De wapenluchtbrug
voor Oekraïne

Het is niet de bedoeling dat passagiers doorkrijgen dat ze zich vlak bij een geheime miljardenoperatie van de Navo bevinden. Ze worden onder toezicht van agenten de terminal in geleid en krijgen folders met fietsroutes in hun handen gedrukt. Het panoramadek is afgesloten door linten, en mannen met automatische geweren. Maar de operatie is te omvangrijk om te verbergen, ook voor het Russische leger. Russische staatsmedia hebben het vliegveld Rzeszów al omschreven als de spil in de westerse bevoorrading van het Oekraïense leger.

De westerse bevoorrading is volgens militair analisten cruciaal voor de Oekraïense verdediging tegen het Russische invasieleger. Sinds het begin van de oorlog beloofden westerse regeringen voor meer dan 2 miljard euro aan wapens, maar de uitdaging is om die aan het front te krijgen. Nu het Oekraïense luchtruim te gevaarlijk is geworden, is de vraag: bereiken de wapens het Oekraïense leger wel?

Westerse landen zijn afhankelijk van de Navo-buurlanden van Oekraïne: Hongarije, Slowakije, Roemenië en Polen. Hongarije wil niet meewerken, om de banden met Rusland niet te schaden, Slowakije en Roemenië hebben kleine en bergachtige grenzen met Oekraïne. Het buurland met de langste en meest begaanbare grens is Polen.

De vliegclub van Rzeszów kreeg begin februari te horen dat ze alle activiteiten moest stilleggen. ‘Het leger heeft ons verteld dat het vliegveld nu verboden gebied voor ons is’, zegt skydive-instructeur Marcin Hayek in het verlaten gebouw van de vliegclub. Boven hem zwelt het geluid aan van weer een naderend militair transportvliegtuig.

Lokale vliegtuigspotters leggen er tientallen per dag vast. Rafal Gielarowski, een spotter die vlak bij het vliegveld woont, deelt sinds begin februari video’s van Boeing Globemasters, Lockheed Herculessen en andere militaire transportvliegtuigen op zijn YouTube-kanaal. ‘Deze dagen zit ik ieder vrij moment op vluchtradars te kijken om te zien of er iets interessants komt aanvliegen’, zegt Gielarowski.

Een analyse van radargegevens toont de militarisering van Rzeszów-Jasionka Airport. In februari is het er nog rustig. Er vertrekken en landen niet meer dan twintig vluchten per dag, vooral passagiersvliegtuigen. Begin februari landen er kleinere privéjets van het Amerikaanse leger, mogelijk om te verkennen of de luchthaven kan dienen als militair vliegveld.

Op 6 februari vliegt de Amerikaanse luchtmacht definitief in. Er arriveren grote Boeing Globemasters en een regulier transportvliegtuig. De toestellen laden militairen en materieel uit. Een dag later melden lokale media de aanwezigheid van Amerikaanse militairen op het vliegveld. Vanaf dan landen er steeds meer transportvliegtuigen in Rzeszów. In eerste instantie reguliere (in de VS geregistreerde) transportvliegtuigen, later vooral militaire transporttoestellen zoals de Globemasters en Hercules-propellervliegtuigen.

Bij het begin van de Russische invasie van Oekraïne is het vliegveld in Rzeszów al bijna drie weken in bedrijf als militair vliegveld. Na 24 februari stijgt het aantal vluchten sterk. Er landen ook militaire toestellen uit andere landen dan de VS: het Verenigd Koninkrijk, India, Japan en Europese Navo-landen als Frankrijk en Italië. De drukste dag is 24 maart, als er minstens 57 vluchten aankomen of vertrekken.

De meeste vliegtuigen vertrekken van de Duitse luchtmachtbasis Ramstein en de vliegvelden van de Britse luchtmacht. Op 25 maart bezoekt de Amerikaanse president Joe Biden het vliegveld met zijn Air Force One en spreekt de aanwezige militairen toe.

Aangezien het passagiersverkeer op Rzezsów niet is stilgelegd, kunnen reizigers tijdens het taxiën meekijken bij het lossen van de militaire transporttoestellen. Zo kunnen ze zien hoe donkergroene pallets uit een Hercules-toestel worden getild door tractors, die de pallets overbrengen naar een vrachtterminal. Onder een afkapping naast de vrachtterminal staan vrachtwagens te wachten.

Na het uitladen op Rzeszów Jasionka Airport begint het gevaarlijkste deel van de logistieke operatie: het vervoer van de wapens Oekraïne in. Rusland heeft konvooien met westerse wapens in Oekraïne omschreven als ‘legitieme militaire doelwitten’.

Waarschijnlijk gaan de meeste wapens per vrachtwagen de grens over. Op de luchthaven van Rzeszów staan de wagens grotendeels op afgesloten terrein, maar op de parkeerplaats aan de andere kant van de terminal is wel van dichtbij te zien hoe materieel wordt ingeladen. Door Mark Gibson, die helemaal uit de Engelse stad Leeds is komen rijden met een bestelbus vol militaire uniformen. ‘We zijn gisterochtend vertrokken, ik ben kapot’, zegt hij. Een Oekraïense zaakwaarnemer in de Britse voetbalcompetitie had Gibson, supporter van Leeds United FC, gevraagd om te helpen bij het transport van de uniformen. ‘Toen kreeg ik een telefoontje van ene Joeri’, zegt Gibson. ‘Die zei dat ik hierheen moest om de spullen over te dragen.’

De vrachtwagen die hij inlaadt, is een civiele vrachtwagen met een Oekraïense kentekenplaat. De chauffeur draagt een militair uniform met een Oekraïens vlaggetje op de schouder.

Ook de vrachtwagens naast de terminal met wapens zijn civiel. Daar is hoogstwaarschijnlijk voor gekozen om ontdekking door het Russische leger te voorkomen. De keuze voor Oekraïense chauffeurs is ook niet toevallig: zo wordt een directe confrontatie tussen Navo-militairen en het Russische leger voorkomen. Kortom, het risico van het wapentransport is voor de Oekraïners zelf.

De grens tussen Polen en Oekraïne is streng bewaakt, de mogelijkheden om met een vrachtwagen Oekraïne in te rijden zijn dus beperkt. Het meest waarschijnlijk is dat de vrachtwagens de snelweg A4 pakken richting het oosten, om bij Krakovets de grens over te steken. Deze grensovergang ligt op slechts een uurtje rijden van het vliegveld. De minder drukke grensovergang bij Hruszów is ook een optie, evenals de noordelijker gelegen grenspost bij Rava Rus’ka of Medyka in het zuiden. Eventueel transport per spoor zou ook de grens over gaan bij Medyka, waar veel Oekraïense vluchtelingen de Europese Unie binnenkomen.

Het is waarschijnlijk dat de Navo naast Rzeszów nog andere vliegvelden gebruikt om wapens naar de grens te brengen. Vluchtgegevens laten ook een toename zien van militaire vluchten naar Henri Coandă International Airport in Boekarest en Mihail Kogălniceanu International Airport in het Oost-Roemeense Constanța.

Zover bekend zijn er geen wapentransporten onderschept door het Russische leger. Volgens Michael Kofman, analist van het Russische leger bij het Amerikaanse onderzoeksinstituut CNA, hebben de Russen simpelweg de capaciteit niet om de wapentransporten vanuit West-Oekraïne aan te vallen. ‘Om de transporten op te blazen, hebben ze controle over het luchtruim nodig en die hebben ze niet in grote delen van Oekraïne’, zegt Kofman in de podcast War on the Rocks. Rusland zou door de Oekraïense luchtverdediging ‘een hoge prijs’ betalen voor aanvalspogingen met helikopters of vliegtuigen, aldus Kofman. ‘Het beste wat Rusland kan doen, is van grote afstand aanvallen uitvoeren met precisiewapens op gebieden waar de wapens mogelijk worden opgeslagen.’

Dat doet Rusland ook. Het vuurde vanaf de Zwarte Zee kruisraketten af op verscheidene militaire doelwitten in het westen van Oekraïne. Zwaar geraakt werd een militaire basis op 20 kilometer van de Poolse grens. Rusland zei dat de basis diende als opslagplek voor westerse wapens.

Ondertussen wekken de militaire transporttoestellen steeds meer nieuwsgierigheid onder de inwoners van Rzezsów. In de vertrekhal van het vliegveld knopen twee Poolse mannen een praatje aan met een Amerikaanse militair van de luchtmobiele brigade, die bij een cafeetje staat te wachten op drie hotdogs en een pizza. Na uitwisseling van beleefdheden vragen de twee Polen of het klopt dat het vliegveld van hun stad gebruikt wordt voor wapentransport naar Oekraïne. ‘Haha’, zegt de militair uit Californië. ‘U weet meer dan ik.’