\ rm“,
an Matahari ke angkasa lepas pada kclajuaii antara iitiiii pmiiiiriiri
600 km s*' sehingga melcbihi l 000 km s‘ ‘.
Nlmlaan $11l'i8 seperti yang ditunjukkaii dalam Gambar lolo 9.3

berbentuk lajur yang terdiri daripada gas bcrcas yang baiiyak
iiieletus daripada Matahari dan kerap berlaku bcrdckalaii
dengan tompok Matahari. Nyalaan suria ialah letusan gas
yang kuat dan hebal. Nyalaan suria mcncapai tahap keccrahan
maksimumnya dalam masa beberapa saat alau beberapa minit
dan kemudian malap selepas beberapa minit atau beberapa jam.
.\’ya]aaii suria menyemburkan zarah gas yang bercas kcluar
pada kelajuan yang tinggi ke angkasa lepas. Cahaya daripada
nyalaan suria yang berkelajuan cahaya mengambil niasa lapan
minit untuk sampai ke Bumi manakala zarah gas yang bercas
mengambil masa beberapa puluh minit.
_ ‘.____ O Zarah gas yang bercas ini sering saling bertindak balas
0g‘ ..9
dengan atom dan molekul dalam atmosfera Bumi lalu
menghasilkan peragaan cahaya yang mempesonakan di langit
yang dikenali sebagai aurora yang secara unikiiya hanya
berlaku di ruang udara sekitar kutub Bumi.
Lentingan Jisim Korona

Gambarfoto 9 4 Leritingmi
Lentingan jisim korona seperti yang ditunjukkan dalam _]ISlflI korona
Gambar foto 9.4 berbentuk awan yang besar dan terdiri
daripada plasma yang meletus daripada Matahari dan
kerap berlaku bersama dengan nyalaan suria yang besar
dan kuat. Lentingan jisim korona ialah letusan zarah gas
yang bcrmagnet. Lentingan jisim korona menyemburkan
“:2 VlDEo III.-Q...‘
Lihat video tentang semarak

zarah yang bermagnet keluar pada kelajuan yang tinggi suna nyalaan suria dan lentingan
ke angkasa lepas dan kelihatan sebagai sebuah awanlyang “Sim korona
mengembang. Zarah bcrmagnet daripada lentingan jisim
korona mengambil masa tiga hari untuk sampai ke Bumi.
sepeni zamh gas bercas dalam nyalaan suria. zarah gas
-4.:01¢-— bermagnet juga bertindak balas dengan atom dan molekul
.da1:im atmosfe-ra Bumi lalu inenghasllka" ““'°"‘- "4,
»'"Y"?I'
Z31--.1h dalann plnsnm seperti clcklrun, pmmn dan

7_;1I'Jh alf-.1 yang mclstus dari fvlalalmri kc mxgknsn
lcpas hergerak lwc1's;\|11.1»sa|11;1 dengan kclajuan
vang tinggi dikcnali sclmgni angin suria seperti
;..\mg ditunjukkan dalam Ganllmr fotn 9.5.
' Angin suria jug-.1 lncrnhuwn mcdan magnet
1%
antara planet (irxtvrplunctury nmgm'tic_/'ivld) < Hum:
\n_L'_1n ~\|||.|
bersama-sama dengannya. Kclajuan angin suria ‘
gdalah supersonik dengan nilai antara 250 km s" ‘
hingga 750 km s". Namun bcgitu, kelajuan, suhu
dan keturnpatan angin suria berubah-ubah dalam
Ganllmrfnlu 9.5 /\r1g1u .»uriu (warm: kzming}
perlintasan gerakannya. .-_-., JV.
Magnetosfera Bumi dan Kepentingannya

'Ja“1.~.'."1-‘I ~.- -:..;-.;.
1
n Bentuk .
A 9!
'--lbil
1/ :'.=Bu'mi
l__'/__._L__ 4 .
Bu mi
Z (a) Medan magnet Bumi (b) Magnetosfera Bumi
Rajah 9.4 Bcnluk magnctosfcm Bumi
Banding dan bezakan corak garisan medan magnet antara medan magnet Bumi dengan
magnetosfera Bumi. Walaupun kedua-dua corak garisan medan magnet tidak tctap, corak
garisan med an magne tB um1‘h an)a
Y b eru bl
am se d'k't
1 1 sa h‘
a)a _
manakala corak 8 arisan medan ma 8 net dalam ma 8 nelosfera _
___ _ . berubah dengan banyak berdasarkan kepada interaksi ___../_—“
antara angin suria dengan medan magnet Bumi. Animasi yang menunjukkan
I
hubung kait antara magnetosfera
1 ‘ Definisi Magnetosfera Bumi dengan angin suria. .1
i
Magnetosfera Bumi didefinisikan sebagai suatu ruang
kv dalam angkasa lepas yang meliputi Bumi di mana medan

magnet dalam magnetosfera Bumi ialah gabungan antara
_
i \ medan magnet Bumi (sebagai medan magnet utama) dengan
Efdfn magnet dalam ruang di angkasa lepas seperti yang
nr
'31¢-,'¢E
' .v.~'.—l|
http:////nks.and/1 7. com/BT__ J
¢
¢I
unlukkan dalam Rajah 9.4 (b). Sa/'ns_261
J 1
,,.__
KPM
EIfLTi "“'*
w
Z____i___i
I
1
<
‘ Pelflenttikan Magnetoefera Bumi ' in su
Magnetosfera terhentuk daripada interaksi antara medan magnet yang dlbawa olslabfing I hm
dengan medan magnet Bumi. Oleh sebab bilangan dan tenaga dalam zarah yang 1 3W1 0 6
'- ' b bah-ubah.
w angin suria beruhah-ubah, bentuk magnetostera turut eru
1
I
I ' Kepentinganflagnetosfera Bumi
Kepentingan magnetosfcra adalah untuk me I‘1n dun g i Bumi daripada
~ kesan buruk yang
" V l ' I ‘- 'd lain dalam Alam Semesta.
disehahkan oleh zarah yang berbahaya danpada Matahan atau Jasa
1 \ Magnel0.~ter.1
(garisaxt medan magnet
= lwerwarna biru)
Bumi dilindungi
__-—-ii _
‘ oleh nwgnctostera
y ‘J
1 1, __.___-,...-...-_-—->
Magltetoslera
(garisan medan magnet
/i berwarna biru)
l.
L-‘ Rajah 9.5 Perlindungan nzagnetoajizra Bumi ' 7‘
1
y
r
- Magnetosfera berfungsi sebagai sekatan biologi yang melindungi hidupan di. Bumi 1
kesan buruk yan g disebabkan oleh an g in suria _ ' -;_ _ H

?I'
yd
- Magnetosfera juga menghalang zarah bercas seperti 531.1 zamh
31 angin suria untuk sampai ke Bumi. Bilangan zarah b'ercas'1m yang berleinhan
atmosfera Bumi akan mengganggu telekomunikasi, sistem navigasi dan ta.-lian laiasa elektflk.
~'>"-~“'*
|_f
—-_p-4r*‘-~A
- Magnetosfera mengurangkan tekanan yang dikenakan oleh fenomena angin suria terhadap
5:
7
atmosfera Bumi. Aggy,"
'13
‘ ’ - 1. ’__,~t,;‘--_'_
"w ~ #-}
. Mencari maklumat dan membuat perkongs|an tentang magnetosfera

daripada segi definisi, pembentukan, bentuk dan kepentingannya ~ KMK |-(BMM
KIAK
Arahan
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Akt'V_'t'
2 - Kum P ulkan maklumat daripada Internet , media cetak dan media perbmcangan
elektronik lain tentang definisi, pembentukan, bentuk d k '
3. Bincang dan kongsikan maklurnat yang telah dikumpulkaann. epentmgan magnetosfera
4. Buat sumbang saran keadaan di Bumi tanpa magnetgsfera
5. Bentan kan hasil perbincan d b .
mengggnakan persembahar??n1u|t?::1$:in;. ang saran kumpulan anda dengafi
7
Bib 9: Cuaca Angkasa Lepas
Ia
uh
: '
..-
.1
.
,1»
.-,1 , ,.,.|,_
V
,
w . :11 7
;-
_ ,_,‘,.:‘r;--.'*-,1---_;
—
.""'Y' --
I
. ,. I-1 ,
.|..:t.
.
,,\-~-7~~¢?=¢:-_,‘
,,-\-
t
.5:*1
._
---‘
. 9
.
1
._-.._._. -_._, N ___,.,,._,__,_._;_;__.,____?;_

t
.
_ g __ I
‘L ;\’yatakan Inga struktur Matahari yang membentuk atmosfera Matahari.
2_ Nyatakan tiga fenomena yang berlaku di permukaan Matahari di mana gas bercas banyak
meletus daripada Matahari.
3_ Definisikan magnctosfera Bumi.
4_ Apakah yang mempengaruhi bentuk magnetostera?
5_ Nyatakan satu objek dalam Sistem Suria yang mempunyai bentuk yang serupa dengan
angin suria.
‘Cuaca Angkasa
Cuaca Angkasa Lepas dan Kesannya ggoq K

terhadap Bumi ~ ~ ;
Cuaca angkasa lepas
Cuaca angkasa lepas didefinisikan sebagai tenomena
yang berlaku: E5" E
- di permukaan Matahari seperti nyalaan suria, semarak I.-
suna (prommen), tompok .\1atahar1 dan lentlngan "i-1-;-:1-:?i
u .,f_.'v.
]1s1m
H I
korona
’
E ‘-I‘-J
_ .. . .
,4.
-r .
_ ‘K
- d1 angkasa lepas sepertl angm surta, rlbut pancaran suria I 4

dan ribut eoma net m!p.'.’"//n/<s,and/77.c0m/BT_ t A
' w t r~._.\
g g 53/@1263 6..' -’-a,
j
-. _| ~.
I
' Perhatikan Rajah 9.6. Ken1udian,jalankan Aktiviti 9.3. Q '§"~"i
-. ';
r_A
‘L 1‘.‘~-
vi;
2. ,_ u
’ »§ ‘< ~
_.I>_-110"‘.
. . .
"-‘\
.1 __..
- \*.~*-'.
~“vq
:_ r, .1
'5 51:1."
-fa‘. ' »_
'1,"->1
4 . - '-_-
__;
, \1
'.v/“*
4 u ‘ I
.
~. .‘~
-'4 '1
.._- .-'1-vl-_
Y ‘-~l
Y
‘ "T -1
'.\»:: "7 ‘
.1.
_ __ _,.,.
‘ _A‘“__
Q
_.>, Q
t '\ ,.z.
\
0
R
~_
Y 1*
\ vt
1
\
-1 __ .' .
,. \
. _;
1
~'
,9
.\ i .-
1 vi
_',_ -v »
, .
Mencari rnaklumat dan membuat perkongsian tentang cuaca angkasa
lepas daripada segi deiinisi dan kesannya terhadap Bumi ' KMK’ ‘(EMM-
KIAK
Arahan v Aktiviti
I 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. g ; Pe'b5"°5"9a"
2. Kurnpulkan makiumat daripada Internet, media cetak dan media *-—~-—--‘-~~—--
elektronik lain tentang definisi cuaca angkasa dan kesan cuaca anglfasa. terhadap
Bumi seperti pembentukan ienomena aurora, gangguan telekornunikasi. 5'5"?!“
C n,-‘Q
‘J
navigasi serta talian kuasa eiektrik. v .¢
. #1,’.
O __i._.
___.__-_ ' -1
,
Q Ribut angkasa Iepas E5" Kesan ribut geomagnei.
ribut pancaran suria dan
E15‘?
http://linl<s.andI7 7.com/
BT_Sains_264__1 gangguan siaran radio
El.. Iv-_ 4,r‘E]-.9.‘-CI
Df.'
http://Iinks.and/77-COIYV 35",‘-
'iE]
'v'1l-IlIu BT_Sains_264_2 2-ri*‘l:"."‘
g:
‘3~.'-‘v.'j~,%"£5a-"3 "Z~
Fif-
3:.-\."~4:_ \
3. Bincang dan kongsikan maklumat yang telah dikumpuikan. ‘II

4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda rnenggunakan persembahan multimedia. f
_
"-1
' . 4. I
Interpretasi Data Cuaca Angkasa Lepas

Data cuaca angkasa lepas digunakan atau dianalisis:
- untuk meramal bila berlakunya lentingan jisim korona di Matahari
- untuk menentukan sebab berlakunya nyalaan suria dan lentingan jisim korona di
permukaan Matahari
w "$‘\|'( . __
5 Q
. Men 9 inter P retasi data cuaca an 9 kasa le P as

KMK KBMM,
Arahan . KIAK‘
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. _ Akfivm
2. Kumpulkan maklumat atau data cuaca angkasa lepas daripada perbincangan
Internet, media cetak dan media elektronik lain.
Sumber angin suria dihubungkaitkan dengan kitaran suria

http://Iinks.andI17.com/BT_Sains_264_3
3. interpretasi data cuaca angkasa lepas dengan menghubungkaitkan bilangan tompok

Matahari atau kitaran suria dengan peningkatan lentingan jisim korona dan angin suria-
4. Bentangkan hasil interpretasi datacuaca angkasa lepas kumpulan anda dengan‘
menggunakan persembahan muitimedia. A _
Bab
9 Cmca Angkma Lepas
Phé??ii*‘1'5‘iFvrm@¢if A _ - T __ fl
—A itwéifflfi
_ 1_ Apakah definisi cuaca angkasa lepas?

i 2 Nyalalkilfl empat contoh kesan cuaca angkasa lepas terhadap Bumi
Apakah hubung kait antara bilangan tompok Matahari dengan peningkat-an lentingan
jisim korona?
. V’, I »
Cuaca angkasa lepas
d/pengaruhi oleh
Matahari Angln SLll’l8 Fenomena dl

permukaan Matahari
yang menentukan bentuk I K
member; esan
seperti
-Struktur Fenomena di Magnetosfera Pembentukan aurora

permukaannya gangguan telekomunikasi
I sistem navigasi serta
seperti Yang talian kuasa elektrik
; Teras, zon
- radiasi, zon
perolakan, Melindungi
dengan data yang
. fotostera, Granul, semarak menunjukkan
suria, nyalaan Bumi
kromosfera,
suria, kitaran
I
korona Hubung kait antara
1.
suria, tompok daripada bilangan tompok
Matahari, Matahari (kitaran suria)
lentingan jisim Kesan buruk dengan peningkatan
korona, angin daripada zarah Ientingan jisim korona
suria berbahaya dan angin suria
dalam angin
sufla
.,_i
1'- . at - -~ . . -
~::t::2-'1
.' ._;1 4,-‘sf: * 5&1!-'3 _";y f_-- “
II 1;;
it ~ . - v,,_
1 Refleksl Kendui
I \ A ‘ '4 L V _" ._,,;U_fl-_~~ - -1-1.
._ ‘
2 -
‘. ' '“ ' ~'
_ ,_ I _. ,,a..Lt4Z>:‘d. - - J‘
Seiepas mempelajari bab ini, anda dapat:
9.1 Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan kepada Bumi u i 7‘

7‘ I
1. - . . )J"S
1 Menerangkan dengan iakaran tentang struktur dan ienomuia -1 b"'h
~-tku ‘ii }wcrmukua n ‘ ~_;.__
Matahari.
L, 5 Mewajarkan kepentingan magnetosfera Bumi. I‘
Cuaca Angkasa 1
L] Berkomunikasi tentang cuaca angkasa lepas dan kesannya terhadaP Bum‘ A
Praktis Sumatif N
1. Rajah 1 menunjukkan struktur Matahari.
@,':;f:f_f; iii H it u W Mi
..
V i__ ____ ____ _._ .....-__ »
Rajah I
Namakan struktur yang berlabel A hingga F dengan menggunakan perkataan yang berikuti
. Fotosfera Korona Krbmdsfera

-" Tami Zon perolakan Zon radiasi I
2 Berapakah tempoh masa dalam satu kitaran suria?
3 NYfl!akan fenomena yang dihubungkaitkan dengan kitaran suria. ’
E
“firm
7' 1
Bab 9: Cuaca Angkasa Lepas l 2
4. Nyatakan tlga contoh alat atau pe1'l<l1id1n.1tan kugunaan ha1"i:.i11 yang pcnggunaannya
alum te1'ga11ggu oleh angin suria. gag} 3qr.r.2-"8
5 ,\pakal1 yang akan herlaku kepada l<c;idaan Bumi .seki1"anya tiada iiiagitetrislera?
Tcrgylglktlli j;i\\‘&lp£iH anda. _..,@_-
6 M;1g11etr>.»te1.1 Bumi ialah suatu ruang dalam tll1L§l\'1\S£l yang melindungi Bumi seperti yang
di111njul<l<'<111 dalain Rajah 2.
i
l
Rajah 2
Bentuk magnetostlera Bumi dihasilkan oleh i11te1'al<si antara medan magnet Bumi dengan
angin suria. Garisan medan magnet dari planet yang lain dalam Sistem Suria diwakili oleh
garisan putih manakala garisan medan magnet Bumi diwakili oleh garisan merah seperti
yang dilunjukkan dalam Rajah 2.
1
1
Anda dikehendaki mereka bentuk model magnetosfera dengan menggunakan bahan
yang berikut: l
. f2>e,q plastik yang berwarna hijau
. Tbenanq putih
l
. fbenanq merah 1
Cawan polisbirana dengan penutup yang cembunq
Plasbisin
I
.,_,__,__._ ... _ . __“_‘ ,__,____ __ _.. -.-.-\-~ < -A --I - - - 7 ' *- - -~ -~ -_»- . .-.. ~q- ,..,,__,_____(9
Lakarkan model magnetosfera tersebut mengikut kreativiti anda. Terangkan bagaimana

model tersebut berfungsi.
4
l
1
L L.
aleri ilI'lS V
i
(1
1 l 1|
l “J
I
1
. ‘ V 1 . _\.~
'~
. ‘ 5!
.~-1
it
J
Q I .
a _ g -.. .
' —__‘.~ ___>_.-- . 1 _ - .~.1-.-.,
» ».
~.\' ' . ,':Q
.4. 1* _i-‘Ha-’~..=_ 1 '
~,~_~w» . .--~¢fm_i_‘\_
I -I,
I l I
. “,y‘» ‘ H ‘- '. ' llfls
4.._ ’.»~"L
‘:1
. M , ~ .11
IL r.
‘ M‘
-v45:
\_|fl_"
if
as-1%-"-Z-‘-"45 A
»
4 =1
1&1
.!
-\
if
1
Perkembangan dalam Astronoml
J: 1-... "
I - .i
-2 {'%"§,; ~ ._ tt~ NJ
l
I1‘
I
I
Perkembangan Sejarah Model Sistem Suria V
at
> 1.
Perhatikan Rajah 10.1. I(en111dia11,jala11ka11 Aktiviti 10.1.
4 I‘
._. __. ._ ._. .,._ .. ...,.._.... __...._.._._..._._._=..--~....~_.-._
"‘'“’-*4P-~"'. - .>._'-3
*1-'1:?7-6~!/_<;a§"'T 1:‘ _ _ _\. ‘-¢ ,.':_»¢-a.- _‘
._f___;
- Sejarah model Sistem Suria
:~‘
- 1A 1
, .n~;.»w.~
r N f \
._
\
1- '.'~
Ptolemy Copernicus
_.,~—_-a pf-". ;_a~:L“~.
Q.
» ,1‘
(90 - 168 selepas Maslhi) (1473 — 1543)
41; 1 .
‘ fig‘ ~ Ahli aslronomi,

‘ Ah" 8$TF0nOlTli. I matemalik, ekonomi
aslrologi dan geografi r "l‘7'Z1_r'-ft, L, .\ ' dan doktor Poland
Yunani Q} I - Membina model
Membina model I II, I _ \" heliosentrik dengan
. geosentrik dengan \1 ' I J _ Matahari pada pusat
- Bumi pada pusat dan *‘ \ _ \ \&_ dan orbit yang
I orbit yang membulat. - hi membmai,
\ I 1 p -1.
_ * g \ r
‘ .f , 'M§§lBll'9991S9l1it’lilK ' Model heliosentrik
Q er
i} ' usyta ' lg
r1 h
Musytri Y} 3- Q
U - Zuhal
» . ta d
-/~..-. .
»
n Q B 1 at h r1' Q
.
ll 1
Zh h
Bla
_ har'
Zuhal {Y ti}
\ %
I.’
P ~ ‘Geo’ bermaksud Bumi.
at a
~ ‘Sentrik' bermaksud berpusat. ~ ‘Hello’ bermaksud Matahari. '€
| 1
v Bumi berada pada pusat Sistem Suria. . ~ ‘Sentrik' bermaksud berpusat.
~ Bumi berkeadaan pegun dan semua objek ' Matahari berada pacla pusat Sistem Suria.
seperti Matahari dan planet yang lain ~ Bumi berputar pada paksinya dan beredar .¢ ‘I
mengorbit mengelilingi Bumi dalam orbit mengelilingi Matahari dalam orbit yang
. » < _. yang membulat. membulat. .
-‘1
"Y
‘V.
_¥ '1 ifv-1
. , 1 I no|-.\-»_. . '. . "'-5
~ "'-wig-Y.“-"1"!""-‘mi
L Bab 10: Ponero

I .
I.
s
"I
.-~.
K,
w
Kepler
(1571 -1630)
_ ....>
Q Ahh astronomi. mmemahk dan
astrologi Jerman
~ Mengubah SUEH model heliosentrik
.-_
dengan Matahau pads tmk tokus
sepunya pada orbn elips planet
mengikut Hukum Kepler.
\ _
1 I-
W H
Model heliosentrik yang dlkemaskinlkan dengan Hukum Kepler w‘_.§-11*‘
5
6
Matahari Q
3 1
Q Utarid 3 Marikh 8 Uranus

z n ah Musvtari New"
3 Blixrrrwi Q Zuhal
?
3-. . r.
._ _ 3» _ $I_’i?~.
i
Hfias-.-Inn-
PAK
mahamn perkembangan model Sistem Suria Y ang clibina Oleh , KMK
Ptolemy, Copernicus dan Kepler . Akfivm
Arahan perbincangan
. Jalankan aktiviti ini erkum ulan. .
2- Buat pembagaan akificjéangan melzyari laman sesawang atau lawatanbakadem|k ke
<5-.
Planetarium Negara untuk mengumpulkan maklumat tentan9 Perkem angan model §-¢>'-"- 4
Sistem Suria yang clibina oleh: ,»1-__~.
.,. .R1;:
I»
1 ', '- l
(6) Ptolemy ‘.9"'
53
lb) Copernicus
(C) Kepler _ A ' ‘
|<
ntoh laman sesawang yang boleh diruju 8 dalah sepertl yang b erikut: 1'.
‘
/, _ . . T /
Lh d ~ _ Hlstoncal attempts o 5. 7*_-_ V
'*2'§*5?5;*I
3I.O€lt gislaoor/Ejlhggljrn .-'L7-
E model the Solar System - .
System Models "-7'"-"' -‘
:-‘I-!.'\;_ .-4' l Ta l< 9 a challenge) -
3_(')2 Cunem 50/ar
System Model
"':1|';"|§Ii
El "' “ -
htTp://l/'nl<s.andl77.<:om/
BT_5ams_272_2
"
I‘ _E| '1E‘E;
-'.'-in
hI
-¢‘_'§ ._., ‘ . »~.<=I-'
ll
htrp:///inks.andl7 7. com/
BT_Sains_272_1 r.:.v.l; . :‘\_
,._~‘._-_;Dul*4
El" |:|
VI‘
.' i ‘.13-
HF.
Sejarah model Sistem Suria - ‘I. ,9, y
hrtp:///inks.andl17.com/BT_Sains_272_3 _
E - J
-.lz:'
1 L
\ ‘
1
4
.
3. Bincang dan bentangkan bagaimana pengetahuan yang diperoleh melalui kajian U
‘
sains merupakan hasil usaha manusia untuk memperoleh penerangan yang rasional ,'v.0’
4‘
tentang Sistem Suria berasaskan kemampuan akal. I _ .
I
4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dengan menggunakan 7? _"

11.1 --
persembahan multimedia. ‘Y
.-. ',. .‘\_ ' _ v>__ H ,,;-1 Y1,‘
. 0 1,
x; Praktis Farmatif -- .-. -

. 1. Nyatakan model Sistem Suria yang dibina oleh ahli astronomi yang berikut: kg.9.....
,_ (a) -Ptolemy
' (b) Copernicus
‘- (c) Kepler
2. Banding dan bezakan model Sistem Suria yang dibina oleh Ptolemy dan Copernicus.
E} Persamaan:
T; .- Perbezaan: . . ii
.IV!‘..
Bandmg. dan bezakan model Sistem Suria yang djbina oleh_-Copernicus dan Ke‘U.1e.r.- » -~ *-
;."Persamaan ' -
.~Z 5 y p ‘ I. . . p .
~s;- . . - ' ' _ y j . . -.-.;
i‘:'.{' . I. -'1}? »»'. qr - " . " Lu , ‘ ‘ ' ‘ l‘ l. . . 7 ~ -3:14
.1 -’ -’ - h " . "-vi‘ ~ ~ ..-r .¢:\-ma-='-Q
..=v 1 __e;_§>_J;-»>,9_‘
" —- _‘ ;?r__»_‘ ~-. .____“,,,._ V,
‘.<;_ -‘_m;~-,- 2. l\- l‘_ _, .'1 ~ J , _. . l_1_l.‘..;y_,-;=
- ‘Z. :1 _-.>_-.'.__ Q,
;_¢ '71.; _ . ) ,¢a J “1_-x‘*£u‘__:&vgl£-gfilajg
1.‘_=-;.~"-_'.-::'.l r-‘ -
L..< 1 ¢-'.-.,__£1
-.£4: =(m-_.|9v%hu.a§‘~m.z4_~_
l
W‘:
'1
r1
l ll]
Hm 1 * ~‘ b
Bab 10: Penerokaan Angkasa Lepas
ll
11’x -n;o
Perkembangan dan Teknologi dalam

1 _ 3 p Penerokaan Angkasa Lepas l
Perkembangan dalam Penerokaan Angkasa Lepas
' Rajah lO.2 menunjukkan sebahagian daripada sejarah pcrmulaan pcnerokaan ai1gkasa lcpas
daripada segi perkembangan teknologi dan misi dalam penerokaan angkasa lepas.
;:iu -.'.. .. /‘.-=1. Yo ‘. ~i\'a'\.1;..i4' . 4‘\|_I" ,1. >¢.= u_. _. _._ ~a_i fig“-5% '1 i-r {A§~
2011: Stesen Angkasa Antarabangsa 2002: Agensi Angkasa 2000: Mikrosatelil Malaysia
(ISS)1elah slap dibina dengan lengkap Negaia (ANGKASA) yang periama,
dflubuhkan TiungSAT-1
dilancarkan
Aqua;
_-~11:
-H2.”
_
5'1 ..
1989. Penerbangan 1990: US melancarkan

pertama ke Nepiun — Teleskop Angkasa Lepas 1996. Satelil Malaysia,
Hubble dan kapal angkasa MEASAT 1 dan 2
Penerbangan Voyager 2 ulang-alik Discovery dilancarkan
periama kapal
angkasa
ulang-alik US ~
Columbia
1973: Penerbangan pertama 1969. Manusia pertama 1961. Manusia periama oi orbi1
ke Musytari — US Pioneer 10 menjejakkan kaki di Bulan — Yuri Gagarin, dalam USSR Vostok 1
- Neil Armstrong. US . I ~
Apollo 11
r2; 1- 5. 'f__.'
‘*7 3 ‘
-."-, " “1'-$4’ ..;_~"
1957: Satelit pertama — USSR Sputnik

Abad ke-11' China 1609: Teleskop penama digunakan
mencipta serbuk dalam bidang astronomi oleh
letupan dan Galileo Galilei
menggunakan roket
primitif dalam
pertempuran
an. ~91;
Rajah 10.2 Sebahagian daripada péristiwa bcrkaimn dengan perkembangan

dan teknologi dalam penerokaan angkasa lepas
1
Aplikasi Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas dan 4
Kepenfingannya
. Teleskop Lepas. A 1 9 » ~ »
Ruiiih 10.3 incniiniukkaii perl<cinl1;irigan teleskop yang l1ci‘l<ai1ai1 dengan pL‘llCl'Ol{L1;1Il ;1i1gl<ns;1 lepas.
T.‘
v
l
i -<¢
K)‘;-.
.=,,-.
‘Ziggy _> -
l;'J' - f
Sekstan aslronomidigunakan ?
Y Telesko P Galileo me "Iadialal Teleskop angkasa Hubble
, untuk mengukur altilud astronomi yang paling banyak diletakkan dalam ruang orbil
i Dlnlaflg digunakan 500 km dan permukaan Bumi
Teleskop angkasa Spitzer

mengesan aktiviti dalam angkasa
lepas yang sangal iauh
Selain teleskop daripada jenis optik, teleskop

radio juga digunakan untuk mengesan
gelombang radio dari angkasa lepas
Rajah 10.3 Telcslrop iiiigkiisii Icpris
~r 7 1_ _
Roket cligunakan secara meluas dalam

penerokaan angkasa lepas. Apabila bahan
api di dalam roket terbakar, gas yang panas ‘i
dibebaskan pada kelajuan yang tinggi
melalui bahagian bawah roket tersebut.
ll
Pembebasan gas ini menghasilkan '
"""I.
daya yang menolak roket ke atas. l
fiiti
I—Q
'1
\us1|»k Reds!-inc Alla!» Vnskhnd Tilanll Soyuz Salurnlll Salurn \" ST5 Long him“ SL5 Angdm mus‘
.\1urch 2F
_ 9 SP
Gambarfoto 10.1 Rokel yang digunakaiz untuk mengliantar manusia ke angkasa lepas
Berdasarkan Gambar loto 10.1. roket yang manakah menghantar angkasawan ke Bulan?
.\.ili.-lil pi-i"l.iiii.i. \|llllll|l\ l »0l'i§ia“ii3.7aTr“i”l?\7€l5I
kllllillllill l<i~ .iiii;l~.i:..i
llllllllll/Jllll"l1]'[:lll
lc|i.is |i.i<l.i l.iliiiii l1)'s',‘.
lli~i".i|i.il<;ili l>il.ini;1iii
.~..ili'lil y.iii;; iiiciiigiirliil
El l
iiii.~iigi'liliiigi lliiiiii |i.iil.i
liiiii ini? Ncgiirii yang
mlmllkllh 'l“""l“"lY‘ll (imiilmr I010 10.2 Siilulil
._15?-‘r.'i>;?§l ..
1|‘
l
llll/I //l//ll‘.'» 7lll./ll l /',r,0/ii/lil

l>il=\"i%*\" -"?ll@'lll Yilllll i/miii (/()l;'\ In )l’rlHll5' Illi'Il‘l_flll)l/llll ‘ii’://if. 2-'/U
paling liiinyiik? lllllll lIl’lllllllll \lH'IlI
D
Kuar angkasa iiliiu |)l'()l1
KEAJAIBAN
ziiigkzisa lillilll kaipal illl}__{l\il.\ll
5A"‘!§....-
Pada tahun 2017, kuar angkasa
yang inciigiiinpiilluiii inakliiiiiiil Casslni niasili aklif mengorbit
clan mcnghanlzirnya l(L‘ll1l71lll mengelilingi Zuhal selepas berada
kc Bumi. Kuar aiigluiszi tidak dl angkasa Iepas selama 20 tahun!
I men Iorbil mcn iclilin ii Bumi , .
5, _ 5 _ 5 (iambarfolo 10.3 l\Lltll'
SCPL’l'l1 salelil lclapi bcrgcrak 1 _ . .
V I _ riiig/mm (.0551!!!
Jauh di dalam dan d1 luar
Sislcm Suria. Kuar angkasa mcmbawa kaincra dan peralatan
pcndcriaan jauh scrla pemancar dan pencrima radio untuk
tujuan berkomunikasi dengan ahli sains di Bumi.
\ S av’. __.‘*_______
Penderiaan Jauh (Remote Sensing) l

Penderiaan jauh ialah kacdah mengumpul dan merekodkan maldumal clari jarak jauh. Di
Malaysia, alal penderiaan jauh yang dipasang pada TiungSAT-1 menerima atau mengesan
‘L
-§~§¢
--
cahaya nampak, sinar ullraungu dan sinar inframerah yang dihasilkan oleh objek di permukaan
atau di bawah permukaan Bumi. Data yang dikumpul oleh TiungSAT-1 kemudiannya dihanlar
3 ke dua buah stesen penerima data di Stesen Planetarium Negara, Kuala Lumpur, Wilayah
Persekutuan dan Stcsen Misi Kawalan (MCGS), Bangi, Selangor.
Gambar folo 10.4 menunjukkan gambar loto corak dan
-
pergerakan awan yang diambil daripada kamera pendcriaan

jauh TiungSAT-1. Apakah kegunaan maklumat yang '5.
diperoleh daripada gambar foto ini?
Teknologi pcnderiaan jauh digunakan dalam pelbagai
bidang dalam kehidupzin harian seperti yang berikut:
- Pertanian - Untuk mengesan kawasan pembangunan
pertanian yang bersesuaian
~ Geologi - Untuk mengesan lokasi seperti sumber mineral,
susutan jisim dan susutan darat Gambarfoto 10.4 Gambar
~ Pengurusan bencana - Untuk mengenal pasli pcnccmaran corak dim pcrgemkan awan
dan pembakaran hutan
- Pertahanan - Untuk mengesan pcnccrobohan kflplll, pcsawat udara dan kcnderaan musuh
.'-‘I"*":“‘vr ’ Aunfi NY
'5
4 3.-»:_§>.ri - 3.’?
la
\
‘MI
’ :¢'\“i
.
F
O “$1
l 'gr
a‘-
'
11*.
3
I.
F_\_“v:_<
"1’‘:54
4.._'-‘ '4 *"3§~§*‘:*z:§i‘$J$('3‘.\"
'4-‘¥4\" ~.,A:-.
r‘;P.“-_“é_$':' \.*“‘K-(A~»(r _.X_:
' 0-L 1.4
k’-'r4:".~;
; Q."W4. 2\-
u_.‘s~'.- _-».~' :41»
"if
mahami perkembangan dan teknologi dalam penerokaan
angkasa lepas
mm _ KMK
. I...
Arahan P6f'04fl<>aflgan
~ 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. _ k d ik
2. Buat pembacaan aktif dengan melayari laman sesawang atau lawatan a 3 em
ke Planetarium Negara, MACRES dan Agensi Angkasa Negara untuk mengumpul }i’él1 9
maklumat tentang perkembangan dan teknologi dalam Pe"e rokaan angkasa lepas
daripada segi:
la) Selarah Perrnulaan penerokaan angkasa lepas (Rajah 10.2)
(bl pembinaan roket, satelit dan kuar angkasa .
(C) feknologi penderiaan jauh (remote sensing) yang dlgunakan dalam penamam ‘'21.
i.~.‘- ~are
-'1*.'!.¢~.
{+.
50063 9e°l09l, Derigurusan bencana, pertahanan dan sebagainya
.'_ _
3. Bincang dan bentangkan perkembangan dan aplikasi teknologi dalam penerokaan .
. .1"
angkasa lepas serta kepentingannya. _ _ , ~
4. Bentangkan hasil p erbin cangan k umpu I an an d a dalam bentuk persembahan mUl'flmedl8-

\
,. . <‘ ’ ‘-
151-
' 1 ' > g ' z a
P 1.4: 7 2“%_'.. ;"_{>,__!.‘>, g_,.
_ 1
iti Kv'.\_
- ‘.1.-*
at‘- L~‘515'4“. ~‘£<7-.'? as ,_,0 ~§- 1,.
#1,,’ i/I-,Q,.
,_' ,5 _.-.' \~.-w
1>.¢:“’;3a~'-<1‘.
f a‘ $-..’ 1' .~.
-.a'
.-A".
. §.__.
"§"v.v’'fl1-1
'-‘A
.
.,,:;._i- . ‘.-
Menialankan perdebatan tentang kewajaran meneruskan penerokaan
angkasa lepas f ' KlAK~ KBMM
i¢Aktiviti
Arahan I
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. projek

2. Kumpulkan maklumat daripada Internet, media cetak dan media ‘iii
elektronik lain tentang kepentingan penerokaan angkasa lepas dalam konteks
tempatan dan global.
3. Bincang dan kongsikan maklumat yang telah dikumpulkan.
4. Jalankan perdebatan bagi mengupas isu penerokaan angkasa lepas dalam konteks
tempatan dan global untuk menentukan kewajaran meneruskan penerokaan angkasa
lepas dalam konteks tempatan dan global. I
9,111.
' .~a*''-#1:-‘ §i"--1~* '$?"~.lY‘=7§1.~
1|'-..+1"__ir
1. Nyatakan alat teknologi yang pertama digunakan dalam penerokaan

angkasa lepas. Hap:
2. Rajah 1 menunjukkan Discovery dihantar ke angkasa lepas oleh Hape. '
(a) Apakah Discovery? _ Ag-
-J
(b) Apakah Hape?
3. (a) Nyatakan teknologi yang digunakan untuk mengambil _ _‘
D15¢gy ‘ .
gambar aerial. "7 '
(b) Apakah kepentingan pengarnbilan gambar aerial semasa -____I 1;,
bencana banjir? I
4. Apakah peranan yang dimainkan oleh Agensi Remote Sensing Malaysia

(MACRES)? R4147‘ I
V...
,. .KPM
k=1ai1il‘iI<u';-';~~_-_
-¥_y,BA_.I_AEg,_‘EI vl____V&_‘____Y
"AH___4
lvia‘
“W
._'7_7
‘I ‘__U____-7 _W____
y _ _r‘__' Kcgtmucml Ei
‘_(
cm‘xJ“
mca‘g_b_V WEgg
wJ? _gm_Cm_cmt_wn_ M
‘$1
'7‘
H
PF‘
“J'
,‘
\‘I_‘'__.E“
_\__:twp"r_:__,fi7‘_\.‘_.h"_[‘F_‘
*.'“ ,_v _
M
"‘
‘IN’
W9?
CMWEDOCQ Cggga
_fiCfiOCQD
__mO_8m
_ "1
my_
__Oe___%
m_Cg
E58_
O_Oa_O9g_sE_9: 2afl_ a_ _3_ _ e_=_
Esqw
89?;
__gv_ Dag
89_9__w
632
Q5622
CggbgbCggsgbCm&_wC_ _m_ b 3_%v_
_ a_QE___m2_m_52Q)_2 826_ MEG__$$_mg
Q_WgmCO_EmCU
__
_ _
_ xlkfil
‘<D~CD
E CGU
_ _ v_2_
_53
QCggwx
E_ _v_mg_O_3
wE _$9_g__w
aE_0_uga gg
gg__L2w_
Ewqg
_ _
_ M9_ _ DEOv_0 2
CQCw£fit0Q
Q“
CUB_E _m9_®Q_s _e_°_“_ vég aggfl )9
_8e_
_E_5
ECEQ
cg :80
9__w>
Egg
_g__33
=23
_ w_Tg_w_mw_ cmgau E5_ G_UE@n
ELEM:
3:0
_Q526
_uOE 25¢
Emfiw gO_EgOo 305$
_8____Q __mg_Q
CGU
_ _ m_ :80
95>
52%
flaw
Efifim __g$D
EUQ8 C20 Esa__§_g
_ 2£U_2 _w_ 5Eg_
G__
_ _
2:205 2338__ ~_3__n_
_522m
_m
_ Lg gggz5%
EEK
____2
Eves
EEG“
=90
gg _W_ _5E_QE
saw
k
I >___
2 7 7”“
‘
>_ 1 _' ,‘._
'.-up .l"§';*‘I
. '.'»{i"_1;;-
_\-- ~'‘f;1~.‘(
'.-*;’?i"',’_|}-' _ -' -:7-‘pf-.-7
_,¢..___13l‘_ _ 1* -"_. __' _>i 5- '3 _. .,
.~_,;~};;vi'.\‘j.,--._
Pf -~,-y “-1* - -1 till/7&1‘-“E in kF'_‘_3i1;f-,~.4:fX.fI -;.1 _‘_- y g
l .11 r 1.--f-';.'_:_ _.;1_i i
*5,‘ _ ‘in-<.. ‘J*.\r.>."'.\.‘:¢x=\.".':.’.i:;:;!.'.»-..’?a.-:.. " ‘.4‘;_».'.i:.a.-Ia.’ :-'.1l-- ;--~"1~- -e
ls
Selep as nieinpclajari bab ini, anda dapat:
10.1 Perkembangan dalam Astronomi

Menerangkan dengan lakaran tentang perkembangan sejarah model Sistem 511113-
10.2 Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

Berkomunikasi tentang perkembangan dan aplikasi teknologi dalam penerokaan angka
lepas serta kcpenlingannya.
Mewajarkan keperluan meneruskan penerokaan angkasa lcpas.
Pralctis Sumatifg _
jawab soalan yang berikiil:
l. Rajah l menunjukkan leleskop angkasa Spitzer.
Rajah 1
Tandakan ( / ) bagi pernyataan yang betul dan tandakan ( X ) bagi pernyataan yang salah
t entang teleskop angkasa Spitzer.
(a) 'l‘elesl<op angkasa Spitzer tcrletak di permukaan Bumi. P

_. _ i
...._....-.-...__
(b) Teleskop angkasa Spitzer ‘mencerap’ lebih baik daripada teleskop biasa.
__.. _ ..._.-.~ » —~—-—— » ' - —- -~-- V -Y I---__....
(c) Teleskop angkasa Spitzer digunakan untuk mengambil gambar foto

permukaan Bumi.
(d) Teleskop angkasa Spitzer digunakan sebagai alat penderiaan jauh.

1..
3.8.510: Penerokaian Angkasa Lepas U
2. Padankan mOdcl Slstcm Suria < 1*1115.111
P Ll‘hl‘1 aatmnunn yang mcmbinanvu.
Model Sistem Suria

Ahli astronomi
_ .
Ia) Buml In-rad‘: pndu puvat $i>lum

Sun‘: dan .\I;1mh;11‘i beredar
Inc-11gclili11g,i Bumi dalam orbit (lwperniuls
»v_---——i—v L“
yang mcmbulat.
Kepler
(b; ;\Iatalm1-1 burada pada pusat
Sistem Suria dan Bumi beredar 7
mcngelilingi Matahari dalam orbit Ptolemy
cllps. 1‘ L
Pa
3. Bagaimanakah p en ge th
a uan astronomi dapat diperoleh melalui kajian sains?
4. Mengapakah an g kasaw an t'd

1 a k d'h
1 antar dengan menggunakan kuar angkasa?
5. Rajah 2 menun'ukk
J an se b ua h k uar angkasa yang dihantar ke planet Zuhal.
Rajah 2
(a) Apakah fungsi kuar angkasa ini?
(b) Nyatakan satu
_ contoh fenome na yang berlaku di permukaan Matahari Ya "S
berkemungkman dapat merosakkan kuar angkasa. Q
(C) Nyatakan sumber tenaga yang digunakan oleh kuar angkasa.
y l
6. Berikan dua contoh kegunaan teknologi penderiaan Jau
.
' h cl al am b ldang yang benkut
.:§
(a) Pertaman
(b) Geologi
(c) Pengurusan bencana
(d) Pertahanan
W‘- .a.__._ _....__..._i.i_
r=='-'1"--'-~.;\'-l-."-~.-,-H-y :_-~w - = ~-_\_“k‘.>_

I F0kUS .é{]‘_ ‘
7. Rajah 3 menunjukkan sebuah rokel,
‘ 1
k ‘ ‘
Rajah 3
(a) Apakah roket?
(b) Apakah fungsi roket dalam penerokaan angkasa lepas? ’
(c) Terangkan satu penyalahgunaan roket dalam kehidupan harian kita.
8. Ahli astronomi telah berjaya menemukan tiga planet yang mengelilingi bintang
TRAPPIST-l dan sesuai untuk didiami oleh semua hidupan Bumi.
Oleh sebab tiga planet itu terlalu jauh, sebuah kapal angkasa yang khas perlu direka untuk
memindahkan hidupan Bumi ke planet tersebut.
Anda dikehendaki untuk mereka bentuk satu model kapal angkasa dengan menggunakan
bahan yang berikut: ~
. Kadboa l
. fita saloflan
. Kepinqan plastik hitam
. Kerajanq aluminium ‘
p4.q_ _~. ~’. —>_
~“%-3%
JAWAPAN
BAB 1 Rangsangan dan Gerak 2. Semakin tinggi keamatan cahaya yang

Balas ditujukan kepada mata, semakin kecil
saiz pupil pada mata.
Aktiviti 1.1 (m.s. 7) 3. Gerak balas ini dapat membantu untuk
Soalan melindungi mata daripada kecederaan.
1. Rangsangan: Melihat pasangan anda
melepaskan pembaris.
Gerak balas: Menangkap pembaris Cabaran Minda (m.s. 10)
dengan menggunakan ibu Sistem otot
jari dan jari telunjuk. Gerak
balas ini adalah tindakan Praktis Formatif 1.1 (m.s. 10)
terkawal kerana tindakan 1. Sistem saraf pusat dan sistem saraf
ini disedari dan dilakukan periferi
mengikut kehendak 2. (a) Tindakan terkawal ialah tindakan yang
seseorang dengan disedari, dilakukan mengikut kehendak
rangsangan dan dikawal seseorang dan dikawal oleh otak.
oleh otak. Contoh tindakan terkawal ialah
2. Jarak yang dilalui oleh pembaris membaca, menulis, bercakap,
menunjukkan masa yang diambil oleh makan, minum, berjalan, berlari,
murid untuk menangkap pembaris bersenam, menyanyi.
tersebut. Semakin pendek jarak yang (b) Tindakan luar kawal ialah tindakan
dilalui oleh pembaris, semakin cepat yang berlaku serta-merta tanpa
masa tindak balas. disedari atau difikirkan terlebih dahulu.
3. Murid yang berlainan lazimnya Contoh tindakan luar kawal ialah
mempunyai masa tindak balas yang denyutan jantung, pernafasan,
berlainan. Di samping itu, masa tindak peristalsis, rembesan air liur, bersin.
balas seseorang juga tidak tetap dan 3. Sel saraf dalam otak manusia yang
berubah-ubah. cedera tidak dapat mentafsir impuls
4. Dalam kehidupan harian manusia, masa daripada afektor dan tidak dapat
tindak balas memainkan peranan yang menghantar impuls ke efektor. Oleh itu,
penting untuk mengkoordinasikan dan orang yang mengalami kecederaan otak
mengawal organ dan bahagian badan tidak dapat melakukan tindakan terkawal
supaya berfungsi secara harmoni dan atau luar kawal yang melibatkan otak.
cekap. 4. Rangkaian sistem saraf manusia
berfungsi mengawal dan
Aktiviti 1.3 (m.s. 9) mengkoordinasikan organ dan bahagian
Soalan badan supaya menjalankan proses dalam
1. Rangsangan: Keamatan cahaya yang badan untuk terus hidup dan melakukan
masuk ke dalam mata. aktiviti harian.
Gerak balas: Perubahan saiz pupil pada
mata. Gerak balas ini Cabaran Minda (m.s. 15)
adalah tindakan luar kawal Mukus yang berlebihan terhasil apabila
kerana tindakan ini seseorang menghidap selesema. Mukus yang
berlaku serta-merta tanpa berlebihan ini akan menghalang reseptor
disedari atau difikirkan daripada dirangsang oleh bahan kimia dalam
terlebih dahulu. udara yang memasuki rongga hidung.
-Ls.%
1
Cabaran Minda (m.s. 16) 3. Supaya pasangan tidak menggunakan
Orang buta menggunakan kepekaan hujung deria penglihatan untuk menentukan
jari untuk membaca tulisan Braille dan perisa minuman kordial melalui warna
kepekaan tangan untuk mengesan getaran perisa seperti warna ungu bagi perisa
tongkat yang dihasilkan oleh ketukan tongkat anggur, oren bagi perisa oren, kuning
dengan objek untuk mengesan sebarang bagi perisa mangga dan merah bagi
halangan yang berhampiran. perisa strawberi.
4. Selain bahan kimia dalam makanan
Aktiviti 1.6 (m.s. 19, 20) yang larut dalam air liur dan merangsang
Soalan tunas rasa, bahan kimia dalam makanan
1. Hujung jari telunjuk. Paling banyak yang panas juga tersejat dalam bentuk
jawapan yang betul bagi 6 cubaan wap yang masuk ke dalam rongga
kerana kawasan tersebut paling banyak hidung dan merangsang sel deria bau.
reseptor. Oleh itu, rangsangan kombinasi deria
2. Siku. Paling kurang jawapan yang betul rasa dan deria bau ini menyebabkan
bagi 6 cubaan kerana kawasan tersebut makanan yang panas berasa lebih enak.
paling kurang reseptor.
3. Reseptor sentuhan.
Praktis Formatif 1.2 (m.s. 29)
4. Bilangan atau taburan reseptor sentuhan
1. (a) Kornea
dan ketebalan epidermis.
(b) Pupil
(c) Retina
Aktiviti 1.7 (m.s. 21) (d) Otak
Soalan
2. Salur separuh bulat
1. Untuk memastikan tiada sisa larutan lain
3. Di bahagian atas rongga hidung
tertinggal dan hanya satu rasa larutan
4. Manis, masin, masam, pahit, umami
dikesan pada setiap percubaan.
5. Bilangan reseptor dan ketebalan
2. Semua kawasan dalam lidah dapat
epidermis kulit
mengenal pasti semua rasa larutan.
6. (a) Lima jenis rasa, sentuhan, kesakitan,
3. Kedua-dua belah pinggir lidah adalah paling
objek yang panas, objek yang sejuk,
peka terhadap rasa kerana mempunyai
tekanan.
bilangan reseptor yang banyak.
(b) Lima jenis rasa dapat dikesan oleh
4. Bahagian tengah lidah adalah paling
reseptor-reseptor rasa dalam tunas
kurang peka terhadap rasa kerana
rasa pada lidah.
mempunyai bilangan reseptor yang sedikit.
Oleh sebab lidah dilindungi oleh kulit
5. Kawasan hadapan lidah lebih peka
yang mempunyai reseptor sentuhan,
kepada rasa manis, bahagian tepi lidah
kesakitan, haba, sejuk dan tekanan,
lebih peka kepada rasa masam dan
lidah dapat mengesan sentuhan,
manis, bahagian belakang lidah lebih peka
kesakitan, objek yang panas, objek
kepada rasa pahit dan bahagian tengah
yang sejuk dan tekanan.
lidah lebih peka kepada rasa umami.
Cabaran Minda (m.s. 22) Eksperimen 1.1 (m.s. 30 – 33)

Tidak. Selepas lidah dibersihkan, lidah akan A. Soalan (m.s. 31)
menjadi lebih peka. 1. Cahaya
2. Pucuk tumbuhan
Aktiviti 1.8 (m.s. 22, 23) 3. Bahagian tumbuhan yang dinyatakan
Soalan di soalan 2 atau pucuk tumbuhan
1. Dengan hidung tanpa dipicit. menunjukkan fototropisme positif
2. Perisa minuman kordial lebih mudah kerana pucuk tumbuhan tumbuh
ditentukan dengan menggunakan menuju ke arah rangsangan,
kombinasi deria rasa dan deria bau. iaitu cahaya.
‘»%%
2
B. Soalan (m.s. 32) manakala gerak balas nastik merupakan
1. Supaya rangsangan cahaya tidak gerak balas terhadap rangsangan tanpa
mempengaruhi pertumbuhan anak mengira arahnya.
benih kacang
2. (a) Tumbuh ke atas dan menentang
arah graviti. Cabaran Minda (m.s. 37)
(b) Tumbuh ke bawah mengikut Orang buta mempunyai deria pendengaran
arah graviti. yang lebih peka. Mereka menggunakan
3. Akar tumbuhan menunjukkan bunyi untuk mengesan lokasi dan
geotropisme positif kerana akar menganggar jarak sesuatu objek
tumbuhan tumbuh menuju ke arah berhampiran mereka.
graviti manakala pucuk tumbuhan
menunjukkan geotropisme negatif
kerana pucuk tumbuhan tumbuh ke
1. Penglihatan stereoskopik dan monokular.
arah bertentangan graviti.
2. Kedudukan mata di kepala.
3. Pengguna primer mempunyai penglihatan
C. Soalan (m.s. 33) monokular. Penglihatan monokular
1. Air mempunyai medan penglihatan yang
2. Akar tumbuhan luas dan membolehkan pengguna primer
3. Menyerap air dan kelembapan udara mengesan pemangsa yang datang dari
di dalam bikar Y pelbagai arah.
4. Bahagian tumbuhan yang dinyatakan 4. Pendengaran stereofonik membolehkan
di soalan 2 atau akar tumbuhan kita menentukan arah bunyi
menunjukkan hidrotropisme positif dengan tepat.
kerana akar tumbuhan tumbuh 5. Azman menggunakan pendengaran
menuju ke arah rangsangan, stereofoniknya untuk menentukan arah
iaitu air. lokasi kucing. Masa dan kekuatan bunyi
yang dibuat oleh kucing diterima oleh
kedua-dua belah telinga Azman adalah
Praktis Formatif 1.3 (m.s. 35) sama lalu dikesan oleh otak yang
1. (a) Tropisme merupakan gerak seterusnya memberitahu Azman arah
balas terarah tumbuhan terhadap kucing yang membuat bunyi itu, iaitu
rangsangan yang datang dari di hadapannya.
suatu arah.
(b) (i) Tigmotropisme
(ii) Geotropisme Praktis Sumatif 1 (m.s. 41 – 43)
(iii) Fototropisme (a) ×
1. (b) • (c) × (d) •
2. (a) (i) Pucuk 2.
P: Otak
(ii) Akar Q: Saraf tunjang
(iii) Sulur paut atau batang yang R: Saraf periferi
melilit 3.
(a) Perubahan saiz pupil pada mata.
(b) Hidrotropisme positif membolehkan (b) Keamatan cahaya yang masuk ke
akar mendapatkan air dan garam dalam mata.
mineral terlarut untuk hidup. (c) Semakin rendah keamatan cahaya
3. Persamaan: yang ditujukan kepada mata,
Tropisme dan gerak balas nastik semakin besar saiz pupil pada
merupakan gerak balas tumbuhan mata.
terhadap rangsangan. (d) Sewaktu gerhana matahari berlaku,
Perbezaan: sinar cahaya matahari yang terang
Tropisme merupakan gerak balas memasuki ke dalam mata dan
terarah tumbuhan terhadap rangsangan merosakkan sel di retina.
-F-‘-:6-“~
3
4. (a) Bunyi → Cuping telinga → Salur 9. Penerangan:
telinga → Gegendang telinga → – Isi botol minuman penuh dengan air.
Tulang osikel → Jendela bujur → – Botol minuman yang berisi air itu
Koklea → Saraf auditori → Otak. berfungsi sebagai kanta cembung.
(b) Cahaya → Kornea → Gelemair → – Letakkan botol minuman yang berisi
Pupil → Kanta mata → Gelemaca → air itu di atas surat khabar.
Retina → Saraf optik → Otak. – Baca surat khabar melalui botol
5. (a) X: Reseptor sentuhan minuman tersebut.
Y: Reseptor sakit
(b) Hujung jari lebih peka terhadap
rangsangan sentuhan berbanding
tapak tangan. Hujung jari mempunyai
lapisan epidermis yang lebih nipis
dan taburan reseptor sentuhan
yang lebih padat berbanding dengan
tapak tangan.
(c) Setuju. Lidah merupakan organ deria
yang mempunyai reseptor yang
dikenali sebagai tunas rasa
di permukaan lidah yang dilindungi
oleh epidermis kulit.
6. (a) Deria bau dapat membantu kita
dalam mengesan bahaya yang
mungkin berlaku di dalam makmal BAB 2 Respirasi
sains. Contohnya, kita dapat Eksperimen 2.1 (m.s. 50-52)
mengesan kehadiran gas yang Soalan (m.s. 51)
berbahaya seperti klorin dan – Aras air di dalam balang gas yang
ammonia melalui bau. mengandungi udara sedutan lebih tinggi.
(b) Anjing mempunyai deria bau yang – Komposisi oksigen dalam udara sedutan
sangat peka kerana mempunyai sel lebih tinggi daripada udara hembusan.
deria bau yang lebih banyak daripada – Pembakaran lilin menggunakan oksigen di
manusia dan kebolehan menganalisa dalam balang gas menyebabkan air masuk
bau yang lebih cekap daripada untuk memenuhi ruang yang asalnya
manusia. dipenuhi oleh oksigen.
7. (a) – Fototropisme positif
– Hidrotropisme positif Soalan (m.s. 52)
(b) Fototropisme positif memastikan – Air kapur di dalam kelalang kon yang dilalui
pucuk dan daun tumbuhan mendapat oleh udara hembusan menjadi keruh.
cahaya matahari yang mencukupi – Karbon dioksida dalam udara hembusan
untuk membuat makanan melalui bertindak balas dengan air kapur.
fotosintesis.
Hidrotropisme positif membolehkan Praktis Formatif 2.1 (m.s. 53)
akar tumbuhan tumbuh ke kawasan 1. (a) Trakea
berair supaya dapat menyerap air (b) Bronkus
untuk menjalankan fotosintesis. (c) Bronkiol
8. (a) Penglihatan stereoskopik 2. (a) • (b) × (c) × (d) ×
(b) Helang merupakan haiwan pemangsa. 3. Untuk membekalkan oksigen yang
Penglihatan stereoskopik membantu mencukupi dan menyingkirkan karbon
helang memburu mangsanya dengan dioksida dalam udara.
menentukan kedudukan mangsa 4. (a) (i) Sangkar rusuk
dengan tepat. (ii) Diafragma
‘»:'%%'~
4
(iii) Trakea dan bronkus Cabaran Minda (m.s. 58)
(iv) Peparu Kerana merokok membahayakan kesihatan
(b) Kepingan getah nipis lebih mudah diri perokok dan semua yang berada di
meregang berbanding kepingan sekelilingnya.
getah tebal. Maka, kepingan getah
nipis mudah ditarik ke bawah atau Cabaran Minda (m.s. 59)
ditolak ke atas. Bas elektrik tidak mengeluarkan gas
(c) (i) Menarik atau menyedut nafas ekzos. Oleh itu, pencemaran udara dapat
(ii) Menghembus nafas dikurangkan.
(d) Struktur atau isi padu balang kaca
yang mewakili sangkar rusuk kekal
tetap semasa kepingan getah nipis Eksperimen 2.2 (m.s. 62, 63)
ditarik ke bawah atau ditolak ke Soalan
atas manakala struktur dan isi padu 1. Tar rokok.
sangkar rusuk berubah semasa 2. Asap rokok merupakan bahan berasid
proses menyedut nafas atau kerana menukarkan warna ungu larutan
menghembus nafas. litmus menjadi merah.
3. Ammonia, asid stearik, metana, butana,
Praktis Formatif 2.2 (m.s. 56) metanol, toluena, kadmium, arsenik, asid
1. Perbezaan kepekatan gas oksigen di asetik
dalam alveolus dan kapilari darah.
2. (a) Dalam keadaan kepekatan oksigen Praktis Formatif 2.3 (m.s. 63)
yang tinggi, hemoglobin akan 1. (a) Tar, debunga, jerebu dan debu
bergabung dengan oksigen secara (b) Sulfur dioksida, karbon monoksida,
kimia untuk membentuk sebatian nitrogen dioksida
oksihemoglobin yang tidak stabil. 2. Debunga
(b) Dalam keadaan kepekatan oksigen 3. (a) Sakit ketika bernafas
yang rendah, oksihemoglobin akan (b) Kahak berdarah
terurai untuk membentuk hemoglobin (c) Sering tercungap-cungap
dan oksigen. (d) Pernafasan berbunyi
3. Glukosa + oksigen → karbon dioksida + 4. Kanser peparu, emfisema, bronkitis,
air + tenaga. (mana-mana dua)
4. Kecekapan pertukaran gas oksigen di 5. Seseorang yang tidak merokok tetapi
dalam badan manusia pada altitud yang menyedut asap rokok dari perokok yang
tinggi akan berkurang. berhampirannya.
Kepekatan gas oksigen dalam udara
pada altitud yang tinggi adalah rendah. Praktis Formatif 2.4 (m.s. 66)
Oleh itu, kadar resapan gas oksigen dari 1. (a) Insang
alveolus ke dalam kapilari darah turut (b) Trakea
berkurang. (c) Kulit luar lembap
5. – Ketebalan dinding alveolus dan kapilari 2. Kulit luar katak yang nipis, jaringan
darah setebal satu sel kapilari darah yang padat di bawah
– Kelembapan dinding alveolus tinggi lapisan kulit, sangat telap kepada gas
– Luas permukaan alveolus yang besar respirasi dan lembap.
– Jaringan kapilari yang padat meliputi 3. Sel badan serangga mempunyai
alveolus hubungan terus dengan permukaan
respirasi, iaitu oksigen yang masuk
Cabaran Minda (m.s. 57) ke dalam trakeol terus meresap
Kerana hutan membantu mengekalkan ke dalam sel manakala karbon
keseimbangan oksigen dan karbon dioksida dioksida meresap keluar daripada
dalam atmosfera. sel ke dalam trakeol.
-F-‘-:6-“~
5
4. Apabila kita bersenam, kadar Q: Bronkus
respirasi kita akan bertambah. Kadar R: Alveolus
pengangkutan oksigen lebih banyak 3. (a) • (b) • (d) •
ke sel badan dan penyingkiran karbon 4. (a) lebih tinggi (b) lebih rendah
dioksida daripada sel badan yang lebih 5. (a) Hemoglobin mengangkut oksigen dari
tinggi akan menjadikan sel-sel badan alveolus ke sel badan.
lebih sihat. Oleh itu, kesihatan semua (b) Oleh sebab oksihemoglobin
sistem dalam badan terutama sistem adalah sebatian yang tidak stabil,
respirasi dapat dikekalkan. oksihemoglobin mudah terurai
5. Tidak merokok, selalu bersenam kepada hemoglobin dan oksigen
apabila sampai ke sel badan supaya
Cabaran Minda (m.s. 67) oksigen dapat meresap ke dalam sel.
Berfungsi sebagai organ pertukaran gas. 6. (a) Pada musim bunga, lebih banyak
debunga dibebaskan daripada anter.
Cabaran Minda (m.s. 71) Apabila Azura menyedut udara yang
Udara sentiasa bergerak dari satu kawasan mengandungi debunga, risiko dia
ke kawasan lain. Maka kerjasama daripada akan menghadapi serangan
keseluruhan masyarakat global diperlukan. asma meningkat.
Mencegahnya dari satu kawasan sahaja (b) Mana-mana tempat yang berjerebu
tidak membantu. dan berdebu.Contoh: kawasan
perindustrian, tapak pembinaan
Praktis Formatif 2.5 (m.s. 72) dan lain-lain. Jerebu dan debu juga
1. Daun, batang (lentisel), akar udara menyebabkan serangan asma
(lentisel) pada pesakit asma.
2. P: Sel pengawal 7. (a) Dinding setebal satu sel, permukaan
Q: Liang stoma yang lembap, luas permukaan yang
3. (a) Liang stoma tumbuhan terbuka besar dan jaringan kapilari yang padat
pada waktu siang apabila terdapat (b) (i) Asma
cahaya untuk menjalankan Simptom: Sesak nafas
proses fotosintesis. Sebabnya: Pembebasan
(b) Liang stoma tumbuhan tertutup mukus yang
apabila keadaan menjadi gelap pada keterlaluan pada
waktu malam. Pada waktu malam air permukaan alveolus
meresap keluar dari sel pengawal juga mengurangkan luas
secara osmosis dan menyebabkan sel permukaan dan
pengawal menjadi flasid. kadar pertukaran gas
(c) Liang stoma tumbuhan tertutup pada alveolus lalu
pada hari panas untuk mengelakkan menyebabkan sesak
kehilangan air yang banyak melalui nafas.
transpirasi. (ii) Bronkitis
4. Udara tercemar akan mengurangkan Simptom: Sering tercungap-
cahaya matahari sampai ke tumbuhan cungap
dan mengurangkan kadar fotosintesis. Sebabnya: Radang bronkus
Oleh itu, tumbesaran dan kemandirian dalam pesakit
tumbuhan terjejas. bronkitis yang
disebabkan oleh tar
Praktis Sumatif 2 (m.s. 74 – 77) dan bahan perengsa
1. (a) Alveolus dalam asap rokok
(b) Bronkus mengurangkan kadar
(c) Rongga hidung laluan udara dari
2. P: Trakea hidung ke peparu
‘»%%
6
melalui bronkus. Karboksihemoglobin ialah sebatian
Hal ini menyebabkan yang stabil dan tidak terurai untuk
pesakit bronkitis membebaskan oksigen dalam sel
sering tercungap- badan. Oleh itu, seseorang yang
cungap. berada di dalam kereta tersebut
(iii) Emfisema tidak mendapat bekalan oksigen
Simptom: Sesak nafas yang mencukupi dan boleh
Sebabnya: Alveolus dalam membawa maut.
pesakit emfisema 12. (a) (i) 3 dm3
dirosakkan oleh (ii) 2.5 dm3
bahan yang (b) (i) 4 dm3

berbahaya dalam (ii) 3 dm3

udara seperti (c) Semakin aktif aktiviti yang dilakukan,
perengsa dalam semakin besar isi padu peparu
asap rokok. Oleh maksimum. Daripada graf pada
itu, luas permukaan Rajah 3(a) dan 3(b), isi padu
pertukaran gas pada udara dalam peparu pelari X dan
alveolus dikurangkan Y bertambah apabila mereka
dan menyebabkan melakukan aktiviti yang lebih aktif
sesak nafas. seperti berlari
8. – Tidak merokok (d) Pelari Y. Asap rokok yang
– Menjauhi tempat dicemari oleh merosakkan alveolus akan
asap rokok supaya tidak menjadi mengurangkan isi padu udara
perokok pasif maksimum dalam peparu manusia.
– Bersenam dan pemilihan gaya hidup Oleh sebab isi padu udara
yang sihat maksimum dalam peparu pelari Y
9. Ramai penumpang yang berkumpul adalah lebih rendah, maka pelari Y
di tempat menunggu pengangkutan adalah seorang perokok.
awam lazimnya tidak merokok. (e) Penambahan isi padu peparu
Namun begitu, mereka akan maksimum menambahkan kadar
menjadi perokok pasif sebaik sahaja respirasi kerana kadar pertukaran
ada penumpang lain yang gas dalam peparu dipertingkatkan.
berhampiran merokok.
10. (a) Pertukaran gas adalah melalui
resapan terus kepada sel. Bab 3 Pengangkutan
(b) Sistem respirasi serangga lebih Praktis Formatif 3.1 (m.s. 82)
berkesan daripada sistem 1. Fungsi sistem pengangkutan adalah
respirasi manusia. membawa masuk bahan keperluan
(c) Pertukaran gas melalui resapan terus sel ke dalam badan organisma dan
kepada sel dalam serangga lebih menyingkirkan bahan kumuh daripada
mudah, cepat dan efisien berbanding badan organisma ke persekitaran luar.
dengan pertukaran gas melalui 2. Contoh bahan keperluan sel:
pengangkutan gas oleh darah dalam Oksigen, nutrien
badan manusia. Contoh bahan kumuh yang disingkirkan
11. (a) Karbon monoksida daripada sel: Karbon dioksida, air, urea
(b) Apabila udara di dalam kereta 3. Kepentingan fungsi sistem pengangkutan
yang mengandungi karbon dalam organisma adalah seperti
monoksida disedut, karbon yang berikut:
monoksida bergabung dengan – Sistem pengangkutan membekalkan
hemoglobin untuk membentuk bahan keperluan sel seperti oksigen
karboksihemoglobin. dan nutrien yang digunakan untuk
-F-‘-:6-“~
7
menghasilkan tenaga melalui proses – Jantung amfibia mempunyai dua atrium
respirasi sel. dan satu ventrikel.
– Sistem pengangkutan membekalkan – Darah terdeoksigen mengalir keluar dari
bahan keperluan sel tumbuhan jantung amfibia ke peparu dan kulit di
seperti karbon dioksida dan air yang mana pertukaran gas yang berlaku pada
digunakan untuk menjalankan proses dinding kapilari darah di dalam peparu
fotosintesis. atau di bawah kulit menukarkan darah
– Sistem pengangkutan juga terdeoksigen kepada darah beroksigen.
menyingkirkan bahan kumuh yang – Darah beroksigen mengalir dari jantung ke
bertoksik daripada sel organisma ke otak dan campuran darah beroksigen dan
persekitaran luar. terdeoksigen mengalir ke seluruh bahagian
4. Sekiranya sistem pengangkutan badan yang lain kecuali peparu. Darah
sesuatu organisma tidak dapat berfungsi beroksigen ini bertukar menjadi darah
dengan baik, terdeoksigen dan mengalir balik ke dalam
– respirasi sel tidak dapat dilakukan. jantung.
Tanpa tenaga, proses hidup tidak dapat
berlaku di dalam badan organisma. Reptilia
– makanan tidak dapat dibuat dalam – Reptilia mempunyai sistem peredaran
tumbuhan hijau melalui fotosintesis. darah ‘ganda dua’ yang tidak lengkap
Tanpa makanan, tumbuhan dan (incomplete double circulatory system) di
haiwan akan mati. mana darah mengalir melalui jantung dua
– bahan kumuh yang bertoksik yang kali dalam satu kitaran lengkap ke seluruh
gagal disingkirkan daripada badan ke badan.
persekitaran luar akan meracuni badan – Jantung reptilia mempunyai dua atrium
lalu membunuh organisma. dan satu ventrikel dengan struktur yang
membahagi ruang dalam ventrikel kepada
dua bahagian yang berasingan.
Aktiviti 3.2 (m.s. 84)
– Darah terdeoksigen mengalir keluar dari
Ikan
jantung ke peparu di mana pertukaran
– Ikan mempunyai sistem peredaran darah
gas berlaku pada dinding kapilari darah
tunggal (single circulatory system) di mana
di dalam peparu menukarkan darah
darah mengalir melalui jantung hanya
terdeoksigen kepada darah beroksigen.
sekali dalam satu kitaran lengkap ke
– Darah beroksigen mengalir dari jantung
seluruh bahagian badan.
ke seluruh badan kecuali peparu, bertukar
– Jantung ikan mempunyai satu atrium dan
menjadi darah terdeoksigen dan mengalir
satu ventrikel.
balik ke dalam jantung.
jantung ikan ke insang di mana pertukaran Mamalia dan burung
gas yang berlaku pada kapilari insang – Mamalia dan burung mempunyai sistem
menukarkan darah terdeoksigen kepada peredaran darah ‘ganda dua’ (double
darah beroksigen. circulatory system) di mana darah mengalir
– Darah beroksigen mengalir dari jantung melalui jantung dua kali dalam satu kitaran
ke seluruh badan, bertukar menjadi darah lengkap ke seluruh badan.
terdeoksigen dan mengalir balik ke dalam – Jantung mamalia dan burung mempunyai
jantung. dua atrium dan dua ventrikel.
Amfibia jantung ke peparu di mana pertukaran
– Amfibia mempunyai sistem peredaran darah gas berlaku pada dinding kapilari darah
‘ganda dua’ yang tidak lengkap (incomplete di dalam peparu menukarkan darah
double circulatory system) di mana darah terdeoksigen kepada darah beroksigen.
mengalir melalui jantung dua kali dalam – Darah beroksigen mengalir dari jantung
satu kitaran lengkap ke seluruh badan. ke seluruh badan kecuali peparu, bertukar
‘»%%
8
menjadi darah terdeoksigen dan mengalir Cabaran Minda (m.s. 99)
balik ke dalam jantung. Individu yang mempunyai darah jenis O
boleh mendermakan darahnya kepada semua
Cabaran Minda (m.s. 91) individu tanpa mengira jenis darah kerana
Tekanan sistolik terhasil apabila ventrikel darah jenis O tidak mempunyai sebarang
mengepam darah keluar dari jantung ke antigen pada sel darah merahnya.
seluruh badan. Darah yang keluar mengalir
dengan tekanan yang tinggi. Manakala Praktis Formatif 3.3 (m.s. 101)
tekanan diastolik terhasil apabila darah 1. Sel darah merah, sel darah putih, platelet
mengalir masuk ke dalam jantung. Darah dan plasma darah
mengalir dengan tekanan yang lebih rendah. 2. Plasma darah
3.
Kumpulan darah
Eksperimen 3.1 (m.s. 92) Kumpulan darah penerima
Soalan penderma
1. Semakin aktif jenis aktiviti, semakin tinggi A B AB O
kadar denyutan nadi. IAM
liy
2. Kadar pengambilan oksigen dan A • × • ×
pembebasan karbon dioksida oleh sel
badan ditingkatkan semasa melakukan B × • • ×
aktiviti aktif. Oleh itu, jantung berdenyut
lebih kerap dan meningkatkan denyutan AB × × • ×
nadi untuk mengangkut oksigen dan
karbon dioksida dengan lebih cekap. O • • • •
Praktis Formatif 3.2 (m.s. 95) 4. (a) Untuk menyelamatkan nyawa

1. Sistem peredaran darah ialah satu (b) Leukemia, hemofilia
sistem pengangkutan yang khusus dalam 5. (a) Seseorang dengan kumpulan darah
organisma kompleks yang berfungsi O boleh menderma darah kepada
untuk mengangkut nutrien, gas respirasi sesiapa sahaja yang berdarah
dan bahan kumuh. kumpulan O, A, B dan AB.
(b) Seseorang dengan kumpulan
2.
Arteri darah AB boleh menerima daripada
penderma dari mana-mana kumpulan
Mengangkut darah beroksigen (kecuali darah, iaitu darah kumpulan O, A,
arteri pulmonari) B dan AB kerana plasmanya tidak
mengandungi antibodi Anti-A atau
Kapilari Anti-B.
(c) Bank darah merupakan tempat di
Menghubungkan arteri dengan vena dan
mana darah disimpan dan
tempat pertukaran bahan antara sel
dikeluarkan.
Vena 6. (a) Hospital, Pusat Darah Negara (PDN)
(b) Kemalangan jalan raya, peperangan
Mengangkut darah terdeoksigen 7. (a) Kumpulan darah AB
(kecuali vena pulmonari) (b) Kehadiran virus dan bahan yang
tidak dikehendaki
3. Jenis aktiviti, jantina, umur, kesihatan (c) Menghalang pembekuan darah
badan
4. Menjaga kesihatan jantung adalah Aktiviti 3.8 (m.s. 110)
penting untuk memastikan kelangsungan Soalan
hidup kita. 1. Larutan eosin tersebar mengikut corak
B9
khusus di dalam daun, batang dan akar 2. Organisma tidak dapat terus hidup jika
tumbuhan. organisma ini tidak mempunyai sistem
2. Xilem peredaran yang unik mengikut keperluan
3. Laluan air di dalam tumbuhan adalah masing-masing.
melalui satu tisu pengangkut, iaitu
xilem. Praktis Sumatif 3 (m.s. 116 – 120)
1. (a) DENYUTAN
Aktiviti 3.9 (m.s. 111) (b) TRANSPIRASI
Soalan (c) KAPILARI
1. (d) FLOEM
(e) JANTUNG
(f) ANTIGEN
Bahagian yang 2. (a) • (b) × (c) × (d) ×
bengkak
3. (a) Injap
(b) Mengangkut darah beroksigen
(c) (i) Salur darah Q berdinding tebal
untuk menahan tekanan darah
yang tinggi.
(ii) Salur darah R berdinding setebal
satu sel untuk memudahkan
2. Laluan makanan di dalam tumbuhan pertukaran bahan antara darah
adalah melalui floem. dan sel badan melalui resapan.
4. (a) Oksigen, karbon dioksida,
Praktis Formatif 3.4 (m.s. 112) air, makanan tercerna, bahan
1. Transpirasi ialah suatu proses kumuh
kehilangan air dalam bentuk wap air (b) Oksigen, karbon dioksida, air
dari permukaan tumbuhan ke udara (c) Pada waktu siang, sel tumbuhan
secara penyejatan. menjalankan fotosintesis dan
2. (a) wap, cecair menghasilkan oksigen.
(b) xilem, floem Oleh itu, sel tumbuhan tidak
3. Keamatan cahaya, kelembapan udara, memerlukan bekalan oksigen, iaitu
suhu, pergerakan udara pengangkutan oksigen dari luar ke
4. Laluan air di dalam struktur xilem tidak sel tidak diperlukan.
dapat dikesan tanpa penggunaan 5. (a) (i) dub
pewarna kerana tisu xilem tidak (ii) lub
berwarna. (iii) sistolik
5. P: Floem Q: Xilem R: Xilem (iv) diastolik
S: Floem T: Xilem U: Floem (b) Bacaan tekanan sistolik adalah lebih
tinggi daripada bacaan tekanan
Praktis Formatif 3.5 (m.s. 113) diastolik. Bacaan tekanan sistolik
1. Persamaan: – Kedua-duanya ialah ialah bacaan tekanan darah yang
sistem pengangkutan lebih tinggi semasa ventrikel jantung
– Kedua-duanya mengecut untuk memaksa darah
mengangkut air, nutrien keluar dari jantung lalu diedarkan ke
dan bahan terlarut seluruh badan.
– Kedua-duanya wujud Bacaan tekanan diastolik ialah
dalam organisma bacaan tekanan darah yang lebih
kompleks rendah semasa ventrikel jantung
Perbezaan: Pilih satu daripada mengendur lalu memudahkan darah
perbezaan yang ditunjukkan mengalir dari seluruh badan kembali
dalam Rajah 3.31. ke jantung.
‘»E%~
10
6. (a) (i) Eric, Roy (b) (i) Contoh model binaan
(ii) Mangsa tersebut akan mati. Hal
ini disebabkan oleh berlakunya Payung lut sinar yang dapat
&/ N
mengawal keamatan cahaya
é_
penggumpalan darah.
yang merambat melaluinya
(b) (i) Individu 2.
Hal ini disebabkan dia memenuhi
syarat umur 18 tahun ke atas
tetapi kurang daripada 60 tahun.
Dia juga memenuhi syarat jisim Tisu \
badan lebih 45 kg.
(ii) Perempuan yang mengandung
tidak sesuai menderma darah.
7. (a) Mengangkut makanan
(b) Xilem atau Y Air
(c) (i) Bahagian atas gegelang kulit Alat pengawal kelembapan udara
yang dibuang akan menjadi
bengkak. Makanan terkumpul di
bahagian atas gegelang kulit dan BAB 4 Kereaktifan Logam
tidak dapat diangkut ke bahagian Cabaran Minda (m.s. 126)
bawah gegelang kulit disebabkan Ahli mineralogi lazimnya menggunakan
oleh ketiadaan X. nama bauksit, orang awam seperti pekerja
(ii) Bahagian atas gegelang kulit lombong menggunakan nama bijih aluminium
yang dibuang akan menjadi dan ahli sains menggunakan nama
kering dan mati. aluminium oksida.
54 g
8. Set A = = 0.3 g/min Aktiviti 4.1 (m.s. 126, 127)
180 min
36 g Soalan
Set B = = 0.2 g/min 1. Karbon dioksida
180 min
9. (a) Badrul. Dia mempunyai kadar 2. Lalukan gas yang diuji melalui air kapur.
denyutan nadi paling tinggi sebaik Jika air kapur bertukar menjadi keruh,
sahaja selepas aktiviti. gas yang diuji ialah karbon dioksida.
(b) Azizah. Kadar denyutannya kembali Sebaliknya, jika air kapur tidak menjadi
ke kadar asal dalam sela masa 15 keruh, gas yang diuji bukan karbon
minit selepas aktiviti. dioksida.
10. (a) Kawasan B. 3. (a) Karbon dioksida
Kawasan A tidak sesuai bagi (b) Karbon dioksida
pertumbuhan herba. Hal ini 4. (a) kalsium klorida + karbon dioksida + air
disebabkan oleh ketiadaan cahaya (b) kalsium oksida + karbon dioksida
yang diperlukan oleh herba untuk 5. Kalsium, karbon, oksigen
menjalankan fotosintesis.
Kawasan C tidak sesuai bagi Praktis Formatif 4.1 (m.s. 128)
pertumbuhan herba. Suhu yang tinggi 1. Mineral ialah unsur atau sebatian pepejal
di kawasan ini akan meningkatkan yang wujud secara semula jadi dengan
kadar transpirasi herba. struktur hablur dan komposisi kimia yang
Kawasan B adalah sesuai bagi tertentu.
pertumbuhan herba. Suhu pada 2. (a) Emas, perak, berlian atau mineral
kawasan redup ini dapat mengekalkan unsur yang lain (Mana-mana satu)
kadar transpirasi herba. Tambahan (b) Bauksit, hematit, galena, kasiterit,
pula, kehadiran cahaya matahari dalam quarza atau mineral sebatian semula
kawasan yang cerah ini membolehkan
herba untuk menjalankan fotosintesis.
jadi yang lain
(Mana-mana satu)
MW 11
3. Kalsium oksida yang bersifat bes 2. (a) Ya. Logam X reaktif terhadap oksigen
digunakan untuk meneutralkan tanah kerana logam X terbakar dengan
yang berasid. Silikon dioksida yang nyalaan yang sangat terang dan
bertakat lebur tinggi digunakan untuk bertindak balas dengan udara.
membuat radas makmal berkaca. (b) Logam Y adalah kurang reaktif
daripada logam X.
l
(c) X
Aktiviti 4.3 (m.s. 130, 131)
Y
Soalan
Z
1. (a) Magnesium oksida
3. (a) oksigen
(b) Aluminium oksida
(b) kalium
(c) Zink oksida
(c) pengekstrakan
(d) Ferum oksida
4. (a) Kalium
(e) Plumbum oksida
(b) Emas
2. Semakin reaktif logam itu, semakin
5. (a) Karbon dan hidrogen
cergas logam bertindak balas dengan
(b) Karbon dan hidrogen dapat bertindak
oksigen.
balas dengan oksigen.
3. Magnesium → Aluminium → Zink →
Oleh itu, kereaktifan karbon dan
Ferum → Plumbum
hidrogen terhadap oksigen juga boleh
dibandingkan dengan kereaktifan
Cabaran Minda (m.s. 132) logam terhadap oksigen.
Karbon + oksigen → karbon dioksida
Hidrogen + oksigen → air Praktis Formatif 4.3 (m.s. 141)
1. (a)
Elektrolisis
(b)
Penurunan bijih besi dengan karbon
Aktiviti 4.4 (m.s. 132, 133)
2. (a)
Timah
Soalan
(b)
(i) Bijih besi, batu kapur, arang kok
1. (a) Zink + Karbon dioksida
(ii) Udara panas
(b) Tiada perubahan
(c)
(i) Sanga
(c) Plumbum + Karbon dioksida
(ii) Leburan ferum
2. Zink dan plumbum. Oksida bagi logam
3. (a)
Hakisan tanah. Masalah hakisan
yang kurang reaktif daripada karbon
tanah dapat diselesaikan dengan
akan diturunkan kepada logam melalui
menanam semula pokok di tanah
pemanasan dengan karbon.
l yang berkenaan.
3.
Aluminium (b) Pencemaran udara. Pencemaran
Kereaktifan Karbon udara dapat dielakkan dengan
bertambah Zink menapiskan gas yang dihasilkan
Plumbum oleh aktiviti perlombongan sebelum
dibebaskan ke udara.
4. Pengekstrakan logam. Logam yang
kurang reaktif daripada karbon dalam
siri kereaktifan logam dapat diekstrak
Praktis Sumatif 4 (m.s. 143 – 145)
1. (a) Unsur : Ferum, Perak, Kalium,
daripada bijihnya dengan penurunan
Timah, Berlian
oksida logam tersebut oleh karbon.
Sebatian : Kuarza, Bauksit, Galena,
5. (a) lebih
Hematit, Kapur
(b) kurang
(b) Bauksit, aluminium dan oksigen
2. (a) Stanum(IV) oksida
Praktis Formatif 4.2 (m.s. 136) (b) Karbon
1. Siri kereaktifan logam ialah susunan (c) Stanum + oksigen → Stanum(IV) oksida
(b) •
MW12
logam mengikut kereaktifannya terhadap
oksigen.
3.
(c) •
4. (a) Oksigen motor untuk dipanaskan. Motor juga
(b) Kalium dan natrium adalah logam yang disejukkan oleh aliran udara ini.
sangat reaktif. Parafin menghalang
kalium dan natrium bertindak balas
dengan oksigen dan wap air di udara. BAB 5 Termokimia
5. (a) Oksigen Eksperimen 5.1 (m.s. 149 – 151)
(b) Untuk membekalkan oksigen bagi Soalan (m.s. 151)
tindak balas tersebut 1. (a) Pembebasan haba ditunjukkan oleh
(c) Panaskan serbuk logam sehingga peningkatan bacaan termometer.
berbara sebelum memanaskan (b) Penyerapan haba ditunjukkan oleh
kalium manganat(VII) untuk penurunan bacaan termometer.
membekalkan oksigen bagi tindak 2. (a) Keseimbangan terma
balas yang berkenaan (b) Apabila kadar bersih pemindahan
(d) Membina siri kereaktifan logam haba antara hasil tindak balas
6. Bagi logam yang lebih reaktif daripada dengan termometer adalah sifar, hasil
karbon, pengekstrakan logam adalah tindak balas dan termometer berada
melalui kaedah elektrolisis. Bagi logam dalam keseimbangan terma. Oleh
yang kurang reaktif daripada karbon, itu, bacaan suhu pada termometer
pengekstrakan logam adalah melalui menjadi tetap pada nilai maksimum
tindak balas bijih logam tersebut atau nilai minimum.
dengan karbon. 3. (a) Suhu semasa tindak balas lebih
7. Campuran tinggi daripada suhu sebelum tindak
Botol/ serbuk balas berlaku.
Beg plastik besi, kapur (b) Suhu semasa tindak balas lebih
dan rendah daripada suhu sebelum tindak
arang kok balas berlaku.
Udara
/MT
Bilah kipas
Penyedut 4. – Natrium hidroksida melarut dalam air
l Udara
minuman – Tindak balas antara natrium hidroksida
pada pada
dengan asid hidroklorik (Peneutralan)
suhu Udara Minyak masak Udara suhu
bilik bilik
5. – Garam ammonium klorida melarut
panas panas dalam air
Motor Motor
– Tindak balas antara natrium hidrogen
Klip kertas Air karbonat dengan asid hidroklorik
6. (a) Membalut cawan polistirena dengan
Penerangan: kapas atau kain felt, menggunakan
Bahan Mewakili penutup cawan.
(b) Penebat haba seperti kapas dan
Botol Relau bagas kain felt dan penutup cawan
mengurangkan pemindahan haba ke
Minyak masak Sanga
persekitaran.
Air Leburan ferum
Motor Alat pemanas
1. (a) Tindak balas endotermik ialah tindak
Serbuk besi Bijih besi balas kimia yang menyerap haba
daripada persekitaran.
Serbuk kapur Batu kapur (b) Tindak balas eksotermik ialah tindak
balas kimia yang membebaskan haba
Langkah inovatif: ke persekitaran.
Bilah kipas disambung pada arah yang 2. Termokimia ialah kajian tentang
berlawanan dengan arah yang biasa
supaya udara disedut mengalir melalui
perubahan haba semasa tindak balas
kimia berlaku.
MM 13
3. Kadar respirasi meningkat semasa proses fotosintesis. Oleh itu, suhu
menjalankan aktiviti fizikal yang cergas. persekitaran menurun.
Oleh sebab respirasi merupakan tindak 7. (a) Tindak balas termit merupakan
balas eksotermik, haba yang dihasilkan tindak balas eksotermik kerana haba
oleh tindak balas eksotermik diserap dibebaskan ke persekitaran.
ke dalam badan kita. Oleh itu, suhu (b) Dalam tindak balas termit, pemanasan
badan meningkat. ferum(II) oksida, aluminium dan pita
4. (a) Pemanasan global magnesium menghasilkan ferum
(b) Mengurangkan pembakaran bahan dan karbon dioksida melalui satu
api fosil. tindak balas eksotermik. Haba yang
5. (a) Tindak balas eksotermik. dibebaskan dalam tindak balas ini
(b) Tindak balas eksotermik meningkatkan suhu ferum dan karbon
membebaskan haba ke persekitaran dioksida sehingga ferum dilebur.
dan meningkatkan suhunya. Suhu Leburan ferum ini digunakan untuk
yang tinggi dapat melegakan memperbaiki atau menyambung
kekejangan otot. kembali rel besi kereta api yang
terputus.
Praktis Sumatif 5 (m.s. 155 – 158) 8. Beg plastik
1. (a) Tindak balas eksotermik besar
(b) Tindak balas endotermik Pencungkil
(c) Tindak balas eksotermik gigi
(d) Tindak balas endotermik Beg plastik
(e) Tindak balas eksotermik kecil
(f) Tindak balas eksotermik Air
2. (a) dibebas ____H_flmMm‘h_%H€_wfi“§M_H_U _ _‘ _ §W_%__ W__MEH%q_M_E_ __H_mH_ _“ _E‘_W‘_ _ _ _ _ H_ H%MHh“'m_
____ Serbuk
(b) meningkatkan
kalsium
(c) panas klorida atau
(d) diserap ammonium
3. (a) TERMOKIMIA nitrat
(b) FOTOSINTESIS
(c) RESPIRASI Pek panas segera:
(d) TERMOMETER – Gunakan pencungkil gigi untuk
(e) ENDOTERMIK menebuk lubang pada beg plastik
(f) EKSOTERMIK yang kecil sehingga air mengalir keluar
4. Pemanasan kalsium karbonat ialah dari beg plastik kecil dan bercampur
tindak balas endotermik. Haba dengan serbuk kalsium klorida dalam
diserap oleh tindak balas kimia yang beg plastik besar.
berlaku semasa penguraian kalsium – Pelarutan kalsium klorida dalam air
karbonat. merupakan tindak balas eksotermik lalu
5. Tindak balas antara asid hidroklorik memanaskan beg plastik yang besar.
dengan natrium karbonat ialah tindak – Oleh itu, beg plastik yang besar ini
balas eksotermik manakala tindak berfungsi sebagai pek panas segera.
balas antara asid hidroklorik dengan Pek sejuk segera:
natrium hidrogen karbonat ialah tindak – Gunakan pencungkil gigi untuk
balas endotermik. menebuk lubang pada beg plastik
6. Menanam semula pokok akan yang kecil sehingga air mengalir keluar
meningkatkan kadar fotosintesis. dari beg plastik kecil dan bercampur
Oleh sebab fotosintesis adalah tindak dengan serbuk ammonium nitrat dalam
balas endotermik, maka lebih banyak beg plastik besar.
QM14
HM
haba akan diserap dari persekitaran
ke dalam tumbuhan yang menjalankan
– Pelarutan ammonium nitrat dalam air
merupakan tindak balas endotermik lalu
menyejukkan beg plastik yang besar. 8 aliran arus dalam O.S.K. telah
– Oleh itu, beg plastik yang besar ini disongsangkan.
berfungsi sebagai pek sejuk segera. 3. (a) Inferens pertama:
Garis lurus dalam paparan skrin
dalam langkah 7 dan 9 menunjukkan
BAB 6 Elektrik dan Kemagnetan bahawa arus terus ialah arus
Aktiviti 6.1 (m.s. 165) elektrik yang mengalir dalam
Soalan satu arah sahaja.
1. Arus elektrik (b) Inferens kedua:
2. Pemotongan garis medan magnet (oleh Kedudukan garis lurus dari
dawai kuprum atau gegelung dawai) kedudukan sifar dalam langkah 7
3. Arus aruhan dan 9 yang berbeza menunjukkan
bahawa arus terus dalam langkah 7
Aktiviti 6.2 (m.s. 166) dan 9 mengalir pada arah
Soalan yang bertentangan.
1. (b) • (c) • 4. Voltan yang dihasilkan oleh bekalan
2. Arus aruhan dikesan berdasarkan kepada kuasa adalah berubah-ubah. Oleh
nyalaan LED. Arus aruhan dihasilkan itu, tompok cahaya pada skrin akan
dan mengalir melalui LED. Maka LED bergerak ke atas dan ke bawah untuk
menyala. menghasilkan surihan menegak pada
3. Arus akan teraruh hanya apabila garis skrin tanpa mengira jenis sambungan
medan magnet dipotong. terminal kepada O.S.K.
4. Tenaga bunyi, tenaga haba, tenaga 5. (a) Inferens pertama:
cahaya. Bentuk graf yang dihasilkan oleh
5. – LED lebih tahan lama dan tidak mudah surihan menegak dan mengufuk
terbakar tompok cahaya dalam paparan skrin
– LED akan bernyala apabila arus menunjukkan bahawa arah aliran
elektrik mengalir melaluinya bagi arus ulang-alik dan voltan
berbanding dengan mentol berfilamen bagi arus ulang-alik berubah-ubah
yang hanya akan bernyala apabila secara berterusan.
filamennya menjadi cukup panas. (b) Inferens kedua:
Bentuk graf dalam paparan skrin
Aktiviti 6.4 (m.s. 172 – 175) dalam langkah 13 dan 15 adalah
Soalan serupa menunjukkan bahawa arah
1. Untuk menunjukkan bentuk graf, arah aliran bagi arus ulang-alik dan
arus dan perubahan voltan bagi arus voltan bagi arus ulang-alik
terus dan arus ulang-alik. berubah-ubah secara berterusan
2. Persamaan: tanpa mengira jenis sambungan
Magnitud anjakan tompok cahaya dari terminal pada O.S.K.
kedudukan sifar dalam langkah 6. (a) Arus terus
6 dan 8 adalah tetap dan sama besar. (b) Arus ulang-alik dan arus terus
Hal ini menunjukkan voltan bateri adalah
tetap dan sama nilai. Praktis Formatif 6.1 (m.s. 176)
Perbezaan: 1. Sumber tenaga boleh baharu adalah
Anjakan tompok cahaya dari kedudukan sumber tenaga yang boleh diganti secara
sifar dalam langkah 6 adalah positif berterusan dan tidak akan habis manakala
manakala anjakan tompok cahaya dari sumber tenaga tidak boleh baharu
kedudukan sifar dalam langkah 8 adalah adalah sumber tenaga yang tidak boleh
negatif. Hal ini menunjukkan arus dalam digantikan dan akan habis digunakan.
langkah 6 bergerak dari positif ke 2. (a) LED bernyala dalam susunan P
negatif manakala dalam langkah dan Q. Dalam susunan P dan Q,
-F-‘-:6-“~
15
pemotongan garis medan magnet Vp Np
oleh gegelung dawai berlaku dan 4. (a) =
Vs Ns
menghasilkan arus aruhan. Arus
aruhan ini mengalir melalui LED dan 240 Np
=
5 10
menyebabkan LED bernyala.
(b) LED tidak bernyala dalam susunan 240
Np= = 10 ×
R. Dalam susunan R, pemotongan 5
garis medan magnet tidak berlaku = 480
dan tiada arus aruhan mengalir Bilangan lilitan gegelung primer,
melalui LED. Np = 480
3. Untuk menunjukkan bentuk graf, arah (b) Transformer dalam pengecas telefon
arus dan perubahan voltan bagi arus bimbit ini adalah daripada jenis
terus dan arus ulang-alik. transformer injak turun kerana voltan
output adalah lebih rendah daripada
voltan input.
Eksperimen 6.1 (m.s. 178 – 180)
Soalan
1. (a) Mentol P lebih cerah berbanding S Cabaran Minda (m.s. 187)
(b) Vp > VS Dalam satu kitaran, pendawaian satu
(c) Transformer injak turun fasa mempunyai dua puncak manakala
2. (a) Mentol S lebih cerah berbanding P pendawaian tiga fasa mempunyai enam
(b) Vp < VS puncak. Oleh itu, bekalan arus pendawaian
tiga fasa lebih stabil.
(c) Transformer injak naik
3. Jika perbezaan antara bilangan lilitan
dalam gegelung primer dengan bilangan Cabaran Minda (m.s. 192)
lilitan dalam gegelung sekunder pada Kerana kebanyakan cerek elektrik yang
sebuah transformer ditambah, dijual dalam pasaran menggunakan arus
perbezaan antara voltan primer 10 – 12 A.
dengan voltan sekunder akan menjadi
lebih besar.
4. Transformer hanya boleh mengubah Praktis Formatif 6.3 (m.s. 194)
voltan bagi arus ulang-alik jika bilangan 1. (a) Stesen transformer injak naik
lilitan dalam gegelung primer dan (b) Lapangan suis
sekunder di dalamnya adalah berlainan. (c) Transformer injak turun
Sebaliknya, jika bilangan lilitan dalam 2. (a) dinaikkan
gegelung primer dan sekunder dalam (b) Rangkaian Grid Nasional
sebuah transformer adalah sama, maka (c) Lapangan suis
voltan primer dan voltan sekunder adalah 3. (a) Fius, dawai bumi, pemutus litar,
sama, iaitu tidak diubah. pengalir kilat (mana-mana tiga)
(b) Fius akan melebur dan memutuskan
bekalan elektrik apabila arus
Praktis Formatif 6.2 (m.s. 183) berlebihan melaluinya.
1. Transformer merupakan alat yang 4. (a) Penebat wayar yang rosak. Wayar
mengubah voltan bagi arus ulang-alik. hidup yang terdedah bersentuh
2. (a) ulang-alik dengan wayar neutral yang
(b) besar terdedah.
(c) naik (b) (i) Beban yang berlebihan
(d) turun (ii) Kebakaran. Pengaliran arus yang
3. (a) Ketuhar gelombang mikro, mesin besar menyebabkan
basuh, peti sejuk, televisyen wayar-wayar, palam dan soket
(b) Pengecas telefon bimbit, pengecas menjadi terlalu panas lalu
komputer riba/tablet terbakar.
‘»%%
16
Cabaran Minda (m.s. 199) Praktis Sumatif 6 (m.s. 204 – 207)
Boleh digunakan di Thailand tetapi masa yang 1. (a) Benar
digunakan untuk mendidihkan air lebih lama. (b) Palsu
(c) Benar
Cabaran Minda (m.s. 201) 2. (a) Sumber tenaga tidak boleh baharu
Tidak. Bangunan hijau menggunakan (b) Sumber tenaga boleh baharu
konsep penjimatan penggunaan tenaga, air (c) Sumber tenaga boleh baharu
dan bahan. (d) Sumber tenaga boleh baharu
3. (a) Garis medan magnet dipotong
Praktis Formatif 6.4 (m.s. 202) (b) Arus aruhan
1. Kecekapan tenaga ialah peratus tenaga (c) LED bernyala. Arus yang teraruh
input yang diubah kepada bentuk tenaga mengalir melalui LED. Pengaliran
output yang berfaedah. arus melalui LED ini menyebabkan
2. (a) Menggunakan rumus: LED bernyala.
E (d) Generator/Penjana
P= 4. (a) Osiloskop sinar katod
t
(b) Bentuk graf, arah arus dan
180 kJ
P= perubahan voltan bagi arus terus
2 minit
dan arus ulang-alik.
180 000 J (c) (i) Arus ulang-alik
=
120 s (ii) Arus terus
= 1 500 W 5. (a) Transformer injak turun
(b) Kuasa pendingin hawa, (b) Bilangan lilitan dalam gegelung
P = 1 500 W primer adalah lebih banyak
1 500 kW daripada bilangan lilitan dalam
= gegelung sekunder.
1 000
= 1.5 kW (c) Untuk mengurangkan arus pusar dan
3. P = VI meningkatkan kecekapan
1 200 W = 240 V × I transformer
Vp Np
1 200 W (d) Menggunakan rumus, V = N
Arus, I =
240 V s s
= 5 A 10 100
=
Vs 20
4. (a) E = Pt
20
800 30 Voltan sekunder, Vs = 10 ×
= kW × j 100
1 000 60 =2V
= 0.4 kWj 6. (a) Fius utama
(b) Kos tenaga yang digunakan oleh (b) (i) Fius dan MCB berfungsi
periuk nasi sebagai alat keselamatan yang
= Tenaga elektrik yang digunakan melindungi peralatan daripada
dalam unit kWj × kos tenaga bagi sebarang aliran arus yang
setiap kWj berlebihan.
= 0.4 kWj × 30 sen/kWj (ii) Apabila arus yang mengalir
= 12 sen melalui fius melebihi nilai fius,
5. (a) Pelabelan star rating pada peralatan fius akan melebur dan tidak
elektrik menunjukkan kecekapan boleh digunakan semula tanpa
tenaga peralatan elektrik yang menggantikan wayar fius yang
berkenaan. terbakar dengan wayar fius
(b) Sekurang-kurangnya 3 bintang. Lebih yang baharu. MCB merupakan
banyak bintang pada label star rating sebuah suis elektromagnet yang
bermaksud lebih jimat tenaga. disambungkan ke wayar hidup.
%% 17
MCB memutuskan litar dengan 8. (a) MCB merupakan suis elektromagnet
mematikan suisnya apabila kecil yang disambungkan ke
arus yang mengalir melaluinya wayar hidup.
melebihi hadnya. MCB ini boleh (b) MCB berfungsi sebagai alat
digunakan semula dengan keselamatan elektrik. MCB
membuka suis semula tanpa memutuskan litar apabila arus yang
membuat apa-apa penggantian. mengalir melaluinya adalah terlalu
(c) Menggunakan rumus: besar atau melebihi had nilainya.
P = VI (c) Rod plastik

Arus, I = %
700 W = 240 V × I
700 W
240 V
Plastisin Kayu ais
krim
Paku
= 2.9 A
Fius yang dipilih ialah fius 3 A kerana
nilai fius lebih tinggi sedikit daripada
nilai arus elektrik yang melalui
pengering rambut. Fulkrum
7. (a) Menggunakan rumus:

Arus Dawai
Kuasa (W) = Voltan (V) × kuprum Kotak Pemadam Pencungkil
elektrik (A)
kasut getah gigi plastik
= 230 V × 10 A

= %
= 2 300 W
2 300
1 000
kW

Plastisin – penyentuh
Paku – besi
Fulkrum – pada kayu ais krim
= 2.3 kW Butang reset – rod plastik
(b) Fius 13 A. Spring – pencungkil gigi plastik
Fius 13 A adalah paling sesuai kerana Pemadam getah – teras besi
fius 13 A membenarkan arus 10 Dawai elektrik – dawai kuprum
A mengalir melaluinya tetapi tidak Senario: Apabila arus elektrik yang
membenarkan arus yang melebihi mengalir melalui MCB melebihi nilai
13 A mengalir melalui pemanas hadnya, solenoid menjadi sebuah
elektrik. Arus yang terlalu tinggi akan elektromagnet yang sangat kuat.
merosakkan pemanas elektrik.
(c) Arus 10 A yang mengalir melalui fius MCB Model MCB
1A, 2A, 3A dan 5A akan meleburkan
wayar fius. Oleh itu, pemanas elektrik Dawai elektrik Dawai kuprum
tidak dapat berfungsi. yang dipasang yang dipasang
Fius 15 A dan 30 A membenarkan dengan dengan plastisin
arus yang jauh lebih besar daripada penyentuh dan dan paku besi
10 A mengalir melalui pemanas besi ditarik ke ditarik ke bawah
elektrik. Hal ini akan merosakkan bawah seperti seperti yang
pemanas elektrik. yang ditunjukkan ditunjukkan
Fius 10 A juga kurang sesuai kerana dalam Rajah 4. dalam rajah di
kebanyakan fius 10 A lazimnya atas.
membenarkan arus maksimum
Besi berputar Paku berputar
kurang daripada 10 A mengalir
pada arah pada arah lawan
melaluinya. Oleh itu, fius 10 A
lawan jam pada jam pada fulkrum
tersebut akan terbakar jika dipasang
fulkrum. di kayu ais krim.
kepada pemanas elektrik.
18
2. Tenaga ialah keupayaan untuk
MCB Model MCB
melakukan kerja.
Besi yang Paku besi 3. (a) Kuasa didefinisikan sebagai kadar
berputar itu yang berputar melakukan kerja.
menolak itu menolak (b) Watt
spring ke atas. pencungkil 4. (a) W = Fs
Akhirnya, spring gigi ke atas. = 2 500 N × 4 m
itu terlepas dan Akhirnya, = 10 000 J
berada di bawah pencungkil gigi (b) Tenaga yang digunakan
besi. itu terlepas dan = kerja yang dilakukan
berada di bawah = 10 000 J
paku besi. (c) Kuasa kren
Butang reset Apabila rod W
P=
ditolak ke bawah plastik ditolak ke t
akan menolak bawah, rod itu 10 000 J
=
besi ke bawah akan menolak 1.2 minit
sehingga besi paku besi ke 10 000 J
=
terletak di bawah bawah sehingga 72 s
spring semula. paku besi = 138.89 W
terletak di bawah
pencungkil gigi Praktis Formatif 7.2 (m.s. 221)
semula. 1. (a) Tenaga keupayaan graviti ialah kerja
yang dilakukan untuk mengangkat
sesuatu objek ke suatu ketinggian, h,
dari permukaan Bumi.
BAB 7 Tenaga dan Kuasa (b) Tenaga keupayaan kenyal ialah
Cabaran Minda (m.s. 210) kerja yang dilakukan untuk
(a) 1 000 (atau 103) J memampat atau meregang suatu
(b) 1 000 000 (atau 106) J bahan kenyal dengan sesaran, x dari
kedudukan keseimbangan.
Cabaran Minda (m.s. 212) 2. (a) W = Fs
Tidak = 40 N × 0.5 m
= 20 J
Aktiviti 7.1 (m.s. 214, 215) (b) Tenaga keupayaan graviti
Soalan (c) Tenaga keupayaan graviti yang
1. (a) Daya geseran dimiliki oleh kerusi
(b) Daya tarikan graviti = kerja yang dilakukan ke atasnya
2. Jawapan murid = 20 J
3. Daya, sesaran dalam arah daya, masa 3. Jarak mampatan spring
4. Jawapan murid panjang spring panjang spring
= –
5. (a) Kapal terbang yang berlepas, tren ERL asal termampat
yang bergerak. = 50 cm – 30 cm
(b) Tidur, duduk, objek dalam kehidupan = 20 cm
harian yang bergerak secara perlahan. = 0.2 m
Tenaga keupayaan kenyal
Praktis Formatif 7.1 (m.s. 215) 1
= Fx
1. (a) Kerja didefinisikan sebagai hasil 2
darab daya dan sesaran dalam 1
= (20 N) (0.2 m)
arah daya. 2
(b) Joule = 2 J
%% 19
4. (a) Mengikut rumus tenaga kinetik, 2. (a) Nm
1 (b) Kerja
tenaga kinetik = mv2
2 (c) pegun
dengan (d) boleh
m ialah jisim (e) pecutan
v ialah halaju. 3. (a) W = Fs
Walaupun nilai halaju v bagi = 5 kg × 10 m s–2 × 2 m
kenderaan berat adalah kecil, nilai = 100 J
jisimnya m adalah besar. Oleh itu,
(b) Tenaga yang kerja yang
jisim kenderaan berat yang besar ini
digunakan oleh motor = dilakukan
menyebabkan banyak tenaga kinetik = 100 J
dimiliki oleh kenderaan berat yang
4. (a) Tenaga keupayaan graviti = mgh,
berhalaju rendah.
dengan m ialah jisim objek
(b) (i) Peluru yang ditembak keluar dari
g ialah pecutan graviti
pistol.
h ialah ketinggian
(ii) Kapal terbang yang berlepas
dari landasan di lapangan 1
(b) Tenaga keupayaan kenyal = Fx,
terbang. 2
dengan F ialah daya mampatan atau
regangan
Praktis Formatif 7.3 (m.s. 226) x ialah sesaran dari
1. Prinsip Keabadian Tenaga menyatakan kedudukan keseimbangan
bahawa tenaga tidak boleh dicipta atau 1
dimusnah tetapi hanya boleh berubah- (c) Tenaga kinetik = mv2,
2
ubah bentuknya.
2. (a) P, R dengan m ialah jisim
(b) Q v ialah halaju
3. (a) Tenaga keupayaan graviti 5. (a) Kerja = Daya × Sesaran
= mgh = 200 N × 0.4 m
= 2 kg × 10 m s–2 × 2.5 m = 80 J
= 50 J (b) Tenaga keupayaan kenyal
(b) Mengikut prinsip Keabadian Tenaga, 1
= Fx
Tenaga kinetik = Tenaga keupayaan 2
graviti 1
= × 200 N x 0.4 m
1 2
mv2 = 50 J
2 = 40 J
1 (c) Kerana sebahagian kerja dilakukan
× 2 kg × v2 = 50 J
2 untuk mengubah bentuk busur.
v2 = 50 m2s–2 6. (a) Prinsip Keabadian Tenaga
v = 50 m2s–2 (b) Sesaran 2.5 cm secara menegak dari
kedudukan Y.
= 7.07 m s–1 (c) Tenaga keupayaan di X = mgh
40 5
= kg × 10 m s–2 × m
Praktis Sumatif 7 (m.s. 228, 229) 1 000 100
1. (a) Tenaga yang dimiliki oleh objek = 0.02 J
disebabkan oleh kedudukan atau Tenaga keupayaan di Y = 0 J
keadaannya. maka, beza tenaga keupayaan
(b) Tenaga yang dimiliki oleh objek = (0.02 – 0) J
yang bergerak. = 0.02 J
‘»E%~
20
7. proton adalah lebih banyak daripada
Kaki
bilangan elektronnya.
retort
(b) R dan T. Dalam R dan T, bilangan
elektron adalah lebih banyak
daripada bilangan protonnya.
(c) P. Dalam P, bilangan proton adalah
sama dengan bilangan elektronnya.
4. (a) Satu elektron diterima
(b) Bilangan elektron dalam ion
bertambah sebanyak satu.
(c) Ion bromida, Br –
Salur getah
Penerangan: Cabaran Minda (m.s. 243)

Model roller-coaster ini mempunyai 1 μSv/j adalah bersamaan dengan 10-6 J
gelung menegak, berbelit dan berbelok. tenaga sinaran radioaktif yang diserap oleh
1 kilogram tisu hidup dalam sela masa 1 jam.
BAB 8 Keradioaktifan Praktis Formatif 8.3 (m.s. 246)

Cabaran Minda (m.s. 235) 1. (a) Sinaran mengion ialah sinaran yang
(a) 1 Ci = 3.7 × 1010 Bq menghasilkan ion positif dan ion
(b) 1 Bq = 2.70 × 10−11 Ci negatif semasa melintasi udara.
Contoh sinaran mengion: sinar alfa,
Praktis Formatif 8.1 (m.s. 237) sinar beta, sinar gama dan sinar-X
1. (a) Wilhelm Roentgen (mana-mana satu)
(b) Henri Becquerel (b) Sinaran tidak mengion ialah sinaran
(c) Marie dan Pierre Curie yang tidak menghasilkan ion semasa
2. Keradioaktifan adalah proses pereputan melintasi udara.
secara spontan suatu nukleus yang tidak Contoh sinaran tidak mengion:
stabil dengan memancarkan sinaran cahaya (nampak), infra merah,
radioaktif. gelombang radio
3. (a) curie (Ci), becquerel (Bq) 2. (a) kurang, lebih
(b) Kadar pereputan nukleus (b) lebih, kurang
unsur radioaktif 3. (a) Sinaran kosmik, sinaran latar belakang
4. Karbon-14 (C-14), Radon-222 (Rn-222), (b) Kemalangan nuklear, ujian nuklear,
Torium-232 (Th-232), Uranium-238 (U-238) penggunaan radioisotop dalam
5. Separuh hayat, T 1 , adalah tempoh perubatan.
2 4. (a) mikroSievert/jam (μSv/j)
masa yang diambil untuk bilangan (b) 1 Sv ialah 1 Joule tenaga sinaran
nukleus yang belum mereput berkurang radioaktif yang diserap oleh
menjadi setengah daripada nilai 1 kilogram tisu hidup.
asalnya. (c) Dos sinaran kurang daripada
0.2 μSv/j
Praktis Formatif 8.2 (m.s. 239) 5. Semakin tinggi dari permukaan Bumi,
1. Mengikut Teori Atom Dalton, atom adalah semakin kuat sinaran kosmik. Oleh itu,
zarah terkecil. individu yang berada di dalam kapal
2. (a) Apabila sesuatu atom menderma terbang yang berada pada altitud
elektron. yang tinggi akan menyerap lebih
(b) Apabila sesuatu atom menerima banyak sinaran kosmik sehingga tahap
elektron. penyerapan sinaran mengionnya melebihi
3. (a) Q dan S. Dalam Q dan S, bilangan tahap selamat.
‘=-5%
21
6. Dos sinaran mengion yang diterima oleh Praktis Sumatif 8 (m.s. 252 – 254)
murid = 0.01 mSv/j × 2 j × 5 1. (a) • (b) × (c) •
= 0.1 mSv 2. Pereputan radioaktif adalah proses
spontan di mana nukleus yang tidak
Praktis Formatif 8.4 (m.s. 250) stabil memancarkan sinaran radioaktif
1. (a) Pentarikhan karbon-14 untuk sehingga nukleus itu menjadi lebih
menentukan usia sesuatu stabil.
objek purba. 3. natrium-24 (Na-24)
(b) Merawat kanser dengan membunuh 4. 0 jam 5.2 jam 10.4 jam
sel kanser. 32 g 16 g 8 g
(c) Menentukan kadar penyerapan baja
fosfat dalam tumbuhan. 15.6 jam 20.8 jam
(d) Membina senjata seperti bom atom. 4g 2g
(e) Kawalan ketebalan kepingan Maka jisim Pa-234 yang tertinggal
logam. selepas 20.8 jam ialah 2 g.
2. (a) Sinar gama 5. (a) Ion yang terbentuk ialah ion
(b) Sinar gama mengawetkan makanan positif kerana atom Mg menderma
dengan membunuh bakteria pada dua elektron untuk membentuk
makanan yang diawetkan. ion Mg2+.
3. Kotak berdinding plumbum yang tebal (b) Ion yang terbentuk ialah ion
dapat menghalang semua jenis sinaran negatif kerana atom F menerima
radioaktif yang dipancarkan daripada satu elektron untuk membentuk
sumber radioaktif atau sisa radioaktif ion F–.
keluar dari kotak. 6. (a) – Sinar-X dan sinar gama
4. (a) Kehadiran bahan radioaktif atau merupakan sinaran mengion.
sinaran radioaktif. – Sinar-X dan sinar gama
(b) Hospital, pusat penyelidikan atom, mempunyai kuasa penembusan
bilik sinar-X. yang tinggi dalam udara.
(c) Sinar alfa. Kerana sinar alfa – Sinar-X dan sinar gama
mempunyai kuasa penembusan yang merupakan gelombang
paling rendah. elektromagnet.
5. (a) Plumbum (atau aluminium) (b) (i) Sampel Y. Hal ini demikian
(b) Bagi plumbum: kerana strawberi dalam sampel Y
Kebaikan – Plumbum adalah tidak rosak.
pengadang yang sesuai daripada (ii) Sinar gama
semua jenis sinaran radioaktif (iii) Sinar gama membunuh bakteria
termasuk sinar gama yang dalam makanan.
mempunyai kuasa penembusan yang (iv) Selamat. Hal ini demikian kerana
tinggi. dos sinaran radioaktif dalam
Kelemahan – Ketumpatan plumbum makanan yang diawetkan itu
yang tinggi menjadikan pakaian terlalu berada pada aras normal atau
berat. aras selamat.
Bagi aluminium: 7. (a) – Memakai pakaian perlindungan
Kebaikan – Ketumpatan aluminium yang sesuai untuk mengendalikan
yang kurang tinggi menjadikan bahan radioaktif
pakaian kurang berat. – Mengesan dos sinaran radioaktif
Kelemahan – Aluminium adalah yang terdapat pada pakaian
pengadang yang kurang sesuai dengan alat pengesan seperti tiub
daripada sinar gama yang GM yang mengeluarkan bunyi
mempunyai kuasa penembusan amaran jika dos yang dikesan
yang tinggi. melebihi tahap normal.
L%%
22
WW
(b) 2. Pembentukan aurora, gangguan
Sinar cahaya
telekomunikasi, sistem navigasi dan
Sinar cahaya Cermin
talian kuasa elektrik
Cermin 3. Apabila bilangan tompok Matahari
bertambah, lentingan jisim korona
akan dipertingkatkan.
LED
LED
Praktis Sumatif 9 (m.s. 266 – 267)
1. A: Zon perolakan
Botol mineral yang
B: Kromosfera
kosong dibalut
dengan C: Fotosfera
surat khabar D: Zon radiasi
E: Teras
Penerangan: F: Korona
2. 11 tahun
Mewakili 3. Tompok Matahari
Komponen
komponen 4. – Telefon pintar (bimbit)
dalam model
dalam sistem – Internet
– Siaran TV
LED Sumber sinar
– Sistem kedudukan global (GPS)
beta
5. Semua hidupan akan mati. Sinaran
Sinar cahaya Sinar beta mengion dalam angin suria akan
sampai ke Bumi dan diserap oleh
Botol mineral Botol berisi air hidupan pada tahap yang melebihi
dibalut dengan minuman tahap selamat. Oleh itu, risiko terhadap
surat khabar kesihatan hidupan akan bertambah
sehingga membawa maut.
Cermin Pengesan sinar 6. Lakaran model:
beta Jawapan murid
Penerangan:
– Beg plastik hijau mewakili Bow Shock
BAB 9 Cuaca Angkasa Lepas – Benang putih mewakili garisan medan
magnet dari planet lain
Praktis Formatif 9.1 (m.s. 263) – Benang merah mewakili garisan
1. Fotosfera, kromosfera, korona medan magnet Bumi
2. Semarak suria, nyalaan suria, lentingan – Cawan polistirena mewakili lapisan
jisim korona yang melindungi, magnetosfera
3. Magnetosfera Bumi didefinisikan sebagai – Penutup yang cembung mewakili
suatu ruang dalam angkasa lepas yang bahagian magnetosfera yang menuju
meliputi Bumi di mana medan magnet ke Matahari
dalam magnetosfera Bumi adalah – Plastisin mewakili Bumi
gabungan medan magnet Bumi
sebagai medan magnet utama
dan medan magnet dalam ruang
BAB 10 Penerokaan Angkasa
di angkasa lepas.
4. Angin suria Lepas
5. Komet Praktis Formatif 10.1 (m.s. 272)
1. (a) Model geosentrik
Praktis Formatif 9.2 (m.s. 265) (b) Model heliosentrik
1. Fenomena yang berlaku di permukaan (c) Model heliosentrik yang
Matahari dan di angkasa lepas. dikemaskinikan dengan Hukum Kepler
23
2. Persamaan: 5. (a) Mengumpulkan maklumat tentang
Dalam model Sistem Suria yang dibina planet Zuhal dan menghantarnya
oleh Ptolemy dan Copernicus, Bumi atau kembali ke Bumi.
Matahari beredar dalam orbit. (b) Angin suria
Perbezaan: (c) Tenaga suria
Dalam model Sistem Suria yang dibina 6. (a) – Mengawas keadaan dan
oleh Ptolemy, Bumi berada pada pusat penggunaan tanah
orbit manakala dalam model Sistem Suria – Meramal hasil pengeluaran
yang dibina oleh Copernicus, Matahari tanaman
berada pada pusat orbit Bumi. (b) – Meneroka kawasan untuk
3. Persamaan: mencari gali minyak dan sumber
Model Sistem Suria yang dibina oleh mineral
Copernicus dan Kepler ialah model – Memeta bentuk muka Bumi
heliosentrik. (c) – Mengawasi bencana alam seperti
Perbezaan: banjir
Dalam model Sistem Suria yang dibina – Mengawasi kebakaran hutan,
oleh Copernicus, Bumi dan planet tumpahan minyak dalam laut dan
beredar dalam orbit yang membulat tanah runtuh
manakala dalam model Sistem Suria (d) – Mengesan pencerobohan musuh
yang dibina oleh Kepler, Bumi dan planet dari udara, darat dan laut
beredar dalam orbit elips. – Mengesan ujian nuklear
7. (a) Roket adalah suatu pesawat yang
Praktis Formatif 10.2 (m.s. 276) memperoleh daya tujah dengan
1. Teleskop menggunakan enjin roket.
2. (a) Discovery ialah sebuah kapal (b) Untuk menghantar angkasawan,
angkasa ulang-alik. kapal angkasa, satelit, alat
(b) Hape ialah roket yang menghantar penderiaan jauh dan kuar angkasa
Discovery, ke angkasa lepas. ke angkasa lepas.
3. (a) Teknologi penderiaan jauh (c) Berfungsi sebagai senjata dengan
(b) Untuk menentukan lokasi yang membawa peluru berpandu
dilanda banjir dan tempat selamat 8. Lakaran model:
untuk pemindahan mangsa banjir Jawapan murid
4. MACRES bertanggungjawab terhadap Penerangan:
semua projek penderiaan jauh
di Malaysia. Bahan Fungsi
Kerajang Mengadang
Praktis Sumatif 10 (m.s. 278 – 280) aluminium sinaran mengion
1. (a) × (b) • (c) × (d) × dari angkasa lepas
2. (a) Ptolemy
(b) Kepler Kadbod berbentuk Sebagai roket
3. Melalui hasil usaha manusia untuk silinder
memperoleh penerangan yang rasional
tentang objek dan fenomena dalam Kepingan plastik Bateri suria/Sumber
angkasa lepas berasaskan kemampuan hitam tenaga bagi kapal
akal fikiran. angkasa
4. Kerana kuar angkasa dihantar
ke angkasa lepas yang jauh untuk Kadbod berbentuk Sebagai kapal
tempoh masa yang panjang hingga kapal angkasa angkasa
berpuluh-puluh tahun.
‘~%51~
24

Buku Teks Sains T3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Teks Sains T3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Scanned by CamScanner

Ar,ar;_: ianan pr,-cut dalarn pertandingan sukan antarabangsa

., I _ .\‘_'_| .. '-4‘ ‘ _'1 .\

’.§.~e'..;'.": ’>-M‘1'5101 r- . ‘ “ ‘ '

_.;__.- __.,_ _-__'- -.<

(a) Membaca buku (b) Menarik tangan daripada

,-I ~, Tmdakan Terkawal

' Tindakan luar kawal terbahagi kepada dun l<UmP“]a"' ‘_

Tindakanluar kawal ' " _,/7';;;,l

terscnluh benda p anas

-1 __- .-_ _‘_

Membuat persembahan kreatnf tentang.

,¢--— -~-- —-—_~ *r~

.' j ' in-5

1/,. I/’/ ‘n/!‘..'_’V'. _ h

l'.r (f, fwfj‘ in-{ | y

‘ ll>‘l‘r4l},l|h‘l|I\ '~“J,v“{/IT\‘ “(I|—"Hnl . ' .'~‘

| Bab 1:Rangs.1ngan d;1n(ier.1k H;|l.1~

Cupingltelinga Salurtelinga Gegendang lendela _’ Arahahran bunyi ‘ R . _

_ bunyi bunyi getaran

Cuping talinga Salur telinga menyalurkan

Impuls-saraf kemudian dihantar melalui saraf

Mengkaji mekamsme pendengaran dengan

$:‘§“<'¢.-§\-,€ ‘$5 i 1/ -I \ ll ' < l

- J,“ i-.l-";jg1l\'lf‘ '

Kepekaan Kulit pada Bahagian Badan yang Berlainan

Gambarfoto 1.8 Kepekaan kulit pada bahagian badan yang berlainan

Rqjah“ l_.1~§ _ p_. L

Densan men.ggu_na_kan pm selo

_.. _,. .. ,- 5--/1‘ Yaw‘ > M \ ‘

Bub 1: Ra|1gs;u1;;.||| d.|n (21-mk B ml |\

Kepekaan Lidah terhadap Rangsangan Rasa yang Berbeza

. Menunjukkan kepekaan lidah terhadap ran 9 san 9 an

._—4*— \f4—_\P‘- ~"“-»

. ~_. - \—l _=Q.,..

LII. , ' /_. _ .'.< ,- .

‘ 'I'lll|< Hula lllinllk Hula)

Mikroslwp imbasan elclctron Main ultrﬂbmlyi

Gambarfato 1.14 Contoh aim‘ mm

Had Deria Pendengaran

Gambarfoto 1.16 Kemajuan alat bantuan pendengaran

Mensyukuri Anugerah Pancaindera

.,- 1]~ .=x1|1-_l;iI.'\<1ln";glr-w@~'.~iy~ ‘K1111-';",<»'-"9'1i‘v.-,1 §{Z~1';_;_.’fv"§:1_1iri;.*' 1..

2.. .:..‘1:,= .. -,. ‘V _ I,-, —

_a;_.’~-;'*'-_~' ' a —~—~——~~ -*—-- .

. _> \. __ .__._._..ﬂ» - .__

‘a-A '7‘/'.,\»\ﬂ "\l:‘~“

Lg. 1.’! H‘ A‘ 4’. _ fl , vi .

3-' Bab 1: Rzmgsangnn dan Gerak Balm;

Gambarfoto 1.21 Gerak balas nastik pada daun pokok semalu

2'3“. 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. kajmn dz dalam ISS

';-. 2. ( a Bah ag’1an tumbuh an y ang man akah menunjukkan:

Iadual 1.3 Perbezaan antam penglihatan stereoskopik dengan monokular

Pengllhatan stemoskoplk PanqllhIlln.m0n9K§l|,lfd "

membantu haiwan pemangsa untuk

._'".-- _'-. _ . '-. ._: 4 _ __ _ -_-A-;';‘_-:1-\'T»4;‘z'z

|"". -' =: " r

\ W H M!‘ -~.1\.' “ lg‘ v1‘1‘}b‘ \| {|),",').‘5M,'3. <‘ ‘

- »‘ \‘ Wt‘ " 1,|~q\..\,- M‘ J y ' ~ ‘

I ]'r_|. tr-*_ \.-hi-7n=;3_*IT* ;;fJ

r“1._,.__f;_,~. C» _, ~,*f_j;_ _ _ . v.~,, 1' 7 - ,_.

5 Rajah 3 menunyukkan slruklur kullt manusia.

~..-;__a' ' <.._l b =v 4,5‘:

_.;.- .,_ _-__'- -.<

_a;_.’~-;''-_~' ' a —~—~——~~ -—-- .

. _> \. .._._..ﬂ» - .__

I ]'r_|. tr-_ \.-hi-7n=;3_IT* ;;fJ

._,[2_,. -_/ _, '1. ‘ .-_'-...‘,__ '- :".~v»_ ._ -,~\ _,.._. '.__--.\ I‘ , »

»iraa<$’1fi»@|f@$Y:a’i6‘1ifi. <5Filflfim ME 1~3§f!11fifl~m Cfliiw 1\'€ 1

a i-rm ~> -~:7 . 1! ~11 »w'c: I

\“ gJ_ FL ‘H‘S_Q O_Sc m ‘A S an "W H {U} 93'“

gsCS=Sg3E_s w__V_Ov_O_ Coeg_mU_9_ O_U

, M 1r~'~m=11" 1~"»r1n.@@:1?~l@1 Ii) fl?